MINELLO BOLENA

-Tregim-

Nga SHKËLQIM HAJNO

Minello Bolena kishte njëmbëdhjetë vjet që kishte rënë në burg.
Ky ishte viti i fundit i dënimit të tij. Shtatlartë, me fytyrë eshtake, pak brun, flokë kaçurrelë të gjata dhe sy shprehës, ai pinte vazhdimisht cigare, sa të dukej se me bishtin e njerës ndizte tjetrën.
Kur e futën në izolim për propagandë dhe do të bënte hetuesinë, kishte veshur një palë këpucë të zeza llustrafin. Ia kishte sjellë gjyshi nga kurbeti në Amerikë. Kishin vite ato në kuti. Të blera dikur në Boston si kujtim, enkas për nipin në Shqipëri, që t’i vishte për dasmë.
Këpucët udhëtuan në baule nëpër detra derisa mbërritën në Malidhë, në viset e Bregut. Gjyshi Marko kish bërë ca prokopi në Boston ku punoi për vite e vite, tok me bashkëkombas të tjerë, në një manifakturë pambuku. Ishte kthyer në vendlindje në mbarim të Luftës, si pak të tjerë.
Andej nga kishte origjinën thoshin se burgu, në fund të fundit, për burrat është. Gjyshërit dhe stërgjyshërit e tij e kishin provuar burgun, po në dhe të huaj. Në kohë të turkut dhe në kohë të Venedikut, kur çonin për të shitur qitro nga anëdeti arbëror në brigjet latine. Në mendjen e Minellos fëmijë dhe adoleshent burgu në dhe të huaj ishte si një detyrim ushtarak, si të bëje ushtrinë në mot të nizamëve.
Kur do të krijohej kooperativa, babai, Odisea, e pyeti gjysh Markon nëse duhej të hynte apo jo. “Bëni si shokët!- mbante mend që i tha babait.
Këto i kujtonte me shokët në burg Minello. Në Amerikë i ati kishte lexuar dhe dëgjuar për kolkozet ruse. “Sot, është kënga e regjimit, bir: “o me ne, o kundër nesh”, djal-o,- i kishte thënë Odisea! Me këta, të kuqtë si ata të Stalos (Stalinit), nuk ka “kundër”. Domethënë, vetëm “O hop, o top!”.

***

Minello mbante mend mirë kur e futën në burg. Para se të bëhej banor i birucave të errëta, ai kishte parë nga makina fasadën e qendrës tw qytetit të madh bregdetar. Atje ku bëheshin parakalimet për festën e Pavarësisë, lexohej qartë me shkronja të dritëzuara në të kuqe: “Lavdi BRSS!”, “Miqësia me popullin e madh sovjetik është e pavdekshme!” dhe “Lavdi Stalinit të Madh!”
Dhjetë vjet më pas, e sollën të vuante vitin e fundit të burgut në një brigadë pune në gurore. Një ditë, tek kalonte kamioni i të dënuarve me dritare me hekurta të kryqëzuara, në fasadën e qytetit bregdetar Minello mundi të rrokë me shikim parulla politike dhe vëllazërie me një tjetër popull të madh: “Lavdi miqësisë dhe vëllazërisë së pathyeshme shqiptaro-kineze!”. Pak më tej, lexoi parullën që lidhej me një këngë polifonike: “Dy luanë ka sot bota / një Azia, një Evropa!”
U habit me një tjetër, që nuk kishte ndryshuar që nga koha e rënies së tij në burg: “Poshtë imperializmi amerikan!”
Në fakt, këtë dashuri të re me Kinën e largët ai e kishte parë edhe në tabelat e propagandës në kampin e punës. Së fundi, edhe në burgun e Ballshit. Madje, në radion zyrtare, kishte dëgjuar të transmetohej çdo ditë në programin muzikor “Radioposta” një këngë-valle burrash.
Atë kohë, ajo kënga e parullës transmetohej shpesh nga altoparlantët e kampit. Ishte një kangjelë epike e ditës.
Dy luan’, dy luan’
Dy luanë ka sot bota!!
Ho-opaa!
Një Azi, një Azi
Një Azia, një Evropa!!
“Çudi e madhe!”, thoshte vete, po edhe me ndonjë të besuar në kampin e punës. “Dashuria politike nuk njeh distancë, kapërcen mijëra kilometra. Kontinente të tëra. Ajo është fiks si flama. Zë në fillim disa dhe përhapet si kolerë te gjithë vegjëlia! Dy luanë! Domethënë, miqtë janë shtuar! Miqtë! Tani në Çinmaçin!”
Çinmaçin i thoshin Kinës pleqtë e nahijes së tij, në viset e Bregut, ata që kishin rrahur kurbetin. Po edhe mesoburrat. “Kujt ia ndjen për Çinmaçinin moree!”

