ARTHUR SCHNITZLER dhe ËNDËRRA E DYFISHTË

Nga Elida Buçpapaj

 

Arthur SCHNITZLER (Artur Shnicler), shkrimtar dhe dramaturg i madh austriak, lindi në Vjenë të Austrisë më 15 maj 1862 si bir i mjekut të famshëm hebrej Johan (Janosh ) SCHNITZLER. Nga vitit 1871 deri në vitin 1879 vazhdoi gjimnazin. Pastaj studioi në qytetin e lindjes për mjekësi dhe e u diplomua më 1885. Deri në vitin 1894 ai praktikoi mjekësinë. Prej atëherë filloi jetën si shkrimtar. Debuti i tij letrar ishte “Liebeslied der Ballerine” – Aventura e kërcimtares (1880 ). Në këtë prozë do të shfaqet për herë të parë personazhi Anatol që do të jetë në qendër të disa dramave njëaktëshe.

 

Në vitin 1890 SCHNITZLER bashkë me miqtë e tij Hugo von Hofmannsthal dhe Richard Beer-Hofmann është në krye të grupit letrar avangardë Jungen Wien (Vjena e re ), një grup që iu kundërvihej fuqimisht kanuneve të ngurta të jetës dhe të artit të kohës.

 

Ndër veprat e tij kryesore janë dramat “Anatol” (1893 ), “Libelai” (Flirtimi- 1895 ), “Freiwild” (Loja e ndershme – 1896 ), “Reigen” (Duart rrotull” – 1900 ), “Paracelsus” (1899), “Der grüne Kakadu” (Papagalli ma balluke të verdhë – 1899 ), “Der einsame Weg” (Rruga e vetmuar- 1904 ), “Komtesse Mizzi oder Der Familientag” (Kontesha Mici ose Dita e Familjes- 1909 ), “Der junge Medardus” (Medardusi i ri – 1910 ), “Das weite Land” (Kjo tokë e gjerë – 1911 ), “Profesor Bernhard” (1912 ), “Komödie der Verführung” (Komedia e tundimit – 1924 ). Romanet: “Der Weg int Freie” (Rruga në të hapur – 1908 ), „Therese. Chronic einses Frauenlebens“ (Tereza. Kronika e jetës së një gruaje – 1928. Prozat. „Sterben“ (Vdekja- 1895 ), „Leutnant Gustl“ (Togeri Gustl – 1900 ),  „Berta Garlan“ (1900 ), „Der blinde Geronimo und sein Bruder“ (Jeronimi i verbër dhe vëllai i tij – 1902 ), „Die Weissagung“ (Profecia – 1905 ), „Casanovas Heimfarht“ (Riatdhesimi i Kazanovës – 1918 ), „Fräulein Else“ (Zonjusha Elsë – 1924 ), „Traumnovele“ (Ëndërra e dyfishtë – 1926 ), „Spiel im Morgengrauen“ (Lojërat e natës – 1926 ), „Flucht in die Finsternis“ (Fluturimi në errësirë – 1931 ). Pas vdekjes i është botuar autobiografia “Jugend in Wien” (1968 ) dhe “Ditarët, 1879-1931 ).

 

Në vitin 1902 atij i lind djali Heinrich, nga këngëtarja Olga Gussmann, me të cilën martohet në vitin 1903. Po atë vit vë në skenë në Mynih dramën Reigen, duke provokuar një skandal të pashoq për cinizmin me të cilin paraqiten raportet midis pesë burrave dhe pesë grave të cilët kanë një ideal të përbashkët. Pas vënies në skenë drama botohet duke u bërë bestseller i hatashëm. Ajo mbetet një nga kryeveprat e autorit. Në vitin 1905 me Zwischenspiel  (Ndërkohë ) do të merrte çmimin Grillparzer për komedi. Në vitin 1909 i lind vajza Lili. Në vitin 1913 publikon  Frau Beate und ihr Sohnel (Zonja Beate dhe i biri ). Vitin tjetër u realizua një film me pikënisje nga komedia “Flirtimi“, skenarin e të cilit e shkroi ai vetë. Është nisja e një filli të gjatë të veprave kinematografike bazuar në veprën e Schnitzel, fill që arrin deri në ditët tona. Më 26 korrik 1928 e bija Lili vetëvritet. Është një akt i pashpjegueshëm dhe një goditje tepër e rëndë për babain nga e cila ai nuk e merr veten më. Tri vjet më vonë, më 21 tetor 1931, SCHNITZLER vdes në Vjenë nga pika në tru.

 

Arthur SCHNITZLER nga pikëpamja e mjeshtërisë ka meritën se solli monologun e brendshëm, një mjet nëpërmjet të cilit shkrimtari ka mundësi më të mëdha për të hyrë në mendimet dhe në shpirtin e personazheve. Fama e jashtëzakonshme dhe suksesi që e shoqëruan gjithë jetën provokuan një interes për atë dhe veprën e tij nga babai i psikanalizës, Sigmund Freud, të cilin e quante si „kopje“ apo sozi të vetën. Ky fakt ia nxiste atij një ndjenjë të përzier kënaqësie dhe droje.

 

Në të vërtetë vepra e Freud duke se ka ndikuar shumë në krijimtarinë e SCHNITZLER dhe në fillimet e karrierës së tij mjekësore shkrimtari pati treguar interes për studimet e hipnozës. Ata të dy takoheshin rrallë, por kanë pasur letërkëmbime. Një një letër (8 maj 1906 ) Freud se pyet shkrimtarin SCHNITZLER si kishte mundur të arrinte dije të tilla të cilat atij i kishin kërkuar vite studimesh dhe sakrificash.

 

Duke iu përgjigjur një intervistuesi se cili ishte mendimi i SCHNITZLER rreth kritikave se veprat e tij duket sikur trajtojnë të gjitha të njëjtën temë, ai ia ktheu: “Unë shkruaj për dashurinë dhe vdekjen. Çfarë temash të tjera ekzistojnë ?” Veprat e tij ishin shpesh kundërthënëse, si për përshkrimin e çiltër të marrëdhënieve fizike dashurore, ashtu edhe për kundërvënien e fuqishme ndaj antisemitizmit, përfaqësuar nga vepra si “Professor Bernhardi” dhe “Der Weg ins Freie”. Gjithsesi është interesante që, edhe pse SCHNITZLER ishte vetë hebre “Professor Bernhardi” është e vetmja vepër e tij me një protagonist të identifikuar qartësisht si hebre. Në “Der Weg ins Freie” heroi ka shumë miq hebrej, por vetë nuk është hebre. SCHNITZLER akuzohej si tepër erotik dhe pas daljes së veprës së tij Reigen, vepra e tij u citua si një shembull i “flligështisë hebreje” nga Adolf Hitleri. Kjo vepër u përshtat për film në frëngjisht në vitin 1950 nga regjisori gjerman Max Ophuls me titullin La Ronde (Vardisësi ). Filmi pati sukses të madh në botën anglofone, ku filmi ruajti titullin në frëngjisht. Pavarësisht seriozitetit të tij në trajtimin e temave, SCHNITZLER shpesh përdorte dhomëne gjumit si farsë në dramat e tij (dhe pati një aferë famëkeqe me një na aktoret e tij, Adele Sandrock ). Professor Bernhardi, dramë për një mjek hebre që përzë një prift katolik për të shtruar një grua që është duke vdekur, prandaj ai është larguar nga klinika dhe është burgosur, është e vetmja vepër dramatike e tij pa temën e marrëdhënieve fizike dashurore.

 

Proza “Traumnovele” (Ëndërra e dyfishtë ) ka në qendër të saj një mjek të ri dhe gruan e tij, të bukur, të dashuruar dhe të lumtur. Teksa rikthehen nga një ballo (festë me vallëzime e shoqërisë së lartë ) me maska ata të dy fillojnë të tregojnë episode (ndodhira ) të jetë së tyre personale. Janë episode të cilat nuk dihet a kanë ndodhur vërtetë apo janë fantazi të përjetuara prej tyre. Por ishin episode të cilat deri në atë çast nuk ia kishin rrëfyer njëri-tjetrit dhe askujt në botë. Përftohet kësisoj tek të dy, pothuaj përtej vullnetit të tyre apo vetëdijës së tyre, një spirale vizionare e përbërë nga maska tejet trallisëse, nga mjedise të mistershme dhe të fshehta, nga dëshira të ndrydhura të cilat ia behin në dritën e diellit krejt pa pritur e pa kujtuar, nga tensione erotike të cilat kishin mbetur të nëndheshme për shumë kohë. Kjo spirale arrin kulmin një natë kur e vërteta e nxitjeve të tyre të brendshme nuk mund të mposhtej më. Kjo ua ndryshon thellësisht jetën të dyve. 

 

Thonë se kjo vepër i ka ngjallur shumë xhelozi vetë Frojdit. Kurrnjëherë, as më parë dhe as më vonë, nuk ka arritur ndonjë shkrimtar tjetër të pasqyrojë me kaq realizëm dhe në mënyrë kaq prekëse fantazmat e nënvetëdijës (të subkoshiencës ), ndoshta kurrë nuk ka arritur ndonjë mjeshtër tjetër i prozës të zhytet kaq në thellësi dhe të mbledhë lëndë për një prozë absolutisht krejt të veçantë. Ëndërr e dyfishtë ose ëndërra brenda ëndërrës gjen në këtë vepër kaq mjeshtërore e të paarritshme një masë të baraspeshimit shprehës më shumë se të përkryer: pavarësisht nga përmasat e kufizuara, kjo vepër mbetet një nga kryveprat klasike të Shekullit XX, një nga më të lexuarat dhe më të mëdhatë e qytetërimit letrar europian.

 

Në mesin e korrikut 1999 do të dilte, ndërkohë, filmi Eyes Wide Shut, që mund të përkthehet Sytë Gjysmë të Mbyllur apo Sytë Gjysmë të Hapur. Do të ishte filmi i fundit i regjisorit gjenial Stanley Kubrick, bazuar pikërisht në romanin Ëndërra e Dyfishtë të Arthur SCHNITZLER.

 

Regjisorit iu desh një periudhë shumë e gjatë për ta asimiluar dhe për ta shndërruar kryveprën letrare në kryevepër kinematografike. “Është një roman i Arthur SCHNITZLER, Ëndërra e Dyfishtë, mbi të cilin do të doja të vazhdoja të punoja.” Kështu deklaronte Stanley Kubrick në një intervistë pas daljes së “A Clockwork Orange” (Portokalli mekanik- 1971 ). Ëndërrën e Dyfishtë Kubrick e kishte lexuar në vitet 1950 dhe kishte mbetur tejet magjepsur: “Shpalos dyfishësinë e jetës në shtrat të një çifti të martuar lumturisht dhe kërkon të barasvlerësojë rëndësinë e ëndërrave dhe të dashurive të fantazuara me realitetin martesor.” Në prill të vitit 1971, një shpallje e studios hollivudiane Warner Bros., që sapo kishte realizuar “Portokallin mekanik”, ku bëhej e ditur se filmi i ri i Kubrick do të bazohej pikërisht në Ëndërrën e Dyfishtë të Arthur SCHNITZLER. Ndërkohë që realizonte disa filma të tjerë, Kubrick nuk pushonte së menduari për tekstin e Arthur SCHNITZLER derisa më 1994 takonte shkrimtarin Frederic Raphael, me të cilin shkruan skenarin e filmit Eyes Wide Shut. Buja dhe kurioziteti i lig për projektin e regjisorit, sërish në punë pas Full Metal Jacket, shoqërojnë realizimin e filmit. Xhirimet fillojnë në nëntor 1996 dhe mbarojnë në janar 1998. Fakti që Kubrick zgjidhte si protagonistë dy superyje si Tom Cruise dhe Nicole Kidman, përveç vdekjes së papritur të regjisorit, një javë pas mbarimit të montazhit të filmit, e bënë filmin njërin më të bujshmit në historinë e kinemasë. Filmi do të ishte tejet i suksesshëm në kinematë, tejet i mirëpritur nga kritika, duke u cilësuar si një përkryerje e sofistikuar e stilit të regjisorit Kubrick dhe artit kinematografik në përgjithësi.

 

Filmi Eyes Wide Shut, 159 minuta i gjatë, i gjinisë dramë triller, do të shënonte kulmin e karrierës të aktorëve Tom Cruise e Nicole Kidman. Përveç vdekjes së regjisorit Stanley Kubrick filmit teksa korrte sukses absolut, shoqërohej edhe me ndarjen dhe divorcin e aktorëve, si dhe me dështimin e një foshnjeje që Kidman kishte pasur me Cruise. Suksesi i filmit e riaktualizonte edhe prozën e Arthur Schintzler, e cila bëhej përsëri bestseller dhjetëra vite pas suksesit të saj të parë. Vepra është përkthyer në anglisht me titullin “Historia e Ëndërrës”, duke iu përmbajtur pikë për pikë titullit në origjinal “Traumnovele”, ndërsa në gjuhët neolatine është përkthyer me titullin “Ëndërra e dyfishtë”, duke iu përmbajtur porosisë frojdiane të përmbajtjes së librit, ku ndodh në art ajo që na ndodh edhe në jetë, kur na rastis që duke qenë në ëndërr ia tregojmë dikujt një ëndërr që sapo e kemi parë.

 

Në film emri i personazhit të luajtur nga Nicole Kidman është Alice Harford, ndërsa emri i personazhit të luajtur nga Tom Cruise është William Harford, shkurt Bill. Në prozën e SCHNITZLER këto personazhe mbajnë respektivisht emrat Albertinë dhe Fridolin.

 

Fakti që “Ëndërra e dyfishtë” përjetoi një tjetër periudhë bestseller pas daljes së filmit “Eyes Wide Shut” tregon se adhuruesit e filmit, për ta kuptuar porosinë tejet të thellë dhe vështirë të lexueshme të “Eyes Wide Shut”, duhet patjetër të lexojnë “Ëndërrën e dyfishtë”, duke e shoqëruar, natyrisht, me përfytyrimet konkrete të skenave të luajtura nga Tom Cruise e Nicole Kidman, pra duke bërë një shfletim të nënvetëdijës, çka përbën përputhje të plotë stilesh dhe filozofish si të shkrimtarit Arthur Schintzler (Ëndërra e dyfishtë – 1926 ), ashtu edhe të regjisorit e bashkëskenaristit Stanley Kubrick (1999)./Elida Buçpapaj

 

ËNDËRRA E DYFISHTË

 

I

 

“Njëzet e katër skllevër zioshë shtynin remat e lundrës luksoze që duhej të çonte Princin Amgiad në sarajin e Sulltanit. Por Princi, mbështjellë në petkun e tij të purpurtë, rrinte i vetmuar, shtrirë në qilim, nën kupën e kaltër të qiellit të natës mbjellë me yje dhe shikimi i tij…”

 

Vogëlushja kishte lexuar deri në atë çast me zë të lartë; tani, thuajse papritmas, ajo i mbylli sytë. Prindërit u vështruan duke buzëqeshur, Fridolin u përkul drejt saj, ia puthi flokët e verdhë dhe e mbylli librin që ndodhej mbi tavolinën ku ende nuk ishte shtruar darka. Vajza sikur u befasua.

 

“Është ora nëntë,” tha babai, “është ora të shkosh në shtrat.“ E pastaj edhe Albertina iu afrua pranë së bijës, duart e prindërve u takuan në ballin e njomzakes, ndërsa shikimet e tyre shkëmbenin një buzëqeshje të dlirë, e cila nuk ishte më vetëm për fëmijën. Hyri amvisa dhe i tha së voglës t’iu thotë natën e mirë prindërve; ajo u çua urtë e butë, ua dha nga një puthje babait dhe nënës e u bind t’i printe ajo ëmbëlsisht për të dalë nga dhoma. Fridolini dhe Albertina, tani përfundimisht vetëm për vetëm nën vezullimin e kuqërremtë të llampës, mezi pritën ta rifillonin aty ku e lanë bisedën e filluar para darkës, për ato që kishin ndodhur gjatë ballës me maska një ditë më parë.

 

Atë vit ishte për ata festa e parë e ballos dhe kishin vendosur të marrin pjesë vetëm pothuaj në përfundim të karnavaleve. Ndërkaq Fridolini, një të hyrë në sallë ishte përshëndetur si një mik i pritur me padurim nga dy maska në pelerinë të kuqe të cilat nuk kishte arritur t’i njihte, a thua se ato njihnin me saktësi befasuese çdo lloj thashethemi të kohës kur ai ishte student e praktikant në spital. Ishin larguar nga lozha ku e kishin ftuar me bujari mikluese, duke e siguruar se do të riktheheshin pak më vonë dhe pa uniformën, por ishin vonuar aq shumë sa Fridolini, duke e humbur durimin, kishte parapëlqyer të zbriste në mesin e publikut, duke shpresuar se do t’i takonte prapë ato dy figura të dyshimta. Por ndonëse ishte zgurdulluar duke parë rrotull, nuk kishte arritur t’i pikaste askund; në vend të tyre dikush tjetër ishte shfaqur, befasisht, përkrah tij: gruaja, e sapo larguar nga një i panjohur me pamje melankolike e të dërmuar dhe me theks të huaj, patjetër polak, i cili kryehere e kishte magjepsur, pastaj menjëherë e kishte fyer dhe madje e kishte shasitur me një fjalë të ndyrë poshtëruese. Kështu, burrë e grua, të kënaqur fundja se kishin shpëtuar nga një lojë banale dhe zhgënjyese e karnavaleve, ishin gjetur pa vonesë pranë tryezës shtruar me fruta deti e shampanjë, si dy dashurorë midis çifteve të tjera të dashuruara: kishin biseduar hareshëm, sikur ishin njohur vetëm atëherë, duke u zhytur në një komedi përkorje, mohimi, tundimi dhe begenie; dhe, pas një udhëtimi të shpejtë me karrocë përmes natës së bardhë dimërore, ishin vërtitur në shtëpi në krahët e njëri-tjetrit, duke u dashur mes tyre aq përvëlueshëm sa nuk kishte ndodhur prej shumë kohësh. Një agim gri i kishte zgjuar tepër shpejt. Profesioni e detyronte burrin të ishte në orarin e duhur pranë shtretëve të të sëmurëve të tij; detyrat e nënës dhe të zonjës së shtëpisë nuk e lejonin të pushonin më gjatë as vetë Albertinën. Orët pasuese kishin kaluar kështu në limontinë e punëve dhe halleve të tyre të përditshme, ndërsa nata e shkuar, fillimi si dhe përfundimi, ishin zbehur në kujtesë. Vetëm tani, pasi kishin mbaruar punët e ditës, përderisa fëmija kishte vajtur të flinte dhe nuk prisnin më askënd të vinte e t’i trazonte, nisën të shpërfaqen fantazmat e ballos me maska, i panjohur melankolik dhe figurat nën pelerinat e kuqe; dhe ato ndodhira të parëndësishme ia behën, pa pritur e pa kujtuar, magjishëm dhe furishëm, nga hija mashtruese e rasteve të humbura. Shkëmbyen midis tyre pyetje të dlira ndonëse tinëzare dhe përgjigje të liga e dykuptimëshe; asnjërit prej tyre nuk i shpëtoi fakti se tjetri në thelb nuk ishte i çiltër dhe u ndjenë kështu në zgripin e një hakmarrjeje pa të keq. E tepëruan së lavdëruari joshjet që partnerët e panjohur të ballos me maska kishin ushtruar mbi ata, u tallën, duke i mohuar arsyet e xhelozisë që i linte ndërsjelltas të kurthoheshin. Gjithsesi nga biseda e cekët për aventurat kote të natës së shkuar kaluan në një diskutim më serioz për ato dëshirat e strukura thellë tyre, të cilat sapo kishin nxjerrë krye, nga mund të zinin fill vorbulla marramendëse e të rrezikshme edhe në shpirtin më të kthjellët e më të kulluar, dhe folën për ato arsye të fshehta të cilat i këndellnin tanin sapo i përmendnin, por drejt të cilave kishin mundur në mos njëherë dikur më vonë ta shtynin, edhe pse vetëm në ëndërr, rrjedhën e pandalshme të fatit. Edhe pse martesa e tyre bazohej mbi një depërtueshmëri të përkryer të ndjenjave dhe të ideve, e dinin doemos se dje i kishte trazuar, dhe jo për të parën herë, një fanitje aventure, lirie dhe rreziku; shpirtdridhur, duke u trandur thellë, kërkonin me një kureshtje jobesnike t’i kuptonin rrëfimet e njëri-tjetrit dhe, duke u përqëndruar ankthshëm në jetën e tyre intime, secili kërkonte sërish në vete ndonjë fakt edhe të pakuptimtë, ndonjë ndodhi edhe të papeshë, që mund të shprehte atë që nuk ishte thënë me gojë dhe prej nga rrëfimi i çiltër të arrinte t’i shkarkonte nga një tension dhe nga një mosbesim që fillonin të bëheshin pak nga pak të padurueshëm.

 

Albertina, ndoshta ishte më e paduruar, më e çiltër ose më zemërbutë se i shoqi, gjeti e para guximin të bënte një deklaratë haptas; dhe me një zë pakëz ngurues e pyeti Fridolinin a i kujtohej ai djaloshi i cili verën e shkuar në bregdetin danez kishte qenë një mbrëmje i ulur me dy zyrtarë në një tavolinë afër tyre, kishte marrë një telegram gjatë darkës dhe ishte përshëndetur e larguar menjëherë nga dy miqtë e tij. Fridolini pohoi me kokë. “E pastaj ?” pyeti ai.

 

“E kisha parë tashmë në mëngjes,” iu përgjigj Albertina, “ndërkohë që ngjitej rrëmbyeshëm nëpër shkallët e hotelit me çantën e tij të verdhë. Më vështroi shkitas, por, pasi ngjiti disa shkallë, u kthye nga unë dhe kështu që shikimet tona u takuan. Kam përshtypjen se nuk më buzëqeshi, megjithatë fytyra e tij rrezatoi, dhe e njëjta gjë më ndodhi edhe mua, gjithashtu u ndjeva e emocionuar sa kurrë ndonjëherë. Gjithë ditën në plazh isha e përëndërrt. Po të më kishte kërkuar – mendoja unë – nuk do t’i kisha rezistuar. Ndjehesha gati për gjithçka; besoja se isha gati të të sakrifikoja ty, fëmijën, të ardhmen time dhe njëherësh – a mund ta kuptosh?- të doja ty më shumë se kurrë. Pikërisht atë pasdite, më duhet ta kujtoj përsëri, rastisi që ne të dy të flisnim për mijëra gjëra, edhe për të ardhmen tonë të përbashkët dhe për të ardhmen e fëmijës, folëm në mënyrë kaq intime sa nuk kishte ndodhur kjo prej shumë kohësh. Në perëndim ishim të ulur në ballkon kur ai kaloi; ecte përgjatë plazhit pa e hedhur ndokund shikimin, dhe u lumturova që e pashë. Ndërkohë ta ledhatoja ballin dhe t’i puthja flokët dhe në dashurinë time për ty kishte njëkohësisht aq shumë vuajtje ngashëryese. Në mbrëmje isha shumë e bukur, këtë ma përsërisje ti, dhe kisha një trëndafil të bardhë në brez. Ndoshta nuk qe rastësi që u huaji i ul me miqtë e tij pranë nesh. Nuk ma hodhi vështrimin, por unë u tundova nga ideja që të çohesha, të shkoja te tavolina e tij dhe t’i thosha: Ja ku më ke, i dashuri im i shumëpritur – merrmë. Në atë çast ia sollën telegramin, e lexoi, u zverdh i tëri, ia murmuriti disa fjalë atij më të riut nga të dy zyrtarët dhe, duke më flladitur me një shikim enigmatik, u largua nga salla.”

 

“E pastaj,” pyeti me fyt të tharë Fridolini, kur ajo pushoi.

 

“Asgjë më. Mëngjesin tjetër u zgjova me një merak të veçantë. Nuk e di, s’e dija as atëherë, a druhesha më shumë se mos ishte larguar apo se mos vazhdonte të rrinte ende aty. Gjithsesi, kur nuk u duk as në mesditë, mora frymë e lehtësuar. Mos më bëj pyetje të tjera, Fridolin, ta kam thënë krejt të vërtetën. E pastaj edhe ti ke pasur ndonjë aventurë në plazh – e di.”

 

Fridolini u çua, filloi të endet andej këndej nëpër dhomë, pastaj tha: “Ke të drejtë,” Rrinte në dritare, fytyrën në hije. “Në mëngjes,” nisi me zë grykor, paksa armiqësor, “nganjëherë edhe shumëherët, para se ti të zgjohesh, ecja vetmitar përgjatë bregdetit duke u larguar nga fshati; e ndonëse ishte herët, mbi del vezullonte tashmë një diell i kjartë dhe i fortë. Atyre anëve, pranë plazhit, ishin, siç e di edhe ti, banesa të vogla të veçuara, secila si një botë e vogël më vete, disa me kopshte të rrethuara nga një gardh druri, disa të tjera të rrethuara vetëm nga pylli, rruga dhe një pjesë e plazhit i ndante kasollet nga shtëpitë. Ishte një gjë tepër e rrallë të takoje njeri në atë orë; dhe pushuesit e plazhit nuk dilnin asnjëherë andej. Por një mëngjes pikasa tek ia behu një figurë femërore e cila deri atëherë më ishte fshehur nga pamja. Ecte me shumë kujdes në hajatin e vogël të njërës kasolle të mbirë në ranishtë, duke vënë njërën majën e njërës këmbë pas thembrës së tjetrës dhe duke dhe me krahët mbështetur në anësoren prej druri të kasolles. Ishte një njomëzake shumë e re, ndoshta pesëmbëdhjetë vjeç, me flokë të verdha të lëshuara që i lëshoheshin mbi shpatulla e, nga ana tjetër, sipër gjirit delikat. Vajza shikonte ujin, pra shikonte veten, duke lëvizur ngadalë përanash hajatit të kasolles ajo dilte deri në skajin tjetër pa e ngritur lart shikimin fare dhe, në një çast të caktuar, u ndodh përballë meje; i zgjati më shumë krahët prapa vetes, si për t’u kacavarur më mirë, i ngriti sytë dhe menjëherë u kujtua për mua. Një drithërimë e përshkoi, kështu që ose duhej të binte, ose duhej të ikte prej andej. Por duke e ditur se në anësoren prej druri të hajatit të kasolles nuk mund të lëvizte ndryshe veçse shumë ngadalë, vendosi të ndalet, dhe qëndroi ashtu në vend, me fytyrën fillimisht të frikësuar, pastaj të zemëruar, pastaj të hutuar. Befas ajo buzëqeshi një buzëqeshje të magjishme; në sytë e saj ishte një përshëndetje, një ftesë., – dhe në të njëjtën kohë një ironi në mënyrën si e riktheu vrik shikimin te uji pranë këmbëve të saj që na ndante ne të dyve. Pastaj e zgjati trupin e saj të njomë e të hedhur, pothuaj krenare për bukurinë e saj, dhe a thua se lehtësisht po notonte, e çiltër dhe mrekullisht e dalldisur nga xixëllimi i pandërprerë i shikimit tim të cilin e ndjente të ngulur te ajo. Qëndruam kështu, përballë njëri-tjetrit, ndoshta dhjetë sekonda, me buzët gjysmë të hapura dhe me sytë e shkëndijuar. E zgjata verbërisht krahun drejt saj, në sytë e saj lexohej dëshirë dhe gëzim. Por pa pritur e pa kujtuar ajo e largoi vrullshëm kokën, e hoqi njërën dorë nga anësorja e hajatit dhe ma bëri me shenjë në mënyrë të prerë që të largohesha; dhe meqënëse nuk vendosa t’i bindem menjëherë, sytë e saj fëminorë morën një shprehje të tillë lutjeje, përgjërimi, sa që nuk mbeti tjetërgjë, veçse të largohesha. E vazhdova udhën time me ngutinë më të madhe; nuk e ktheva kokën ta shikoja qoftë dhe një herë të vetme, jo thjeshtë për t’u ruajtur, jo për bindje apo për burrëri, por sepse shikimi i saj i fundit kishte shkaktuar një tronditje të tillë, që ia kalonte çdo përvoje tjetër në jetë, sa pothuaj po më binte të fikët.

 

Heshti.

 

“E sa herë,” pyeti Albertina pa iu dridhur fare qerpiku i syri, “e keni bërë prapë herë të tjera të njëjtën udhë?”

