Pavarësisht mospërputhjeve dhe paqartësive rreth marrëveshjes së nënshkruar mes Romës dhe Tiranës për pritjen e emigrantëve në tokën shqiptare dhe në pritje të gjykimit të Gjykatës Europiane, puna për dy qendrat në Gjadër dhe Shëngjin ka nisur tashmë. Ne shkuam për të parë se si po përparonin.

Është e diela e Palmave kur mbërrijmë në Gjadër, një qytet i vogël 80 kilometra në veri të Tiranës, ku qeveritë e Italisë dhe Shqipërisë po ndërtojnë një qendër pritjeje për emigrantët. Një rrugë e vetme e ngushtë bashkon jetën e përditshme në fshat, e rrethuar nga dy bare, një dyqan ushqimor dhe një qendër kulturore katolike. Kur mbërrijmë, rruga është e mbushur me dhjetëra njerëz, të cilët kanë ardhur për të marrë pjesë në kortezhin dhe ceremoninë fetare.

Megjithatë, është një ngjarje e rrallë. Ashtu si shumë qytete të tjera të Shqipërisë rurale, edhe në Gjadër nuk i shpëton sfidave të dyfishta që përfaqëson rënia e bujqësisë dhe emigracioni masiv, kryesisht drejt Italisë. Mungesa e mundësive për punë, uji i pijshëm dhe shpeshherë edhe energjia elektrike janë – sipas banorëve – tiparet që karakterizojnë më shumë jetën në fshat.

“Këtu mbetën vetëm të moshuarit. Nëse do të kishte ende të rinj, [politikanët] do të mendoheshin dy herë përpara se të merrnin iniciativa të tilla”, na thotë me hidhërim Marku, një zotëri rreth të pesëdhjetave teksa vëzhgon procesionin.

Ajo për të cilën banori nga Gjadra i referohet është marrëveshja italo-shqiptare e nënshkruar nga dy krerët e qeverive më 6 nëntor 2023, një “Protokoll për forcimin e bashkëpunimit në çështjet e migracionit”, i ratifikuar nga parlamentet përkatëse shkurtin e kaluar dhe që parashikon ndërtimi i dy objekteve që synojnë të strehojnë disa prej emigrantëve të shpëtuar në Mesdhe nga autoritetet italiane për periudhën e nevojshme për të vlerësuar kërkesat e tyre për azil.

Një qendër pritjeje e parë do të ndërtohet në portin e Shëngjinit, ndërsa Qendra aktuale e Riatdhesimit (CPR) do të ndërtohet këtu në Gjadër, në një bazë të vjetër ajrore të pashfrytëzuar. “Këtu kemi mbetur rreth 7000 veta dhe duan të sjellin 3000 të tjerë nga Italia. Askush nuk e di se ku do t’i vendosin – vazhdon Marku i zhgënjyer – askush nuk është ndalur për të folur me ne, madje as deputetët që kemi zgjedhur”.

Ndërsa flasim, ndërtimi sapo ka nisur më pak se një kilometër larg. Marku është i vetëdijshëm për këtë, ashtu si një shok i tij, i cili preferon të mbetet anonim dhe ankohet në italisht të përsosur: “Këtu nuk shihen kurrë politikanë, gjatë fushatave zgjedhore nuk vijnë as të kërkojnë vota, dërgojnë grupet kriminale. që i përfaqësojnë ato. Dhe pastaj ata bëjnë atë që duan”.

Çështje miqësie?

Mbështetja reciproke për marrëveshjen italo-shqiptare u theksua nga kryeministrja italiane Giorgia Meloni nëntorin e kaluar, kur e përkufizoi tekstin si “shembull dhe model për t’u ndjekur”, duke ftuar edhe vendet që nuk janë ende pjesë e Bashkimit Europian.

Me një hapje po aq të ngrohtë, kryeministri shqiptar Edi Rama deklaroi se “kur telefonon Italia, Shqipëria përgjigjet”. Pa hyrë në meritat e politikave europiane për menaxhimin e flukseve migratore, Rama sqaroi se marrëveshja nuk e zgjidh tërësisht problemin, por “kur gjeografia bëhet mallkim”, Shqipëria është gati të japë kontributin e saj, një mundësi – tha ai – për t’iu kundërpërgjigjur mirëpritjes italiane në vitet nëntëdhjetë.