***

Brenda burgut e ndoqi një tjetër rastësi.
Në qelinë e tij, pas dy javësh i sollën një bashkëvuajtës. Edhe ky ‘armik i popullit’. Edhe më keq akoma. I dënuar si antikinez. “Mos është ndonjë provokator!”, hëngri veten me dyshime Minello Bolena. Antikinez me emrin Pjetër?! Për më tepwr, ky armik i ri, kishte edhe mustaqe të shkurtra, të bëra spic në të dy anët!
Në dheun tënd, mendonte Minello, burgu është më i hidhur. Sikur përtyp çdo ditë me dhëmbë duhan të hapur kutie.
“Armiku” i ri, Pjetër Përziu, ia kishte shpjeguar Minello Bolenës shkakun e burgut. Në magazinën e kooperativës në Perdardhë ai kishte sharë Kinën. “E çka na duhet na Kina, mor daj! Kot nuk i thonë Çinmaçin. Kur kena Italinë nji ktu ke dera, ç’dreq kena me kërku në filifistun? A i ka dal Partis’ ndoji vlla prej Kinet, me nanë tjetër a si? Jo m’kot na ka sjellë Zoti latinët ke porta, n’Otranto. Nji vrap me varkë n’det dhe qe! Po ç’në g… të samës kemi me kërku, he burr? Në Çinimaçin?!”
Bashkëvuajtësit nga qyteti bregdetar tregonin gjithashtu se, për një fjalë goje, bëheshe hasëm dhe armik në breza me qeverinë. Ky ishte rregull. Për këdo. “Ke sharë kinezët? Miqësinë e madhe shqiptaro-kineze? Më keq akoma, vetë kryetarin Mao? Ç’t’u desh! Po për filmat shqiptarë me luftë që shfaqeshin në kinematë e Kinës, nuk di ti, more kokëbosh!? Po për filmat frymëzues kinezë me luftë kundër kolonizatorëve japonezë, nuk ke mësuara ti, more derdimen?”, imitonin hetuesit duke u zgërdhirë.
Në qelinë e burgut Pjetri u bë vetë i dytë. Edhe ai tjetri ishte dënuar për shkak të Kinës. Për ta bashkëvuajtësit thoshin me ironi: Qelia ‘Republika Popullore e Kinës’. Kur i shihnin të dy, disa herë i pyesnin:
– Ç’kemi nga Kina?
– Të sat ëme!- ia priste tjetri.
Pas kësaj shpërthenin duartrokitje.
Pjetër Përziu u kishte shpjeguar shokëve të burgut se dinte edhe një parullë kinezçe për miqësinë. Por nuk i piu ujë as parulla kur i vunë hekurat.
– Ç’parullë Pjetër?- e pyetën kureshtarët.
– Parulla: “Shokë, miqësia jonë është e pathyeshme!”.
– Vërtet, e di edhe në gjuhën e Maos?- e pyesnin shokët e gurores.
– Ja, thuaje. Vëmë një bast! Me një copë kaçkavall 200 gramë që ma sollën nga shtëpia,- u hodh një hokatar vlonjat.
– Burrash!- u betua ky.
Pjetri doli para tryezave të mencës, mbërtheu edhe kopsën e fundit tw xhaketës deri nw gryk për të imituar kostumet ushtarake gri të zyrtarëve kinezë, mori pozicion gatitu dhe ia nisi:
“Tung-zhë uomën
shi çë-çën-dë,
phooo-ng- ju!”
Në mensë plasi gazi.
– Ç’po kurdisni aty brenda?- pyeti kapter Ganiu Minello Bolenën, që doli i pari nga mensa.
– Ka ditëlindjen Pjetër Përziu,- ia priti ky serioz.
– Ahaa!- ia bëri tjetri duke u kthyer për nga magazina.