 

“Ngjarja që të kam treguar,” iu përgjigj Fridolini, „ndodhi rastësisht ditën e fundit të pushimit tonë në Danimarkë. As unë nuk e di se çfarë do të kishte ndodhur në rrethana të ndryshme. As ti mos më bëj të tjera pyetje, Albertina.”

 

Fridolini rrinte gjithnjë pranë dritares, pa lëvizur. Albertina, me sytë e njomur nga lotët dhe misteriozë, me ballin fare lehtas të rrudhur, iu afrua. “Prej tani e tutje t’ia tregojmë njëri-tjetrit menjëherë gjithnjë historitë e këtij lloji,” tha ajo.

 

Ai pohoi me kokë, i nemitur.

 

“Ma premto.”

 

Fridolin e tërhoqi pranë vetes. “A nuk je e bindur?,” e pyeti; por zëri i tij vazhdonte të kishte një ton të ashpër.

 

Albertina ia mori duart në duart e saj, e lëmoi dhe e shikoi me sy nënkuptues, në thellësinë e të cilëve ai mund t’i lexonte mendimet e saj. Tani ajo shkonte me mendje në aventura të tjera më reale të Fridolinit, shkonte te aventurat e tij rinore, të cilat pjesërisht i njihte, sepse ai, duke iu dorëzuar shumë kollaj xhelozisë së tij, i kishte folur për to në vitet e para të martesës, madje, sikurse i ndodhte shpesh, e kishte zhytur atë në kureshtje, ndërkohë që do të kishte qenë më mirë t’i mbante për vete. Fridolini e dinte se në ato momente brenda saj vërshonin furishëm kujtimet dhe u mrekullua sapo e dëgjoi tek e shqiptonte, si në ëndërr, emrin pothuaj të harruar të njërës prej të dashurave të tij të djalërisë. E megjithatë ai emëri i tingëlloi atij në vesh si një qortim, madje si një kërcënim i butë.

 

I mori duart e gruas dhe i çoi te buzët e veta.

 

“Te çdo femër – besomë, edhe pse mund të duket si një pohim i zbrazët – tek çdo femër që kujtoja se e dashuroja, të kam kërkuar gjithmonë ty; jam i bindur më shumë se mund ta marrësh ti me mend, Albertina.”

 

Ajo buzëqeshi zymtë. “Po në qoftë se edhe unë kam pasur qejf të të kërkoj ty te burrat e tjerë?” pyeti ajo, dhe u bë e ftohtë, pa kurrfarë shprehjeje në fytyrë. Fridolini i lëshoi duart e saj, duke e pasë befasuar pothuajse e shoqja tek fliste një gjë të turpshme ose e tradhtonte; por ajo vazhdoi: “Ah po të dihej!” dhe heshti prapë…

 

“Po ta dinim…? Çfarë dëshiron të thuash?”

 

“Pakashumë ato që mendova, i dashuri im,” iu përgjigj Albertina me një vrazhdësi të pazakonshme.

 

“Albertina, atëherë më ke fshehur diçka?”

 

Ajo pohoi me kokë duke i buzëqeshur vetes në një mënyrë të habitshme, ndërsa te ai zgjoheshin dyshime të papërfytyrueshme, absurde.

 

“Nuk arrij ta kuptoj,” tha Fridolini. “Nuk i kishe mbushur të shtatëmbëdhjetë vitet kur ne u fejuam.”

 

“Gjashtëmbëdhjetë e pak, Fridolin. Megjithatë…” e shikoi çiltërsisht në sy “nuk varej nga unë nëse u bëra gruaja jote duke qenë ende e virgjër.”

 

“Albertina…”

 

Dhe ajo tregoi:

 

“Kjo ndodhi në Wörthersee, pak para fejesës sonë, Fridolin; një mbrëmje ngazëllyese vere një djalosh shumë i bukur u ndal para dritares sim dhe hodhi vështrimin mbi hapësirën e pamatë të livadhit, filluam të flasim dhe gjatë bisede dhe gjatë asaj bisede mendova, më mirë me thënë ndjeva se çfarë mendova: sa djalë simpatik dhe magjepsës, – po ta thotë tani një fjalë të vetme, atë fjalën e duhur, natyrisht, – do të shkoj me të kudo që atij t’i pëlqejë, – ndoshta në pyll – edhe më mirë do të jetë nëse shkojmë me barkë në liqen – sonte ai mund të ketë nga unë gjithçka që të dëshirojë. Po, këtë e mendova. Por djali magjepsës nuk e shqiptoi atë fjalë; vetëm ma puthi me delikatesë dorën, – dhe mëngjesin tjetër më kërkoi nëse mund të bëhesha gruaja e tij. Dhe unë i thashë “po”.”

 

Fridolini me ftohtësi e la dorën e gruas të tij të largohej, pastaj tha: “E nëse atë mbrëmje do të kishte qenë rastësisht një tjetër para dritares sate dhe do t’i kishte ardhur në mendje fjala e duhur, për shembull…” mendoi se çfarë emri duhej të thoshte, kur ajo e largoi krahun pothuaj si për t’ia ndrydhur mendimet.

 

“Një tjetër, kushdo tjetër, mund të kishte thënë atë që do të dëshironte, – nuk do t’ia kishte vlejtur fare. E po të mos kishe qenë ti djaloshi para dritares, i buzëqeshi ajo, “atëherë as ajo mbrëmje vere nuk do të kishte qenë aq e bukur.”

 

Ai i shtrembëroi në mënyrë tallëse buzët. “E thua tani dhe ndoshta në këtë çast je edhe bindur në ato që thua. Por…”

 

Po trokitnin në portë. Hyri kamarjerja dhe tha se portierja e Schreyvoglegasse kishte ardhur t’i lutej mjekut të nxitonte për tek këshilltari bashkiak i cili ishte sërish i sëmurë.

 

Fridolini shkoi në paradhomë dhe e ajo grua e njoftoi se këshilltari kishte pasur një sulm në zemër dhe ndjehej shumë keq; ai premtoi se do të shkonte menjëherë.

 

Ndërsa përgatitej ngutshëm, Albertina e pyeti: “Po del?” me ton të zemëruar, a thua se burri, duke dalë po e përçmonte.

 

Fridolini iu përgjigj thuajse i habitur: “Natyrisht, nuk mund të bëj më pak se kaq.”

 

Albertina psherëtiu lehtë.

 

“Shpresojmë të mos jetë aq rëndë,” tha Fridolini, “deri tani tre centrigramë morfinë e kanë ndihmuar gjithmonë ta kapërcejë rrezikun.”

 

Kamarjerja ia kishte sjellë peliçen, Fridolini e puthi mjaft i shkujdesur Albertinën në ballë dhe në gojë, a thua se biseda e orëve paraardhëse ishte shlyer tashmë nga kujtesa e tij, dhe u largua me nxitim.

 

II

 

 

Në rrugë duhej ta hapje peliçen. Papritur e pakujtuar moti kishte marrë për mbarë, bora në trotuare gati ishte shkrirë krejt dhe frymonte një fllad i ngrothë që e paralajmëronte pranverën. Nga banesa e Fridolinit në Josefstadt, pranë spitalit, në Schreyvogelgasse ishte më pak se një çerek ore; dhe kështu shumë shpejt Fridolini ngjiti shkallët thikë përpjetë e në terr të ndërtesës së vjetër, arriti në katin e dytë dhe tërhoqi kordonin e ziles; por edhe përpara se ai tingull i lashtë të dëgjohej, vuri re se dera vetëm sa ishte puthitur; përmes paradhomës së errët hyri në dhomën e pritjes dhe vuri re menjëherë se kishte arritur tepër vonë. Llampa me vajguri me abazhur të gjelbër që varej nga tavani i ulët, ndriçonte dobët mbulesën nën të cilën ishte shtrirë një trup i ligur. Fytyra e të vdekurit ishte në hije, por Fridolini e njihte aq mirë sa besonte se po shikonte në dritë të plotë – i ligur, i rrudhosur, me ballin të lartë, me mjekrën e bardhë të shkurtër, me veshët veçanërisht të shëmtuar, mbuluar nga qime të bardha. Mariana, bija e këshilltarit bashkiak, qëndronte te këmbët e krevatit, me krahët e lëvarur, si të zhbërë nga lodhja.

 

Vinte era e mobiljeve të vjetra, barnave, vajgurit, guzhinës; por me pak ujë me livandë dhe me sapun ngjyrëtrëndafili dhe Fridolini ndjente edhe në njëfarë mënyrë aromën e veçantë të ëmbël të asaj vajze të zbehtë, ende e njomë, e cila prej muajsh venitej dalëngadalë, e zënë me punët e rënda shtëpiake, netët pa gjumë dhe përkujdesja sfilitëse për të sëmurin.

 

Sapo kishte hyrë mjeku ajo e kishte ngulur shikimin te ai, por ngaqë ishte terr nuk mund të shihej mirë a ishte skuqur si herët e tjera me t’u shfaqur ai. Mariana deshi të çohej, Fridolini, me një shenjë të dorës, nuk ia lejoi. Ajo ia dha një përshëndetje me sytë e saj të mëdhenj por të trishtuar. Fridolini qëndroi pranë shtratit, ia zbuloi mekanikisht të vdekurit fytyrën dhe pastaj krahët që pushonin sipër mbulesës, me mëngët e gjera dhe të shkopsitura të këmishës, i mblodhi pastaj supet në shenjë pakënaqësie, duke i futur duart thellë në xhepat e peliçes, e shëtiti shikimin anekënd dhomës dhe e ndali, më në fund, te Mariana. Flokët e saj ishin të dendur e të verdhë, por pa shkëlqim, qafa e saj e gjatë jo pa rrudha dhe me një ngjyrë të lëverdhë, buzët e holluara a thua si për faj të aq shumë fjalëve të pathëna.

 

“Epo,” mërmëriti pothuaj i hutuar, ”zonjusha ime e dashur, kjo që ndodhi gjithsesi nuk ju ka zënë të papërgatitur.”

 

Ajo ia zgjati dorën. Ai ia mori vetëm majat e gishtave, u njoh, siç e kërkonte zakoni i mjekut, për sulmin e fundit të zemrës që ia kishte sjellë të sëmurit vdekjen. Mariana i raportoi me fjali të shkurtëra, të sakta dhe foli pastaj për ditët e fundit, pakashumë të qeta, gjatë të cilave Fridolini nuk e kishte parë të sëmurin. Fridolini kishte zënë një ndenjëse, qëndronte përballë Marianës dhe për ta qetësuar ia bëri asaj të qartë se babai i saj në orët e fundit të jetës nuk kishte vuajtur shumë; pastaj u interesua nëse ishin njoftuar të afërmit. Po; portierja kishte shkuar tashmë te xhaxhai dhe gjithsesi aty do të vinte pa vonuar doktor Roediger, “i fejuari im”, shtoi ajo duke shmangur takimin e syve të saj me sytë e Fridolinit.

 

Fridolini vetëm sa pohoi me kokë. Përgjatë një viti e kishte takuar doktor Roedriger dy apo tri herë në atë shtëpi. Ai djalosh i zbehtë dhe i plogët, me mjekrën e verdhë e të shkurtër dhe me syze, mësimdhënës i historisë në Universitein e Vjenës, i kishte pëlqyer jo pak, natyrisht pa i zgjuar ndonjë interes për të. Mariana sigurisht, mendoi ai, do të kishte një pamje më të mirë po të ishte e dashura e tij, flokët e saj do të ishin më pak të zbërdhylura, dhe buzët e saj do të ishin më të kuqe dhe më të plota.

 

Sa vjet mund të ketë ajo ? pyeti veten prapë. Kur e patën thirrë herën e parë që ta vizitonte këshilltarin bashkiak, tre o katër vite më parë, ajo i kishte njëzet e tre. Atëbotë ishte ende e gjallë nëna e saj. Ishte më e qetë atëherë. Për pak kohë nuk kishte marrë mësime të këngës?

 

Pra do të martohet me këtë mësimdhënës historie. Pse e bën këtë gjë? E dashuar domosdo që nuk është. Ai as duket të jetë shumë i pasur. Çfarë martese do të jetë kjo vallë? Eh, një martesë si gjithë të tjerat. Ç’rëndësi ka. Ndoshta nuk do ta shoh më këtë vajzë, tani që nuk kam pse të vij më në këtë shtëpi. O Zot, sa njerëz të tjerë, edhe më të dashur për mua se ajo, nuk i kam parë më!

 

Teksa këto mendime ia kalëronin mendjen, Mariana kishte nisur të fliste për të ndjerin – me një ngulmim të tillë, a thua se fakti i thjeshtë i vdekjes e kishte bërë atë në çast një njeri të rëndësishëm. Pra, i kishte vërtetë vetëm pesëdhjetë e katër vjet? Natyrisht, me të gjitha ato travaje e zhgënjime, me gruan që dergjej gjithmonë – dhe me të birin që i hapte aq shumë telashe! Ashtu, kishte Mariana një vëlla? Sigurisht. Po ia kishte thënë këtë gjë Fridolinit herë të tjera. Vëllai i saj tani jetonte diku në ndonjë anë të botës; në dhomëzën e Marianës ishte një pikturë të cilën ai e kishte bërë kur ishte pesëmbëdhjetë vjeç. Kishte në qendër një oficer që vraponte me kalë sipër një kodrine. Babai gjithmonë kishte bërë sikur s’ia kishte zënë syri atë pikturë. Por ishte një pikturë e bukur. Në rrethana më të përshtatshme, vëllai sigurisht do të kishte pasur sukses.

Si flet ashtu e përndezur, mendoi Fridolini, dhe duket sikur sytë i flakërojnë! Zjarmi? Edhe mundet. Është dobësuar kohët e fundit. Ndoshta ka prekje në mushkëri.

 

Vazhdonte të fliste, por dukej sikur nuk donte t’ia dinte se më kë po fliste, madje dukej sikur fliste me veten. Vëllai kishte dymbëdhjetë vjet që nuk vinte në shtëpi, po, ishte ende fëmijë e vogël ku ai ishte zhdukur pa pritur e pa kujtuar. Katër pesë vite më parë, në Krishtlindje, kishte arritur për herën e fundit një lajm për të nga një qytetare italiane.

 

Për çudi, asaj Mariana ia kishte harruar emrin. Vazhdoi kështu ende për njëfarë kohe të fliste për gjëra pa kuptim, pa qenë nevoja të fliste, thuajse pa lidhje, çapraz, gjersa befas ra në heshtje; tani qëndronte atje vuve, me kokën midis duarve. Fridolini ishte i lodhur dhe sidomos ishte i mërzitur, priste me padurim të vinte dikush; të afërmit ose i fejuari. Heshtja sundonte pamëshirshëm në dhomë. Kishte përshtypjen se edhe i vdekur heshtte njësoj si ata; jo pse tashmë ai e kishte të pamundur të fliste, por me qëllim, madje me një kënaqësi të shtirur e të ligë.

 

Fridolini ia hodhi një shikim anësor, pastaj tha: “Megjithatë, siç kanë ardhur punët tani, zonjusha Marianë, është një gjë e mirë që ju nuk do të rrini më në këtë shtëpi,” e pastaj ajo e çoi pak kokën, por pa ia hedhur shikimin Fridolinit,”i fejuari juaj do të jetë shumë shpejt në krye të një katedre; për këto gjëra në fakultetin e letërsisë ka shumë më tepër mundësi se tek ne në mjekësi.” U kujtua se vite më parë kishte ëndërruar edhe ai për karrierë universitare, por kishte përfunduar duke zgjedhur ushtrimin e lirë të profesionit, për natyrën e tij kjo ishte një jetë më e rehatshme; dhe në atë çast iu duk vetja më pak i rëndësishëm se shkëlqesia e tij doktor Roedriger.

 

“Këtë vjeshtë shpërngulemi,” tha Mariana me indiferencë,”e kanë kërkuar në Universitetin e Gottingas.”

 

“Ah,” ia bëri Fridolin dhe donte të gjente njëfarë mënyre për ta uruar, por iu duk e pavend në atë çast e në atë rrethanë. Ia hodhi një shikim dritares së mbyllur dhe, pa i kërkuar asaj leje, a thua se ushtronte një të drejtën e tij si mjek, e hapi dhe e la të lirë të hynte ajrin, i cili ndërkohë ishte rënduar tepër. Hyri një ajër pranveror dhe dukej sikur ai mbartte me vete aromën dehëse të pyjeve të largët të cilët po zgjoheshin nga gjumi dimëror. Kur e ktheu kokën, pa sytë e Marianës të ngulur në mënyrë pyetëse te ai. Ai iu afrua më ngat dhe e kqyri: “Shpresoj se ajri i freskët ju bën mirë. Tashmë moti është ngrohur mjaft, dhe mbrëmë natën…” gati sa nuk tha: jemi kthyer në shtëpi nga balloja me maska në një shtrëngatë bore, por shumë shpejt e përpiu fjalinë dhe shtoi: “Mbrëmë natën ishte ende një gjysmë metër borë nëpër rrugë.”

 

Ajo i dëgjoi e etur fjalët e tij. Sytë iu njomën, lotë të mëdhenj i riguan faqeve dhe ajo e fshehur sërish fytyrën midis duarve. Pa dashur Fridolini ia vuri dorën mbi kokë dhe ia ledhatoi ballin. Ndjeu se trupi i saj po fillonte të drithërohej, pastaj Marianën e zuri lemza, fillimisht gati nuk kuptohej, pastaj filloi të shtohej shumë, më në fund duke mos e përmbajtur më dot veten. Sa çel e mbyll sytë ajo u çua nga stoli dhe shkoi te Fridolini, ia ledhatoi atij gjunjtë dhe ia kundronte fytyrën. Pastaj e shikoi me sy të çakërritur, të pezmatuar nga dhimbja dhe ia pëshpëriti këto fjalë: “Nuk dua të shpërngulem prej këndej. Edhe nëse ju nuk vini më këtu, edhe nëse nuk jo shoh kurrë më; dua të jetoj pranë jush.”

 

Fridolini më shumë u emocionua se u befasua; pasi ai e kishte ditur gjithmonë se ajo ishte e dashuruar me të, ose besonte se ishte e dashuruar.

 

“Çohu, Marianë,” tha ngadalë, u përkul drejt asaj, e ndihmoi lehtas të çohet dhe mendoi: natyrisht kemi të bëjmë edhe me pakëz histeri. Ia hodhi fluturimthi një shikim babait të vdekur. Kush mund të thotë se ai nuk dëgjon gjithçka, mendoi. Ndoshta ka vdekur sa për sy e faqe ? Ndoshta të gjithë vdesin sa për sy e faqe në orët e para pasi kanë dhënë shpirt. E mbante Marianën midis krahëve, por njëkohësisht disi të larguar prej vetes, e puthi gati pa dëshirë në ballë, dhe ky veprim iu duk pakëz qesharak.

 

Iu kujtua vetëtimthi një roman të cilin e kishte lexuar shumë vite të shkuara, ku një djalosh, pothuaj fëmijë, ishte joshur ose pothuaj ishte dhunuar, pranë shtratit të vdekjes së nënës së tij nga një mikeshë e sëmës. Në të njëjtin çast, pa e ditur pse, u detyrua të mendonte për të shoqen. Ndjeu të provonte një ndjesi hidhësie kundrejt Albertinës dhe një ankim të pazëshëm kundër zotërisë me valixhe udhëtimi të verdhë në shkallët e hotelit në Danimarkë.

 

E tërhoqi më fort pranë vetes Marianën, por nuk provoi as më të voglën drithërimë; përkundrazi, flokët e saj të thatë e pa shkëlqim dhe aroma amshtë e rrobave të saj ia përftuan një ndjesi ngurimi. Në atë çast ra kambana, u ndje si i çliruar, ia puthi përngutshëm dorën Marianës, pothuaj si një të njohure të rëndomtë dhe shkoi për ta hapur derën. Në prag ia behu doktor Roediger, në kapotë gri të errët, galloshe dhe me çadrën në dorë, me çehre të rëndë në fytyrë dhe të përshtatur me rrethanën.

 

Të dy burrat shkëmbyen nga një përshëndetje me kokë, më të përzemërt se e kërkonin marrëdhëniet e tyre të vërteta. Hynë pastaj në dhomë, Roediger ia shprehu ngushëllimet Marianës pasi ia kishte hedhur një shikim të hutuar të vdekurit; Fridolini shkoi në dhomën pranë për të përpiluar çertifikatën e vdekjes, e çoi pak flakën e llambës me vajguri sipër tavolinës së shkrimit dhe shikimi i tij ra mbi pamjen e oficerit me uniformë të bardhë që, duke vërtitur shpatën, mësynte përgjatë kodrinës kundër një armiku të padukshëm. Pamja ishte rrethuar në një kornizë të hollë ari të murrëtyer dhe nuk bënte ndonjë përshtypje më të mirë se një pikturë vaji tejet modeste.

 

Fridolini, me çertifikatën e të vdekurit në dorë, u rikthye në dhomën ku dy të fejuarit, dorë mbi dorë, qëndronin pranë shtratit të babait të asaj.

 

Ra prapë kambana, doktor Roediger u çua dhe shkoi të hapë derën e shtëpisë; ndërkohë, me shikimin të ngulur në tokë, me një fill zëri, Marian i tha: “Të dua.” Fridolini ia ktheu, duke e shqiptar, jo pa dlirësi, emrin e Marianës. Roediger u kthye me çift pleqsh. Ishin xhaxhai dhe halla e Marianës; u shkëmbyen ca fjalë të rastit, ku ndihej hija e rëndë që prania e një njeriu të vdekur mund të përhap për rreth. Dhoma e vogël brenda çasti u duke si e tejmbushur me njerëz, Fridolini e ndjeu veten të tepërt, prandaj u dorëzua dhe kërkoi të shoqërohej nga Roediger, i cili nuk përtoi t’ia thotë ca fjalë falënderimi dhe të shprehte shpresën e tij se do të takoheshin prapë.

 

III

 

 

Jashtë portës së madhe Fridolini i çoi sytë drejt dritares të cilën e kishte hapur pak më parë; kanatet përkundeshin lehtas nga era pothuaj pranverore. Ata që mbetën atje lart në katet e sipërme, të gjallët si i vdekuri, i dukeshin thjeshtë pjella të fantazisë. Kishte përshtypjen sikur kishte shpëtuar paq jo aq prej një aventure, sa prej një magjie të gjorë e cila nuk kishte arritur ta mposhtë. E vetmja pasojë ishte një mungesë e çuditëshme dëshire për t’u kthyer në shtëpinë e tij. Bora nëpër rrugë ishte shkrirë, në të djathtë e në të majtë grumbuj të një bardhësie të bërë pis, gjuhët e flakëve të vajgurit në fenerët e rrugëve dridheshin; nga një kishë aty afër tingëlloi ora njëmbëdhjetë. Fridolini vendosi ta merrte veten me të mirë edhe pak në këndin e qetë të një kafeje afër shtëpisë së tij, para se të shkonte për të fjetur, dhe e përshkoi dalëngadalë parkun e bashkisë. Nëpër stolat nën hije rrinin aty-këtu çifte të përqafuara, a thua se tani ishte vërtetë pranverë dhe ajri i ngrohtë mashtrues nuk ishte i mbarsur me rreziqe. Në një stol ishte shtrirë një burrë zhelan, me kapelën e ulur deri poshtë syve. Po sikur ta zgjoj dhe t’ia jap ca para sa për të fjetur rehat sonte diku? Ah, çfarë vlere do të kishte, iu kthye mendja atij, atëherë do të duhej t’ia sigurojë edhe fjetjen e nesërme, përndryshe nuk do të kishte asnjë kuptim dhe fundja ai mund të mendojë se unë kam me atë marrëdhënie të dyshimta. E shpejtoi hapin si për t’i shpëtuar sa më shpejt të jetë e mundur çdo lloj përgjegjësie dhe tundimi. Pse pikërisht ai? Pyeti veten Fridolini, vetëm në Vjenë jetojnë me mijëra dreqanë të mjerë si ai. Sikur të duhej të përkujdesej për të gjithë – për fatin e të gjithë të panjohuve! Dhe i erdhi në mendje i vdekur që sapo kishte lënë, mendoi disi me lemeri dhe jo pa neveri se në atë trup të dobësuar dhe të zgjatur nën batanien e murme kalbëzimi, duke iu bindur ligjeve të përjetëshme, kishte nisur tashmë veprën e tij. U këndell nga fakti se ishte ende gjallë e, sipas gjitha gjasave, ende shumë larg atyre gjërave të papëlqyeshme; ishte ende plot freski djaloshare, burrë i një gruaje të dashurueshme e të hijshme, ndjehej i zoti të merrej edhe me gra të tjera, mjaftonte që të kishte dëshirë. Natyrisht, për të përmbushur qejfe të tilla do të duhej të kishte më tepër kohë të lirë se ajo që ia jepte profesioni i tij; iu kujtua se të nesërmen në mëngjes, në tetë, do t’i duhej të gjendej në repartin e tij, nga ora njëmbëdhjetë deri në orën një do t’i duhej të shkonte për të vizituar të sëmurë privatë, pasdite nga ora tre deri në orën pesë duhej të bënte vizita në studion e tij dhe – edhe në orët e mbrëmjes – e prisnin disa vizita të tjera shtëpiake. Gjithsesi – Fridolini shpresonte së paku të mos vinin që ta thërrisinin sërish natën vonë, siç kishte ndodhur sot.

E përshkoi sheshin e bashkisë që ndriçonte turbull si një pellg ngjyrëkafe, dhe i mësyu drejt lagjes familjare të Josefstadt. Ndjeu nga larg hapa kalimtarësh, ritmikë, dhe pa në një largësi më të madhe, një grup shtatë a tetë studentësh të cilët po vinin përballë tij. Kur të rinjtë u ndodhën nën dritën e një feneri, ai besoi se po i dallonte kapulecat blu të shoqatës studentore të gjermanëve. Nuk kishte bërë pjesë kurrë në ndonjë shoqëri studentore, por në moshën përkatëse disa herë ishte përplasur në duel me ata. Kujtimi i viteve universitare ia solli në mendje dy maska në ngjyrë të kuqe të cilat natën e shkuar e kishin marrë me vete në skenë dhe pastaj e kishin braktisur në mënyrë të pazakonshme. Studentët ishin afruar, flisnin me zë të lartë dhe qeshnin; ndoshta ndonjëri prej tyre tashmë e kishte njohur në spital? Por me atë dritë të pamjaftueshme ishte e pamundur t’ua shquaje fytyrat. U desh të bëhej petë pas murit për të shmangur përplasjen me ata; – tashmë ata kaluan; vetëm i fundmi, një gjatosh me kapotë të hapur dhe me një fasho në syrin e majtë, duket se po vonohej qëllimisht dhe ia dha Fridolinit një goditje me bërryl. Nuk mund të ishte diçka e rastit. Çka i ka shkuar në mendje, dyshoi Fridolini, dhe u ndal vetvetiu; tjetri bëri të njëjtën gjë pas dy hapash, u shikuan kështu për një çast në sy shumë nga afër. Por sa çel e mbyll sytë Fridolini ia ktheu shpinën dhe vazhdoi rrugën e tij. Ndjeu një qeshje të shkurtër pas vetes, do të rikthehej prapër për t’u përballur me djaloshin, por ndjeu një shpeshtim të çuditshëm të rrahjeve të zemrës – bash si dikur para dymbëdhjetë apo katërmbëdhjetë vjetësh, kur dikush kishte trokitur dhunshëm në derë, ndërkohë që Fridolini ndodhej me njomëzaken e hijshme që parapëlqente gjithmonë të tregonte historirat gazmore të një të fejuari i cili jetonte larg dhe ndoshta në fakt nuk ekzistonte fare; në realitet nuk kishte qenë tjetërkush veç postieri që trokiste në derë në atë mënyrë harbute. Dhe tani e ndjente zemrën t’i rrihte si atëherë. Çfarë po ndodh, e pyeti veten, dhe vuri re se po i dridheshin paksa gjunjtë. Zhburrërim…? Hajvanllëqe, tha ai. Ndoshta duhej të grindesh me një student sarhosh, unë, një burrë tridhjetë e pesë vjeç, mjek, i martuar, baba i një vajze! Sfidë! Arbitra! Duel! Dhe më në fund një plagë e fortë në krah – për një provokim të tillë të marrë? I pazoti për të shkuar në punë për disa javë? Apo humbja e ndonjë syri? Apo edhe më: infektim gangrenoz…? E pas tetë ditësh…zgjatur nën batanijen e murme si ai zotëria në Schreyvoglegasse! Zhburrërim…? Ishte ndeshur tri herë me shpata dhe një herë kishte pranuar edhe një duel me pistoleta, pastaj çështja ishte zgjidhur në mënyrë paqësore, natyrisht jo me nismën e tij. Dhe ky profesioni i tij! Rreziqe nga çdo anë dhe në çdo çast, vetëm se dikujt i tekej. Sa kohë kishin kaluar prej kur një fëmijë me difterit iu kishte kollitur në fytyrë? Tri katër ditë, jo më shumë. Ajo ishte gjithsesi një ngjarje edhe me e rëndë se ndeshja me shpata. Prapë se prapë, ai nuk e kishte çuar mendjen më atje. E pastaj, nëse do ta takonte prapë atë sarhoshin, vetëm sa do ta kishte skjaruar çështjen dhe asgjë më shumë. Gjithsesi nuk ishte i detyruar, në mes të natës, ndërsa po kthehej nga një i sëmurë ose po shkonte tek një i sëmurë – fundja edhe kjo ishte e mundur , – jo nuk ishte në të vërtetë i detyruar të kundërvepronte për një sulm të marrë të një studenti endacak. Ndërkaq, sikur tani t’i ishte shfaqur përballë ai djaloshi danez me të cilin Albertina…, por jo, e kush e çonte mendjen te ai ndonjëherë? Epo – në fund të fundit ishte njësoj sikur të kishte qenë i dashuri i saj, ose edhe më keq se kështu. Po, sikur t’i shfaqej tani ai përballë në atë çast! Oh, do të kishte qenë një kënaqësi e mirëfilltë të mund të qëndronte përballë diku ku nuk ndihet kënga e gjelit dhe ta pështeste në atë kokë bjonde e me flokë të drejtë tytën e pistoletës.