Në mënyrë të detajuar, Protokolli (i cili është i vlefshëm për pesë vjet, më pas i rinovueshëm për pesë të tjera) parashikon se dy objektet në ndërtim në Shëngjin dhe Gjadër do të kenë një kapacitet maksimal prej 3000 personash dhe do të përdoren për të vlerësuar kërkesat për azil të banorëve sipas një procedurë e përshpejtuar maksimumi 28 ditë, duke lejuar kalimin transit të 36,000 emigrantëve në vit në tokën shqiptare. Operacioni i përgjigjet premtimit elektoral të Melonit për të reduktuar zbarkimet e emigrantëve në Itali, ku mbi 150,000 njerëz mbërritën në vitin 2023.

“Miqësia duhet të tregohet në kohë nevoje”, na thotë deputeti shqiptar Denis Deliu, deputet i Partisë Socialiste (PS), në pushtet në Tiranë. I ulur në një kafe në kryeqytetin shqiptar, Deliu shpjegon se marrëveshja me Italinë “nuk sjell asnjë shpenzim për Shqipërinë”.

Republika ballkanike i ka dhënë Romës përdorimin falas të dy pjesëve të tokës – një në Gjadër dhe një në Shëngjin – që do të konsiderohen si territor italian, siç është rasti për ambasadat e huaja. Kostoja e vlerësuar fillimisht për qeverinë e Romës është afërsisht 650 milionë euro për pesë vitet e vlefshmërisë së protokollit dhe shifra përfshin ndërtimin dhe menaxhimin e qendrave, mbikëqyrjen e jashtme që i është besuar autoriteteve shqiptare dhe kostot për personelin dhe transportin për në/ dhe nga Italia.

Një episod i fundit i Report , i cili shkaktoi zemërimin e qeverisë shqiptare dhe u transmetua pas publikimit të tenderit të ndërtimit të Ministrisë së Brendshme italiane, pretendon se shifra tashmë është rritur. Fillimisht të vlerësuara në 30 milionë, kostot e menaxhimit, për shembull, tashmë janë rritur në 39, sipas të njëjtit hetim. Buxheti i mbetur, sipas llogaritjeve të Openpolis bazuar në një raport teknik, do të financojë aspekte të tjera të operacionit, duke përfshirë 252 milionë për udhëtimin e zyrtarëve, një shpenzim i cili do të ishte shmangur nëse qendrat do të ishin ndërtuar në Itali (plus 95 vetëm për marrjen me qira të anijeve që do të transportojnë emigrantët drejt Italisë, pavarësisht nga përfundimi i kërkesave të tyre për azil).

Autoritetet shqiptare, duke nisur nga vetë Edi Rama, kanë mohuar çdo avantazh ekonomik nga pjesëmarrja në marrëveshjen me Italinë. Megjithatë, gjatë procesit të konvertimit të protokollit në ligj, dolën elementë të rinj në lidhje me ndërtimin dhe menaxhimin e objekteve.

Në veçanti, Shqipërisë do t’i besohet menaxhimi i sigurisë, nën mbikëqyrjen e policisë vendase. Punime infrastrukturore janë planifikuar edhe në zonën e përcaktuar për dy qendrat, me një investim total prej 100 milionë euro për pesë vjet. Në përgjithësi, të dy qendrat do të jenë në pronësi shqiptare dhe do të jepen për përdorim për kohëzgjatjen e marrëveshjes, pra për maksimum dhjetë vjet.

Ajo që ka të bëjë me buxhetin total nuk është e vetmja mospërputhje që shfaqet mbi projektin. Numri i përgjithshëm i emigrantëve që do të transportohen në Shqipëri është po aq i paqartë. Njoftimi i Ministrisë së Brendshme parashikon një kapacitet prej 1024 personash, maksimumi 11000 persona në vit, edhe në rastin e menaxhimit të kërkesave për azil brenda 28 ditëve. I njëjti tekst tregon edhe një shifër prej 34 milionë eurosh për menaxhimin e emigrantëve dhe duke pasur parasysh se shpenzimet ditore për një person janë rreth 33 euro, duket se Ministria e Brendshme planifikon të presë maksimumi 2822 emigrantë në vit.