***

Askush nuk do ta njihte njeriun me origjinë nga Malidha e Bregut, sikur të mos ndodhte aso kohe lirimi nga burgu.
, Ishte mot vjeshte. Muaji i fundit i dënimit të Minello Bolenës. Doktori i kampit të punës pranë gurores e përshëndeti dhe, duke buzëqeshur, i tha:
– Mora vesh se nesër fluturojnë pëllumbat drejt detit! Të të vejë mbarë!
– Faleminderit, doktor!
Dikush nga administrata e kampit e njoftoi zyrtarisht:
– Bolena, nesër bëhu gati. Bëje gati valixhen që sot në darkë. Nesër në mëngjes ikën! Ke njeri që të të presë?
– Asnjë! Babai më vdiq kur rashë në burg. Këtë vit të fundit, edhe nëna. Nuk më priti e ngrata, 85 vjeçe.
“Nëna, Aspasia, shkoi lart mbi Akrokeraune të takojë në qiell babanë”, thoshte me vete.
Këtë ditë të fundit të burgut nuk e kuptonte pse ishte kështu: as i gëzuar, as i trishtuar.

– Dëgjo këtu ti, Maxhun,- iu drejtua njeriut të komandës në kampin e punës, i cili do të bënte gati edhe dokumentin e lirimit.- Kur rashë në burg kisha këpucët e mia të zeza llustrafin. Më thanë se ato do të m’i japin kur të dilja prej këtej. Shteti është shtet dhe ka rregulla, kështu më thanë. Unë dua të m’i sillni ato, sot në darkë, se janë të miat!
– Atë s’e di unë,- ia priti Maxhuni, një xhudam i shkurtër dhe i trashë, që në zyrë mbante tërë kohës bishtin e gjyslykëve optike të varur në buzë, për të imituar zyrtarët.- Sa burgje e kampe ke ndërruar ti, kush e di ku janë hedhur!
– Po nuk e di ti, gjeji ku janë! Se përndryshe, do të iki nëpër qytet zbathur! Dhe, po më pyetën rrugës, do t’u them se këpucët m’i mbajtën ata të zyrave, se ishin hollë. I mbajti komanda!
Maxhuni nuk ia vuri veshin. Kaq deshën shokët e kampit që të nisnin ta ngacmonin bashkëvuajtësin nga Bregdeti, me të cilin shumë syresh kishin kaluar ditë shumë të vështira, sa në Burrel edhe Qafë Bar e në Ballsh.
Kishin parë te Minello njeriun me karakter të fortë që mbronte gjithmonë më të dobëtit.
– E more Minello, edhe ti! Ç’bëhesh për një palë këpucë!
– Edhe me copa floriri të kishin qenë, a derëbardhë,- u hodh shoku më i ngushtë, Demoja nga Labëria.
Dhe, për të sjellë pak humor, e ngacmoi:
– More, pa na thuaj një herë, derman, qysh e qau me ligje kushërira e gjyshes atë plakun, vëllamin e burrit që i kish vdekur?
Minello hezitoi.
– Jepi, jepi! Se edhe sot të kemi!- nuk i ndahej Demua.- Ku do të gjejmë më një mik të kinezëve këtu!- dhe plasi gazi i hidhur, për të pasuar me një heshtje për rrëfimin e Minellos.
Minello e pa se po ngulnin këmbë si mushka që të rrëfente diçka.