 

Me një frymë, duke kaluar gjysmën e rrugës, u gjend në një rrugë të ngushtë, ku silleshin vërdallë vetëm gra të shthurura në gjahun nator të burrave. Çfarë atmosfere fantazmash, mendoi ai. Edhe studentët me kapela blu do të shndërrohen menjëherë fantazma në kujtesën time, kështu madje Mariana, xhahxhai dhe halla, të cilët tani i përfytyroi të kapur duarsh rrotull shtratit të vdekjes të këshilltarit bashkiak; edhe Albertina, e cila dukej si e zhytur në një gjumë të thellë, me duart e kryquara prapa zverkut – deri edhe vajza, e cila në këtë orë flinte e mbledhur kutullaç në shtratin e vogël të bardhë, dhe edhe amvisa me mollëzat e kuqe të faqeve dhe me nishan në tëmthin e majtë – të gjithë në sytë e tij ishin shndërruar në figura absolutisht të fantazuara. Edhe pse kjo ndjesi e bënte të skuqej paksa, gjithsesi ia ngjallte, në të njëjtën kohë, një qetësi të tillë e cila e bënte të çlirohej nga çdo përgjegjësi, e domosdo ta shkëpuste nga çdo lidhje me njerëzit.

 

Njëra nga ato kalimtare e ftoi Fridolinin të shkonte me të. Ishte një krijesë hirplote, ende shumë e re, tejet e zbehtë, me buzët e ngjyera kuqrrem. Edhe një aventurë e tillë mund të përmbyllet me vdekje, mendoi ai, vetëm se fundi nuk do të ishte aq i rrufeshëm! Prapë një zhburrërim? Në thelb po. Ndjeu prapa shpinës së tij hapat e femrës dhe pastaj zërin e saj. “Atëherë, shkojmë, doktor?”

 

U kthye pavullnetshëm. “Si më njihke?” e pyeti.

 

“Nuk ju njoh,” tha ajo, “por në këtë lagje janë të gjithë mjekë.”

 

Nuk kishte pasur të bënte me një femër të tillë qysh prej viteve të gjimnazit. Përndezja që ia ajo krijesë ia ngjallte ndoshta kishte me vete ndjesinë e rikthimit të atypëratyshëm të adoleshencës? Iu kujtua një i njohur i rastësishëm, një djalë me shtat të hedhur, i cili thoshte se kishte një fat të pamasë me femrat. Me atë djalë ai kishte kaluar disa orë në një lokal nate në përfundim të një feste me kërcime. Para se të largohej nga lokali me njërën prej këtyre entraîneuses, me shikimin tejet të mrekulluar, kishte shqiptuar fjalët: “Tek e fundit femrat janë gjëja më e rehatshme; – dhe nuk janë as ndër më të këqijat e shumë gjërave të tjera në këtë botë.”

 

“Si të quajnë?” e pyeti vajzën Fridolini.

 

“Epo, si do të dëshiroje të na quanin ne? Mici, natyrisht.” Kishte hapur me çelës derën e shtëpisë, kishe hyrë dhe po priste që Fridolini t’i shkonte pas.

 

“O burra!” tha ajo, ngaqë ai nguronte. Përnjëherë sa Fridolini u gjend pranë saj, porta u përplas pas shpinës së tij, vajza e mbylli me dry, ndezi një qiri të vogël dhe bëri pakëz dritë. “Jam i çmendur?” pyeti veten. “Natyrisht, nuk do ta prek me dorë.”

 

Në dhomë ishte një llambë me vajguri. Fridolini ia rriti flakën, ishte një mjedis shumë mikpritës, i mirëmbajtur, dhe gjithsesi ndjehej një aromë më e pranueshme se në shtëpinë e Marianës, për shembull. Natyrisht – atje brenda nuk kishte një plak të sëmurë që dergjej në shtrat. Vajza buzëqeshi, iu afrua me lezet Fridolinit, i cili e largoi ëmbëlsisht. Pastaj ia tregoi një ndenjëse që tundej ku ai u zhyt me kënaqësi.

 

“Duhet të jesh shumë i lodhur,” i tha ajo. Ai pohoi me kokë. Dhe tek zhvishej ngeshëm, vajza shtoi:

 

“Kuptohet vetiu, një burrë si ti kushedi sa punë të panumërta ka gjithë ditën e lume. Për një si unë, natyrisht, jeta është më e lehtë.”

 

Fridolini e pa se buzët e saj ishin krejtësisht pa të kuq buzësh, por kishin një ngjyrë krejtësisht natyrale dhe ia bëri një lëvdatë.

 

“Pse duhet të vë të kuq buzësh?” e pyeti. “Sa vjet mendon se kam mbushur?”

 

“Njëzet,” deshi të bënte sikur po e gjente saktësi Fridolini.

 

“Shtatëmbëdhjetë,” iu përgjigj ajo, u ul në gjunj dhe i hodhi krahët prapa zverkut, si një fëmijë.

 

Kush vallë në botë mund të hamendje se unë gjendem në këtë dhomë? Unë vetë a mund ta kisha quajtur të mundshme deri para një ore, deri para dhjetë minutash? E – pse? Pse? Ajo u përkul ta puthte në buzët, ai u zbraps; vajza e shikoi krejt e mrekulluar, paksa e trishtuar, dhe e lëshoi veten sipër gjunjve të tij. Fridolinit kjo i ngjalli keqardhje, sepse ai përqafim shprehte pa masë çiltërsi ngushëlluese.

 

Vajza mori një veshje të kuqe dhome, e cila ishte vënë mbi një anë të krevatit, e hodhi sipër vetes, dhe i bëri duart kryq mbi kraharor, duke mbuluar kështu pothuaj krejt trupin.

 

“Mirë kështu?” pyet vajza pa të keq, pothuaj e ndrojtur, a thua se donte të kuptonte. Fridolini nuk dinte tamam si t’i përgjigjej.

 

“E ke gjetur saktësisht,“ tha ai më në fund, “jam vërtetë i lodhur dhe do të më pëlqente të shtrihesha në ndenjësen që kolovitet, thjeshtë duke të dëgjuar ty tek flet. Ke një zë kaq të ngrohtë dhe të ëmbël. Fol, më trego diçka.”

 

Vajza po rrinte ulur në shtrat dhe e tundi kokën. “Ke vetëm frikë,” tha ngadalë ajo, pastaj foli me vete, pothuaj nën zë: “Medet!”

 

Kjo fjala e fundit ngjalli te Fridolini pothuaj një tundim të menjëhershëm. Iu afrua asaj, hapi krahët ta përqafonte, i tha se ajo i frymëzonte besim të plotë, dhe ndoshta ishte tamam e vërtetë. E afroi pranë vetes, e ledhatoi ashtu si ledhatohet një femër, si ledhatohet një vajzë të cilën e dashuron. Por ajo kundërshtoi, Fridolinit i erdhi turp dhe më në fund nuk ngulmoi më gjatë.

 

Ajo tha:

 

“Nuk i dihet kurrën e kurrës, një herë e një tjetër do të më rastisë edhe mua kjo gjë. Bën shumë mirë që frikësoshesh. Po të të ndodhë gjë, do të më mallkosh.”

 

I kundërshtoi me vendosmëri të madhe paratë që ai ia zgjati për t’ia dhënë. Dhe ai nuk mund të vazhdonte të këmbëngulte. Vajza hodhi mbi shpatulla një shall të vogël blu prej leshi deleje, ndezi një qiri, i bëri dritë me të duke e zbritur shkallëve dhe ia hapi derën e madhe të shtëpisë. “Tashmë gjithë ditën e ditës sot do të rri në shtëpi,” tha ajo.

 

Fridolini ia mori dorën dhe vetvetiu ia puthi. Ajo e shikoi e befasuar, pothuaj e trembur, pastaj qeshi si e zënë ngushtë dhe gjithsesi e lumtur. “Si një zonjusheje të sjellshme,” tha ajo.

 

Dera e madhe u mbyll prapa shpinës së tij dhe Fridolini, me një shikim të shpejtë, e nguli në mendje numrin e shtëpisë që të nesërmen të mund t’i sillte verë dhe gjëra të tjera të shijshme asaj vajze të gjorë, asaj vajze të dhembshur.

IV

 

 

Ajri ishte bërë edhe më i nxehtë. Era e vakët sillte në rrugëz një aromë pranvere livadhesh të lagështa dhe malesh të largëta. Ku të shkoi tani ? mendoi Fridolini, thua se nuk ishte e udhës të kthehej më në fund në shtëpi dhe të shkonte në shtrat. Por nuk mundi ta marrë këtë vendim. Pas atij takimi të padëshiruar me studentët, i duke vetja si të ishte një i përzënë, një i humbur… Apo ndoshta pas rrëfimit të çiltër të Marianës? Jo, edhe më herët – pas bisedës mbrëmësore me Albertinën ai ishte duke u larguar gjithnjë e më shumë nga sfera normale e ekzistencës së tij, duke u zhytur në një tjetër botë, të largët dhe të huaj.

 

U soll vërdallë rrugëve nëpër natë, e ledhatoi ballin me një Föhn të lehtë dhe më në fund, me hap të vendosur, sikur kishte arritur mesin e kërkuar prej një kohe të gjatë, hyri në një kafe çfarëdo, mikpritëse, të stilit të vjetër, jo shumë të madhe, diku të ndriçuar e diku jo, dhe, në atë orë të vonë, pothuaj e zbrazur.

 

Në një kënd tre zotërinj luanin letrash; një kamarier i cili deri atëherë kishte ndjekur lojën e tyre, e ndihmoi Fridolinin ta hiqte peliçen, ia mori porosinë dhe ia vuri mbi tavolinë disa revista të ilustruara dhe gazetat e mbrëmjes. Fridolini u ndje si i shtëpisë dhe filloi t’i shfletojë gazetat. Shikimi i tij endej andej këndej nëpër lajmet e kronikave. Në një qytet të Bohemisë ishin hequr tabelat rrugore në gjuhën gjermane. Në Stamboll po mbahej një konferencë për ndërtimin e një hekurudhe në Azinë e Vogël në cilën merrte pjesë edhe Lord Cranford. Firma Benies & Weingruber kishte deklaruar falimentimin. Prostituta Anna Tiger kishte tentuar, për xhelozi, ta dhunonte me trangull mikeshën Hermine Drobizky. Atë mbrëmje në Sophiensälen po jepej një darkë me prodhime peshku. Një e re, Marie B., banuese në Schönbrunner Hauptstrasse 28, ishte vetëhelmuar me klorur mërkuri. Të gjitha këto fakte, të pakutpimta apo të trishta, ushtronin, me banalitetin e tyre të shpifur, një ndikim disi kthjellues dhe qetësues mbi Fridolinin. Provoi njëfarë dhembshurie për të renë Marie B.; klorur merkuri, çfarë marrëzie. Pikërisht në atë çast, teksa ai ishte ulur krejt rehat në kafe, Albertina flinte e qetë me duart e kryquara prapa zverkut dhe këshilltari bashkiak ka lënë pas vetes tashmë çdo vuajtje tokësore, Marie B., Schönbruner Hauptstrasse 28, Fridolini u ngjeth nga dhimbje të pakuptimta.

 

E largoi shikimin nga gazeta. Nga një tavolinë përballë dy sy ishin ngulur mbi të. E mundur?

 

Nachtigall…? Këta i kishte njohur tashmë, e çoi dorën ngadalë i befasuar, dhe iu afrua; ishte një burrë ende i ri, shtatlartë dhe mjaft i fuqishëm, pothuaj trung, me flokë të gjata disi të valëzuara, pakëz të hirta, dhe me mustaqe të bardha të lëshuara teposhtë në mënyrën polake. Kishte një kapotë ngjyrëhiri të hapur dhe, nën të, një jelek si të lyrosur, një këmishë të zhubravitur me tri kopsa prej brilantësh të rremë, një jakë të rrudhosur dhe një kravatë të lëvizshme prej mëndafshi të bardhë. I kishte qerpikët e rënduar a thua se kishte kushedi sa netë pa gjumë, por ata i xixëllonin të kthjellët dhe të kaltër.

 

„Nachtigall, gjashtë në Vjenë!“ piskati Fridolini.

 

„Nuk e ditke?“ tha Nachtigall me një theks të butë polak dhe me një ritëm të lehtë hebre. „Si është e mundur që ti nuk e ditke?” E megjithatë jam kaq i famshëm.” Qeshi fort e përzemërsisht, dhe qëndroi përballë Fridolinit.

 

“Si?” e pyeti Fridolini. “Të paktën qenke bërë profesor sekret i kirurgjisë?”

 

Nachtigal shpërtheu në një të qeshur më të papërmbajtur.

 

“A nuk më dëgjove pak më parë ? ”

 

“Si, dëgjuar?” Ah, tani e kuptoj!” Dhe vetëm atëherë Fridolinit i vajti mendja se teksa po hynte në lokal, por edhe më parë, teksa i afrohej kafesë, kishte dëgjuar të vinte nga poshtë, prej një bodrumi, tingulli i një pianoforteje. “Atëherë ishe ti pianisti?” piskati.

 

“Kush tjetër veç unë?” iu përgjigj duke qeshur Nachtigall.

 

Fridolini miratoi me kokë. Natyrisht; – ajo prekje energjike dhe e pashembullt e tastierave, ato akorde të habitshme të dorës së majtë paksa të lirë, por shumë mirë të harmonizuar, iu patën dukur menjëherë tejet familjare. “Atëherë i je kushtuar tërësisht muzikës?” e pyeti. E kujtoi se Nachtigall i kishte braktisur përfundimisht studimet e mjekësisë fill pas paraprovimit të parë të zoologjisë, të cilin madje e kishte kaluar mirë, edhe pse shtatë vjet me vonesë. Por kishte vazhduar prapë të endej për një kohë të gjatë në spital, në sallat anatomike, në laboratorët, në auditorët, duke i dhënë jetë me kokën e tij bjonde prej artisti, me jakën gjithnjë të zhubravitur, me kravatën e lëvizshme e cila dikur duhej të kishte qenë e bardhë, një personazhi ekstravagant, popullor e të mirëdashur jo vetëm nga kolegët e tij, por deri edhe nga disa profesorë. Bir i një pronari hebre të një punishteje rakie në një fshat të vogël polak, kishte ardhur në Vjenë për të studiuar mjekësi. Dërgesat e parave nga prindërit, qysh në fillim gati të papërfillshme, pa vonesë ishin ndërprerë krejt, por kjo nuk e kishte penguar atë që të vazhdonte të mbante lidhjet me një grup studentësh të mjekësisë të cilët mblidheshin rregullisht në Riedhof dhe në të cilin bënte pjesë edhe Fridolini. Nga një periudhë e në vazhdim paratë e tij ishin paguar rregullisht nga njëri prej kolegëve më të kamur. Nganjëherë kolegët ia blenin edhe veshjet, të cilat i pranonte pa mëdyshje, pa krenari të rreme. Qysh në fshatin e tij të lindjes Nachtigall kishte filluar të studionte pianoftortin me një koncertist të dështuar dhe në Vjenë si studiosus medicinae ndiqte njëkohësisht konservatorin, ku duket se konsiderohej të kishte të dhëna për një talent premtues. Por as në atë fushë nuk dëshmonte seriozitetin dhe zellin e duhur për t’i përfunduar në kohë studimet; pa vonuar ai u kënaq vetëm me sukseset muzikore të arritura në rrethin e të njohurve të tij, me një fjalë nga kënaqësitë që ua shkaktonte atyre tek luante në pianofort. Për një periudhë kishte punuar si pianist në një shkollë kërcimi në rrethinën e qytetit. Kolegë të universiteti dhe miq të përditshmërisë ishin përpjekur ta paraqitnin në familje të shtresave të larta, por në ato raste ai luante vetëm ato pjesë që i përshtateshin gjenisë së tij dhe vetëm aq sa kishte qejf vetë; harrohej me zonja të njoma në biseda jo gjithnjë të pafajshme dhe pinte më shumë se kishte mundësi që ta përballonte. Njëherë luajti në pianofort në festën e ballos në shtëpinë e një drejtori banke. Pa u bërë mesnatë, pasi kishte vënë në siklet me vërejtje qejfliu dhe tunduese vajzat që i kalonin pranë dhe i kishte cënuar ndjenjat e kalorësve të tyre, filloi papritur e pakujtuar një kankan të tërbuar dhe tek luante muzikë këndoi me zërin e tij të fuqishëm prej basi një strofë kënge me kuptim të dyfishtë. Drejtori i bankës e qortoi rëndë. Nachtigall, si i dalldisur nga një vetëkënaqësi e beftë, u çua dhe e përqafoi drejtorin; kjo gjë e revoltoi në kulm dhe, ndonëse edhe ai hebre, ia dha pianistit një sharje vendçe të cilën Nachtigal e shpërbleu aty për aty me një shuplakë të fortë – u duk se kështu mbyllej përfundimisht karriera e tij pranë familjeve të mira të qytetit. Në rrethe më të ngushta rëndom sillej më mirë, ndonëse edhe në ato raste orëve të vona disa herë ishin detyruar ta largonin me forcë nga lokalet. Por në mëngjeset pasuese ato paudhësi ishin falur dhe harruar nga të gjithë. Nje ditë, kishte pak që kolegët e tij i kishin mbaruar studimet, ai u zhduk nga qyteti pa përshëndetur asnjërin. Disa muaj rresht vazhdonin të arrinin kartolina falmeshëndetjesh nga qytete të ndryshme polake dhe ruse; dhe një herë Fridolini, për të cilin Nachtigall kishte pasur gjithmonë një simpati të veçantë, u detyrua vetvetiu të kujtohej se nga ai kishte marrë jo vetëm falmeshëndetje, por edhe një kërkesë për një shumë të vogël parash. Fridolini ia dërgoi menjëherë paratë pa marrë kurrë me vonë ndonjë falënderim apo çfarëdo shenje tjetër jete nga Nachtigall.

 

Por në atë çast, në dy pa një çerek të natës, pas tetë vjetësh, Nachtigall donte të mbushte menjëherë atë harresë dhe, duke ia kujtuar saktësisht shumën të cilën duhej t’ia kthente, nxori nga xhepi paratë nga një portofol krejt të leckosur, por çuditërisht plot e përplot, saqë Fridolini do të pranonte pa i luajtur qerpiku i syrit shumën e rikthyer.

“Atëherë po ia kalon mirë,” i tha duke qeshur, si për ta qetësuar veten.

 

“Nuk mund të qahem,” ia ktheu Nachtigall. Dhe duke e vënë dorën mbi krahun e Fridolinit: „Por tani më thuaj, si është puna që vjen këtu në pikë të mesnatës?“ Fridolini e shfajësoi praninë e tij në atë lokal në atë orë të vonë nate me nevojën shkrumbuese për të pirë një kafe pas një vizitë natore një të sëmuri; por mbajti fshehur, pa e ditur mirë përse, faktin se të sëmurin nuk e kishte gjetur gjallë. Pastaj foli në përgjithësi për veprimtarinë e tij si mjek pranë Poliklinikës dhe për studimet e tij private, i tregoi se është i martuar, lumturisht i martuar dhe baba i një vajze gjashtëvjeçare.

 

Nachtigall i foli për veten e tij: ashtu si, me të drejtë, Fridolini e kishte marrë me mend, gjatë gjithë këtyre viteve kishte siguruar jetesën duke luajtur në piano nëpër gjithfarë fshatrash polake, rumune, bullgare; në Lemberg jetonte një grua me të cilën kishte pasur katër fëmijë; gati sa s’plasi së qeshuri, a thua se ishte një marri të kesh katër fëmijë, të gjithë në Lemberg dhe të gjithë nga e njëjta grua. Nga vjeshta e shkuar banonte sërish në Vjenë. Teatri i estradës që e kishte punësuar menjëherë kishte falimentuar dhe tani luante në piano ku mundej, nëpër lokale nga më të ndryshmet, nganjëherë edhe në dy lokale brenda një nate të vetme, si për shembull në bodrumin e asaj kafeje, – kurrfarë zotnillëku nuk ka atje, vuri re ai, në të vërtetë një lloj lokali për bilardo, jo aq një lokal për publikun, pastaj… „Po si mund të arrij të mbaj katër fëmijë dhe gruan në Lemberg,“ qeshi ai prapë, jo aq hareshëm si pak më parë. „Nganjëherë punoj edhe për privatët,“ shoi ai menjëherë. E pastaj dalloi në fytyrën e Fridolinit një buzëqeshje që kishte lidhje me një kujtim. „Jo për drejtorë bankash apo të tjerë si puna e këtyre, jo, në të gjitha mjediset e mundshme, edhe të rëndësishme, publike dhe sekrete.“

 

„Sekrete?“

 

Nachtigall mori një çehre dinakërisht serioze.

 

„Pas pak do të vinë të më marrin sërish.”

 

“Si, do të vazhdosh sonte të luash prapë?”

 

“Natyrisht, atje fillon vetëm në orën dy të natës.”

 

“Zakone veçanërisht të rryera,” tha Fridolini.

 

“Po e jo,” iu përgjigj duke qeshur Nachtigall, por menjëherë u bë prapë serioz.

 

“Po e jo…?” përsëriti Fridolini i bërë kureshtar.

 

Nachtigall iu afrua.

 

„Sonte luaj në një shtëpi private, por nuk e di se kush është pronari.”

 

“Atëherë sonte është hera e parë?” pyeti Fridolini duke iu rritur interesimi.

 

“Jo, e treta. Por ndoshta do të jetë sërish në një shtëpi të ndryshme.”

 

“Nuk kuptoj.”

 

“As unë, » qeshi Nachtigall. „Është më mirë që ti të mos bësh pyetje të tjera.“

 

„Hmm,“ ia bëri Fridolini.

 

“Oh, gabohesh. Nuk bëhet fjalë për ato gjëra që mendon ti. Unë i kam parë tashmë të gjitha anët, nuk të besohet, në fshatrat ku kam qenë, sidomos në Rumani, përvoja të tilla janë të shpeshta. Por këtu…“ E hapi paksa kanatën e verdhë të dritares, vështroi nga rruga dhe tha si duke folur me vete: „Nuk ka arritur ende“ pastaj ia saktësoi Fridolinit: „E kam fjalën për karrocën. Vjen gjithnjë të më marrë një karrocë, dhe gjithnjë është e ndryshme

 

„Po më bën kureshtar, Nachtigall,“ tha me ftohtësi Fridolini.

 

„Dëgjo,“ tha Nachtigall pas një luhatjeje. „Nëse do të ishte një njeri që do t’ia lejoja…po si do të ishte e mundur…“ dhe aty për aty: „Ke guxim?“

 

„Pyetje e çuditëshme,“ iu përgjigj Fridolini me një ton si prej fëmije të fyer.

 

„Them sa për të thënë.”

 

“Por atëherë çfarë ke në mendje të thuash, në të vërtetë? Pse në raste të tilla është e domosdoshme të kesh një guxim të veçantë? Çka mund të më ndodhë mua?” tha Fridolini me një qeshje të thatë.

 

“Mua nuk mund të më ndodhë asgjë, për më tepër sot do të jetë hera e fundit që unë luaj për ata njerëz, por ndoshta do të duhet guximi.”

 

Heshti dhe e hodhi shikimin prapë jashtë, duke e shtyrë prapë kanatin e dritares.

 

“Epo, atëherë?”

 

“E kishe fjalën?” pyeti Nachtigall si në jerm.

 

“Vazhdoje rrëfimin, nga çasti që ke filluar…Takim i fshehtë? Rreth i veçantë? Pjesëmarrje e detyrueshme?”

 

“Nuk e di. Herën e fundit ishin tridhjetë veta, herën e mëparshme ishin vetëm gjashtëmbëdhjetë.”

 

“Një festë balloje?”

 

“Natyrisht, një festë balloje.” Tani Nachtigall u duke se u pendua që foli.

 

“Dhe ti luan atje për këtë rast?”

 

“Për çfarë rasti? Nuk e di se për çfarë është fjala. Vërtetë nuk e di. Unë luaj në pianofort me..me..sy të lidhur.”

 

“Nachtigall, Nachtigall, çfarë historish po më tregon vallë!“

 

Nachtigall psherëtiu. “Me sy të lidhur, por mjerisht jo krejt. Nuk janë lidhur aq shumë sa për të mos parë asgjë. Në fakt shikoj në pasqyrë përmes shamisë së zezë të mëndafshit me të cilën m’i lidhin sytë…”

 

Heshti prapë.

 

“Me një fjalë,” tha Fridolini duke e humbur durimin dhe në mënyrë përbuzëse, por në të vërtetë ndihej pa masë i tunduar…”femnusha lakuriq”.

 

“Mos thuaj femnusha, Fridolin,” ia ktheu Nachtigall si i fyer, “femra të tilla nuk ke parë kurrë.”

 

Fridoli e qëroi lehtas zërin. “E sa kushton hyrja?” pyet gjoja pa i dhënë rëndësi interesimit të tij.

 

“E ke fjalën për biletën e hyrjes apo për diçka të tillë? Ah, ku nuk të shkon ty mendja!“

 

“Atëherë si i bëhet për të hyrë?” pyeti Fridolini me zë të ulët dhe duke i trokitur gishtat në mënyrë ritmike mbi tavolinë.

 

“Duhet të dish parullën, dhe çdo herë ka një parullë të re.”

 

“Po ajo e sotme?”

 

“Nuk e di ende. Ma thotë karrocieri.”

 

“Më merr me vete, Nachtigall.”

 

„E pamundur, është tepër e rrezikshme.”

 

„Po nëse para një minute kishe ndërmend…të më “lejoje”…Duhet gjithsesi të jetë e mundur.“

 

„Nachtigall e vërejti me shumë vemendje.” „I veshur siç je tani – nuk mund të vish kurrsesi, janë të gjithë të maskuar, burra e gra. Ke ndonjë kostum apo ndonjë veshje tjetër? Por jo, është e pamundur. Ndoshta herën tjetër. Do të shpik ndonjë merafet.” I mprehu veshët, shikoi prapë përmes kanatës së hapur duke marrë frymë thellë:

 

“Ja karroca. Adio.”

 

Fridolini e kapi nga krahu. “Nuk mund të më ikësh kaq me lehtësi. Duhet të më marrësh me vete atje.”

 

“Por koleg…”

 

“Më ler mua të mendoj për të gjitha të tjerat. E di mirë se është e “rrezikshme”…ndoshta pikërisht kjo më tërheq.”