Së fundi, një tjetër pikë problematike ka të bëjë me kompaninë italiane, së cilës i është caktuar drejtimi i dy qendrave të ardhshme. “Medihospes”, një kooperativë e njohur në të kaluarën me emrin “Senis Hospes”, u përfshi në disa investigime gazetareske në vitin 2015 për shkak të lidhjeve të saj me La Cascina, një kompani e vendosur nën komisionin për infiltrimin mafioz.

“Ministri Piantedosi duhet të shpjegojë pse zyrat e tij caktuan menaxhimin e një qendre për emigrantët në Shqipëri për 151 milionë euro pa tender dhe një kompanie, presidenti i bordit të drejtorëve, Camillo Aceto, ishte CEO i Cascina, një kooperativë e përfshirë në hetimin e prokurorisë së Romës për ‘Mafia Capitale’”, deklaroi në fillim të majit deputeti i majtë Angelo Bonelli.

Kritika për projektin

Pas nënshkrimit në nëntor 2023 dhe miratimit nga parlamentet përkatëse shkurtin e kaluar (në të dyja rastet pa debat), marrëveshja italo-shqiptare kaloi së fundmi edhe në shqyrtimin e Gjykatës Kushtetuese shqiptare, të cilës një grup deputetësh i kishin apeluar opozitës.

Pesë nga nëntë gjyqtarë vendosën se marrëveshja për ndërtimin e qendrave të pritjes së emigrantëve në Shqipëri është “në përputhje” me kushtetutën shqiptare. Sipas Gjykatës, marrëveshja nuk nënkupton ndryshime në territorin kombëtar dhe as në integritetin territorial të Republikës së Shqipërisë. Më tej, saktësohet se në fushat e përfshira në marrëveshjen e migracionit, ligji shqiptar do të zbatohet së bashku me ligjin italian (në kontrast të dukshëm me atë që thuhet në Protokoll, i cili flet vetëm për juridiksionin italian). Me pak fjalë, edhe pse vendimi i hapi rrugën miratimit të marrëveshjes, ai nuk hoqi dyshimet për ligjshmërinë e saj.

Sipas Dorian Matlija, drejtor i Qendrës “Res Publica” në Tiranë, marrëveshja përfshin një abuzim me parimin e ekstraterritorialitetit, zakonisht i aplikuar në kontekste të kufizuara si përfaqësitë diplomatike, të “banuara” nga zyrtarë shtetërorë. Përkundrazi, këtu bëhet fjalë për qendrat e pritjes apo paraburgimit, ku rreziku i aksidenteve dhe krimeve supozohet të jetë më i madh.

Vendimi i Gjykatës Kushtetuese konfirmoi marrëveshjen, por theksoi se do të zbatohen të dyja juridiksionet, edhe nëse në ligj mund të mbizotërojë vetëm njëra. Në fakt, Italia dhe Shqipëria kanë legjislacion të ndryshëm në lidhje me të drejtën civile, penale, të punës dhe familjes.

Matlija paralajmëron se çdo hetim apo kufizim për aksesin në drejtësi dhe në gjykata, pra jo vetëm ato që lidhen me të drejtën e azilit, mund të çojnë lehtësisht në shkelje të të drejtave të njeriut. Dhe në rast mosrespektimi, Shqipëria do të jetë përgjegjëse përpara institucioneve dhe gjykatave ndërkombëtare.

Shumë paqartësi rëndojnë edhe mbi qëndrueshmërinë e emigrantëve në Shqipëri, veçanërisht në rastet e refuzimit të së drejtës për azil dhe si pasojë e riatdhesimit në vendet e tyre të origjinës. Disa ekspertë shqiptarë kanë frikë se, në rast të vonesave ose mosmarrëveshjeve për marrëveshjen, emigrantët mund të qëndrojnë në vend më gjatë ose të përpiqen të arratisen nga qendrat e pritjes, duke krijuar probleme menaxhimi në një kontekst që ende përshkohet nga veprimtaria e organizatave kriminale të përfshira në trafikimit të qenieve njerëzore.