– Po ç’t’u them more,- ia nisi ky.- Mbaj mend që do të shkoja ushtar në Ersekë dhe gjyshja po dëftonte ca molloira me shoqet në oborr. S’e di ç’gëzim familjar ishte. Kushërira e gjyshes pati shkuar për ngushëllim në shtëpinë e vëllamit të burrit, që kishte vdekur atë ditë. Ishte dimër dhe po errej. Të nesërmen, i ndjeri xha Gligor, 100 vjeç, do të përcillej tek të shumtit. Dy djemtë e tij, tani ishin vetë pleq, nga 70 e kusur vjeç. Kushërira e gjyshes quhej Kalica, po shkurt i thërrisnin Kale. E kishte shtëpinë larg nga ksolli që po bëhej dhe do të kthehej të nesërmen, atje qoftë!, për ta përcjellë në varreza.
Ngrihet e shkon në hajat për të veshur këpucët. Sheh aty, por ia kishim marrë ose ngatërruar! Kallaballëk i madh. Dikush i kishte mbathur! Në vend të shollëve të saj i kishin lënë një palë këpucë burrash, me numër dyzet e katër a dyzet e pesë. Këmba e Kales e vogël si një kokonë, nja tridhjetë e pesë a tridhjetë e gjashtë. Veshi ato që i kishin lënë. Duke i hequr zvarrë, hyri edhe një herë te xhenazeja, te dhoma ku ndodhej i ndjeri. Plakat e tjera e panë me habi.
– Dua ta qaj edhe një herë,- u tha Kalica plakave të tjera.
U ul në gjunjë e nisi të qajë si me ligje: “Ngrehu Gole, se të qan fëmija! Gjej edhe shollët e mia!”
– Uaa, kuterina,- thoshnin me të qeshur nën zë graria. Kështu e qau Kalica të ndjerin. Tani, unë nuk di si do t’i qaj këta të këpucëve të mia nesër!…

***

Të nesërmen, që binte e shtunë, Minello me valixhen prej kompensatoje dhe një bohçe me tesha, u shfaq pas portës me hekura të rënda të burgut në lagjen e jashtme të qytetit. Nga këmbët ishte zbathur.
– Këpucët e mia!- u tha atyre të administratës.
– Ku t’i gjejmë ne këpucëte tua, njëmbëdhjetë vjet më parë,- i tha dikush me cinizëm nga ata me uniformë.- Kësaj i thonë dua qiqra në hell!
– Ja, merr ato brashnjat e punës, të gurores!
– Dua vetëm mallin tim,- tha i zemëruar Minello! -Më morët vesh!
Tjetri bëri shurdhin.
Pas kësaj doli nga porta e madhe e burgut dhe ecte zbathur në rrugën e mëhallës në skaj të qytetit. Në njërën dorë valixhen prej kompensate dhe në tjetrën bohçen e lidhur kryq.
Eci ashtu zbathur derisa doli në sheshin e madh, që i thoshin Sheshi i Flamurit. Vazhdoi më tej zbathur, deri në Skelë.
Aty e kishte ndarë mendjen të shkonte te një kushëri i babait nga Bregu, të gjente një palë këpucë për të qenë, që të vazhdonte pastaj pjesën e mbetur të jetës së tij të vështirë.
Kishte qëlluar ditë pazari. Zërat e fshatarëve te tregu anës rrugës erdhën e u shtuan:
“Hajde piperka djegëse! Hajde bukëfiqe! Shegë të ëmbla dhe majhoshe! Arrë! Mjalt Kanine! Ullinj të kripur! Fasule që ziejnë me një valë!”