 

„Por të kam thënë tashmë…pa kostum dhe pa maska…“

 

„Ka dyqane që japin kostume me qirà.“

 

„Në një të mëngjesit!“

 

„Dëgjo, Nachtigall. Në këndin e Wickenburgstrasse është një dyqan i tillë. Çdo ditë kaloj andej disa herë.“ Dhe shtoi me një përngutje të madhe e me tundim në rritje: „Rri këtu edhe një çerek ore, Nachtigall, ndërkohë do të provoj fatin. Pronari i dyqanit banon ndoshta në të njëjtën ndërtesë. Po të mos jetë kështu…atëherë unë heq dorë nga qëllimi im. Do të vendosë fati. Në pallatin e mesit është një kafe, më duket se quhet Caffè Vindobona. I thuaj karrocierit…se ke harruar diçka në atë kafe, hyr, unë të pres pranë portës, ma thuaj shpejt parullën, ngjitur prapë në karrocën tënde; sa për mua, po të kem arritur të gjej një kostum, marr menjëherë një karrocë tjetër, pastaj shohim si do të bëhet. Ta jap fjalën time, se do ta ndaj në çdo rast rrezikun me ty. »

 

Nachtigall kishte tentuar edhe mënyra të tjera për ta hequr qafe mikun e tij, por nuk ia kishte arritur. Fridolini pagoi llogarinë, dha një bakshish madje tepër të majmë, siç iu duk se ia kërkonin punët e asaj nate, dhe doli. Jashtë ishte ndalur një karrocë e mbyllur; në pupenë e karrocës, i palëvizshëm, një karrocier i veshkur krejt në të zi dhe me një kapelë të lartë cilindër ; – duket si një karrocë mortore, mendoi Fridolini. Pak minuta më vonë ai arriti me hapa të shpejtuar shtëpinë në këndin e rrugës të cilën e kërkonte, i ra zilës, u informua nga portieri se Gibiser, pronari i maskave, banonte në pallat dhe shpresonte, në mënyrë sekrete, se ndoshta nuk ndodhej aty. Por Gibiser banonte pikërisht aty, në katin poshtë magazinës së kostumeve, portieri madje nuk u duk aq i zënë në befasi për atë vizitë në atë orë aq të vonë, përkundrazi, u ndje i kënaqur nga bakshishi që ia dha Fridolini, ngaqë gjatë periudhës së karnevaleve nuk ndodhte rrallë që dikush të vinte për kostume qirà edhe në atë orë të natës. Bëri dritë me qiri derisa Fridolini i ra ziles së katit të parë. Doli për t’ia hapur derën vetë zotëria Gibiser, a thua se kishte qenë duke pritur prapa derës; i thatë, pa mjekër, tullac, i veshur me rroba jashtë mode dhe me kapelë si çallmë turke, dukej një plak qesharak i komedive. Fridolini kërkoi çfarë dëshironte dhe shtoi se nuk kishte problem për çmimin, por Gibiser kundërshtoi pothuaj prerazi: “Nuk mëtoj asnjëherë më shumë se është çmimi.”

 

I priu Fridolinit për në magazinë nëpër një shkallë të spërdredhur. Vinte erë mëndafshi, kadifeje, pluhuri dhe lulesh të fishkura; terri i verbër ndërpritej nga një vezullim i kuq dhe i argjendë; papritur e pakujtuar mijëra llampa të vogla flakëruar nëpër dollapët e hapur rreshtuar në të dy anët e një koridori të gjatë dhe të ngushtë që përfundonte në errësirë të plotë. Në të djathtë e në të majtë vareshin kostume të çdo lloji; nga njëra anë kostumet e kalorësve, të harkëtarëve, të fshatarëve, të gjahtarëve, të dijetarëve, të orientalëve, të palaçove, nga ana tjetër vareshin kostumet e zonjave të larta të oborrit mbretëror, të kështjellareve, të fshatareve, të kameriereve, të cilat janë mbretëreshat e netëve. Sipër kostumeve gjendeshin kapulecet përkatëse. Fridolini kishte përshtypjen se po kalonte përmes dy krahëve të zgjatur që ta ftonin për të hyrë në valle. Gibiseri i shkonte pas. “Ju zotëri, a dëshironi diçka të veçantë? Të kohës së Luigjit të Katërmbëdhjetë, të kohës së Direktoratit, të kohës së antikitetit gjerman?”

 

“Kam nevojë për një zhgun të murrmë dhe për një maskë të zezë, asgjë më.”

 

Në atë çast nga fundi i korridorit u dëgjua një tringëllimë xhami. Fridolini ia nguli sytë i shastisur magazinierit të maskave, a thua se ky i fundit ishte i detyruar t’ia jepte atij ndonjë sqarim të menjëhershëm. Por Gibiseri qëndroi indiferent, kërkoi me të prekur një çelës të fshehur diku aty rrotull…dhe një fashë dritë u përhap menjëherë deri në fund të korridorit duke ndriçuar një tavolinë të vogël të shtruar me pjata, gota dhe shishe. Në dy karrike në të djathtë e në të majtë lartoheshin dy pajtorë të Shën Vemes në veshje të kuqe veladoni, ndërkaq, në të njëjtin çast, shfaqej pranë tyre një krijesë e magjishme krejt e bardhë. Gribiser shpejtoi me hapa të mëdhenj në atë drejtim, e zgjati dorën sipër tavolinë dhe kapi një parrukë të bardhë; njëkohësisht nxori nga poshtë tavolinës një vajzë hirplote dhe shumë të re, pothuaj fëmijë, në kostumin e Pjeretës, me çorape mëndafshi të bardhë; e përshkoi koridorin duke vrapuar dhe e arriti Fridolinin i cili u detyrua ta presë me përqafim. Gibiseri e kishte lënë të binte mbi tavolinë parrukën dhe i mbante me dorën e majtë dhe me dorën e djathtë secilin nga pajtorët e Shën Vemes. Në të njëjtën kohë Gibiseri i thirri me zemërim Fridolinit: “Zotëri, ma mbaj ti këtë vogëlushen.”

 

E vogla shtrëngohej pas Fridolinit, a thua se kërkonte mbrojtje. Në fytyrën e saj të hajthme, të bardhë e të pudrosur binin në sy nishanet e sajuara; nga gjiu delikat vinin aroma trëndafili dhe pudre; sytë e saj qeshnin me krenari dhe kënaqësi.

 

“Këta zotëri do të rrinë këtu deri sa t’i dorëzoj në polici,” thirri Gibiseri.

 

“Si të shkon mendja?” i thanë ata të dy. Dhe vazhduan njëzëshëm: “Kemi ardhur këtu me ftesën e zonjushes.”

 

Gibiseri u largua prej tyre dhe Fridolini dëgjoi që ai t’iu thoshte atyre: “Ngulmoj gjithsesi për një sqarim. Ose të mendoj se kam të bëj me një femër të çmendur?”. Dhe iu kthye Fridolinit: “Na falni për incidentin, zotëri.”

 

“Oh, nuk ka rëndësi,” tha Fridolini. Kishte parapëlqyer të rrinte me ata ose ta merrte me vete vogëlushen, kudo që të duhej dhe me çfarëdo çmimi. Vogëlushja e shikonte me sy joshës dhe fëminorë, si e magjepsur. Pajtorët e Shën Vemes flisnin gjallërisht midis tyre në fund të korridorit, Gibiseri ua bëri me shenjë që ta trajtonin me seriozitet Fridolinit dhe pyeti: “A dëshironi, pra, një tunikë, një kapelë pelegrini, një maskë të vogël?”

 

“Jo,” tha Pjereta me sy xixëllues “zotërisë duhet t’i jepni një xhybe gëzofi dhe një jelek mëndafshi të kuq.”

 

“Ti mos lëviz prej këndej,” ndërpreu Gibiseri, dhe nxori nga dollapi një tunikë të errët që ishte midis një uniforme mercenarësh gjermanë të kohës së Rilindjes dhe një uniformë senatori venecian. “Kjo është tama për trupin tënd, dhe ja kapela përkatëse, mbaje, shpejt.”

 

Tani u bënë me gojë sërish pajtorët e Vemes. “Na nxirr prej këndej menjëherë, zotëri Shibisè – për befasi të Fridolinit ata e shqiptuan emrin e Gibiserit frëngjisht.

 

“As të mos iu shkojë mendja,” iu përgjigj në mënyrë tallëse magazinieri i maskave; “tani për tani do të kenë mirësinë të presin këtu deri në rikthimin tim.”

 

Ndërkohë Fridolini e veshi tunikën, i lidhi nyjë dy cepat e kordonit të bardhë; Gibiseri, në këmbë në një shkallë të vogël, ia dha një kapelë të zezë me strehë të gjera pelegrini, dhe Fridolini e vuri në kokë; por i kryente të gjitha ato veprime a thua se ishte i detyruar me dhunë, megjithëse e ndiente në mënyrë të fuqishme se detyra e tij ishte të rrinte atje dhe ta ndihmonte Pjeretën e kërcënuar nga ndonjë rrezik. Maska që Gibiseri ia dha, të cilën ai e provoi menjëherë, lëshonte një aromë të çuditëshme dhe paksa të përshtirë.

 

“Primë,” i tha Gibiseri së voglës dhe ia tregoi pakundërshtueshëm shkallën. Pjereta ktheu kokën, ia hodhi një sy fundit të koridorit dhe u njatjetua duke bërë një shenjë përshëndetjeje të hareshme, por me një tis melankolie. Fridolini u përqëndrua te shikimi i saj; tashmë nuk ishin dy pajtorë të Vemes, po dy djem shtatlartë, me frak dhe kravatë të bardhë, të cilët gjithsesi kishin ende maska të kuqe në fytyrë. Pjereta e zbriti rrufeshëm shkallën e spërdredhur, prapa saj Gibiseri, më në fund Fridolini. Në paradhomë, Gibiseri hapi një derë që çonte në dhomat e brendshme dhe i tha Pjeretës: “Tani për tani shko në shtrat, krijesë e neveritshme, nuk shihemi bashkë pa mbaruar llogaritë me ata zotërinjtë atje lart.”

 

E bardhë dhe e dobët ajo u ndal te dera, ia lëshoi një shikim Fridolinit dhe tundi me trishtim kokën. Në një pasqyrë të madhe në murin djathtas, Fridolini pa një pelegrin thatim i cili nuk ishte tjetërkush veç ai vetë, dhe u mrekullua që gjithçka shkoi si në vaj. Pjereta ishte zhdukur, plaku i maskave e kishte mbyllur derën prapa shpinës së tij. Pastaj e hapi derën e apartamentit dhe detyroi Fridolinin të dilte në katin përdhe.

 

“Më falni,” tha Fridolini, “sa duhet t’ju jap?…”

 

“Hiqju parave, zotëri, do të m’i japësh kur të kthehesh, unë ju besoj.”

 

Por Fridolini nuk u tund. “Betohu se nuk do t’i bësh asgjë të keqe asaj vajze të gjorë!“

 

„Çfarë ju duhet juve, zotëri?“

 

„Pak më parë ju dëgjova se i thatë e çmendur asaj krijese të vogël, ndërsa tani e quajtët krijesë e pështirë. Një cilësim befasues i kundërt me realitetin, këtë nuk mund ta mohosh.”

 

„Epo mirë, zotëri,“ ia ktheu Gibiseri me një ton teatral, “nuk është vallë i çmendur një pështiran para Zotit?“

 

Fridolini u drithërua i zhgënjyer.

 

„Sido që të jetë,“ theksoi ai pastaj, „do të gjendet ndonjë pajtim. Unë jam mjek. Nesër e vazhdojmë këtë problem.”

 

Gibiseri qëndroi tallës dhe i heshtur. Në katin përdhe u ndez papritur drita, dera midis Gibiserit dhe Fridolini u mbyll dhe menjëherë iu vu dryni. Teksa i zbriste shkallët Fridolini e hoqi kapelën, tunikën dhe maskën, dhe i mbajti të gjitha nën sqetull. Portieri ia hapi derën e madhe të pallatit, karroca mortore ishte ndalur përballë, karrocieri ishte si i shtangur në pjesën e përparme të karrocës. Nachtigall pikërisht atëherë po ngutej të dilte nga kafeja, dhe nuk u duk tepër i kënaqur nga befasia e daljes së Fridolini në mënyrë të saktë në takim.

 

“Atëherë paske siguruar vërtetë një kostum?”

 

“Siç e shikon! Po parulla?”

 

“Pra po këmbëngul?”

 

“Absolutisht.”

 

“Mirë…paraulla është Danimarka.”

 

“Je i çmendur, Nachtigall?”

 

“Pse vallë?”

 

“Hiç, hiç…kësaj vere kam qenë rastësisht në brigjet daneze. Atëherë hip në karrocë…por jo menjëherë, më jep kohë të porosis një karrocë për vete këtu rrotull.”

 

Nachtigall miratoi me kokë, ndezi në qetësi një cigare. Ndërkohë Fridolini e përshkoi me nxitim rrugën, mori një fiacre dhe me ton naiv, a thua se bëhej fjalë për një shaka çfarëdo, e urdhëroi karrocierin të shkonte pas karrocës mortore e cila ishte pikërisht vetëm pak hapa përpara tyre.

 

Kaluan nëpër Alserstrasse, pastaj kaluan nën mbikalimin hekurudhor duke e drejtuar për në rrethinën e qytetit dhe vazhduan nëpër rrugë dytësore të shkreta dhe fare keq të ndriçuara. Fridolini mendoi se mos karrocieri e humbte nga pamja karrocën mortore; por sa herë që nga dritarja e vogël e hapur e nxirrte kokën në ajrin pazakonshëm të ngohtë, shikonte gjithnjë karrocën tjetër në njëfarë largësie para tyre, si dhe karrocierin e palëvizshëm me cilindrin e gjatë e të zi në kokë. Mund të ketë edhe fund të keq kjo ngjarje e sontme, mendoi Fridolini teksa ndjente ende aromën e trëndafilave dhe pudrës së gjiut të Pjeretës. Çfarë romance të çuditëshme kam shpalosur vallë? e pyeti veten. Ndoshta nuk duhej të isha larguar prej andej, nuk duhej ta kisha lënë vetëm. Po ku gjendet tani ajo?

 

Ngjiteshin dalengadalë duke kaluar përmes vilave të thjeshta. Tani Fridolini besonte se e dinte ku ndodhej, në kohët e shkuara kishte kaluar këndej gjatë shëtitjeve të tij: ndoshta tani kishin marrë rrugën Galitzinberg. Në të majtë, në luginë, pa të shkëlqenin, trubulluar nga mjegulla, mijëra ditat e qytetit. Ndjeu zhurmë rrotash dhe pa prapa nëpërmjet dritares së vogël. Ishte i kënaqur që dy karroca të tjera shkonin pas tij, kështu që nuk mund të kishte asnjë lloj dyshimi ndaj karrocierit të karrocës mortore.

Karroca u ndal. Pse të mos zbres në këtë rast, mendoi Fridolini, e të kthehem menjëherë prapa? Po ku të shkoj? Tek e vogla Pjeretë? Tek ajo femnusha në Buchfeldgasse? Apo te Mariana, bija e të ndjerit? Apo të shkoj në shtëpi? Dhe e vuri re me njëfarë lemerie të lehtë se asnjë vend tjetër nuk e tërhiqte më pak se shtëpia e tij. Apo e kishte këtë ndjesi ngaqë rruga e shtëpisë i dukej tani më e gjata? Jo, nuk mund të kthehem prapa, mendoi. Përpara, në çfarëdo rasti, edhe me kusht që të vdes! Ndjeu neveri nga fjala e madhe, por nuk ndjehej aq në gjendje sa të qeshte.

 

Kangjela e një kopshti ishte e hapur. Karroca mortore përpara tij zbriti më thellë shtegut apo ishte errësira që e jepte atë përshtypje. Nachtigall, gjithsesi, duhej të kishte zbritur tashmë nga karroca. Fridolini veproi nga ana e tij me nxitim, e urdhëroi karrocierin ta priste aty gjersa ai të kthehej, aty në cepin e teposhtes, edhe pse do t’i duhej të priste një kohë të gjatë. Dhe për të qenë më i sigurtë e pagoi me një shumë të majme paraprakisht dhe ia premtoi të njëjtën shumë në udhëtimin e kthimit. Ndërkohë arritën karrocat që vinin prapa karrocës së tij. Nga karroca e parë Fridolini pa tek zbriste një grua me vello; pastaj hyri në kopsht dhe e vuri maskën; një rrugicë e ngushtë, ndriçuar nga shtëpia, çonte drejt derës së madhe, dy trokitje njëra pas tjetrës dhe Fridolini u gjend në një hajat të vogël. U prit nga muzika e një orkestre të posaçme, në të djathtë e në të majtë ishin dy shërbëtorë në veshje të errët, fytyrën e kishin të mbuluar me maska gri.

 

“Parulla?” i pëshpëritën dy zërat.

 

“Danimarka,” u përgjigj ai. Njëri nga shërbëtorët ia mori peliçen dhe u zhduk në një dhomë më vete, tjetri hapi një derë dhe Fridolini hyri në një sallon përgjysmë në hije, gati në terr, ku muret ishin të veshura në mëndafsh të zi. Disa maska, të gjitha në kostume kishëtare, shkonin sa andej, sa këndej; ishin nja gjashtëmbëdhjetë sish, ndoshta njëzet, murgjër dhe murgesha. Orkestra e posaçme luante një melodi të shenjtë italiane e cila, duke u ngjitur pandërprerë, dukej sikur zbriste nga lart. Në një kënd të sallës ishte ndalur një grup i vogël me tre murgj dhe me dy murgesha; e shikuan rrëshqitaz, por e larguan shikimin që andej, thuajse enkas. Fridolini e kuptoi se ishte i vetmi që e kishte kokën të mbuluar, e hoqi kapelën e pelegrinit nga koka dhe vazhdoi të endet andej-këndej, duke kërkuar të binte sa më pak në sy; një murg ia preku krahun dhe e përshëndeti me tundje koke; por përtej një maske një shikim përbirues u ndal një sekondë drejt e në sytë e Fridolinit. U zhyt në një aromë e çuditshme, tunduese, si në kopshtet e Jugut të Europës. Një krah e preku prapë. Kësaj here krahu i një murgeshe. Si të tjerët edhe ajo mbante një vell të zi që ia pushtonte ballin, kokën dhe zverkun, nën stofin e mëndafshit të zi të maskës llamburiste një gojë kuq si gjaku. Ku gjendem? Pyeti veten Fridolini. Mes të marrëve? Mes komplotuesve ? Kam thyer qafën në një takim të ndonjë sekti religjioz? Se mos e kishin paguar Nachtigall-in të merrte me vete një fillestar të cilin t’ia punonin ndonjë rreng? Gjithsesi, për të qenë kjo një tallje karnavalesh, iu duk e tëra diçka tepër serioze, tepër e njëtrajtshme, tepër kotsëkoti. Orekstrës i ishte shtuar një zë femëror, një arie e lashtë religjioze italiane kumboi në sallë. Qëndruan të gjithë shtangur, dukej se dëgjonin, edhe Fridolini u harrua për një çast duke dëgjuar atë melodi aq të mrekullueshme dhe të vrullshme. Pa pritur e pa kujtuar një zë gruaje i pëshpëriti prapa supeve të tij: “Mos u kthe nga unë. Je ende në kohë për t’u larguar. Ju jeni një i huaj në këtë mjedis. Nëse ju zbulojnë, ju pret një fund i keq.“

 

Fridolini u shastis. Për një çast mendoi ta dëgjonte paralajmërimin. Por kureshtja, zbavitja dhe sidomos krenaria e tij ishin më të forta se çdo arsyetim. Tashmë kam ardhur deri në këtë pikë, mendoi ai, le të bëhet ç’të bëhet. Dhe e tundi kokën në shenjë mohimi, pa u kthyer nga ajo grua.

 

Zëri prapa supeve të tij përshpëriti : « Do të më vinte keq për ju. »

 

Tani u kthye nga ajo. Pa gojën kuq si gjaku përmes ojmeve, dy sy të zez të zhytur krejt në sytë e tij. “Do të rri,” tha me një ton heroik të cilin as ai vetë nuk e njohu, dhe e zhvendosi rishtas shikimin e tij tjetërkund. Kënga lartësohej mrekullueshëm, tingulli i orkestrës kishte tani një ngjyrim të ri, jo më fetar por më përdhosës, dhe gurgullonte harlisshëm si një organo; duke vështruar rrotull, Fridolini vuri re se të gjitha murgeshat ishin zhdukur dhe në sallë ndodheshin vetëm murgjët. Ndërkohë edhe zëri i këngës kishte braktisur seriozitetin e thellë dhe, me një kumbim të fortë në rritje, ishte shndërruar në një këngë të kthjellët dhe sokëllitës, por përveç orkestrës së vogël kishte filluar të luante, mondan e i vrazhdë, një pianofort; Fridolini e pikasi menjëherë prekjen e egër dhe tunduese të Nachtogall-it; zëri femëror, deri pak më parë aq fisnik dhe i ëmbël, me një piskamë të menjëhershme dhe të fuqishme finale ishte, si të thuash, hedhur në ajër dhe shkrirë me përjetësinë. Në të djathtë e në të majtë ishin hapur dyert, nga njëra anë Fridolini njohu siluetën e përhijuar të Nachtigall-it në pianofort; në sallën përballë, ndriçuar tashmë nga një dritë verbuese, ishin gra të palëvizshmem, kokën, ballin dhe qafën mbuluar me vello të errëta, maska të zeza që ua kishin zënë fytyrat, por gjithkah tjetër krejtësisht lakuriq. Sytë e Fridolinit kullotnit sa tek të bëshmet, sa tek të hajthmet, sa tek të dobëtat tek të hatashmet dhe të lulëzueshmet; dhe përderisa secila prej atyre krijesave mbetej për jetë të jetëve sekret dhe përderisa përmes maskave të zeza, nga sytë e mëdhenj të zez, zjarmonin shikime xixëlluese drejt atij, si enigmat më të pazgjidhshme të botës, kënaqësia e pangishme e pamjes shndërrohej në një tërmet të papërballueshëm të dëshirës. Por edhe të tjerët duhej të ishin duke përjetuar të njëjtën ndjesi. Pëshpërimet e para të nxehta kaluan në dihatje të cilat dukej se i kishin rrënjët në dhimbje tejet të thella; diku andej shpërtheu një britmë; dhe, në mënyrë të rrufeshme, a thua se po bëhej hataja, murgjët u larguan nga salla drejt gjysmëhijes jo më të veshur me tunikat e tyre, por në kostume festive kalorësisht të bardhë, të verdhë, të kaltër, të kuq dhe ia mësynë të gjithë vërtikshëm drejt grave të cilat i priten me të qeshura gurgullimtare, pothuaj të egra. Fridolini ishte i vetmi që kishte mbetur me veshje murgu dhe u largua nga sytë këmbët dhe krejt i frikësuar, në këndin më të largët, ku ndodhej Nachtigall-i, i cili ka kishte kthyer atij shpinën. Fridolini vuri re se Nachtigall-i kishte një fasho të lidhur në sytë, por njëkohësisht besoi se dalloi që nëpërmjet fashos sytë e tij ishin ngulur zhbirues në pasqyrën e madhe përballë ku shiheshin kalorësit shumëngjyrësh si dallgëzoheshin me kërcimtaret e tyre lakuriqe.

Për një çast njëra nga gratë u ndal te Fridolini dhe i pëshpëriti – përderisa askush nuk fliste me zë të lartë, a thua se edhe zërat duhej të mbeteshin sekrete: “Pse kështu vetmitar? Pse nuk merr pjesë edhe ti në ballo?”

 

Fridolini pa se nga një tjetër anë dy burra fisnikë e vrojtonin ngulmueshëm dhe dyshoi se krijesa pranë tij – me shtat të hedhur dhe me njomështi vajzërore – ishte dërguar nga ata që ta vinte atë në provë e të orvatej për ta tunduar. Për më tepër, ajo i hapi krahët dhe filloi ta avytë tek vetja, kur një grua tjetër u shkëput nga kërcimtari i vet dhe vrapoi për tek Fridolini. E kuptoj menjëherë se kishte të bënte me atë që ia kishte vënë syrin pak më parë. Gruaja bëri sikur gjoja sapo e kishte vënë re dhe i pëshpëriti, por aq kjartë sa mund të dëgjohej edhe nga ana e kundërt: “U ktheve më në fund?” Dhe duke qeshur gjithë qejf: “Nuk të ka mbetur më asnjë rrugëdalje, je zbuluar tashmë.” Pastaj iu drejtua asaj tjetrës me njomështi vajzërore: “Ma ler mua vetëm dy minuta. Pastaj mund ta kesh ti prapë, deri në mëngjes, po të duash.” Dhe me zë të ulët e pothuaj gëzueshëm: “Është ai, është bash ai.” Tjetra krejt e habitur: “Vërtetë?“ dhe iu bashkua me hap të lehtë kalorësve.

 

“Mos bëj pyetje,” i tha tani Fridolinit gruaja që kishte mbetur pranë tij “dhe mos u mrekullor prej asgjëje. Kam arritur të të shpëtoj, por po ta them menjëherë se nuk do të arrij më tutje ta bëj këtë. Ik sa të mos jetë tepër vonë. Ruaju se mos të ndjek kush mbrapa. Askush nuk duhet ta marrë vesh kush je ti. Qetësia jote, paqja e ekzistencës sate do të kenë marrë fund njëherë e përgjithmonë. Ik!”

 

“Do të shihemi prapë?”

 

“E pamundur.”

 

“Atëherë po rri.”

 

Trupi i saj lakuriq u përshkua në gjithë qenien nga një drithërimë e cila u pasqyrua dhe pothuaj ia errësoi të gjitha shqisat e saj.”

 

“Nuk mund të më kushtojë më shumë se jetën time,” tha ai, “dhe në këtë çast ti vlen më shumë se jeta ime.” Ia mori duart dhe kërkoi t’ia afrojë pranë vetes.

 

Gruaja pëshpëriti prapë, pothuaj e dëshpëruar:

 

“Ik!”

 

Fridolini qeshi dhe e dëgjoi jehonën e qeshjes së tij, si në ëndërr. “E shikoj mirë se ku ndodhem. Natyrisht, nuk jeni bashkuar vetëm pse njëri dehet duke ju shikuar! Të dëshiron vetëm të tallesh me mua, që unë të çmendem i tëri.”

 

“Pas pak do të jetë tepër vonë, ik?”

 

Ai nuk donte ta dëgjonte. “A nuk ka këtu dhoma të fshehta ku përvidhen çiftet që janë miqësuar? Apo në fund do të mjaftohen të gjithë me një puthje të mirësjellshme dore?

 

Natyrisht, nuk ta lënë këtë përshtypje.”

 

Dhe bëri me kokë nga çiftet që nën kumbimin e shfrenuar të pianofortit vazhdonin të kërcenin në sallën pranë të mbushur me dritë: trupa të bardhë, të ndritshëm, të shtrënguar në mëndafsh të kaltër, të kuq e të verdhë. Iu duk se tashmë askush nuk ia varte atij dhe gruas që e kishte pranë vetes; ishin krejtësisht vetëm në sallonin qendror në gjysmëterr.

 

“Shpresa boshe,” murmuroi ajo. “Këtu nuk ka dhoma siç i ëndërron ti. Është minuta e fundit për ty. Ik!”

 

“Eja me mua.”

 

Gruaja e tundi egërsisht kokën, si e dëshpëruar.

 

Fridolini qesh prapë dhe kësaj here nuk e njohu qeshjen e vet. “Dëshiron të më tallësh. Këta burra dhe këto gra mund të vinin këtu vetëm për t’u nxehur ndërsjelltas dhe pastaj për të hequr dorë nga çdo gjë? Kush të ndalon ty të vish me mua, nëse vetë dëshiron?”

 

Ajo pati një frymëmarrje tejet të thellë dhe pastaj e tundi kokën.

 

“Ah, tani e kuptoj,” tha ai. “Ky qenka ndëshkimi që keni caktuar për atë që vjen këtu pa qenë i ftuar. Nuk mund të kishit gjetur ndëshkim më mizor se këtë. Kursemë. Falmë. Më jep çfarë ndëshkimit tjetër në botë, ndëshkim i cili të mos jetë ikja ime prej këndej pa ty!”

 

“Je i çmendur. Nuk mund të largohem prej këndej as me aty, as me këdo tjetër. E kush do të orvatej të vinte pas meje do të humbte jetën e tij dhe jetën time.”

