Mungesa e studimeve profesionale dhe sistematike mbi historinë tonë, ka lënë vend për spekullime nga “historianë” amatorë apo kureshtarë ambulantë, disa prej të cilëve kanë qëllim jo të vërtetën, por sensacionin apo prapavijat politike.

Shenjestra e këtij sensacionalizimi me historinë janë bërë këto ditë Ernest Koliqi dhe Martin Camaj, dy figura të rëndësishme të letërsisë dhe antikomunizmit shqiptar, akuzuar respektivisht për bashkëpunim me shërbimet sekrete të huaja dhe ish-Sigurimin e Shtetit.

Akuzat ndaj Koliqit dhe Camajt nuk bazohen mbi veprime konkrete të tyre, nuk bazohen mbi fakte të asaj që ata kanë bërë apo thënë; secila është ngritur nisur nga një dokument i vetëm i shërbimeve sekrete, me informacion indirekt, të hamendësuar, pa fakte apo prova për veprimtari informimi ndaj agjenturave nga Koliqi dhe Camaj.

Dokumentacioni i CIA-s i periudhës 1945-1960 është deklasifikuar pothuaj i gjithi nga qeveria amerikane dhe mund të hulumtuhet nga çdo kush.

Historianët kanë paralajmëruar se, përveç domosdoshmërisë së hulumtimit metodik të së kaluarës, trajtimi i informacionit të shërbimeve sekrete duhet bërë me shumë kujdes: këto informacione nuk janë të besueshme, veçanërisht raportimet e informatorëve sekretë, të cilët shpesh gënjejnë apo japin informacione të pasakta. (Vetë CIA ka deklaruar se nuk garanton dhe nuk mban përgjegjësi për vërtetësinë e informacioneve operative që ka deklasifikuar).

Ky paralajmërim i historianëve nuk është dëgjuar nga hulumtues amatorë apo spekulantët sensacionalë, që duke përfituar nga moria e informacionit sekret që tashmë gjendet kudo, po përhapin të pavërteta dhe shtrembërime historike.

Ernest Koliqi, një nga intelektualët shqiptarë me me ndikim në perëndim, ka qenë nën shenjestrën e CIA-s qysh në fundin e viteve 40-të.

Në një nga raportet e para për të, më 1950, CIA nënvizonte se Koliqi “është një nga më të shkolluarit dhe ndoshta më inteligjenti mes komunitetit shqiptar në Romë. Politikisht është antikomunist, por pro-italian. Nuk ka preferencë mes monarkisë apo republikës, por advokon vetëm për Shqipëri të lirë dhe të pavarur”.

CIA e ka mbajtur nën vëzhgim Koliqin, gjatë gjithë kohës që ai jetoi në Romë, pas largimit nga Shqipëria më 1943.

Në vitin 1946, Koliqi dhe mërgimtarë të shquar shqiptarë në perëndim, përfshi Gjon Markagjonin dhe Ismail Vërlacin, krijuan Bllokun Kombëtar Indipedent, një nga tre grupimet kryesore antikomuniste të mërgatës shqiptare.

Një grup tjetër mërgimtarësh formuan Komitetin Shqipëria e Lirë, drejtuar nga Mid’hat Frashëri, ku bënin pjesë edhe Abaz Kupin, Said Kryeiu, Zef Pali dhe Nuçi Kotta; ndërsa një grup i tretë krijoi Komitetin e Prizrenit në ish-Jugosllavi, i cili ishte nën ndikimin e qeverisë jugosllave.

Amerikanët dhe britanikët u investuan fillimisht në Komitetin Shqipëria e Lirë, ndërkohë që ishin pesimistë dhe mbajtën nën vëzhgim dy grupet e tjera, për shkak se anëtarë të tyre kishin shërbyer në administratat nën pushtim në Shqipëri dhe mund të ishin pre e propagandës.

Me vdekjen misterioze të Mid’hat Frashërit, në fundin e 1949-së, amerikanët vendosën që të investohen tek Blloku Kombëtar Indipendent që kishte udhëheqës shpirtëror Ernest Koliqin.

Për këtë qëllim ata ndërmorën dy operacionet e para infromuese mbi mërgatën shqiptare dhe ndikimin e Koliqit mes shqiptarëve të arratisur, të koduara “Obstacle” dhe “Charity”.

Si pjesë e këtij operacioni, më 1953, CIA mori një raport nga një burim konfidencial i saj, punonjës i Qendrës së Mynihut në Romë, mbi veprimtarinë e Koliqit. Ky raportim, një dokument i vetëm, është përdorur për akuzat kundër Koliqit.

Sipas raportimit, një gjerman i quajtur Karl Hass, i cili kishte qenë funksionar nazist dhe që në atë kohë punonte për shërbimin sekret të Republikës Federale Gjermane, kishte krijuar kontakt me Koliqin dhe dyshohej se mund ta kishte përdorur atë për të marrë informacione mbi përbërjen e mërgatës shqiptare.

Raporti i informatorit të CIA-s pretendon se Hass ishte agjent i dyfishtë, i cili punonte për sovjetikët, duke hamendësuar se ai mund t’u kishte kaluar sovjetikëve edhe informacione të mësuara nga Koliqi mbi mërgatën shqiptare.

Në raport, informatori i fshehtë i CIA-s shprehej, gjithashtu, se Koliqi ishte i gatshëm të jepte informacion për shërbimet gjermane kundrejt një pagese.

Kaq është i gjithë informacioni dokumentar, që është përdorur për të akuzuar Koliqin se ka bashkëpunuar me shërbimet gjermane apo KGB-në sovjetike—një dokument i vetëm informatori operativ, indirekt, hamendësor, i cili madje nuk e akuzon dhe as nuk aludon për Koliqin si agjent, por vetëm se mund të ishte përdorur miqësisht, pa e ditur, nga një agjent i supozuar gjerman.