Një grup organizatash të shoqërisë civile shqiptare nënshkruan një peticion kundër marrëveshjes dhe u kërkuan autoriteteve të shqyrtojnë çështjen komplekse të emigracionit në përputhje me të drejtat e njeriut dhe detyrimet ndërkombëtare në lidhje me mbrojtjen e njerëzve në vështirësi.

Këto shqetësime u bënë jehonë edhe nga Dunja Mijatović, Komisionerja për të Drejtat e Njeriut në Këshillin e Evropës, sipas së cilës “masat e propozuara në protokoll rrisin ndjeshëm rrezikun e ekspozimit të refugjatëve, azilkërkuesve dhe emigrantëve ndaj shkeljeve të të drejtave të njeriut. Transferimi i përgjegjësisë në të gjithë kufijtë nga disa shtete inkurajojnë shtetet e tjera që të sillen në të njëjtën mënyrë, duke krijuar rrezikun e një efekti domino që do të minonte sistemin evropian dhe global të mbrojtjes ndërkombëtare”.

Në Shëngjin

“Shëngjini nuk është vendi i duhur për një projekt të tillë. Jetojmë nga turizmi gjatë muajve të verës. Kjo qendër mund të krijojë probleme”, thotë Fabio, 38 vjeç, i cili është rikthyer të jetojë në vendlindjen e tij në Shëngjin pas mbi 15 vitesh qëndrimi në Itali. “Edhe unë isha i huaj, por pashë se çfarë është bërë në Lampedusa. Nuk dua të ndodhë e njëjta gjë këtu”, vijon ky punonjës i një ndërmarrje komunale lokale.

Sandër Marashi, drejtor i portit të Shëngjinit, megjithatë shprehet i bindur për vazhdimësinë e plotë të aktiviteteve portuale dhe turistike, pavarësisht ardhjes së emigrantëve.

Porti i Shëngjinit – thotë Marashi – është një kompani private dhe prerogativa e tij është transporti i mallrave. Me 4000 metra katrorë të akorduar me dashamirësi palës italiane, drejtori e konsideron detyrën e tij të përfunduar: asnjë dëm, asnjë përfitim. Gjithçka tjetër është çështje politike.

Edhe në selinë e bashkisë Lezhë, në juridiksionin e së cilës bien vendbanimet Shëngjin dhe Gjadër, nënkryetari socialist Elson Frroku siguron se qendrat e emigrantëve nuk do të kenë asnjë ndikim negativ. “Qytetarët as që do ta vërejnë. E vetmja gjë që presim janë disa mjete të tjera transporti në rrugët tona”, thotë Frroku, i cili shton: “Edhe komuna jonë tashmë ka përvojë në këtë çështje, me pritjen e refugjatëve afganë”.

Në Shëngjin qeveria shqiptare në fakt ka vënë tashmë në praktikë një marrëveshje të ngjashme. Në vitin 2021, pasi talebanët u kthyen në pushtet, Shqipëria pranoi të presë – me kërkesë të Shteteve të Bashkuara – rreth 3,000 afganë që iknin nga Kabuli. Qindra prej tyre janë ende në një resort në pritje për të marrë viza për në Shtetet e Bashkuara.

“Para afganëve, erdhën disidentët iranianë dhe më parë ujgurët… Shqipëria nuk ka një politikë të jashtme afatgjatë. Gjithçka vendoset nga kryeministri dhe synimi i tij tani është të tregojë se Shqipëria është një partner i besueshëm dhe se e meriton anëtarësimin në Bashkimin Evropian”, shpjegon Ben Andoni, gazetar dhe analist politik në Tiranë.

Në Shëngjin, megjithatë, tashmë ka pasur një pasojë konkrete. Hapja e qendrës do të përfshijë transferimin e rreth pesëdhjetë peshkatarëve dhe anijeve të tyre nga porti i Shëngjinit në atë të Durrësit, 70 kilometra më në jug. “Nëse na lëvizin vërtet, ne do të protestojmë. Familja ime jeton këtu. Durrësi është shumë larg”, ankohet një peshkatar i ri që preferon të mbetet anonim.