 

Fridolini ishte si i dehur jo vetëm nga ajo, nga trupi i saj me aromë të ëmbël, nga goja e saj e kuqe dhe e ndritshme, jo vetëm nga atmosfera e atij vendi, nga sekretet epshndjellëse të cilat e qarkonin; ndihej i dehur dhe njëkohësisht esëll nga të gjitha ato përvoja të asaj nate, asnjëra prej të cilave nuk kishte përfunduar; i dehur nga vetja, nga guximi i tij i marrë, nga shndërrimet që ndjente të ndodhnin brenda vetes. E zhvendosi vellon që mbulonte kokën e asaj gruaje, gati deshi t’ia hiqte.

 

Ajo ia ndaloi duart: “Një natë i kërceu në mendje dikujt t’ia largojë gjatë ballos vellon njërës nga ne. Ia ndukën maskën, e përzunë dhe e zhdëpën.”

 

“Po…femra?”

 

“Ndoshta keni lexuar për një vajzë të re e të bukur…ka ndodhur vetëm para pak javësh, që është helmuar një ditë para dasmës së saj.”

 

Fridolinit i kujtohej deri edhe emri. Ia tha. A nuk e ke fjalën për një vajzë të një familjeje princërore e cila ishte fejuar me një princ italian?”

 

Ajo pohoi me kokë.

 

Në çast ia behu njëri prej kalorësve, ai më i shquari, i vetmi në kostum të bardhë ; me një përkulje të lehtë nderuese dhe të sjellëshme, por njëkohësisht komanduese, e ftoi për kërcim gruan që po fliste me Fridolinin. Fridolinit iu duk se ajo nguroi për një çast. Por tjetri tashmë e kishte mbërthyer nga beli dhe me lëvizje të shpejta marramendës i kishte arritur tashmë çiftet e tjera të cilët kërcenin në sallën e ndriçuar pranë.

 

Fridolini mbeti vetëm, dhe ajo vetmi e menjëhershme e përshkoi si akull në gjithë trupin. Pa rreth e rrotull. Në atë çast akush nuk dukej se ia varte atij. Ndoshta kishte ende një mundësi të fundit të largohej pa pasoja. Nuk arrinte të kuptonte çfarë vallë e mbante atë prapë se prapë të gozhduar në këndin e tij, ku mund të ndjehej tani për tani i pavënë re nga të tjerët: frika nga një largim i palavdishëm dhe paksa qesharak, dëshira e tërmetëshme dhe jo e përmbushur e atij trupi të mrekullueshëm femëror, aromën e të cilit ai vazhdonte ta kishte në frymëmarrjen e tij; apo mendimi se ngjarjet e deriatëhershme kishin pasur qëllim vetëm për ta provuar guximin e tij dhe në fund do t’i takonte si çmim ajo grua e mrekullueshme? Gjithsesi, e bënte hesap se nuk mund ta duronte më gjatë atë gjendje tensioni, dhe ashtu do t’i duhej të dilte nga ajo gjendje duke sfiduar çdo rrezik. Çfarëdo vendimi të merrte nuk mund t’i kushtonte atij me jetën. Ndoshta gjendej mes të çmendurve, ndoshta midis lapërdharëve, sigurisht ai nuk gjendej mes kopukëve dhe kriminelëve. I lindi ideja t’iu afrohej atyre, të pohonte se ishte një i paftuar dhe të deklarohej gati për ta zgjidhur çështjen sipas kodit të nderit. Vetëm kështu, me njëfarë gjesti fisnikërie burrërore, mund ta përmbyllte atë natë, nëse ajo duhej të kishte domethënien e diçkaje më shumë se të një vazhdimi të mjegullt dhe të ngatërruar të aventurave të pështira, melankolike, qesharake e të paturpshme, asnjëra prej të cilave, prapë se prapë, nuk ishe jetuar deri në fund. Dhe me një frymëmarrje të lehtësuar ai filloi ta përmbushë idenë e tij.

 

Por në atë grimcë çasti dikush pranë tij tha nëpër dhëmbë: “Parulla!” Një kalorës i zi i ishte afruar sa çel e mbyll sytë, dhe ngaqë Fridolini nuk ishte përgjigjur menjëherë, ai ia përsëriste pyetjen.

 

“Danimarka,” tha Fridolini.

 

“Mirë, zotëri, kjo është parulla e hyrjes. Po parullën për të qëndruar këtu brenda, nëse jeni i lejuar!”

 

Fridolini heshtte.

 

“Nuk keni mirësinë të thoni parullën e shtëpisë?” shtoi kalorësi në mënyrë të prerë. Fridolini i rrudhi supet. Tjetri u zhvendos në qendër të sallës, ngriti dorën lart, pianoforti pushoi, balloja u ndërpre, u afruan dy kalorës të tjerë, njëri në të verdha, tjetri në të kuqe.

 

“Parullën, zotëri,” thanë në mënyrë të njëzëshme.

 

“E kam harruar,” iu përgjigj pa ngurim Fridolini me një buzëqeshje të zbrazët dhe e ndjeu veten të qetë.

 

“Është një fatkeqësi,” tha burri në të verdha, “të kesh harruar parullën është për ne njëlloj sikur të mos e kesh ditur kurrë.”

 

Vërshuan në sallë burra të tjerë në maska, dyert në të dy anët e sallës u mbyllën. Fridolini ishte i vetmi në rroba murgu midis kalorësve të shumëngjyrshëm.

 

“Hiqe maskën!” thanë disa prej tyre njëzëshëm. Fridolini e zgjati dorën si për t’u mbrojtur. Të ishte i vetmi me fytyrë të zbuluar mes të tjerëve të maskuar i dukej atij mijëra herë më keq se të gjendej papritmas nudo mes gjindes së veshur. Dhe me një zë të vendosur tha : « Nëse ndokush nga zotërinjtë do të ndihej i fyer në nderin e tij për shkak të pranisë sime këtu, deklarohem i gatshëm t’ia jap kënaqësinë sipas zakonit. Por do ta heq maskën vetëm nëse do ta bëjë këtë gjë.”

 

“Këtu nuk bëhet fjalë për dhënie kënaqësie,” kalorësi në të kuqe i cili deri atëherë nuk kishte folur ende, “por bëhet fjalë për ndëshkim.”

 

“Hiqe maskën!” urdhëroi sërish një tjetër me zë të kulluar dhe ngërmues, çka ia kujtoi Fridolini tonin e një komandanti ushtarak. “Duam ta

themi në sy atë që ju pret dhe jo t’ia themi maskës suaj.”

 

“Nuk e heq!” tha Fridolini me një ton edhe më të rreptë. “Dhe mjerë kush do të më prekë.”

 

Një krah u zgjat drejt fytyrës së tij si për të dashur t’ia heqë maskën, kur pa pritur e pa kujtuar njëra nga dyert u hap dhe u shfaq një grua për identitetin e së cilës Fridolini nuk mund të kishte dyshime; ishte në kostum murgeshe, ashtu sikurse e kishte parë atë më herët. Por prapa saj, në sallën e lëbyrur nga dritat, mund t’i vështroje të tjerat, lakuriq, me fytyrat e mbuluara, të ngjitura pranë njëra tjetrës dhe krejt të nemitura, një kopè e trembur. Dera u mbyll menjëherë.

 

“Lereni,” tha murgesha, “jam gati ta çliroj.”

 

U bë një heshtje e shkurtër dhe e thellë, a thua se kishte ndodhur diçka e përbindshme, pastaj kalorësi në të zeza, i cili ia kishte kërkuar parullën i pari Fridolinit, iu drejtua murgeshës, duke i thënë: “I di pasojat e këtij veprimi?”

 

“I di.”

 

Si një pëshpërimë e thellë e përshkoi krejt sallën.

 

“Ju jeni i lirë,” i tha kalorësi Fridolinit, “braktise menjëherë këtë shtëpi dhe shiko mirë para se të përpiqesh të hetosh përtej sekreteve ku ju keni dashur të përbironi. Nëse do të orvateni të vini ndokënd në gjurmët tona, ia arrin apo nuk ia arrin kësaj orvatjeje, do të jeni ju i humburi.”

 

Fridolini mbeti i shtangur. “Në ç’mënyrë…kjo grua do të më çlirojë?” pyeti.

 

Askush nuk iu përgjigj. Disa krahë u zgjatën për t’ia treguar derën, duke i dhënë të kuptojë se duhej të largohej pa vonuar.

 

Fridolini e tundi kokën. “Më jepni ndëshkimin që doni, zotërinj, nuk do të lejoj që një krijesë tjetër të ndëshkohet për mua.”

 

“Nuk mund ta ndryshosh më fatin e kësaj gruaje,” tha atëherë me ton të shtruar kalorësi në të zeza “kur këtu merr një zotim, nuk mund të tërhiqesh më”.

 

Murgesha lëvizi kokën ngadalë, sikur donte të pohonte.

 

“Ik!” i tha ajo Fridolinit.

 

“Jo,” u përgjigj ai duke ngritur zërin. “Jeta nuk ka më asnjë vlerë për mua, nëse më duhet të ik prej këndej pa ty. Nuk po të kërkoj nga je dhe kush je. Çka mund t’iu kushtojë atyre, zotërinjve të panjohur, të luajnë deri në fund këtë komedi karnavaleske, edhe pse mëton se do të ketë një përmbyllje serioze? Kushdo që të jenë këta zotërinj, ata bëjnë edhe një jetë tjetër, të ndryshme nga kjo këtu. Por unë nuk pranoj të luaj asnjë komedi, as këtu sonte, dhe nëse deri tani kam qenë i shtrënguar ta bëj këtë gjë, tani heq dorë. E ndjej se jam goditur në një përcaktim që nuk kamë aspak të bëjë me këtë maskaradë, do t’ua them atyre emrin tim, do ta heq maskën dhe do t’i marr mbi vete të gjitha pasojat.“

 

„Mos e bëj këtë gjë!” i piskati murgesha. “Do të humbësh pa më shpëtuar mua! Ik!,” dhe iu drejtua të tjerëve: “Ja…jam e juaja…e të gjithëve!”

 

Kostumi rrëshqiti në fund të këmbëve si me magji, gruaja u shfaq me gjithë shkëlqimin e saj të hatashëm të trupit të saj të bardhë, e hoqi vellon që ia mbulonte ballin, kokën dhe qafën dhe u lirua prej tyre me një lëvizje të mrekullueshme harkore. Velloja ra në tokë, ndërsa flokët e errëta i vareshin shpinës teposhtë, mbi gjinjtë dhe mbi ijet, por shumë më parë se t’ia kundronte pamjen e fytyrës së saj, Fridolini u mbërthye nga duar të forta, u tërhoq zvarr drejt derës së madhe; pas një çasti ishte në hajat, dera u mbyll prapa tij, një shërbëtor i maskuar ia solli peliçen dhe e ndihmoi ta veshë ndërkohë që dera po hapej. U largua vrullshëm a thua se dikush e kishte shtyrë një forcë e padukshme, u gjend në rrugë të madhe, dritat prapa tij u shuan, pa rreth e rrotull dhe ia lëshoi sytë rrëshqitaz shtëpisë së heshtur me dritare të mbyllura prej nga nuk rridhte asnjë fije drite. Duhet të ngul në mendje çdo gjë, mendoi me vete. Duhet ta gjej këtë shtëpi, pastaj të shoh se çfarë të bëj.

 

Ishte mbështjellë në terr; më lart, në njëfarë largësie, atje ku duhej ta priste karroca e tij, shihej drita e turbullt e një feneri. Nga thellësia e rrugës ia behu karroca mortore, a thua se e kishte thirrur. Një shërbëtor ia hapi derën.

 

“E kam karrocën time,” tha Fridolini. Shërbëtori tundi kokën. “Po të ketë ikur, atëherë do të kthehem në qytet në këmbë.”

 

Shërbëtori iu përgjigj me një lëvizje dore pakëz servile sa për t’u përjashtuar çdo kundërshtim nga ana e tij. Kapela cilindër e karrocierit dukej në mënyrë qesharake e lartë natën. Era frynte fort, nëpër qiell lundronin re të manushaqta. Pas përvojave të sapondodhura Fridolini nuk mund të gënjehej se mund të kishte tjetër mundësi përveçse të hipte në atë karrocë, e cila u vu menjëherë për udhë.

 

Ndjehej i vendosur të hidhte dritë, pavarësisht nga rreziku, mbi atë aventurë sa më shpejt të ishte e mundur. I dukej se jeta nuk kishte më kurrfarë kuptimi nëse nuk arrinte ta gjente prapë atë grua misterioze e cila në atë çast ishte duke paguar çmimin e shpëtimit të tij. Dhe çfarë çmimi do të paguante ishte tepër e lehtë ta merrje me mend. Po çfarë arsyeje kishte ajo që të sakrifikohej për Fridolinin…? Të sakrifikohej…? Por a ishte vallë ajo një grua për të cilën gjëja që e kërcënonte, gjëja që ishte tani duke e pësuar mund të kishte kuptimin e një sakrifice? Nëse merrte pjesë në ato kuvende – natyrisht, nuk ishte sot hera e parë, përderisa ajo i njihte mirë rregullat e shtëpisë -, çfarë do t’i prishte punë asaj t’iu nënshtrohej dëshirave të njërit ose të të gjithë atyre kalorësve? Po a mund të ishte ajo tjetërgjë përveçse një grua e shthurur? A mund të ishin tjetëgjë të gjitha ato gra atje? Prostituta – padyshim. Edhe pse pranë atyre që kishin një jetë të tërë si prostitutë, ndodhej një tjetër, si të themi, zonjë qyteti. Dhe e gjitha kjo që kishte përjetuar a thua të ishte jo tjetërgjë veçse një lojë famëkeqe që ia kishin lejuar vetes kundër atij? Një lojë e parashikuar, e përgatitur, ndoshta mirëfilli e studiuar për ndokënd që mund të përvidhej atje pa ftesë? E megjithatë, kur e çonte mendjen te ajo gruaja që i kishte bërë rojë atij qysh nga çasti i parë dhe tani ishte gati të paguante për Fridolinin…në zë, në sjellje, në fisnikërinë e dlirë të trupit të saj nudo kishte diçka që absolutisht nuk mund të ishte e rreme. Apo ndoshta kishte mjaftuar shfaqja e papritur e saj tek ai, që t’ia ngjallte Fridolinit mrekullinë e një transformimi? Pas gjitha atyre aventurave që ajo natë i bëri të mundshme – ishte i sikurt se nuk kishte mëkatuar duke rënë në kotësi – edhe një mrekulli e ngjashme. Ndoshta janë orë, netë, mendoi ai, kur edhe burrat në rrethana normale nuk kanë ndonjë pengim të veçantë drejt gjinisë tjetër, shfrenohen përballë një magjepsje të tillë të çuditëshme e të papërballueshme?

 

Karroca vazhdonte të ngjitej kodrës, normalisht do t’i duhej tashmë prej shumë kohësh të kishte kaluar në rrugën kryesore. Çfarë qëllimesh kishin kundër tij? Për ku po drejtohej karroca? Komedia, a thua, duhej të kishte vazhdime të tjera? Të çfarë lloji? Ishte parashikuar vallë një sqarim? Lehtësimi që gjendej në një vend tjetër? Çmimi pas kapërcimit të hatashëm të provës, ishte një pranim në shoqërinë sekrete? Zotërimi gjakftohtë i murgeshës së mrekullueshme…? Dritaret e vogla të karrocës ishin të mbyllura, Fridolini kërkoi të shikojë jashtë; ishin jotransparente. Donte t’i hapte, e provoi të djathtën, të majtën, ishte e pamundshme; jotransparent dhe i mbyllur ishte edhe xhami që e ndante atë nga vendi i karrocierit. Trokiti në xhama, thirri, bërtiti, karroca e vazhdonte rrugën e saj. U orvat të hapte dyert, u orvat nga e djathta, u orvat ngae majta, nuk pati asnjë rezultat, piskamat e tij të përsëritura mbuloheshin nga zhurmat gërvishtëse të rrotave, nga frushullimat e erës. Karroca filloi të hepohet, po rendte në tatëpjetë, gjithnjë e më shpejt, Fridolini i lemerisur nga paniku dhe makthi ishte gati duke thyer njërën nga dritaret e vogla të karrocës, kur karroca u ndal rrufeshëm. Të dyja portat u hapën njëkohshëm, a thua se ishin vënë në lëvizje nga një mekanizëm, pothuaj sikur donin t’ia ofronin Fridolinit në mënyrë tallëse përzgjedhjen mes së djathës dhe të majtës. Zbriti, dyert u mbyllën, dhe pa ia kthyer fare sytë karrocieri atij, karroca u zhyet nëpër natë fushës së hapur.

 

Qielli ishte i mbuluar, retë vraponin me shpejtësi, era frynte fort, Fridolini u gjend mbi borën që përhapte gjithkah një shkëlqim të verdhëllyer. Ishte vetëm, peliçen e hapur sipër tunikës së murgut, kapelen e pelegrinit në kokë, dhe nuk ndjehej aspak mirë. Pak më tej filloi një rrugë e gjerë. Një kortezh llampadarësh me drita të vagullta dhe luhatëse e tregonte drejtimin e qytetit. Fridolini e shpejtoi hapin dhe, për të arritur të gjendje sa më parë në mes të njerëzve, i ra trup rrugës duke përshkuar fushën e mbuluar me borë dhe paksa në teposhte. Me këmbët krejt të lagura arriti në një rrugëz të ngushtë e gjysmë në terr, udhëtoi fillimisht nëpër shkurret e thata që vërshëllenin nga era që frynte; pas kthesës së parë u gjend në një rrugë pak më të gjerë ku shtëpi të rralla ua linin vendin kantiereve bosh të ndërtimeve. Nga ora e një kishe dëgjoi tri kumbime. Ishte ora tre e mëngjesit. Dikush po vinte kundruall, një tip me xhaketë të shkurtër, duart në xhepat e pantollonave, kokën e futur mes supeve, kapelën të ulur mbi sytë. Fridolini u bë gati të përballej me një agresor të mundshëm, por, papritur, vagabondi u kthye nga kishte ardhur dhe ia mbathi me të katra. Ç’do të thotë kjo? pyeti veten Fridolini. Pastaj u kujtua se duhej të kishte një pamje mjaft të stërkequr, e hoqi kapelen e pelegrinit, e çmbërtheu kapotën, nën të cilën varej deri në fund të këmbëve veshja e murgut. E ktheu kokën prapë; gjendej në një rrugë në rrethinë, një burrë në veshje fshatare i kaloi pranë dhe e përshëndeti si përshëndetet një prift. Rrezja e dritë së një llampadari binte mbi tabelën rrugore pranë shtëpisë në kthesë. Liebhartstadl – domethënë jo aq larg nga shtëpia prej së cilës ishte larguar së paku një orë më herët. Për një sekondë u ledhatua nga ideja e kthimit mbrapsht dhe të afrohej pranë vilës dhe t’i vërente zhvillimet e mëtejshme të ngjarjeve. Por hoqi dorë menjëherë, duke pasur parasysh se ishte përballë një rreziku të rëndë në vend që t’i afrohej zgjidhjes së enigmës. Mendimi për atë që duhej të ndodhte në atë vilë e mbushi me zemërim, dëshpërim, turp dhe frikë. Ajo gjendje shpitërore ishte e papërballueshme sa për pak i erdhi keq pse nuk ishte sulmuar nga vagabondi që e ndeshi pak më parë dhe pse nuk përfundoi në shkurret në qoshe të rrugës me ndonjë thikë në brinjët. Kështu ajo natë absurde me aventurat e saj të neveritshme e të pakryera kishte pasur, tekembramja, njëfarë kuptimi. Të kthehej në shtëpi, siç e kishte tani ndërmend, iu duke tejet qesharake. Por ende nuk kishte humbur gjithçka. Kishte kohë edhe nesër. U përbetua të mos ndalej derisa të gjente gruan e bukur, lakuriqësia çarmatosëse e së cilës e kishte dehur. Dhe vetëm atëherë mendoi për Albertinën – por sikur të ishte edhe ajo një grua që duhej futur në dorë, pothuaj sikur Albertina nuk duhej të ishte ose nuk mund të ishte sërish ajo që kishte qenë, ajo të cilën ai e kishte tradhtuar me të gjitha ato që ai i kishte takuar atë natë: me gruan nudo, me Pjeretën, me Marianën, me prostitutën e rrugicës. Dhe nuk duhej më të vriste mendjen për të gjetur atë studentin e pazakonshëm që i kishte shfryrë në fytyrë duke kaluar pranë tij dhe duke e ftuar në duel, me shpatë, madje më mirë me pistoletë? Çfarë rëndësie kishte për të jeta e një tjetri apo jeta e atij vetë? Duhej të futej në lojë vetëm për hir të detyrës, për hir të shpirtit të sakrificës, kurrë për kapriçio, kurrë për pasion apo thjeshtë për t’u matur me fatin?!

Dhe u kujtua sërish se ndoshta mbante në vete mikrobin e një sëmundjeje vdekjeprurëse. Nuk do të ishte tepër i marrë të vdiste ngaqë një fëmijë i prekur nga difteriti i ishte kollitur atij në fytyrë? Ndoshta tashmë ishte i sëmurë. Nuk kishte zjarmi? Në atë çst nuk ishte ndoshta në shtrat, nuk ishte ndoshta në shtëpi…dhe gjithçka që kishte përjetuar atë natë nuk ishte gjë tjetër veçse një trallisje?!

 

Fridolini i hapi sytë sa më shpejt që mundi, preku me dorë ballin dhe faqet, e mati pulsin. Sapo kishte filluar të përshpejtohej. Gjithçka ishte normale. Ishte tërësisht zgjuar.

Vazhdoi në atë rrugë drejt qytetit. Prapa tij vinin disa karroca të vogla që shkonin drejt tregut, i kalonin pranë duke kërkëllitur; kohë pas kohe takonte njerëz të veshur keq, për të cilët dita fillonte pikërisht atëherë. Prapa dritares së një kafeje, në të cilën luhatej flaka në një llambë me vajguri, rrinte ulur një burrë i dhjamosur, me një shall rrotull qafës, me kokën e mbështetur mbi duart, dhe flinte. Shtëpitë ishin ende të kredhura në terr, pak dritare të veçuara ishin me dritë. Fridolini besoi se po i ndjente njerëzit sesi, pak nga pak, po zgjoheshin nga gjumi, i dukej madje sikur po i shikonte tek shtriqeshin në shtrat dhe përgatiteshin të përballnin ditën e tyre të mjerë, të rëndë. Edhe ai ishte duke filluar ditën e tij, e cila, pra, nuk ishte e mjerë dhe e trishtë. Me një shpeshtim të çuditshëm të rrahjeve të zemrës ai bëri hesap se pas pak orësh do të ishte më bluzë të bardhë në mesin e të sëmurëve të tij. Në kënd të rrugës ishte ndalur një karrocë e vogël, karrocieri flinte në kabinën e tij, Fridolini e zgjoi, ia tregoi adresën e tij dhe u nisën.

 

V

 

Ishte ora katër e mëngjesit kur ai ngjiti shkallët e shtëpisë së tij. Shkoi më parë në studio, e vuri me kujdes kostumin në një dollap dhe ngaqë donte të shmangte trembjen e Albertinës, i hoqi këpucët dhe veshjet para se të hynte në dhomën e gjumit. E ndezi pa zhurmë llampën që e kishte mbi komodinën e tij. Albertina flinte pa asnjë lëvizje, krahët e kishte të kryquar prapa zverkut, buzët i kishte gjysmë të hapura, të shoqëruara me hije dhimbjesh; ishte një fytyrë e panjohur për të. U përkul mbi ballin e saj, që u tund menjëherë a thua se ai e kishte prekur, tiparet e saj u shtrembëruan çuditërisht; dhe menjëhershëm, gjithnjë në gjumë, shpërtheu në një të qeshur kaq të shfrenuar saqë Fridolini u shastis. Pavetëdijshëm e thirri në emër. Si përgjigje ajo qeshi prapë në një mënyrë krejtësisht të çuditëshme, pothuaj të ligë. Fridolini i thirri edhe njëherë dhe më fort. Tani Albertina i hapi sytë, ngadalë, me zor, dhe me shikim të ngulur, a thua se nuk e njihte.

 

“Albertina!” i thirri ai për të tretën herë. Vetëm atëherë duket se ajo erdhi në vete. Shikimi i saj shprehte mbrojtje, frikë dhe madje terror. E ngriti krahun lart, pa kuptim dhe krejt e dëshpëruar, goja i mbeti e hapur.

 

“Çfarë po të ndodh?” e pyeti Fridolini me frymën e mbajtur pezull. Dhe ngaqë ajo vazhdonte ta shikonte e terrorizuar, shtoi si për ta qetësuar: “Albertina, jam unë.”

 

Albertina mori frymë thellë, deshi të qeshte, i lëshoi krahët e vet të zbrisnin mbi mbulesën e krevatit dhe si nëpër ëndërr pyeti: “Është ditë tashmë?”

 

“Pas pak,” iu përgjigj Fridolini. “Ka kaluar ora katër. Kam hyrë në shtëpi në këtë çast.“ Ajo heshtte. Ai vazhdoi : „Këshilltari bashkiak ka vdekur. Ishte duke dhënë shpirt kur unë arrita, dhe natyrisht nuk mund… t’i lija vetëm familjarët.“

 

Ajo pohoi me kokë, por u duk sikur e kishte dëgjuar apo e kishte kuptuar më parë këtë fjalë tashmë, sytë i mbante të ngulur sytë tek ai si nëpër zbrazëtirë. Dhe atij ia la përshtypjen, sado e pakuptimtë mund t’i dukej në ato çaste një ide e tillë, se Albertina duhej të ishte në dijeni të të gjitha aventurave të tij të asaj nate. U përkul mbi të dhe ia preku ballin. Ajo u drithërua lehtas.

 

„Çfarë ke?“ e pyeti ai përsëri.

 

Albertina vetëm e tundi ngadalë kokën. Fridolini ia kaloi dorën mbi flokët. “Albertina, çfarë po të ndodh?”

 

“Kam parë ëndërr,” tha ajo indiferente.

 

“Çfarë?” pyeti ai ëmbëlsisht.

 

“Oh, plot gjëra. Nuk arrij t’i kujtoj mirë.”

 

“Ndoshta arrin t’i kujtosh.”

 

“Ishte gjithçka rrëmujshëm…dhe kam gjumë. Edhe ti duhet të kesh gjumë, apo jo?”

 

“Aspak gjumë, Albertina, ndoshta nuk do të fle më. Ta dish mirë se kur vij kaq vonë në shtëpi…gjëja më e mirë është të ulem menjëherë në tavolinë…bash në këto orë të mëngjesit…” E ndërpreu mendimin. “Por gjithsesi a nuk dëshiron të ma tregosh ëndërrën tënde?” Dhe qeshi disi thatë.

 

Ajo iu përgjigj: “Gjithsesi më duhet të jem e shtrirë pakëz pranë teje.”

 

Fridolini nguroi për një çast, pastaj bëri si deshi ajo dhe u shtri përbri saj. Por u kujdes mirë të mos e prekte. Një teh shpate na ndan, mendoi ai, duke iu kujtuar se kishte bërë një herë tjetër, në një rast të ngjashëm, të njëjtin konstatim gjysmëtallës. Heshtnin, qëndronin të shtrirë me sytë gjysmë të hapur, duke ndjerë ndërsjelltas afërsi-largësinë mes tyre. Pas njëfarë kohe ai e mbështeti kokën mbi krahun e vet, e vrojtoi bukur gjatë, a thua se po arrinte të shikonte përtej tipareve të jashtme të fytyrës së saj.

„Ëndërra jote!“ tha ai sërish pas një çasti, dhe qe u duk sikur ajo mezi e kishte pritur këtë nxitje. Albertina ia zgjati njërën dorë atij; ai ia mori në dorën e vet dhe, sipas zakonit, më shumë me neveri se me dëshirë, ia mbante të shtrënguara si duke luajtur gishtërinjtë e saj të hollë. Por ajo filloi:

 

«A të kujtohet ajo dhoma në vilën e vogël mbi Wörthersee, ku isha me prindërit e mi verën e fejesës sonë ?»

 

Fridolini tundi kokën në shenjë pohimi.

