(Fragment nga romani “Pas kuintave te Teatrit Diktonian”)

Kapitulli i parë

     Zhvarroseshin dy varre. Në të njëjtën kohë. Përmbajtja e tyre ishte një kontrast i thellë i vdekjeve që mbanin brenda. Njëri ishte vendosur në krye të lavdisë, për ta ngritur edhe më lartë lavdinë e të groposurit ndërsa tjetri mbante brenda, turpin e tradhtisë. Një varr i humbur, një gropë buzë lumit të Kaurit,  rrëzë majës së gjatë, tridhjetë metra larg një kabine elektrike, përbri së cilës qëndronte një fshat i ngritur mbi gur. I pari do të shkulej nga lavdia për tu ngulur tek të shumtit, tjetri do të shkulej nga turpi të ngrihej tek lavdia. Të dy grupet e zhvarruesve kishin veshur ngjyrën e vdekjes. Mbi vete mbanin përgjegjësinë e një pune të pastër, të cilën e limitonte vetëm koha.

Grupi që zhvarroste lavdinë  e kishte më të lehtë. Përballë kishte një varr të bukur me fotografinë e të varrosurit, me germat e arta të emrit të tij, me datat e lindjes e të vdekjes, me lule rreth e rrotull dhe një qiparis që i bënte hije sa herë që digjte vapa e nxehtë e muajve të verës. Shqetësimi i vetëm i këtij grupi ishte të kryenin punë pa zbardhur mirë dita, ndryshe ishte rrezik që në varrin tjetër të mos mbërrinte asnjë kockë. Rrugëve hakmerrej hakmarrja që e priste këtë çast prej pesëdhjetë vitesh. Tani ajo ishte në gjumë, pa rënë drita nuk mund të zgjohej. Lodhja nervore e “të marrit hak” e kishte dërrmuar keq. Ishte për këtë arsye që grupi i vogël vepronte në qetësi të plotë të mbante sekret këtë zbritje të madhe nga maja më e lartë e lavdisë.

Tjetër gjendje zotëronte në grupin e dytë. Aty s’kishte as qetësi e as frikë, kishte vetëm ankth, një padurim për ti zbuluar dhe u çmallur me kockat e atyre që u kishin munguar për një çerek shekulli. Kjo sepse të interesuarit e zhvarrosjes ishin njerëzit e familjeve të të groposurve, ata që vuajtën aq gjatë torturën e mungesës së të dashurve, pasojat e tradhtisë dhe mos pasjen e një varri ku të qanin e të shfrenin brengën e madhe. Kështu që mbërritja e tyre në atë fshat të largët sapo qe thyer nata, u mor vesh nga të gjithë banorët pa u mësuar mirë e vërteta. Ishte kolona e gjatë e makinave që në ngjitje krijoi një muzikë të përvuajtshme. Ata vërshuan si përrenjtë e atij vendi të thepisur dhe e ndalën frymën tek grumbulli i makinave që mbanin targën e Tiranës. Të ardhurit kishin veshur bezen e natës. Në fytyrën e çdo banori lexohej qartë pyetja e zakonshme e thënë dhe e stërthënë qindra herë në të tilla raste, por që këtë herë u pengohej në buzë. Meqë tani të papriturat ishin sheshit askush nuk guxonte të pyeste ç’kish ndodhur. Në atë rrëmujë makinash dhe njerëzish binte në sy pozicionimi i një bashkëfshatari që dukej se kish  marrë komandën. Me një elektrik dore të fuqishëm, bënte ecejake në një distancë rreth tridhjetë metra, nga kabina elektrike tek një kavaletë e madhe silazhi, si për të treguar rëndësinë e një zbulimi të madh. Për një çast u ndal diku midis dy objekteve.

“Gërmoni këtu!” – u tha prerë njerëzve që i rrinin pranë me vegla në duar.

Këto dy fjalë sikur e zbutën pak ankthin, i bënë njerëzit të lëviznin e të flisnin ngadalë, ndërsa një fshatar i njohur për humorin thumbues në të gjithë zonën, i u drejtua bashkëfshatarit-komandant:

“O Muço, ke zbuluar ndonjë qyp me flori apo ke rënë në madem a i vrarë?!”

Për çudi thumbi i humoristit jo vetëm që nuk shpoi, por as nuk gudulisi njeri. Vetëm një vështrim i ftohtë i njerëzve aty e bënë të ftohet edhe atë vetë nga ajo që tha, ndërsa Muçua pohoi me dhimbje:

“Këtu janë groposur gjeneralët njëzetë e pesë vjet më parë” – tha me zë të këputur duke e shtuar rëndesën mbi humorin e pavend.

Ishte një deklarim i dhimbshëm. Toka e atij fshati kishte mbajtur fshehur trupat e katër gjeneralëve dhe jo pak! Këtë e ditkej vetëm Muçoja bashkëfshatari i tyre. Po si kështu?! Të gjithë u veshën me pëlhurën e habisë.