Gjykata Evropiane

Megjithatë, vendimi i Gjykatës Evropiane të Drejtësisë varet nga marrëveshja me Italinë, pasi Gjykata duhet të shprehë mendimin e saj për vlefshmërinë e të ashtuquajturit “Dekret Cutro”, i prezantuar nga qeveria Meloni në fund të vitit 2023 dhe mbi të cilin bazohet marrëveshja italo-shqiptare.

Sipas ligjit të ri, autoritetet italiane mund të ndalojnë një azilkërkues deri në katër javë, përveç nëse ai ose ajo depoziton një depozitë prej 5,000 eurosh. Protokolli italo-shqiptar përjashton mundësinë e azilkërkuesve të lëvizin lirshëm në territorin shqiptar, ndaj nëse Gjykata do të konsideronte legjislacionin italian jo në përputhje me atë evropian, e gjithë marrëveshja mund të prishej. Pavarësisht këtij rreziku, qeveria italiane vendosi të vazhdojë me projektin dhe puna filloi në veri të Shqipërisë në fund të marsit.

“Marrëveshja bazohet në parimin e ndalimit të imigracionit gjatë vlerësimit të kërkesave të tyre për azil, një koncept i konsideruar i papranueshëm sipas ligjit europian”, na thotë në Tiranë aktivistja Arilda Lleshi. Për ata që, si ajo, kundërshtojnë marrëveshjen në Shqipëri. Nuk bëhet fjalë për mbajtjen e një ane politike apo për të qenë pro apo kundër emigracionit, shqetësimet e tyre, shpjegon ajo, kanë të bëjnë me pasojat e mundshme në territorin dhe turizmin lokal nga njëra anë dhe nga ana tjetër, me çështjen e të drejtave të njeriut. për ata që do të devijohen drejt Shqipërisë pa pëlqimin e tyre, duke humbur lirinë.

“Me komplikimin që vjen nga legjislacioni shqiptar, që e bën thuajse të pamundur organizimin e një referendumi, tani pyesim veten se si mund ta kundërshtojmë këtë marrëveshje”, përfundon Lleshi.

Megjithatë, edhe nëse Gjykata Evropiane do të shprehte një opinion pozitiv, nuk ka gjasa që kërkesat për azil të shqyrtohen brenda 28 ditëve. Sipas asaj që pretendoi Meloni, në fakt, pritshmëria e pritjes së emigrantëve në Shqipëri është 3000 persona në muaj, por vetëm nëse kërkesat trajtohen me procedurë të përshpejtuar, brenda 28 ditëve, duke zbatuar rregullat që kanë të bëjnë me të ashtuquajturën procedurë kufitare. me të cilën barazohet qendra e pritjes shqiptare.

Megjithatë, sipas disa organizatave joqeveritare italiane, koha e pritjes për të marrë një përgjigje është zakonisht rreth dy vjet e gjysmë, duke përfshirë dy vetëm për seancën e parë dhe gjashtë muaj për vlerësimin e aplikimit.

Kthimi në Gjadër

Duke u kthyer në Gjadër, një varg buldozerësh ecën ngadalë përgjatë rrugës së ngushtë që të çon në qytetin e vogël. Mjetet e rënda kalojnë varrezat katolike dhe zhduken pas një porte të ndryshkur, e cila shënon hyrjen në bazën e vjetër ajrore, një zonë e braktisur ushtarake e fshehur mes pemëve në bregun perëndimor të lumit Drin.

Luigj, 62 vjeç, shikon me shqetësim ardhjen dhe ikjen e buldozerëve.

“Në vitin 1978 qeveria na prishi shtëpinë për të ndërtuar bazën ajrore. Na dhanë dëmshpërblim, por jo aq sa për të rindërtuar shtëpinë dykatëshe që kishim”, thotë ky pastor, i cili tani jeton në një shtëpi të vogël njëkatëshe me gruan dhe djalin Xhulio.

Dy fëmijët e tjerë emigruan në Itali. “Është turp të largohesh nga vendi”, vazhdon Luigji me fytyrën të skuqur nga dielli nën kapelën e pambukut.

“Unë vetëm shpresoj se do të jenë të kujdesshëm kur të transportojnë emigrantët, sepse rruga është e ngushtë dhe dhitë dhe delet e mia kullosin aty pranë”. /Burimi: balcanicaucaso.org/