 

«Kështu filloi ëndërra: hyra në atë dhomë nuk e di mirë se ku…si një aktore që ngjitet në skenë. E dija vetëm që prindërit janë në udhëtim dhe më kanë lënë vetëm. Kjo gjë më habiste, ngaqë të pasnesërmen ne e kishim dasmën. Por veshja e nusërisë ende nuk më kishte arritur. Apo ndoshta gabohesha? E hapa dollapin për t’u qartësuar, në vend të veshjes time të nusërisë ishin dëngje të tëra me gjithfarë rrobash, më mirë me thënë kostume, nga ato që shikohen në opera, luksozë, orientalë. Cilën prej atyre duhej ta vishja për dasmën?-mendoja unë. Por ja që, aty për aty, dollapi është mbyllur ose është zhdukur fare, nuk më kujtohet më. Dhoma ishte e ndriçuar e tëra, por përtej dritares ishte natë…Në njëfarë kohe je zhdukur ti, kishe ardhur nëpër det shoqëruar me plot anije me vela njëdirekëshe, i shikoja tek largoheshin nëpër errësirën e thellë…Kishe veshur rroba të shtrenjta pre ari dhe mëndafshi, kishe në ije një jatagan argjendi dhe më more përkrahu për të më çuar jashtë nëpërmjet dritares. Në këtë çast isha edhe unë e veshur hatashëm, si një princeshë, po rrinim në natyrë në dritën e qiellit dhe një mjegull e hollë na arrinte deri në nyjet e këmbëve. Pejsazhi ishte ai të cilin ne e njohim: nga njëra anë liqeni, në sfond malet, i shikoja edhe vilat, dukeshin sikur kishin dalë nga një arkë kukullash. Por ne të dy ishim pezull në ajër, jo, fluturonim sipër mjegullës, dhe unë mendoja: ky, pra, është udhëtimi ynë i martesës. Pak më vonë nuk fluturonim më, ecnim nëpër shtegun e një pylli, atë që të çon në Elisabethhöhe dhe përnjëherësh u gjendem në lartësinë e malit, në njëfarë lirishtë të qarkuar nga tri anë me pyll, ndërsa prapa nesh lartësohej një mur të thikët shkëmbor. Por sipër nesh ishte një qiell i yjesuar kaq i kaltër dhe kaq i pakufi saqë nuk mund të përfytyrohet kurrsesi në realitet, dhe ai ishte tavani i dhomës sonë të martesës. Më shtrëngoje mes krahëve dhe më doje pafundësisht.”

 

“Edhe ti, shpresoj,” tha Fridolini me një buzëqeshje të padukshme të ligë.

 

“Besoj se se ti më do edhe më pafundësisht,” iu përgjigj me seriozitet Albertina. “Por, si të ta shpjegoj…pavarësisht pafundësisë së përqafimit, ngazëllimi ynë ishte shumë melankolik, si një mishërim i një dhimbjeje të domsdoshme. Pas një çasti u bë natë. Livadhi ishte i ndritshëm dhe shumëngjyrësh, pylli gjithkund rreth e rrotull ishte i larë në vesë, dhe në faqet e shkëmbit fërgëllonin rrezet e diellit. Por për ne tashmë kishte ardhur ora që të ktheheshim prapë në botë, midis njerëzve. Por kishte ndodhur diçka e tmerrëshme. Veshjet tona na e kishin lënë shëndetin. U përfshiva nga një tmerr i pashoq, provoja një ndjesi turpi përvëluese deri në rrënim të brendshëm dhe në të njëjtën kohë provoja inat kundër teje, a thua se ishe ti i vetmi përgjegjës i hatasë; dhe të gjitha ato ndjesi: tmerri, turpi, inati nuk ishin të krahasueshme në pafundësinë e tyre me asnjë ndjesi që kisha provuar deri atëherë nga zilja e zgjimit. Ti ndërkaq, i vetëdijshëm për fajin tënd, ia more vrapit ashtu siç ishte për të zbritur në luginë e për të marrë diçka për të veshur. Kur m’u zhduke nga sytë, sikur u ndjeva disi më e lehtësuar. Nuk më mungoje aspak, nuk merakosesha për ty, isha e kënaqur pse kisha mbetur vetëm, rendja e lumtur nëpër livadh dhe e këndoja një melodi të dëgjuar në ballon me maska. Kisha një zë të mrekullueshëm dhe doja të më dëgjonin edhe atje poshtë në qytet. Nuk e shikoja qytetin, por dija për ekzistencën e tij. Ishte shumë poshtë meje, rrethuar nga mur i lartë; ishte një qytet fantastik të cilin nuk arrij ta përshkruaj. Nuk ishte qytet oriental, nuk ishte as qytet antik gjerman dhe gjithsesi ishte paksa njëri dhe paksa tjetri, sidoqoftë ai ishte një qytet i varrosur prej kohësh dhe përgjithmonë.

 

Përnjëherësh e pashë veten të shtrirë në livadh nën dritën e diellit, shumë më bukur se kam parë ndonjëherë në realitet. Dhe teksa isha ashtu, doli nga pylli një zotëri, një djalosh në një veshje me ngjyra të hapura, modern, ngjante disi, tani po e kujtoj, me atë djaloshin danez për të cilin të kam folur dje. Shkonte rrugës së tij, u mjaftua vetëm duke më përshëndetur me kokë shumë sjellshëm kur më kaloi pranë, u drejtua shumë shpejt për tek muri shkëmbor dhe e kqyri me shumë vemendje, a thua se hamendej ta gjente mënyrën për ta kapërcyer. Por njëkohësisht të shikoja edhe ty. Nëpër qytetin e varrosur rendje nga njëra shtëpi tek tjetra, nga dyqani në dyqan, një çast vrapoje poshtë nën strehët e ndërtesave, një çast tjetër vrapoje nëpër njëfarë pazari turk dhe i bleje për mua gjërat më të shtrenjta që i gjeje: kostume, të brendshme, këpucë, stoli ; dhe i vije të gjitha në një çantë prej lëkure të verdhë, të vogël, por që zinte shumë. Por ishe gjithnjë i pasuar nga një masë e madhe njerëzish, të cilën nuk arrija ta shikoja, i dëgkoja vetëm piskamat e tyre kumbuese e kercënuese. Dhe ja ku u shfaq ai tjetri, danezi i cili pak më parë qe ndalur te muret shkëmbore. Vinte prapë nga pylli drejt meje, e dija se për të ardhur deri aty e kishte kaptuar botën e tërë. Dukej si të ishte një tjetër, por prapë se prapë ishte ai. U ndal si herën e parë tek shkëmbinjtë, u zhduk prapë, pastaj u rishfaq nga pylli, u zhduk, u rishfaq ; skena u përsërit dy herë, tri herë, njëqind herë. Ishte gjithnjë po ai dhe gjithnjë dikush tjetër, më përshëndeste me kokë sa herë që më kalonte pranë, më në fund u ndal, m’i nguli sytë në mënyrë hetuese, unë qesha shfrenueshëm, ashtu si nuk kam qeshur kurrë në jetën time, ai i zgjati krahët drejt meje, tani doja të ikja, por nuk arrija, dhe ai ra pranë meje, në livadh.»

 

Ajo heshti. Fridolini e kishte gojën të tharë, nëpër terrin e dhomës vërejti se Albertina e mbante fytyrën si të fshehur mes duarve.

 

„Një ëndërr e çuditshme,“ tha. „Ka mbaruar tashmë?“ E ngaqë ajo bëri me shenjë se jo: “Atëherë vazhdo.”

 

„Nuk është kaq e thjeshtë,“ ia ktheu Albertina. „Gjëra të tilla pothuaj nuk mund të thuhen me fjalë. Pra…kisha përshtypjen se po përjetoja një varg të panumërt ditësh e netësh, nuk ekzistonin as koha, as hapësira, nuk gjendesha më në lirishten e ngujuar mes pyllit dhe shkëmbit, por në një rrafshinë të gjerë e të pakufi, mbuluar me lule shumëngjyrëshe, e cila shtrihej në të gjitha anët e horizontit. Ndërkaq, prej shumë kohësh – e çuditëshme kjo „prej shumë kohësh!“ nuk isha më vetëm me atë njeri në livadh. Por nuk mund të thoja a ishin më shumë se tri, dhjetë apo një mijë çifte, nëse i shihja ato apo jo, nëse ishte vetëm ai burrë aty apo ishin edhe plot të tjerë. Prapë se prapë, ashtu si ajo ndjesia e mëparshme e tmerrit kjo ndjesi kapërcente gjithçka që ne mund të përfytyrojmë kur jemi zgjuar, prandaj nuk mund të të ketë sigurisht asgjë në jetën tonë të vetëdijshme që mund të ngjasojë me qetësinë, lirinë dhe lumturinë të cilat i kam provuar në atë ëndërr. E megjithatë ty nuk të harroja për asnjë çast. Po, të shikoja, të pashë kur të kapën ushtarët, më duket se kishte edhe priftërinj; dikush, një burrë gjigantesk, t’i lidhi duart, e dija se do të merrje dënimin. E dija pa provuar mëshirë as terror, me gjakftohtësi absolute. Të çuan në një oborr, njëfarë oborri kështjelle. Tani qëndroje atje me duart lidhur prapa shpine dhe ishe lakuriq. Dhe ashtu si të shikoja unë ty, ndonëse gjendesah tjetërkund, ashtu më shikoje edhe ti mua, e shikoje edhe burrin që më mbante midis krahëve, i shikoje të gjitha çiftet e tjera, atë det të pafundëm lakuriqësie që shkumëzonte rrotull meje dhe në të cilin unë dhe burri që më mbante midis krahëve ishim vetëm një valë mes valëve. Ndërkohë që ishe në oborrin e kështjellës, në një dritare të lartë në harkun sipër çadrave të kuqe u shfaq një femër e njomë me një kurorë në kokë dhe me një pelerinë të purpurt. Ishte atje princesha e atij vendi. Të dha një shikim të ashpër dhe hetues. Ishe vetëm, të tjerët, të cilët për më tepër ishin aq të shumtë, rrinin mënjanë, të mbështetur pas mureve, ndjeja një murmuritje, një gurgullimë e ankthshme dhe e mbushur me paralajmërime rreziku. Në atë çast princesha doli në hajat. Të gjithë heshtën dhe pricesha ta bëri një shenjë, sikur të fonte të ngjiteshe bashkë me të, e kuptova se ajo ishte e gatshme të të falte. Por ti nuk e vure re shikimin e saj ose nuk doje ta vije re. Për një çast, gjithnjë me duar të lidhura, por i mbështjellë me një pelerinë të zezë u gjende përpara saj, jo në një sallë por pezull, si të thuash, në ajër. Princesha mbante në duar një pergamenë, mbante në dorë dënimin tënd me vdekje, ku ishin shënuar edhe fajet e tua dhe arsyet pse ti ishe dënuar. Të pyeti – fjalët gjithsesi nuk i dëgjoja dhe prapë se prapë i kuptoja – se ishte e gatshme të bëhej e dashura jote, në atë rast do të shfuqizohej dënimi yt me vdekje. E tunde kokën në shenjë mohimi. Unë nuk u mrekullova aspak, veprimi yt ishte një kundërveprim krejtësisht normal, nuk mund të ishte ndryshe, përderisa ti duhej të më qëndroje besnik në përjetësi, me çdo kusht dhe përballë çdo rreziku. Atëherë princesha i lëkundi supet e veta, bëri një shenjë të papërcaktuar dhe papandehur u gjendën në një tunel; kamxhikë të fuqishëm vërtiteshin mbi ty, por nuk i shikoja ata që të goditnin. Gjaku rridhte si nga burimet prej trupit tënd, e shikoja tek rridhte, isha e vetëdijshme për mizorinë time çka num më habitte. Pastaj t’u afrua princesha. Flokët e lëshuara i binin mbi trupin lakuriq, e mbante në dorë kurorën e saj princërore dhe ta zgjaste ty që ta merrje…e dija se ishte vajza daneze e plazhit të cilën e kishe parë një mëngjes siç e kishte bërë nëna mbi taracën e një barake. Nuk foli asnjë fjalë, por prania e saj, sidomos heshtja e saj donin të dinin nëse ti dëshiroje të bëheshe burri i saj, duke u bërë kështu edhe princi i atij vendi. E ngaqë ti prapë nuk pranove, papritmas ajo u zhduk; po unë shikoja se ishin duke ngritur një kryq për ty, jo në oborr të kështjellës, jo, në livadhin e pafund të mbuluar me lule, ku unë prehesha në krahët e të dashurit tim, midis shumë çifteve të tjera të të dashuruarve. Të shikoja tek ecje vetmitar nëpër rrugët e qytetit antik, pa asnjë mbikqyrje, por e dija se rruga jote ishte nën vemendje dhe çdo ikje ishte e pamundur. Pastaj po ngjiteshe nëpër shtegun e përpjetë të pyllit. Të shikoja e pezmatuar, po nuk vuaja aspak. Trupi yt ishte i mbuluar me shirita të përskuqur nga rrahjet me kamxhikë, të cilat nuk rridhnin më gjak. Po ngjitesha përpjetë pyllit, shtegu zgjerohej, pylli hapej në të krahët, dhe tani ishe në skajin fundor të livadhit në një largësi të pafundme, të papërfytyrueshme. Megjithatë më përshëndetje me sytë e qeshur, sikur doje të më thoshje se e kishe përmbushur dëshirën time dhe po më sillje gjithçka që mua më duhej: rroba, këpucë, stolira. Por unë e konsideroja sjelljen tënde të marrë tej mase e të pakuptimtë, e tundohesha të tallesha me ty, të të poshtëroja ty, pikërisht sepse, që të ishe besniku im, kishe hedhur poshtë dorën e një princeshe, kishe përballuar torturat dhe tani ngjiteshe kalamendas përpjetë për t’u përballur me një vdekje të tmerrëshme. Rendja drejt teje, edhe ti ecje gjithnjë e më përngutshëm – fillova të qëndroj pezull në ajër, edhe ti po fluturoje; por papritur e pakujtuar nuk u pamë më, e dija: e kishim humbur njëri-tjetrin. Atëherë më lindi dëshira që të paktën t’i dëgjoje të qeshurat e mia teksa të kryqëzonin. Dhe kështu shpërtheva në të qeshura, me gjithë fuqinë e me gjithë frymën që kisha. Me këto të qeshura jam zgjuar…Fridolin.”

 

Heshti dhe qëndroi pa lëvizur. As ai nuk bëri asnjë lëvizje dhe nuk foli. Çfarëdo fjale që ai të thoshte do të kishte tingëlluar në atë çast fyese, poshtëruese, burracake. Aq sa më shumë ajo vazhdonte me tregimin e saj, aq më shumë qesharake dhe boshe i dukeshin aventurat e tij, të paktën deri në atë pikë që ato kishin arritur, dhe u përbetua t’i çonte deri në fund të gjitha, duke ia treguar asaj pastaj të gjitha besnikërisht dhe duke u hakmarrë kundër asaj gruaje të pabesë, të pashpirt dhe tradhtare, e cila e kishte shpalosur në ëndërr natyrën e saj të vërtetë, dhe të cilën në atë çast besonte se e urrente më thellë sesa e kishte dashur ndonjëherë në jetën e tij.

 

Atëherë u kujtua t’i shtrëngonte më shumë në duart e veta gishtërinjtë e asaj, dhe, ndonëse ishte i vendosur ta urrente atë grua, ndjente nëpërmjet gishtave të saj të hollë, të ftohtë dhe aq familjarë një dlirësi të pandryshuar, bërë tashmë vetëm pakëz më e dhimbshme; dhe instinktivisht, pothuaj kundër vullnetit të tij, para se t’i largonte nga duart e veta atë dorë aq familjare, e preku ëmbëlsisht me buzët e tij.

 

Albertina nuk i hapte ende sytë, Fridolini pati përshtypjen se ajo buzëqeshte me një pamje lumturie të shpërfytyruar e të pafajshme në fytyrën e saj dhe provoi një dëshirë të pashpjegueshme për t’u përkulur mbi Albertinën e për ta puthur mbi ballin e zbehtë. Por e mblodhi veten, duke e nderë se ajo gjendje e tij shpirtërore buronte nga lodhja shumë sfilitëse pas atyre ngjarjeve tronditëse të orëve të fundit; në atmosferën mashtruese të dhomës martesore ajo lodhje ishte shndërruar në dlirësi dërmuese.

Gjithsesi, sido që ndihej ai në atë çast, çfarëdo vendimi do të kishte marrë në rrjedhën e orëve të pritshme, urdhëri urgjent i çastit ishte: të strehohej, së paku për njëfarë kohe në gjumë dhe në harrim. Edhe natën pas vdekjes së nënës së tij ai kishte fjetur, kishte mundur të flinte thellë dhe pa ëndërra, atëherë pse vallë nuk do t’ia arrinte tani? U shtri ngjitur me Albertinën e cila iu duke se ishte e përgjumur. Një teh shpate midis nesh, mendoi ai prapë. Dhe pastaj: shtrirë pranë e pranë si dy armiq vdekëtarë. Por ishin vetëm fjalë.

 

VI

 

U zgjua nga gjumi në shtatë të mëngjesit nga kamarierja që trokiti lehtas në portë. Ia lëshoi vrik një shikim Albertinës. Nganjëherë, jo gjithnjë, ato trokitje në derë e zgjonin edhe Albertinën. Sot ajo flinte ende, e palëvizshme, tepër e palëvizshme. Fridolini u përgatit me nxitim. Para se të dilte deshi ta shikonte të bijën. Flinte e qetë në shtratin e saj të vogël të bardhë, duart e bëra grusht, siç ndodh rëndom me fëmijët. E puthi në ballë. Në majë të këmbëve hyri prapë në dhomën e gjumit, ku Albertina prehej e palëvizshme si më parë. Pastaj doli. Merrte vete, palosur mirë në çantën e tij të mjekut, gunën dhe kapelën e tij prej pelegrini. E kishte përgatitur me kujdes, madje me një rreptësi tejet të madhe programin e ditës. Para së gjithash duhej të kalonte për të vizituar, bash pranë shtëpisë së vet, një djalosh avokat të sëmurë rëndë. Bëri një vizitë të përkyer, pa se i sëmuri ishte përmirësuar mjaft, u gëzua çiltërsisht dhe plotësoi recetën e rëndomtë të përhershme Repetatur. Pastaj shkoi menjëherë të kërkonte lokalin ku Nachtigall-i i shfrenuar kishte luajtur në pianofort mbrëmjen pararendëse. Lokali ishte ende i mbyllur, megjithatë arkëtarja e kafesë e dinte se Nachtigall-i banonte në një hotel të vogël në Leopoldstadt. Një çerek ore më vonë karroca e Fridolini do të ndalej para një bujtinë e mjerë. Në korridor ndihej era e shtetërve të zhbërë, e dhjamit të prishur dhe e kafesë së elbët. Një portier me pamje të mëdyshur, me sytë e vëngër dhe të skuqur, mësuar të merrej në pyetje nga policia, i dha informacione pa ngurimin më të vogël. Zotëri Nachtigall kishte rihyrë në hotel në pesë të mëngjesit në shoqëri të dy zotërinjve të cilët i ishin bërë pothuaj të panjohur, ndoshta qëllimisht, duke i mbajtur këpucët para fytyrave. Teksa Nachtigall ishte ngjitur në dhomën e tij, zotërinjtë e tij paguar shpenzimet e tij të muajit të shkuar; meqë ai pas një gjysmë ore nuk kishte zbritur poshtë, njëri nga zotërinjtë kishte shkuar personalisht për ta marrë, pastaj ishin nisur të gjithë për në stacionin Veriu. Nachtigall i ishte dukur shumë i pezmatuar, dhe pastaj – pse të mos ia them krejt të vërtetën një zotërie që ngjall aq shumë besim? – kishte tentuar t’ia jepte një letër fshehtas portierit, por dy zotërinjtë menjëherë ia kishin ndaluar. Letrat që i kishin ardhur më vonë zotërisë Nachtigall – shtoi portieri – ishin marrë nga një person tjetër i autorizuar për këtë. Fridolini u përshëndet, tek po dilte u ndje i kënaqur që kishte me vete çantën e tij të mjekut; së paku nuk e kishin marrë për ndonjë frekuentues të këtij hoteli, por për ndonjë funksionar. Për Nachtigall-in, hë për hë ai nuk mund të bënte asgjë. Ishte treguar tepër i kujdesshëm dhe kishte mjaft arsye për të qenë i tillë.

 

Ia mbajti atëherë për në magazinën e kostumeve. Doli për t’ia hapur derën vetë zotëri Gibiser. “Ta kam risjellë kostumin,” tha Fridolini “dhe dua të di sa të detyrohem”. Gibiser kërkoi një shumë tejet të vogël, i mori paratë, e regjistroi në një libër të madh llogarie dhe, ende i ilur prapa tavolinës së shkrimit të zyrës së tij, e ngriti tejet të mrekulluar shikimin e tij drejt Fridolinit që nuk jepte shenja se po donte të dilte.

 

“Jam këtu, mes të tjerash, » tha Fridolini me tonin e një juristi hetues « për të ndërruar ndonjë fjalë me ju lidhur me vajzën tuaj.”

 

Vrimat e hundës së zotëri Gibiser fishkëlluan lehtas; pezmatim, zënie në befasi apo tërbim? Nuk ishte e lehtë ta përcaktoje.

 

“Si thoni, zotëri?” e pyeti ai me një ton në dukje të papërcaktueshëm.

 

“Kini thënë dje,” vazhdoi Fridolini, njërën dorë të mbështetur me gishta të hapur mbi tavolinën e shkrimit, “se vajza juaj nuk është krejt e shëndoshë mendërisht. Situata në të cilën ju kemi kapur më bëri të besoj se është vërtetë kështu. Pastaj rasti më ka bërë të marr pjesë ose të paktën të jem i pranishëm në atë skenë të veçantë, jua këshilloj të flisni me një mjek, zotëri Gibiser.”

 

Gibiser, duke sjellë nëpër dorë një penë të gjatë tej çdo mase, e përvëloi Fridolinin me një shikim të çartur.

 

“Dhe zotëri doktori do të kishte mirësinë edhe ta merrte nën përkujdesje?”

 

“Ju lutem të mos i vini në gojën time fjalë të cilat nuk kam pasur kurrë ndërmend t’i shqiptoj,” iu përgjigj Fridolini me një zë therës, por paksa të lodhur.

 

Në atë grimcë çasti dera që i ndante dhomat e brendshme u hap, u shfaq një djalosh me kapetën e hapur tek fraku. Fridolini e kuptoi se nuk mund të ishte tjetërkush veçse njëri nga gjyqtarët e Vemes të natës së shkuar. Nuk kishte dyshim, ai vinte nga dhoma e Pjeretës. U duk i befasuar tek pa Fridolinin, por e mori veten menjëherë, e përshëndeti shkitaz Gibiserin me një shenjë të dorës, pastaj ndezi një cigare me një shkrepse që ndodhej mbi tavolinën e shkrimit, dhe doli.

 

“Ah, na qenka kështu,“ nënvizoi Fridolini duke i përdredhur fort buzët i dëshpëruar, ndërkohë që ndjente një shije të hidhur në gjuhë.

 

“Si po thoni, zotëri,” e pyeti Gibiseri me një indiferencë absolute.

 

“Pra, ka hequr dorë, zotëri Gibiser,” dhe me një ndjenjë epërsie e kaloi shikimin nga dera e jashtme, prej nga kishte dalë gjyqtar i Vemes, “pra, ai nuk ka ndërmend ta lajmërojë policinë.”

 

“Jemi marrë vesh në një mënyrë tjetër, doktor,” theksoi Gibiseri dhe u çua, athua se kishte mbaruar një pritje. Fridolini shpejtoi që të dalë andej, Gibiseri ia hapi derën njerëzishëm dhe i tha pa e prishur fare terezinë: “Në doktori ka nevojë prapë…Nuk është e thënë që të vishet patjetër me uniformë kishëtare.”

 

Fridolini doli duke përplasur derën. Kjo punë ka mbaruar, mendoi ai me një ndjesi zemërimi që iu duke edhe e tepërt. I zbriti rrëmbyeshëm shkallët, shkoi pa ndonjë ngutje të veçantë në Poliklinikë dhe telefonoi para së gjithash në shtëpi për të marrë vesh a kishte pasur ndonjë telefonatë nga ndonjëri prej të sëmurëve të tij, a kishte ardhur posta, me një fjalë, a kishte ndonjë risi. Kamarierja sapo iu ishte përgjigjur atyre pyetjeve dhe ia la telefonin Albertinës e cila shpejtoi të përshëndetej me të shoqin. I përsëriti të gjitha ato gjëra të cilat tashmë kamerierje ia kishte thënë, pastaj i tregoi e sfilitur se ishte zgjuar nga gjumi vetëm në atë çast dhe se donte të hante mëngjesin bashkë me të bijën. “Jepja një puthje nga ana ime,” tha Fridolini, dhe “paçi oreks të mirë.”

 

I kishte dhënë kënaqësi dëgjimi i zërit të saj, dhe pikërisht për këtë arsye e kishte ndërprerë shpejt bisedën. Në të vërtetë ende donte ta pyeste Albertinën çfarë kishte ndërmend të bënte atë mëngjes, po ç’rëndësi kishte ajo gjë? Në thellësi të shpirtit të tij kishte mbyllur punë me Albertinën, pavarësisht çfarëdo drejtimi të kishte marrë jeta e tyre. Infermierja bjonde e ndihmoi ta hiqte xhaketën, ia dha një bluzë të bardhë dhe i buzëqeshi një grimë, ashtu siç bënte me të gjithë, kishte të bënte apo nuk kishte të bënte me të.

 

Pak minuta më vonë ishte prapë në pavion. Kryemjeku kishte bërë të ditur se ai duhej të kishte arritur qëkur për shkak të një konsulte, ndihmësit mund të vazhdonin me vizitat pa ndërhyrë ai. Fridolini u ndie pothuaj i lumtur kur, shoqëruar nga studentët, kaloi nga një shtrat i të sëmurëve tek tjetri, i vizitoi, ua përpiloi recetat, diskutoi probleme specialiteti me ndihmësmjekët dhe me infermieret. Kishte risi të çfarëdo lloji. Shegerti i farkës Karl Rödel kishte vdekur gjatë natës. Autopsia: pasdite, në katër e gjysmë. Në pavionin e grave ishte liruar një shtrat, tani ishte zënë prapë. Gruan e shtratit numër shtatëmbëdhjetë ishte dashur të transferohet në repartin kirurgjik. Gjithsesi flitej edhe për probleme të personelit. Emërimi i ri i drejtorit të repartit okulistik duhej të vendosej të pasnesërmen; Hügelmann, atë kohë profesor në Marburg, katër vjet më herët ende ndihmësi i dytë i Stellwag, kishte mundësitë më të mëdha të emërohej. Karrierë marramendëse, mendoi Fridolini. Nuk do të më marrin kurrë në konsideratë për drejtimin e një reparti, edhe pse nuk kam e kam titullin e duhur të mjekut. Tepër vonë. E pse pastaj? Bëhej fjalë vetëm të rifillonte punën shkencore ose t’i merrte më me seriozitet disa kërkime të filluara. Ushtrimi i profesionit në mënyrë private ia linte gjithsesi të lirë një pjesë të mjaftueshme të kohës.

 

Iu lut doktor Fuchstaler-it të merrej me vizitat e të sëmurëve nëpër shtëpitë dhe ia hapi zemrën se parapëlqente më mirë të rrinte në klinikë atë ditë se të shkonte në Galitzinberg. Gjithsesi ishte e domosdoshme për të. Nuk ndiente ndonjë detyrim përballë vetvetes që të hetonte edhe më tej mbi çështjen; kishte ende mjaft gjëra më të ngutshme për të sot. Dhe kështu vendosi, për çdo rast, t’ia besonte doktor Fuchstaler-it edhe vizitat mbrëmësore. Vajza e shtratit të fundit e dyshuar për bronkit të thellë i qeshi. Ishte e njëjta që këto ditë, gjatë një vizite, ia kishte fërkuar gjirin tek faqja e tij. Fridolini e priti me pamje serioze buzëqeshjen e asaj vajze dhe u largua me ballë të mrrolur. Merr njërën dhe përplase për tjetrën, mendoi ai idhtas, dhe Albertina është si të gjitha të tjerat – është më e keqe se të gjitha. Do të ndahem prej saj. Nuk mund të jetë kurrë më si dikur.

 

Në shkallët ndërroi edhe ca fjalë me një kolege të repartit kirurgjik. Atëherë, nga çfarë vuante në të vërtetë gruaja që ishte transferuar në repartin kirurgjik gjatë natës? Nga ana e tij nuk ishte aq i bindur për domosdoshmërinë e atij operacioni. Gjithsesi, ia kishin sjellë atij rezultatin e analizave të saj të plota?

 

“Natyrisht, koleg.”