Ndërsa gropa thellohej nën dritën e tri baterive që i rrinin mbi grykë, fytyra e Muços nxihej. Në ato momente një tren me njëzetë e pesë vagonë mbushur me vitet e fshehjes i kaloi dhimbshëm dhe u ndal tek nata e groposjes: Një “ZUK”, katër trupat e pushkatuar të gjeneralëve, skuadra e varrmihësve dhe porosia Top-Sekret: Ata trupa do tu dorëzoheshin vetëm të afërmve!

Lotët iu shkëputën nga sytë dhe ngrohën dheun e gropës që po zmadhohej: “ Çudi! Atëherë toka i përcillte duke qeshur se kishte fituar mbi tradhtinë, ndërsa qielli i përcillte duke qarë në një rrebesh të padëgjuar nga këto anë, ndërsa sot, po ndodh e kundërta; toka qan se po i nxjerr nga gjiri i saj, ndërsa qielli qesh duke ndezur hënën dhe yjet. Si duket atëherë toka ia kishte marrë pa të drejtë qiellit, sot ai po ia jep me të gjithë dëshirën.”

Ndërsa gropa zmadhohej, fytyra e Muços rrudhej e zvogëlohej. Vështrimi iu fsheh plotësisht nën vetullat e rrëzuara, sepse gropa i kish kaluar përmasat e një varri ku akoma nuk dallohej asnjë shenjë. Vështrimet zhgënjyese të njerëzve që e rrethonin, po e shtynin drejt gropës së sapo hapur. Ndërsa u zbeh i tëri pa mundur të zbërthejë gojë, një dorë e kapi lehtë për krahu dhe e ngriti lartë. Ktheu sytë dhe pa një burrë që dukej se i kishte kaluar të gjashtëdhjetat. I rruar, i qethur dhe i veshur shumë bukur, në jakën e xhaketës i shquhej qartë shenja e zisë, paçka se drita e agimit nuk i kishte zbuluar ende majat e maleve.

“Mos jemi në linjë të gabuar? Është e pamundur që groposja të behej kaq afër kabinës elektrike, sepse kjo mund të binte në sy të elektricistit. Kavaleta e silazhit ka qenë e ndërtuar në kohën e ngjarjes?”

“Jo!” – u përgjigj Muçoja  pak më i çliruar.

“Je i sigurtë që groposja është bërë në lindje të kabinës?”

“Po. E vura re të nesërmen, sepse ajo natë ishte sterrë, me një rrebesh shiu të paparë”.

“Të nesërmen? Përse shkove të nesërmen?”

“Më tërhoqi vëmendjen një grumbull dheu i zhvendosur mbi gropë dhe mendova se ndonjë egërsirë a qen i uritur kishte ndjerë erën e kufomave. Nuk gjeta asnjë gjurmë dhe e maskova vendin të mos dukej”.

“Mos do të ishte më mirë të gërmonim nën kavaletën e silazhit? Një distancë  tridhjetë metra larg kabinës është më e pranueshme për të mos rënë në sy”.

Argumenti që solli ai burrë i cili dukej se respektohej nga të gjithë, tingëlloi bindës për të tjerët. Rifilloi kështu një gërmim i ri nën shtresën më beton të kavaletës. Sa më shumë kohë kalonte, aq më shumë shtohej ankthi. Tashmë të gjithë donin të bënin diçka për të mbërritur sa më shpejtë tek e fshehta, të cilën ajo tokë e kish mbuluar aq gjatë. Çdo të kishte mbetur nga gjeneralët?!

Ndërsa puna vazhdonte me organizim të plotë që të mos lëndohej asnjë kockë, u duk shenja e parë: një thes ngjyrë ushtarake që shtrihej gati kryq me gjatësinë e gropës. Filloi çmontimi. Brenda thesit kockat, jakat, mëngët e xhaketave dhe këpucët. Gjithçka kryhej me korrektësinë më të madhe. Poshtë thesit të parë, i dyti me kokën nga perëndimi, poshtë tij i treti me kokën nga lindja. Shenjat ishin plotësisht të mjaftueshme për të bërë personalizimin.

Me zbulimin e shenjës së parë ankthi ishte shndërruar në vaj. Ndërkohë Naileja, e shoqja e Muços, meqenëse shtëpia e saj ndodhej vetëm pak metra larg, solli të gjitha përbërëset e kafesë, dhe vuri të renë, nusen e djalit, në shërbim të të gjithëve, sikur gjëma të kishte ndodhur atë ditë. Vetë nisi vajtimin me ligje duke bërë zakonin e vjetër e të dhimbshëm të krahinës:

Pse o burrë, s’më lajmërove,

unë a derëzeza.

Nga shtëpia më largove,

unë a derëzeza.

Edhe tokën e rëndove,

unë a derëzeza.

Me barrën që i ngarkove,

unë a derëzeza.

S’kishte provuar më parë,

unë a derëzeza.

Të mbulojë dhimbjen pa qarë,

unë a derëzeza.

Për katër burra me pallë,

unë a derëzeza.

Që të katër gjeneralë,

unë a derëzeza…

Ndërsa ligjet shpërndaheshin në honet dhe lugjet e maleve duke u shndërruar në tinguj rrëqethës, një pyetje e beftë rivendosi heshtjen shurdhuese: Po gjenerali i katërt?

Vijon…