Këto thirrje i binin në vesh si zile të ditës së lirisë. Ndjeu për herë të parë ajrin e freskët tok me jodin e detit. Ndiente se njerëzit e shihnin, kthenin kokën të habitur. Të gjithë e merrnin padyshim për një të marrë, ngaqë edhe spitali kryesor psikiatrik i Shqipërisë socialiste ose Çmendina, në gjuhën e popullit, ndodhej pikërisht në këtë qytet, pak çapa më tej.
“Do të jetë i ikur nga fiqiri, i shkreti!” “Goxha burrë! Gjynah!” “Do të ketë dalë nga spitali… Nga çmendina”, thoshte dikush tjetër me keqardhje.
Minello Bolena i dëgjonte pothuaj të gjitha dhe hidhte këmbët me dhimbje përpara.
“Po”, thoshte me zë të ulët. “Nga spitali kam dalë! Nga çmendina e madhe që quhet Shqipëri! Unë isha brenda spitalit! Në pavijon! Ndërsa ju jeni të gjithë në oborrin e madh të spitalit! Edhe ata që janë nëpër shtëpira! Edhe ata nëpër zyra! Në oborrin e madh të çmendinës sonë janë! Të gjithë. Fyyt!”

Në tregun buzë trotuarit ra pak qetësi.
Ndiente thinjat që ia rrihte era e detit. Ashtu çau mespërmes turmës me një hap të ngadaltë, me një krenari të përkorë dhe dhimbje, duke parë nga deti në perëndim të qytetit. Tani ishte i lirë.
Një copë rrugë andej nga plazhi e bëri fillikat. Asnjë këmbë njeriu përreth. Kishte afro dyqind metrat e fundit mbi rrugën me asfalt.
Shputat e këmbëve mbi grimcat dhe guralecët anës rrugës i shkaktonin dhimbje, por ai nuk e kishte mendjen atje.
Në sytë e mendjes tani iu përhit gjyshi i kthyer nga Amerika me mbarimin e Luftës. Fiks këtu, në shtëpitë njëkatëshe anës rrugës dhe përballë plazhit e detit, ai kishte ardhur për herë të parë në këtë qytet të madh. E kishte sjellë gjyshi Marko, mbi karrocerinë e skodës çeke të Andonit nga fshati i tij i bukur, Malidha.
Tek bëri edhe hapat e fundit zbathur, tha me zë: “Të falem gjysh për frymën dhe uratën që na le. Të mos na shkelë me këmbë askush!”
Atë çast, vetja iu duk i lashtë, si të ishte shndërruar pak nga pak në gjyshin e tij Marko. Me flokët kaçurela të bardha, që ia merrte pa pushim era me kripë e detit.
Po aq krenar sa ai dhe po aq i bukur, edhe në dhimbjen e tij,