 

Në anë të rrugës e priste karroca. Ia hodhi një sy bllokut të tij të shënimeve, një komedi qesharake para syve të karrocierit, a thua se vetëm atëherë po e merrte vendimin. “Shkojmë në Ottakring,” tha pastaj Fridolini, “merre rrugën Galitzinberg. Do t’ju them unë se ku do të ndalemi.”

 

Në karrocë prapë u përfshi nga një pezmatim midis dhimbjes dhe mallit, ndihej pothuaj fajtor pse gjatë orëve të fundit nuk kishte menduar mjaft për shpëtimtaren e tij të bukur. A do të arrinte t’ia gjente shtëpinë? Hëm, nuk duhet të jetë edhe aq e vështirë. I vetmi problem ishte: çfarë do të bënte pastaj? Do të bënte kallëzim në polici? Një vendim si ky mund të kishte pasoja pikërisht për gruan që ishte sakrifikuar për hir të Fridolinit. Ose të paktën ishte deklaruar e gatshme të sakrifikohej. Apo duhej të gjente një hetues provat? Kjo zgjidhje iu duk se binte mjaft erë të ligë dhe jo aq e denjë për Fridolinin. Por çfarë rrugëdaljeje tjetër i kishte mbetur atij? Nuk i kishte as kohën dhe ndoshta as talentin e duhur për t’i kryer mirë hetimet. Një shoqëri e fshehtë? Gjithsesi po, patjetër kishte diçka sekrete. Po a njiheshin vallë midis tyre? Ishin aristokratë apo mirëfilli anëtarë të oborrit mbretëror? E priste që nga kryeprincër të tillë të bëheshin lojëra të tilla. Po gratë? Ka të ngjarë…të mbledhura nëpër lokalet e qejfit. Megjithatë ky përcaktim nuk ishte i sigurtë. Me një fjalë, ishte mall i zgjedhur. Po gruaja që u sakrifikua për Fridolinin? Pastaj pse ai dëshironte të vazhdonte të besonte se bëhej fjalë vërtetë për një sakrificë! Një komedi. Kuptohet, ka qenë e tëra një komedi. Tekembramja ai duhej të ishte i kënaqur që ia kishte dalë siç ia doli në atë farë tregu. Por e kishte ruajtur kontrollin mbi vetveten. Kalorësi sigurisht e kishin vënë re se nuk kishin të bënin me këdo. Edhe ajo e kishte kuptuar këtë gjë. Ndoshta e parapëlqente Fridolinin mes gjithë atyre kryeprincërve dhe oborrtarëve.

 

Në fund të Liebhartstadt, ku rruga përfundimisht fillonte të përpjetën e fortë, zbriti dhe për syçeltësi qëndroi pas karrocës. Qielli ishte i kaltër i zbehtë dhe përshkohej nga re të vogla të bardha, dielli ishte i nxehtë si në pranverë. Vështroi mbrapa – nuk dalloi asgjë të dyshimtë. Asnjë karrocë, asnjeri në lëvizje. Filloi të ngjitet përpjetë ngadalë. Palltoja kish filluar t’i rëndonte; e hoqi dhe e hodhi mbi supe. Arriti në pikën ku duhej të merrte djathtas për në rrugicën që të çonte në shtëpinë misterioze; nuk mund të gabonte; ishte teposhte, por jo aq eposhte sa kishte kujtuar gjatë natës kur kishte kaluar me karrocë. Një rrugë e qetë. Në një kopsht të vogël para një shtëpie ishte një trëndafilishtë e ruajtur me kujdes duke e mbuluar me kashtë, në rrugën vijuese ishte një karrocë e vogël, një vogëlush i veshur krejt në të leshta blu vraponte andej-këndej; nga dritarja e katit përdhes një nuse e vështronte Fridolinin duke i buzëqeshur. Pastaj vazhdonte një hapësirë ku nuk ishin bërë ndërtime, një kopsht i braktisur e i papunuar, një vilë e vogël, një livadh, dhe në fund, s’kishte dyshim, ndodhej shtëpia të cilën ai e kërkonte. Në fakt nuk dukej e madhe e luksoze, ishte një vilë njëkatëshe e stilit të thjeshtë perandorak dhe dukej se ishte rinovuar jo shumë kohë më parë. Grilat jeshile ishin të gjitha të mbyllura, asgjë nuk të bënte të mendoje se villa banohej. Fridolini pa rrotull. Në rrugë nuk shihej askush; vetëm pak më poshtë udhëtonin duke u larguar dy djem me libra poshtë sqetullave. Gjendej para derës së kopshtit. Si t’ia bënte? Thjeshtë të kthehej mbrapsht? Kjo ide iu duk mirëfilli qesharake. Kërkoi të gjente zilen elektrike. E nëse ia hapnin derën, çfarë duhej të thoshte ai? Hëm, shumë thjeshtë…do të pyeste a ishte e mundur ta merrte me qirà për stinën e verës atë vilë të mrekullueshme! Ndërkaq dera e shtëpisë hapej dhe prej andej dilte një shërbëtor plak në veshje të rëndomtë të mëngjesit i cili e përshkoi ngadalë shtegun e ngushtë deri te kangjelat e kopshtit. Ai kishte në dorë një letër dhe ia zgjati atë pa folur asnjë fjalë prapa hekurave Fridolinit, i cili tani po e ndiente zemrën t’i trokiste dhunshëm në kraharor.

 

„Është për mua?“ pyeti ai ngurues. Shërbëtori pohoi me kokë, u kthye, u largua dhe dera e vilës u mbyll prapë pas shpinës së tij. Çfarë do të thotë kjo gjë? e pyeti veten Fridolini. Letra e një gruaje? Apo ndoshta është bash AJO pronare e shtëpisë…U kthye nxitueshëm mbrapsht, vetëm atëherë u kujtua se mbi zarfë ishin shkruar gërmat e ndritshme dhe të mrekullueshme të emrit të tij. Sapo arriti te këndi i rrugës, e hapi zarfin dhe lexoi: “Braktisi hetimet tuaja të cilat janë krejt të padobishme dhe merri këto fjalë si një paralajmërim të dytë. Shpresojmë se është në interesin tënd të mos ketë nevojë për parlajmërime të tjera.” E mbylli leximin.

 

Porosia e zhgënjente tej çdo parashikimi; ngado që ta merrje ajo ishte e ndryshme nga porosia që në mënyrë budalllaqe ai e kishte pritur. Megjithatë toni i letrës ishte absolutisht i përmbajtur, nuk ishte aspak i mbrapshtë. Linte të kuptohej se njerëzit që ia dërgonin atë porosi nuk e ndjenin veten të sigurt.

 

Paralajmërimi i dytë…? Si është e mundur vallë? Ah, po, natën e shkuar e kishte marrë paralajmërimin e parë. Po pse I DYTI dhe jo i fundit? Donin ta vinin prapë në provë guximin e tij ? Duhej të kalonte një provim ? E ku e kishin mësuar emrin e tij? Hëm, pikërisht për këtë arsye nuk kishte pse të habitej, ka të ngjarë ta kenë detyruar Nachtigall-in t’ua tregonte. E ndërkaq- buzëqeshi pavullnetshëm për hutimin e tij – në astarin e peliçes së tij ishin qepur nistoret e emrit dhe mbiemrit si dhe adresa e saktë e tij.

 

Por, edhe nëse hetimet mbeteshin aty ku kishin arritur, ajo letër në tërësi e kishte qetësuar, pa mundur ta kuptonte arsyen. Në veçanti ishte bindur se gruaja për fatin e së cilës ndodhej në ankth, ishte gjallë ende dhe varej vetëm prej atij nëse e gjente apo jo, nëse vepronte me kujdes dhe me ngulmim.

 

Kur arriti në shtëpi, mjaft i lodhur, por me shpirt çuditërisht të lehtësuar, çka iu duk, ndër të tjera, e papërfytyrueshme, Albertina dhe fëmija kishin darkuar tashmë, por e shoqëronin Fridolinin teksa ai hante. Ajo e cila natën e shkuar e kishte kryqëzuar në mënyrën më gjakftohtë i qëndronte atij përballë, me një shikim engjëllor, me pamje amësore dhe të një gruaje shtëpiake; por Fridolini, pavarësisht nga habitja, nuk e urrente aspak të shoqen. Hëngri me uri; ndihej paksa i pezmatuar, por në realitet ishte në gjendje të mirë shpirtërore dhe, si e kishte zakon, foli në mënyrë shumë të përzemërt për imtësitë e vogla profesionale të asaj dite, sidomos rreth problemeve të personelit mjekësor për të cilat ai e kishte zakon ta informonte hollësishëm Albertinën. Përmendi se emërimi i Hügelmann ishte pothuaj i sigurtë dhe foli për qëllimin e tij që të rifillojë me seriozitet më të madh punën shkencore. Albertina i njihte mirë ato farë gjendjesh shpirtërore, e dinte se nuk mund të zgjatnin për shumë kohë, dhe një buzëqeshje e përciptë i tradhtoi dyshimet e saj. Fridolini ishte si në ethe dhe Albertina ia përshkoi dorën e saj nëpër flokët atij si për ta qetësuar. Pastaj ai filloi të ndjehet disi i lehtësuar dhe u muar me vajzën, duke iu shmangur tashmë ledhatimeve të tjera të padëshirueshme të së shoqes. E mori në krahë vogëlushen dhe donte ta kolovitt mbi gjunjët e tij, kur amvisa e shtëpisë ia bëri të ditur se ishin disa të sëmurë të cilët e prisnin. Fridolini u çua me një ndjesi çlirimi, tha prapë si rrëshqitas se Albertina dhe vajza mund ta shfrytëzonin atë pasdite të bukur me diell për të dalë në natyrë, dhe hyri në studion e tij.

 

Gjatë dy orëve pasuese Fridolini u gjend përballë gjashtë të sëmurësh të vjetër dhe dy të rinjve. U tregua shumë i vemendshëm për secilin prej rasteve, i vizitoi, mbajti shënime, bëri receta mjekësore – dhe ishte i kënaqur tek ndjehej mrekullisht kaq i freskët dhe i kthjellët pas dy netësh të fundit gati pa gjumë.

 

Në përfundim kaloi, si e kishte zakon, për ta parë edhe një herë tjetër gruan e fëmijën dhe vuri re, jo pa kënaqësi, se Albertinës sapo i kishte vajtur për vizitë e ëma, ndërsa vajza po mësonte frëngjisht me edukatoren. Vetëm tek po ngjitte shkallët konstatoi sërish se gjithë ai rregull, ajo harmoni, ajo siguri e ekzistencës së tij nuk ishin tjetërgjë veçse cipa e jashtme e një turpi të mirëfilltë.

 

Ndonëse kishte lajmëruar se nuk do të shkonte në vizitat e pasdites, ai ndjeu një tundim të papërballueshëm që të kthehej në spital. Ishin dy raste veçanërisht interesante për një punë shkencore së cilës kishte ndërmend t’i përkushtohej, dhe për njëfarë kohe u muar më ngulmueshëm se ishte marrë deri tani. Pastaj e vizitoi prapë një të sëmurë në qendër, dhe kështu kishte arritur ora shtatë e mbrëmjes kur ai u gjend para shtëpisë së vjetër në Schreyvogelgasse. Vetëm kur e çoi shikimin tek dritarja e Marianës, përfytyrimi i saj, i cili deri në atë çast ishte shuar plotësisht, iu ringulit në mendje me kthjelltësi më të madhe se çdo femër tjetër. Ja- tani nuk mund të humbte rastin. Këtu mund të fillonte hakmarrjen e tij pa asnjë mundim të veçantë, këtu nuk ndeshtte vështirësi as rreziqe; dhe ideja, e cila ndoshta do t’i kishte zbrapsur të tjerët, se ajo po e tradhton kështu të fejuarin, për Fridolinin ishte pothuaj një nxitës më shumë. Po, të tradhtonte, të mashtronte, të gënjente, të bënte komedira, pra, para Marianës, para Albertinës, para doktorit babaxhan Roediger, para botës së tërë; të bënte kështu një jetë të dyfishtë, të ishte mjek i vlefshëm dhe i besuar me të ardhme premtuese, burrë i mirë e baba familjar – dhe në të njëjtën kohë një njeri i shthurur, një gruar, një shpirtlig që luante me njerëzit, me burrat dhe gratë sipas tekave dhe trilleve të tij – e gjithë kjo iu duk në atë çast shumë dëfryese; por më dëfryes ishte mendimi se një ditë të bukur; kur Albertina kishte arritur bindjen e plotë për një jetë tashmë të mbrojtur nga siguria e një jete bashkëshortore e shtëpiake pa tronditje, ia kishte shpalosur me një buzëqeshje të ftohtë të gjitha fajet e saj, duke e shpërblyer kështu me idhtësinë dhe çnderimin që ia kishte shkaktuar atij me ëndërrën e saj.

 

Në hyrje u gjend përballë doktor Roedriger, i cili ia dha dorën me një përzemërsi krejt të çiltër. „Si është zonja Marianë?“ e pyeti Fridolini. “Është qetësuar pakëz.”

 

Doktor Roedriger i tundi supet. „Ishte tashmë e përgatitur prej kohësh për përfundimin. Vetëm kur sot aty nga mesdita kur e kanë nxjerrë nga shtëpia kufomën…“

 

„Ah, tashmë ka ndodhur?“

 

Doktori Roedriger pohoi me kokë. „Nesër pasdite në orën tre do të bëhen shërbimet mortore…“

 

Fridolini kishte tashmë hallin e vet. „Duhet të jenë, natyrisht, të afërmit me zonjushën Marianë?“

 

„Jo më,“ iu përgjigj doktori Roedriger, „tani ajo është vetëm. Mariana sigurisht do të jetë e kënaqur t’ju shoh prapë. Nesër nëna ime dhe unë do ta shoqërojmë në Mödling” dhe me një shikim njerëzisht hetues drejtuar Fridolinit: “Prindërit e mi kanë atje një shtëpi të vogël. Mirupafshim, doktor. Kam ende plot gjëra për të rendur. Çfarë të bëjë më parë njeriu në një…rast të tillë! Shpresoj se do t’ju takoj prapë këtu sa të kthehem. » Dhe duke thënë këto fjalë doli nga dera e madhe në rrugë.

 

Fridolini nguroi për një çast të shkurtër, pastaj u ngjit dalëngadalë nëpër shkallët. I ra ziles; doli t’ia hapë derën vetë Mariana. Ishte e veshur përzishëm, kishte në qafë një gjerdan me diamant të zi që nuk ia kishte parë kurrë. U skuq lehtas.

 

„Më ke lënë të pres kaq gjatë,“ tha ajo me një buzëqeshje të dobët.

 

„Më fal, zonjusha Marianë, sot kam pasur një ditë veçanërisht sfilitëse.“

 

I shkoi pas, duke kaluar nëpër dhomën e të ndjerit, shtrati i të cilit ishte bosh tashmë, në dhomën pranë ku ditën e mëparshme kishte shkruar certifikatën e vdekjes së këshilltarit bashkiak nën petkun e zyrtarit të shëndetësisë. Mbi tavolinë vazhdonte që digjej një qiri i vogël, teksa dhoma ndodhej në gjysmëterr. Mariana i tha të ulet në divanin me lëkurë të zezë, ndërsa ajo iu ul përballë, pas tavolinës së shkrimit.

 

„Pak më parë, duke hyrë, e takova doktorin Roedriger. Kështu që ju do të shkoni nesër në fshat?“

 

Mariana e vinte re pothuaj me habi tonin e ftohtë me të cilin ai i bënte pyetjet, dhe e përkuli kokën kur ai pothuaj me zë të ashpër vazhdoi: „Më duket një vendim shumë i qëlluar.“ Dhe i përmendi ftohtësisht argumentet rreth përparësive që sillte ajri i mirë dhe mjedisi i ri për shëndetin e saj.

 

Ajo rrinte ulur, pa lëvizur, faqet të lagura nga lotët që i rridhnin. Fridolini e shikonte pa i bërë përshtypje, madje me siklet; dhe mendimi se ndoshta pas një çasti ajo mund të qëndronte prapë tek këmbët e tij dhe t’ia rrëfente ato që ia tha dje, e mbushte me frikë. Dhe teksa ajo heshtte, ai u çua me vërtik. “Më vjen shumë keq, zonjusha Marianë, por…” Nxori nga xhepi orën.

 

Mariana ngriti kokën, e vështroi Fridolinin ndërsa lotët vazhdonin t’i rridhnin faqeve. Ai do t’ia kishte thënë me gjithë shpirt një fjalë trimëruese, por nuk gjeti kurrkund forcë për ta bërë një gjë të tillë.

 

“Do të qëndrosh ca ditë në fshat,” filloi të flasë pa dëshirë. “Shpresoj se do të mbash me lajme rreth teje…veç tjerash, doktor Roedriger më ka thënë se së shpejti do të vijë martesa juaj. Më lejoni t’ua bëj urimet e mia që tani.”

 

Mariana nuk lëvizi, a thua se nuk donte t’ia dinte për urimet e atij, për dhimbsurinë e tij. Fridolini ia dha dorën, të cilën ajo nuk e shtrëngoi, dhe, pothuaj me ton qortues i tha asaj: “Pra, shpresoj shumë se do të më dërgosh lajme për shëndetin tuaj. Mirupafshim, zonjusha Marianë.” Ajo rrinte si e bërë gur. Fridolini doli, mbajti pak hapin tek dera, pothuaj sa për t’ia lejuar asaj mundësinë e fundit që ta ftonte të rikthehej, por ajo duket se ia kishte kthyer tashmë shpinën atij, atëherë ai e mbylli derën prapa vetes. Një çast tek ecte anës së rrugës ndjeu njëfarë pendese. Një çast tjetër mendoi të kthehej te ajo, por e bëri hesap se një veprim i tillë do të ishte, veç gjithë tjerash, shumë qesharak.

 

Po çfarë të bënte atëherë? Të shkonte në shtëpi? E ku tjetër! Sot nuk mund të bënte tashmë asgjë prej gjëje. Po nesër? Çfarë? Si? Ndihej i turbullt, i pasigurtë, gjithçka i rrëshqiste nëpër duar; gjithçka shndërrohej në ireale, deri edhe shtëpia, deri edhe gruaja, deri edhe e bija, deri edhe profesioni, po, deri edhe vetja e tij. Shumë shkitas, jo në mënyrë të qëllimshme, i erdhi ideja të ndalej në cilindo stacion më të afërt, të nisej për kushedi ku, të mos iu dilte më para sysh askujt nga ata që i kishte njhour deri atëherë, të shkonte në ndonjë vend të huaj dhe të fillonte një jetë të re me identitet të ri.

 

Iu kujtuan raste të tilla të sëmurësh të cilat i njihte nga librat e psikiatrisë, të njerzëve me jetë të dyfishtë: njeriu shkëputej pa pritur e pa kujtuar krejtësisht nga jeta normale, shpallej i zhdukur, rikthehej pas muajsh apo vitesh, pa mbajtur mend se ku kishte qenë gjatë gjithë asaj kohe, derisa në vijim ndokush me të cilin ai ishte takuar diku, në ndonjë vend të largët, e njihte, por ai vetë nuk mbante absolutisht mend asgjë. Raste të tilla verifikohen, natyrisht, tepër rrallë, por megjithatë ishin vërtetuar. Dhe në forma më të lehta mund të prek secilin nga ne. Për shembull, a keni parë një ëndërr? Natyrisht, ajo na kujtohet…Por është e qartë se ka plot ëndërra që harrohen krejt, nga e cila nuk mbetet asgjë, përveç një gjendjeje të pashpjegueshme shpirtërore, një shurdhërimi të brendshëm misterioz. Ose ato na kujtohen vetëm më vonë, shumë më vonë, dhe nuk dimë të dallojmë më se bëhet fjalë për një përvojë të jetuar vërtetë apo për një ëndërr që vetëm e kemi parë në gjumë. Vetëm…!Vetëm!

 

Dhe ndërsa vazhdonte të ecte, duke e marrë pa dashjen e tij rrugën e shtëpisë, u gjend në afërsi të asaj rruge të errët dhe disi të përçudnuar në të cilën diç më pak se njëzet e katër orë të shkuara kishte shkuar pas një gruaje të humbur në banesën e saj të mjerë, por mjaft mikpritëse. E Humbur gruaja? E Përçudnuar rruga? Sa e vërtetë është që njeriu iu dorëzohet gjithnjë joshjes së fjalëve dhe gjykohen e emërtohen rrugët, fatet, thjeshtë për forcë të zakonit. Ajo vajzë nuk ish tekembramja, me një fjalë nuk ishte më e kulluara mes gjithë atyre të tjerave që ndërthurjet e çuditëshme të natës së shkuar kishin bërë që ai t’i takonte? Provoi një mallëngjim jo të pakët duke menduar për të. Dhe në atë çast iu kujtua, fjala vjen, e djeshmja; i vendosur hyri në në dyqanin e parë dhe bleu gjëra të shijshme; dhe tek kalonte me paketën në dorë përgjatë rrugëve pranë mureve të shtëpive, ndjehej mirëfilli i lumtur, i bindur se do të arrinte të kryente një aksion domosdo të arsyeshëm, madje edhe të denjë për lëvdata. Gjithsesi e ngriti jakën tek hyri nëpër derën e madhe, u gnit shpejt shkallëve, zilja e apartamentit prodhoi një tingull bajat e gërvishtës; dhe kur e hapi një femër me pamje të nënkuptimtë se zonjusha Mizzi nuk ishte në shtëpi, mori frymë i lehtësuar. Por ende para se ajo të merrte në dorëzim paketën e dhuratave, hyri në paradhomë një tjetër grua, bukur e re dhe jo pak e pashme, e mbështjellë në njëfarë peshqiri banjoje dhe tha: “Kë kërkon zotëria? Zonjushen Mizzi? Ajo nuk do të kthehet aq shpejt në shtëpi.”

E vjetra ia bëri me shenjë asaj të pushojë; por Fridolini, pothuajse i etur për të marrë një pohim të cilin në njëfarë mënyre e kishte nuhatur, thjeshtë shtoi këto fjalë: “Ndodhet në spital, vërtetë?”

 

“Hëm, po, zonja e di këtë gjë…Por ne të tjerat jemi shëndosh, faleminderit Zotit,” thirri ajo hareshëm dhe e mësyu Fridolinin me buzët gjysmë të hapura, duke e përdredhur tundueshëm trupin e saj të zhdërvjellët, teksa mbulesa e hedhur mbi trup u lëshua në dyshme. Fridolini tha në mënyrë të thatë: “Po kaloja këndej dhe u ngjita për të sjellë diçka për Mizzi.”- dhe për një çast shëmbëlleu me një gjimnazist. Pastaj pyeti me një ton të ndryshuar, konkret: «Në cilin repart është shtruar?”

 

Vajza përmendi emrin e një profesori në klinikën e të cilit Fridolini kishte qenë ndihmës para disa vjetësh. Pastaj shtoi përzemërsisht: “Ma jepni mua gjithsesi paketën, do t’ia çoj nesër. Besomë, nuk do të prek asgjë. Do t’ia dërgoj edhe përshëndetjet tuaja dhe do t’i rrëfej se ju nuk e keni tradhtuar.”

 

Por në të njëjtën koh ajo iu ngjit pranë dhe e shikoi drejt e në sy duke qeshur. Por ngaqë ai u zbraps lehtas, ajo hoqi dorë menjëherë dhe shtoi me ton ngushëllues: “Doktori ka thënë se pa gjashtë javësh, e shumta tetë, ajo do të kthehet prapë në shtëpi.”

 

Kur doli në rrugë, ndjeu një lëmsh në grykë; por e dinte se nuk bëhej fjalë aq fort për emocione sesa për një dobësim të shkallëshkallshëm të nervave të tij. Në mënyrë të qëllimshme përftoi një gjendje tjetër shpirtërore dhe një sjellje tjetër që të përshtatej me atë gjendje tjetër shpirtërore. Duhej, a thua, ta konsideronte atë aventurë një shenjë përfundimtare se gjithçka kishte dështuar? Pse? Fakti që i kishte shpëtuar një rreziku kaq të rëndë mund të merrej edhe si një shenjë e mirë. Por kjo a ishte bash gjëja më e rëndësishme: shmangia e rreziqeve? Kushedi sa rreziqe të tjera e prisnin ende. Nuk mendonte fare për t’i braktisur kërkimet për gruan e mrekulleshme të natës së shkuar. Natyrisht, tani nuk kishte më kohë. Dhe pastaj ishte e domosdoshme të mendohej thellë se në çfarë mënyre duheshin vazhduar hetimet. Po, nëse do të kishte pasur me dikë që të këshillohej! Por nuk njihte askënd që do të përfshihej me dëshirën e tij në avnturat e natës së shkuar, Prej shumë vitesh nuk ishte në mirëbesim vërtetë me ndokënd, përveçse me gruan e tij, dhe me atë shumë vështirë mund të këshillohej për këtë rast, ashtu si mund të këshillohej në çfarëdo rasti tjetër. Çfarë, me atë nuk mund ta hapte atë bisedë: natën e shkuar ajo pothuaj e kishte kryqëzuar Fridolinin.

 

Tani e kuptoi pse hapat e tij, në vend që ta çonin drejt shtëpisë, po e çonin verbërisht gjithnjë e më larg, në drejtim të kundërt. Në ato çast nuk mund të shkonte, nuk mund të dëshironte të shkonte te Albertina. Gjëja më e mirë ishte të darkonte jashtë, diku nga të mundej, pastaj të kthehej në spital, të kujdesej për dy rastet e reja të tij dhe të shmangte me çdo kusht e mënyrë vajtjen në shtëpi – “në shtëpi!” – para se të ishte i sigurtë se do ta gjente në gjumë tashmë Albertinën.

 

Hyri në një kafe, një nga ato të veçantat dhe të qetat afër bashkisë, telefonoi në shtëpi që të mos e prisnin për darkë dhe e mbylli telefonin shumë shpejt, ashtu që të shmangte se mos vetë Albertina i dilte në telefon, pastaj u ul afër një dritareje dhe e uli perden. Në një kend të largët po zinte vend në atë çast një zotëri me pardesy të zezë, në tërësi me një pamje shumë të çuditëshme. Fridolini u kujtua se e kishte parë diku tjetër, përgjatë ditës, atë lloj çehreje. Natyrisht, kjo mund të ishte thjeshtë një rastësi. Mori një gazetë të mbrëmjes dhe e lexoi aty- këtu disa rreshta, ashtu siç kishte bërë mbrëmë në një kafe tjetër: lajme për ngjarjet politike, teatër, art, letërsi, lajme për incidente të mëdha e të vogla të çdo lloji. Në një qytet të Amerikës, emrin e të cilit nuk e kishte dëgjuar kurrë, ishte djegur një teatër. Oxhakfshirësi Peter Korand ishte hedhur nga dritarja. Fridolinit iu duke në njëfarë mënyrë e habitshme se edhe oxhakfshirësit ndodh që bëjnë vetëvrasje, dhe e pa dashje i lindi pyetja nëse oxhakfshirësi ishte larë mirë para se të hidhej apo ishte hedhur ashtu siç e kishte zëne puna, krejt i zhgjyer zi. Në një hotel zotërinjsh në qendër herët në mëngjes ishte helmuar një grua, njüe zonjë e cila pak ditë më parë kishte zënë vend në atë hotel me emrin baronesha D., nje zonjë me bukuri të jashtëzakonshme. Fridolini u ndje përnjëherësh i përfshirë në atë ngjarje dhe plot me parandjenja. Zonja kishte hyrë në katër të mëngjesit e shoqëruar nga dy burra të cilët ishin ndarë nga ajo te dera e madhe. Në orën katër. Pikërisht ora kur edhe ai ishte kthyer në shtëpinë e tij. Dhe në mesditë ajo ishte gjetur në shtrat pa ndjenja – kështu vazhdonte gazeta – me shenjat e një helmimi të rëndë. Një grua e re me bukuri të jashtëzakonshme… Tekembramja kishte sa të duash gra të reja me bukuri të jashtëzakonshme…Nuk kishte asnjë arsye që të arrinte në përfundimin se baronesha D., më mirë me thënë zonja që kishte zënë vend në hotel me emrin baronesha D., dhe ajo tjetra, tek e cila e kishte mendjen Fridolini, të ishin i njëjti njeri. E megjithatë…i rrihte zemra dhe fleta që mbante në dorë i dridhej nëpër duar. Në një hotel qytetës zotërinjsh…në cilin? Pse ishte gjithçka kaq misterioze? Pse kaq pak informacione?…

 

E vuri gazetën në tavolinë dhe pa se njëkohësisht zotëria në këndin e largët përballë e kishte afruar nga ana e tij fytyrën te një gazetë, ishte një gazetë e madhe e ilustruar, si një çadër e mirëfilltë. Edhe Fridolini e rimori menjëherë gazetën e tij në dorë, dhe në atë çast përllogariti se ishte e pamundur që baronesha D. mund të ishte një njeri tjetër, një grua e ndryshme nga ajo e mbrëmshmja…Në një hotel zotërinjsh në qendër…Nuk ishin pastaj aq të shumtë hotelet që mund të merreshin në konsideratë…për një baronesha D. Dhe tani çfarëdo gjëje mund të ndodhte…mjaftonte të ndiqte atë gjurmë. E thirri kamerierin, pagoi dhe doli. Te porta ktheu kokën prapë për të vështruar atë zotërinë e dyshuar. Por habitshëm ai tjetri ishte zhdukur tashmë.

