Kjo enigmë më lindi pasi lexova librin “MEXHIDJE E DASHUR ” (Mixhidei vrute ) të autorit grek nga fshati Kefallovriso (Mexhidje ) i Pogonit, Babis MENDIS. Është një nga ata libra ku autorët e tyre, pa qenë historianë në profesion, hulumtojnë tema me karakter historik dhe më së shumti entografik. Do të përqëndrohem vetëm në një fakt që sjell autori, një fakt të cilin nuk e kam ndeshur në historiografinë shqiptare, faktin, ose më mirë idenë e hedhur nga ai, se poeti kombëtar i shqiptarëve, njihte dhe fliste vllahisht!

Shkrimtari në fjalë, pa na treguar se ku e mbështet këtë fakt, shkon dhe më tutje në “zbulimin ” e tij: Naimi, jo vetëm që e njihte dhe e fliste vllahishten, por, në veprën e vet dhe sidomos në vjershat dhe poemat e tij, ka përdorur fjalë të vllahishtes dhe fjalë të cilat janë të përbashkëta për të dy gjuhët! Ky konkluzion i zotit MENDIS,  nisur nga i njejti mbiemër dhe nga i njejti fshat, duhet të jemi dhe tanët, por, natyrisht, të largët, ka një të vërtetë! Por ai, duke mos njohur prejardhjen e këtyre gjuhëve, shqipja si gjuhë e veçantë në pemën indoevropiane të gjuhëve dhe vllahishtja një gjuhë neolatine, bile, e quajtur dhe latinikum vulgarum, për faktin se ajo, si gjuhë e një populli endacak dhe me një jetesë larg botës së kulturës dhe ndikimit nga gjuha e vendit, kanë ruajtur më së miri format e lashta të latinishtes dhe nuk i kanë zëvëndësuar me forma të dyta, të marra nga italishtja ose shqipja.

Autori haron se fjalët e shqipes që atij i duken se janë huazuar nga vllahishtja , nuk janë gjë tjetër veçse fjalët që të dyja gjuhët i kanë huajtur nga latinishtja. Autori i librit ka të drejtë kur thotë se të dy gjuhët, shqip e vllahisht, kanë shumë fjalë të pëbashkëta. Të vijmë tek enigma: A e njihte dhe a fliste Naimi vllahisht!? Këtu, ashtu si autori i librit edhe ne do të supozojmë, pasi nuk ka dëshmi të shkruar për këtë!

Për t’iu afruar sadopak së vërtetës historike dhe shkencore, duhet të shtjellojmë se cila ishte përbërja etnike e Frashërit të kohës së Naimit !?Ai ishte një qendër e madhe banimi për kohën, ku vendin kryesor e zinin shqiptarët dhe vllehët. Cili ka qënë raporti midis tyre në shifra!? Më ka takuar që të lexoj shumë studime për këtë temë, studime shqiptare, greke dhe të autorëve me prejardhje vllahe, dhe, kur binte fjala se cilët mbizotëronin numerikisht, shqiptarët apo vllehët, raportet varionin sipas origjinës etnike të studjuesit! Dihet dhe fakti që vllehët banonin në një a dy lagje përtej përroit, që ndan Frashërin.

Sot në këtë pjesë të Frashërit, nuk ka thuajse asnjë gjurmë nga ato lagje , siç nuk mund të thuhet se Frashëri të kujton ndonjë gjë nga lavdia dhe historia e tij e hershme! Për mua që e vizitova në vitn 1987, ishte një nga zhgënjimet më të mëdha! Vite të tëra ke dëgjuar për Frashërin dhe njerëzit e tij, sidomos për Frashëllinjtë, ke mësuar aq vjersha, dhe kur e shikon nga afër, gjen një fshat të vogël dhe të zhveshur! Vetëm shtëpia e Frashëllinjve dhe bustet të kujtojnë diçka nga historia e lavdishme e tij! Pra, midis dy komuniteteve ka patur marrëdhënie të mira. Naimi si fëmijë, me siguri ka patur shokë lojrash fëmijë vllehë! Nuk besojmë se kullotnin bashkë qingjat dhe kecat, se na duket gati e pamundur që Naimi, i cili rridhte nga një familje bejlerësh, të ketë shkuar me to! I mençur dhe kurioz për dije, ai nuk do të ketë qënë indiferent ndaj kësaj gjuhe! Më vonë, gjatë studimeve në “ZOSIMEA ” dhe arrdhjes në kontakt me gjuhët e tjera neolatine, atij, me siguri, do t’i jenë kujtuar dhe fjalë të vllahishtes të dëgjuara në Frashër, nga bashkëmoshatarët e tij vllehë! Ka shumë mundësi që tufat me bagëti, qentë, bariu që i binte xhurasë, të ishin të vllehëve dhe vllehë!! Nëse kjo që supozojmë ka diçka të vertetë, atëherë në jetëshkrimin e Naimit si poet dhe atdhetar shtohet një fakt i ri!