_ o0o__

VIZITA E BARBARËVE

-Tregim-

Nga SHKËLQIM HAJNO

Kishte ditë që nga qyteti R. ishin mërguar të gjithë zogjtë. Edhe pulëbardhat nga bregu i detit kishin mërguar.
Në vend të tyre tani dëgjoheshin vetëm krisma armësh.
Asnjë cicërimë, asnjë fluturim në qiell. Diçka nga shkarja e akullnajave prehistorike. Njerëzit e rrallë që ecnin nëpër rrugët e qytetit R. lëviznin si hije.
Dukej sikur rendnin për të kapur trenin apo autobusin e fundit, me synim askundin.
Ishin të shpërfytyruar. Burrat me dhe pa uniformë, të zhburrëruar.
Qyteti ishte i lashtë. Kishin kalur shekuj qëkurse kishte mbirë mbi rrënojat e një tjetër qytetërimi, edhe më të hershëm. Siç dukej, qenkej një lloj ligji që i bindej një kryeligji antik: Çdo gjë që mbin, një ditë do të bjerë. Dhe mbi të, mbi hirin, do të mbijë diçka e re.
Sikurse njerëzit mësohen më përgjumjen prej dyoksidit të karbonit që del prej qymyrgurit që digjet në një sobë, ata nuk e kishin vënë re se qyteti i tyre paskësh pasur aq shumë njerëz me uniformë. Ushtarakë të kufrit, ushtarakë të detit, ushtarakë të tokës, ushtarakë të nëntokës. Sa shumë!
Kurse kapelet, kishte ditë që ishin zhdukur nga qarkullimi.
Njerëzit, që zyrtarisht duhet të mbanin uniformë, tani kishin frikë t’i vishnin në publik. Dikur mburreshin me to. Në rrugët kryesore ecnin krenare uniformat me shenja, simbole e yje, aq impozante para qytetarëve të thjeshtë dhe sidomos para femrave. Dhe kënaqësia e disa prej tyre ishte të zbulonin pak përmbi vithe pistoletën ose një pjesë të saj. Një dëshirë sa rurale fshatareske, aq edhe infantile. Apo ndoshta një trashëgimi e së kaluarës, kur çdo shqipo kishte arsye që armën ta mbante si gjymtyrë të trupit.
Tani, i shihje disa syresh tek kishin marrë pamjen e idiotëve, të përhumburve dhe e ndjenin si djegien prej acidi, frikën e ndonjë shpagimi për zullumet e mundshme në kurriz të të tjerëve. Nga koha e paradave të përditshme të uniformave .
Disa, ditët e para të tollovisë kur çdo gjë pati rënë dhe rruga bente ligjin me dekretuesit e saj me maska, u vetburgosën në shtëpi pranë fustanit të grave, me shpresë për ditë më të mira.

***

Kishte ditë që qyteti, si krejt shteti, ndihej tek binte, me krokamë, si ato masat gjigante të akujve kur shembeshin në vorbullat e deteve në fjordet nordike.
Më qartë se në çdo gjë, kjo rënie tragjike dukej në fytyrat e ushtarakëve.
Vendin e qetësisë historike të qytetit prej ditësh e kishin zënë breshëritë e automatikëve kallashnikovë. Tek-tuk dëgjohej edhe ndonjë shpërthim mine në lulishtet buzë detit ose edhe brenda në det, në Limanin e vjetër, në Pontil dhe më tej, ku shtrihej porti i vogël detar me emrin e vjetër “Hamejtë e lumtur”.

Ai hynte, dilte dhe sërish hynte në zyrën e vogël sa një kuti shkrepse. Nuk lidhej asesi dot me agjencinë në kryeqytet. Tri ditë më parë kishin goditur me breshëri mitrolozi të gjitha antenat e postëtelefonit. Çdo komunikim ishte prerë si me tehun e një shpate që ende rrinte varrur si Shpata e Demokleut mbi kryet e të gjithëve. Edhe rruga nacionale që e lidhte qytetlimanin e vogël bregdetar R. me kryeqytetin, ishte ndërprerë nga shpërthimi i një mase dinamiti në vendin e quajtur Përroi i Thatë.
Vetëm pak ditë kishin kaluar nga rrëmbimi i armatimeve nga të gjitha repartet ushtarake që, mesa duket, paskëshin qenë, ai tani e kuptoi qartësisht, reparte imagjinare.
Kishte nisur lufta më e çuditshme që ishte dëgjuar kësaj ane: lufta shqiptaro-shqiptare.
Në qytetin R. flitej se në Jug do t’ia behnin nga çasti në çast forcat qeveritare! Madje disa kompani me kadetë të rinj, ishin nisur tashmë, dëgjohej jo vetem në pëshpërimat e kafeneve mbirë gjithandej në qytet po edhe në fshatrat periferike.
Duhet të vendosej rendi i humbur. Befas, Kronistit i kumboi në vesh një “oiii!!”, që i drodhi shpirtin.
Ishte e qara e një nëne për birin që ia kishin vrarë të prag të shtëpisë disa të armatosur rishtaz, që banonin një godinë më tej. Ndërsa në qendër të qytetit, vetëm njëqind metra nga zyra e tij, qetësinë e përkohshme e prishi skena e disa banorëve që ndiqnin njëri-tjetrin, duke qëlluar me breshëri në ajër nga dritaret. Nuk kuptoi pse iu kujtuan ato çaste skenat e filmit “Në Santiago bie shi”.
Nuk mbante mend prej sa orësh mbante në dorë një stilolaps, pa shkruar asgjë.