 

Helmim i rëndë…Por jetonte…Në çastin kur e kishin gjetur të helmuar, ajo jetonte ende. Dhe, fundja, nuk ishte asnjë arsye pse të mos mendohej se ishte shpëtuar. Pra, jetonte ajo apo kishte vdekur, ai do ta kishte gjetur. Dhe do ta kishte parë…patjetër…gjallë apo vdekur. Do ta kishte parë; askush në botë nuk mund ta ndalonte për ta parë gruan që për shkak të tij, po, PËR ATË kishte përballur vdekjen. Ai ishte fajtor për vdekjen e saj…vetëm ai…në qoftë se ishte ajo. Po, ishte ajo. Kthyer në hotel në orën katër të mëngjesit e shoqëruar nga dy zotërinj! Me sa duket po ata të cilët pak orë më vonë e kishin shoqëruar Nachtigall-in në stacion. Nuk kishin një ndërgjegje aq të pastër ata zotërinj.

 

Gjendej në sheshin e madh, të gjerë përballë bashkisë dhe e vërtiste shikimin nga të katër anët. Kalonin vetëm pak njerëz, zotëria i dyshuar i kafesë nuk ishte midis tyre. Po edhe nëse ai do të ishte…ata zotërinj kishin frikë, ndërsa Fridolini ishte në anën e forcës. Fridolini i përshpejtoi tashmë hapat, tek Ring mori një karrocë, fillimisht u nis drejt hotelit Bristol dhe kërkoi informime nga portieri, sikur Fridolini të ishte i autorizuar apo i deleguar, nëse baronesha D., e cila, siç dihet, ishte helmuar në mëngjes, kishte banuar në atë hotel. Portieri nuk u duk i kënaqur nga ajo pyetje, mendoi se Fridolini ishte ndonjë funksionar i policisë apo ndonjë zyrtar tjetër shtetëror, por gjithsesi u përgjigj në mënyrë të sjellëshme se ngjarja e trishtë nuk kishte ndodhur atje, por në hotelin Erzherzog Karl…

 

Fridolini ia mësyu rrufeshëm drejt hotelit të përmendur dhe mori vesh se baronesha D. Ishte transportuar në Poliklinikë menjëherë pasi ishte gjetur e helmuar; Fridolini pyeti si e kishin zbuluar përpjekjen për vetëvrasje. Çfarë i kishte shtyrë të shikonin tani nga mesdita për një zonjë e cila kishte hyrë në hotel vetëm në orën katër të mëngjesit? Hëm, shumë e thjeshtë: dy zotërinj (pra ende këta dy zotërinj) e kishin kërkuar portierin në orën njëmbedhjetë. Për derisa zonja nuk iu ishte përgjigjur thirrjeve të përsëritura telefonike, kamarierja kishte trokitur në portë; për derisa edhe kjo përpjekje kishte qenë e kotë dhe dera ishte e mbyllur nga brenda, ishin detyruar ta hapnin derën me forcë, dhe kështu e kishin gjetur baroneshën mbi shtrat pa ndjenja. E kishin njoftuar menjëherë urgjencën dhe policinë.

 

“Po të dy zotërinjtë?” pyeti Fridolini prerazi, dhe iu duke vetja si një agjent me uniformë zyrtare.

 

Po, të dy zotërinjtë ndërkohë ishin zhdukur pa lënë asnjë gjurmë, çka natyrisht të bënte të mendoheshe. Tjetërgjë absolutisht nuk mund të dihej fjalë për njëfarë zonja Dubieski, emër me të cilin ajo ishte regjistruar në hotel. Ishte hera e parë që shkonte në atë hotel dhe nuk ekzistonte në të vërtetë ndonjë familje me atë mbiemër, në çfarëdo rasti ai nuk ishte mbiemër i një familjeje fisnike.

 

Fridolini falënderoi për informacionet dhe u largua mjaft përngutshëm, meqë një nga përgjegjësit e hotelit, duke u afruar në ato çast, po fillonte ta nguliste në mendje me një kureshtje jo të mirë; hypi prapë në karrocë dhe kërkoi ta dërgonin në spital. Pak minuta më vonë, në sallën e pranimit, mori vesh se jo vetëm që zonja Dubieski ishte shtruar në klinikën e dytë të brendshme, por edhe se, pavarësisht nga të gjitha përkujdesjet mjekësore, kishte vdekur – pa ardhur fare në vete në orën pesë të pasdites.

Fridolini mori frymë i qetësuar, por kjo ishte vetëm një përshtypje e atij, meqë në realitet i doli një ofshamë e fortë. Nëpunësi i shërbimit e shikoi me një habi të madhe. Fridolini e mblodhi veten menjëherë, u përshëndet sjellshëm dhe pas një minute ishte tashmë në natyrë të hapur. Kopshti i spitalit ishte thuajse krejt i shkretë. Në një rrugëz pranë një infermiere në bluzë me vijëza të bardha e të kaltëra dhe me një kapulec të bardhë kaloi atë çast pranë një mjedre. “E vdekur” tha Fridolini me vete. Nëse është ajo. Po nëse nuk është ajo? Po nëse jeton ende, si mund ta gjej?

 

Ku mund të ndodhej në atë çast trupi i pajetë i gruas së re ishte e lehtë ta merrje me mend. Meqë kishte vdekur vetëm pak orë më parë, duhej që patjetër të ndodhej në dhomën mortore, vetëm pak hapa larg që andej. Si mjek ai nuk do të ndeshte ndonjë vështirësi të shkonte atje kur të donte. Gjithsesi…çfarë të kërkonte ai në atë dhomë? E njihte vetëm trupin e saj, fytyrën nuk ia kishte parë kurrë, kishte pasur vetëm një përfytyrim të përcipët natën e shkuar në grimcën e çastit kur ai ishte larguar sallën e ballos ose, më mirë me thënë, kur e kishin përzënë. Megjithatë fakti që ai nuk e kishte marrë deri atëherë në konsideratë këtë rrethanë vinte për shkak se gjatë gjithë kohës së rrjedhur nga çasti prej kur e kishte lexuar lajmin në gazetë për atë të vetëvrarën, fytyra e së cilës ishte e panjohur, me format trupore si ato të Albertinës dhe që, i kishte përftuar atij vetëm drithërima, ai kishte pasur para syve të tij gjithnjë përfytyrimin e gruas së tij, duke e njëjtësuar gruan e vet me atë tjetrën të cilën po e kërkonte. Edhe një herë ai e pyeti veten se çfarë do të kërkonte ai në dhomën mortore. Po, nëse do ta kishte gjetur të gjallë, sot, nesër – apo edhe në largësinë e viteve, në çfarëdo vendi apo rasti ishte i bindur se do ta kishte njohur, pa as dyshimin më të vogël apo luhatjen më të vogël, nga mënyra e sjelljeve të saj, por edhe nga zëri i saj. Por tani ai do të kishte mundësinë të shikonte vetëm trupin e saj, trupin e një gruaje të vdekur dhe fytyrën së cilës ai nuk ia njihte sytë…sytë tashmë të fikur. Po, ata sy i njihte dhe ato flokë, të cilat në grimcën e çastit kur po e përzinin nga salla ia kishin zbuluar teksa ia kishin mbuluar trupin nudo. Por a do të mjaftonte kaq gjë për ta qartësuar se kush ishte ajo?

Dhe me hap të ngadaltë e të pasigurtë u nis drejt institutit të anatomisë patologjike përmes oborreve që ai i njihte mirë. E gjeti derën e madhe të hapur dhe nuk ishte nevoja që t’i binte ziles. Dyshemeja e gurtë iu bënte jehonë hapave të tij ndërsa ai përshkonte koridorin e ndriçuar fare dobët. Një erëmim familjar, në njëfarë mënyre shtëpiak, përbërë nga lëndë kimike gjithfarëshe, i mbulonte duhmat e vetë asaj ndërtese, përsiati Fridolini. Trokiti në portën e kabinetit të analizave, ku parakuptohej se mund të gjendej ende ndonjë punonjës i laboratorit. Pas një “hyr” paksa të vrazhdë, Fridolini hyri në sallë nëpërmjet tavanit të lartë dhe të ndriçuar gjithsesi bollshëm, në qendër të të cilit, sapo hiqte syrin e tij nga mikroskopi, ashtu si Fridolini e kishte përfytyruar, u ngrit nga karrikja e tij doktor Adler, kolegu i tij i vjetër i viteve të studimeve dhe punonjës në laborator.

 

“Oh, koleg i dashur,” e përshëndeti doktor Adler gjithnjë pakëz i pezmatuar, por njëkohësisht i befasuar, “çfarë nderi, në një kohë kaq të pazakonshme?”

 

“Më falni për shqetësimin,” tha Fridolini. “E shikoj se jeni deri në fyt me punë. »

 

« Pikërisht, » ia mori fjalën nga goja Adleri me tonin e prerë që e dallonte prej kohës kur ishin studentë, dhe shtoi pak më qetë: «Çfarë mund të bëja tjetër në mesnatë në këto salla të shenjta? Por natyrisht ti nuk më shqetëson aspak. Çfarë mund të të shërbej?”

 

Dhe ngaqë Fridolini nuk iu përgjigj menjëherë: “Ai Addison që na e keni dorëzuar sot gjendet ende aty i pacënuar. Autopsia: nesër në orën e tetë e gjysmë.”

Dhe pas një shenje mohimi të Fridolinit: «Ah, kuptoj…tumroi në pleura! Epo…analizat kanë vërtetuar një sakromë të padiskutueshme. Edhe për këtë nuk kanë asnjë arsye pse t’iu thinjen flokët.”

 

Fridolini e tundi prapë kokën. “Nuk bëhet fjalë për një çështje pune.”

 

“Hëm, aq më mirë,“ tha Adleri, „po filloja të besoja se do të kishte qenë ndonjë ndërgjegje e papastër që të ka sjellë këtu në këtë kohë të pakohë.”

 

“Bëhet fjalë gjithsesi për ndërgjegje të papastër ose për ndërgjegje të mirëfilltë,” iu përgjigj Fridolini.

 

“Oh!”

 

“Me pak fjalë,” kërkoi të marrë një ton të thatë dhe të pafaj, «do të doja të kisha informacione për një grua të vdekur sot pasdite në klinikën e dytë pas një helmimi me morfinë dhe e cila tani duhet të gjendet këtu, njëfarë baronesha Dubineski.» Dhe pastaj vazhdoi më përngutshëm: «Kam përshtypjen se kjo gjoja baroneshë Dubieski të jetë një grua të cilën unë e kam njohur rreshqitazi disa vite më parë. Dhe tani do të doja të dija nëse hamendja ime është e saktë.»

 

«SUICIDIUM?» pyeti Adler.

 

Fridulini pohoi me kokë. «Po, vetëvrasje,” përktheu pothuaj plot dëshirë që t’ia jepte ngjarjes natyrën e mirëfilltë private.

 

Adler e drejtoi përqeshës gishtin kundër Fridolinit. “Dashuri e pafat e Zonjës suaj të Stërshkëlqyer?”

 

Fridolini mohoi me një pamje krejt të ftohtë: “Vetëvrasja e baroneshës Dubieski nuk ka të bëjë fare me mua personalisht.”

 

“Më fal, më fal, nuk doja të hyja në punët e tua. Mund ta sqarojmë këtë gjë menjëherë. Për sa di unë, sonte nuk ka ardhur asnjë kërkesë nga mjekësia ligjore. Gjithsesi…”

 

Prova nekroskopike ligjore: i lundroi nëpër mendje Fridolinit. Ndoshta mund të ketë ardhur ndërkohë urdhëri. Kushedi nëse vetëvrasjen ajo e kishte bërë me dëshirën e saj? I shkoi mendja prapë te ata dy zotërinjtë që ishin zhdukur në mënyrë të rrufeshme nga hoteli pasi kishin marrë vesh përpjekjen për vetëvrasje. Ngjarja ende mund të shndërrohej në një rast kriminal të bujshëm. E kushedi nëse ai – Fridolini- nuk do të thirrej madje për të dëshmuar…tashmë, por a nuk ishte detyra e tij që të paraqitej vetë në polici?

 

E ndoqi doktor Adlerin nëpër korridor deri te dera e madhe, e cila ishte gjysmë e hapur. Salla, me tavanë të lartë, ishe e ndriçuar dobët nga flakët paksa të ulura të një llampadari dykrahësh me gaz. Nga dymbëdhjetë apo katërmbëdhjetë tavolinat anatomike të sallës vetëm pak prej tyre ishin të zëna. Disa trupa ishin nudo, mbi të tjerët ishin hedhur çarçafët.

 

Fridolini iu afrua tavolinës së parë, bash aty afër derës së madhe, dhe e ngriti me shumë kujdes çarçafin nga fytyra e të vdekurit. Një rreze verbuese drite shpërtheu vrik nga llampa e xhepit e doktor Adlerit. Fridolini pa një fytyrë të verdhë të një burri me mjekër gri dhe e mbuloi menjëherë me çarçaf. Mbi tavolinën aty pranë prehej trupi nudo dhe i trashë i një djaloshi. Doktor Adleri u drejtua tek një tavolinë tjetër: “Një midis të gjashtëdhjetave dhe të shtatëdhjetave, as kjo nuk është ajo që kërkoni.”

 

Por Fridolini, si i tërhequr nga një forcë e atypëratyshme, shkoi në fund të sallës ku vezullonte trupi i pajetë i gruas. Koka ishte pak si mënjanë; kaçurela të gjata të zeza binin pothuaj deri në tokë. Instinktivisht Fridolini e zgjati dorën për t’ia rregulluar pozicionin e kokës, pastaj me një drojë të rrallë për një mjek si ai, nguroi. Ndërkohë ishte afruar doktor Adleri dhe duke bërë me shenjë tek trupat prapa shpinës së tij, theksoi: “Me një fjalë askush nga ato që të interesojnë nuk është ajo grua?” Dhe e ndriçoi me llampën e xhepit kokën e asaj gruaje, të cilën Fridolini, duke triumfuar mbi drojën e tij, e kishte marrë në duart e tij dhe e kishte rregulluar paksa. Një fytyrë e bardhë me sytë gjysmë të hapur e pa me ngulm. Nofulla rrinte lirshëm, buza e sipërme e vogël dhe e ngritur linte të shiheshin mishrat e kaltëremë të dhembëve dhe një varg dhëmbësh të bardhë. A kishte qenë ndonjëherë e bukur ajo fytyrë, apo ndoshta ishte ende e bukur një ditë më parë? Fridolini nuk mundi ta thoshte këtë gjë – ishte një fytyrë krejtësisht e pakuptim, boshe, një fytyrë e vdekur. Mund t’i përkiste fare mirë një tetëmbëdhjetëvjeçareje ashtu si një tridhjetëvjeçareje.

 

“Është ajo?” pyeti doktor Adleri.

 

Fridolini instinktivisht iu afrua më shumë së vdekurës pothuajse aq sa, duke mprehur shikimin, të mund të shkëpuste një përgjigje nga ato linja të ngurtësuara. Dhe në të njëjtën kohë e kuptoi: edhe nëse ajo përpara tij ishte fytyra e SAJ dhe ATA sy ishin të njëjtët sy që mbrëmë ishin ngulur ashtu të nxehtë nga jeta në sytë e tij, kurrë nuk do ta merrte vesh – ndoshta në të vërtetë ai nuk e kishte dashur. E vuri përsëri lehtas kokën e saj në tavolinë dhe e hodhi shikimin nëpër trupin e saj, shoqëruar nga drita e fortë e llampës së xhepit të doktori Adlerit. Është bash trupi i saj?… ai trup i mrekullueshëm, lulëzues, vetëm dej aq tërmetshëm i dëshiruar? Pa një qafë të verdhëreme, të vyshkur, pa dy gjinj të vegjël vajze dhe, mbi të gjitha, të njomë, midis të cilëve, si një shenjë e fillimit të kalbjes, dërrasa e kraharorit dallohej me një qartësi mizore nën lëkurën e zbehtë, pa rrumbullakësinë e kafejtë të fundit të barkut, pa – si nga një hije e errët, tashmë krejt pa sekrete dhe pa kuptim, hapeshin, kotsëkoti, këmbët me forma të përkryera, gjunjtë paksa të larguar, kërcinjtë e njomë dhe këmbët e vogla me gishtërinjtë e kthyer nga brenda. Pastaj gjithçka u zhyt prapë në errësirë të verbër, sepse koni ndriçues i llampës së xhepit u kthye prapa dhe pastaj u kthye luhatshëm duke qëndruar mbi fytyrën e gruas. Pavetëdijshëm, pothuaj i detyruar e i drejtuar nga një forcëe padukshme, Fridolini i preku me duar ballin, faqet, shpatullat, krahët e së vdekurës; pastaj i ndërthuri gishtat e tij me gishtat e saj në një lojë dashurie, dhe ndonëse ashtu e ngurosur, atij iu duke sikur ajo po kërkonte të lëvizte dhe të ndërronte pozicion; pati deri edhe përshtypjen se nën qepallat gjysmë të mbyllura një shikim i habitshëm dhe i shuar ishte duke kërkuar shikimin e tij; dhe si i tërhequr në mënyrë magjike, u përkul drejt saj.

 

Në atë grimëz çasti ai dëgjoi te veshët pëshpëritjen: “Po çfarë do të bëni?”

 

Fridolini e mboldhi veten menjëherë. I shthuri gishtat e vet nga gishtat e asaj, i mori duart e saj të holla me duart e tij, pothuaj me saktësi të plotë, krahët e saj të akullt i afroi pranë trupit të saj. Dhe iu duk se ajo grua kishte vdekur vetëm në atë çast. Pastaj u largua, u nis drejt derës së madhe dhe, duke i përshkuar koridorin që kumbonte nën hapat e tij, hyri në kabinetin e analizave prej nga ai kishte dalë pak çaste më parë. Doktori Adler i shkonte pas në heshtje dhe e rimbylli derën.

 

Fridolini shkoi tek duarlarësja. “Më lejo,” tha, dhe i lau duart e tij ngulmueshëm me ujë dhe sapun. Ndërkaq doktor Adleri duket se donte të vazhdonte menjëherë punën aty ku e kishte ndërprerë. Kishte ndezur prapë dritën përkatëse, lëvizi vidat mikrometrike dhe filloi të shikojë në mikroskop. Kur Fridolini iu afrua për ta përshëndetur doktor Adleri ishte zhytur sërish në punën e tij.

 

“A dëshiron t’ia hedhësh një sy substancës?” e pyeti doktor Adleri. “Pse?” iu përgjigj Fridolini krej pa interes.

 

“Hëm, vetëm për ta qetësuar ndërgjegjën tënde,” ia ktheu doktor Adleri; a thua se në thelb donte të pranonte se vizita e Fridolinit kishte vetëm një qëllim të mirëfilltë shkencor-mjekësor.

 

“Po orientohesh?” e pyeti ai, teksa Fridolini shikonte në mikroskop. “Bëhet fjalë për një metodë ngjyrimi mjaft të re.”

 

Fridolini pohoi me kokë pa e larguar syrin nga instrumenti. “Në të vërtetë, metodë ideale,” theksoi ai, “një përfytyrim me ngjyrime të hatashme, do të thoja unë.”

 

Dhe kërkoi informacione për anë të veçanta të teknikës së re.

 

Doktor Adleri ia dha sqarimet e dëshiruara dhe Fridolini qe i mendimit se ajo metodë e re do të kishte qenë me sa duket shumë e dobishme për një punë të cilën ai kishte në mendje ta ndërmerrte në të ardhmen e afërt. Pyeti se a mund të vinte prapë të nesërmen dhe të pasnesërmen për të pasur shpjegime të mëtejshme.

 

“Jam gjithnjë i gatshëm për ty,” tha doktor Adleri, e shoqëroi Fridolinin nëpër koridoret e ftohta të gurta deri te dera e madhe e cila ndërkohë ishte mbyllur, dhe e hapi atë me çelësin e tij.

 

“Do të vazhdosh të rrish ende?” pyeti Fridolini.

 

“Po natyrisht,” iu përgjigj doktor Adleri, “këto janë orët më të mira për të punuar – aty nga mesnata deri në mëngjes. Të paktën kështu jemi mjaft të sigurtë se nuk na shqetëson askush në këto orë.”

 

“Hëm,” belbëzoi Fridolini, me një buzëqeshje të lehtë dhe si për të treguar sa ishte i vetëdijshëm se kishte qenë i padëshiruar.

 

Doktor Adleri e mbështeti dorën e tij mbi krahun e Fridolinit për ta siguruar se nuk kishte qenë aspak i padëshiruar, pastaj e pyeti fshehtas: “Pra…ishte ajo?”

 

Fridolini ngruoi për një çast, pastaj pohoi me kokë në heshtje, pothuaj pa i dhënë rëndësi se ai pohim mund të ishte një gënjeshtër. Në realitet një gjë ishte e qartë: edhe nëse ajo grua e kishte kërkuar, dëshiruar dhe ndoshta dashuruar përgjatë një ore ndoshta jetone dhe cilado të ishte jeta e saj e ardhshme, edhe nëse ajo që ndodhej tani në sallën mortore ishte e njëjta e cila para njëzet e katër orëvee kishte shtrënguar, nudo, midis krahëve nën tingujt e vrazhdë të pianofortit të Nachtigall apo një tjetër, një e panjohur, një dokushdo e patakuar ndonjëherë më parë – trupi që prehej prapa shpinës së tij në sallën atje, nën dritën e llapmadarëve dhe të llampave të vajgurit me flakë drithëruese, hije mes hijeve e si ato të errëta, pa ndjenja dhe pa sekrete, nuk përfaqësonte për Fridolinin, as mund të përfaqësonte tashmë, tjetërgjë veçse një trup pa jetë, krejt të zbehtë, të një nate të shkuar, e përcaktuar tashmë pakthyeshëm që të kalbej.

VII

 

U përngut të kthehej në shtëpi përgjatë rrugëve të errëta e pa njerëz dhe, pak minuta më vonë, pasi u zhvesh në studio si njëzet e katër orë më parë, hyri në dhomën e gjumit duke u përpjekur të bënte sa më pak zhurmë.

 

Ndiu frymëmarrjen e qetë dhe të rregullt të Albertinës dhe pa tek përftoheshin mbi jastëkun e butë konturet e kokës së saj. Ishte përfshirë nga një ndjesi e beftë e kthjelltësisë, madje të sigurisë. Dhe bëri njet ta tregonte shpejt, ndoshta fill nesër, historinë e natës së shkuar, por në një mënyrë të tillë që përvojat e jetuara të ngjasonin si një ëndërr…pastaj, kur ajo të vetëdijësohej për tërë kotësinë e aventurave të saj, do t’i rrëfente asaj se, në të vërtetë, rrëfimet e tij ishin një realitet i mirëfilltë. Realitet? Pyeti ai veten…dhe në atë çast vuri kokën e tij pranë Albertinës, në jastëkun e SAJ, një gjë e errët, e papërcaktuar në hapësirë, si linjat në hije të një fytyre njerëzore. Pati vetëm një çast të vogël turbullimi, pastaj e kuptoi menjëherë se çfarë ishte ajo gjëja, zgjati dorën drejt jastëkut dhe mori maskën e vogël të cilën e kishte sjellë natën e shkuar dhe që duhej të kishte rënë pa e vënë re në mëngjes tek po e vinte prapë në vend kostumin. Ndoshta e kishte gjetur kamerierja ose vetë Albertina. Kështu nuk mundi as të dyshonte se Albertina pas asaj gjetjeje nuk mund të mos ushqente dyshime dhe të përfytyronte ndoshta gjëra më të rënda se ato që vërtetë kishin ndodhur. Gjithsesi mënyra si i nxiteshin mendimet, ideja e vënies së maskës së zezë pranë vetes mbi jastëk, pothuaj për të simbolizuar fytyrën e burrit të shndërruar në enigmatik, ajo mënyrë tallëse e pothuaj përqeshëse me të cilën duketse manifesoheshin njëkohësisht një ndëshkim i lehtë dhe qëllimi për të falur, e bënë të mendonte vendosmërisht Fridolinin se ajo, duke kujtuar ndoshta edhe ëndërrën e asaj vetë, çfarëdo gjëje që mund të ketë pasë ndodhur, ndoshta është e prirur të mos e marrë fare seriozisht. Por Fridolini, rrufeshëm, në tejskajin e forcave, la të rrëshqiste në tokë maskën e vogël, shpërtheu, për befasinë e tij të plotë, në dënesje të dëshpëruara, pastaj ra në cep të shtratit dhe filloi të qajë pa u ndier duke e zhytur kokën në jastëkët.

 

Pas pak sekondash ndjeu një dorë tek ia lëmonte butësisht flokët. E çoi kokën dhe nga thellësia e shpirtit të tij shpërtheu: “Do të të tregoj gjithçka.”

 

Albertina bëri fillimisht një shenjë mospranimi me dorën, të cilën ai e kishte marrë në duart e tij. Fridolini e pa gruan e tij me një shprehje njëkohësisht pyetëse dhe lutëse, pastaj ajo miratoi me kokë dhe ai filloi të tregojë.

 

Kur Fridolini e mbaroi tregimin e tij, dita vërshonte gri përmes perdeve. Albertina nuk e kishte ndërprerë as një herë të vetme me ndonjë pyetje kureshtare apo padurimi. E ndjente se ajo nuk donte dhe as nuk mundte të mbante fshehur asgjë. Ajo rrinte e qetë me krahët prapa shpinës dhe vazhdonte të heshtte gjatë, kur Fridolini kishte tashmë një grimë herë që kishte mbaruar tregimin e tij. Më në fund – ishte e shtrirë përbri tij – ai u përkul mbi atë dhe duke e ngulur në sytë e tij fytyrën e saj të palëvizshme me sy të kthjellët në të cilët tani dukej se pasqyrohej rrjedha e ditës, pyeti dyshueshëm e plot shpresë: “Çfarë duhet të bëjmë, Albertina?”

 

Ajo buzëqeshi, dhe pas një ngurimi të vogël, iu përgjigj: “Ta falënderojmë fatin, besoj, se kemi dalë të padëmtuar nga të gjitha aventurat tona…nga ato të vërteta dhe nga ato të ëndërruara.”

 

“Je vërtetë e sigurtë?“ e pyeti Fridolini.

 

“Aq e sigurtë sa të ma ndiejë zemra se realiteti i një nate, e madje edhe realiteti i një jete të tërë njerëzore nuk kanë fare kuptim, në të njëjtën kohë, edhe në të vërtetën e tyre më të thellë.”

 

“Dhe asnjë ëndërr,” tha ai me një frymëmarrje tashmë të lehtësuar, “nuk është krejtësisht ëndërr.”

 

Albertina e mori kokën e burrit midis duarve dhe e tërhoqi tek vetja ngrohtësisht. “Por tani jemi zgjuar…”, tha ajo, “për një kohë të gjatë.”

 

Për gjithmonë, donte të shtonte Fridolini, por ende para se ta shqiptonte ato fjalë, ajo ia vuri një gisht mbi buzët dhe murmuriti si vetmevete: “Nuk mund të merret peng e ardhmja.”

Mbetën ashtu në heshtje, edhe duke u kotur përgjumësh, pranë njëri-tjetrit, pa parë ëndërra – gjersa, si çdo mëngjes, në orën shtatë iu trokitën në derë, dhe, me zhurmat e përditshme të rrugës, me një rreze fitimtare drite të depërtuar nëpër perdet dhe një qeshjeje të kthjellët të fëmijës nga dhoma ngjitur, filloi dita e re.

 

FUND