***
Befas, porta e zyrës së tij trokiti rëndë, gati u shqye. Brenda saj ia behën tre vetë me automatikë në duar. Që të tre dukeshin në mos të ndërkryer, të lojtur me siguri :
– Mos lëviz nga tavolina! Asnjë hap!-
Nga tre armët automatike u dëgjua zhurma e mbushjes me fishekë.
– Keni ndonjë gjë me mua!?- tha tjetri i hutuar dhe i frikësuar.
– Me ty nuk kemi gjë, por për dy minuta duhet të dalësh nga zyra! Të gjithë godinën e muzeut e kemi marrë ne. E kam zënë unë, bashkë me këtë zyrë!- tha më trimi.
– Donim ta shqyenim portën, po dikush na tha se ti mund të ishe këtu. Tani, hidh çelësat këtu!- dhe i drejtoi armën në gjoks.- Vjetërsirat e muzeut do t’i flakim mu në det, tek Limani.
– Gjynah ta shqyenit portën… Pak shpenzime keni bërë ju këto ditë?- tha hidhur Kronikani. Futi duart në xhepa për të nxjerrë sendin që i kërkuan.
Nuk donte të shfaqej i trembur.
-Ku do të jeni t’ua sjell për pesë minuta? -dhe tregoi orën e dorës si për të qenë bindës. -Sa të marr këtë makinën e shkrimit. Apo ju duhet?
-Nuk na duhet.Edhe atë do ta hedhim në det.!
-Silli tek bari përballë! Por vetëm 5 minuta! More vesh?!-tha ai që bënte kryesorin dhe i ra e pëllëmbë tytës së automatikut.
-Patjetër, -tha Kronikani, njeriu pa armë që mbeti për një grimë, vetëm në zyrën e tij.

***
Pa kaluar, një çerek ore, ai doli nga zyra e agjencisë dhe shkeli te pragu i barit “Galeria”që tani ishte kthyer në një kabare. Një duhmë erërash guzhine, hashashi dhe pijesh iu përplas në fytyrë. Iu kujtua se deri pak më parë, ky vend kishte qenë galeria e parë e arteve pamore të qytetit R.Galeria ART-R, e kishte shënuar një piktor I qytetit qe mbante ne koke një bustinë rrobe dhe me kaçurrelat e leshuara deri ne supe, ngjante si heremitët mesjetarë të shpellave të Langaricës, pëvuajtur deri në dhimbje.
Bëri disa hapa në brendësi për shquar mes tymnajës së duhanit dhe hashashit, mysafirët e zyrës po nuk po dallonte askënd. Zëra, britma, të qeshura histerike që gëlonin gjithnjandej në lokal. Fare pranë tij shquajti personat që kërkonte. Mbi tavolinën e vogël katrore të tyre ishin vendosur dy automatikë të vegjël ndoshta ‘Tomson’
E kishte ndjerë psikologjisë e turmave të armatosura dhe veçmas, të shtabeve të tyre që kontrollonin qytetin e gremisur R. dhe arteriet që e lidhnin atë me pjesë të tjera të vendit. Kudo ndjehej, madje edhe në ajër se çdo gjë shtetërore tani ishte armike. Për rrjedhim edhe agjencia e e tij si kronikan atje në Kryeqytet.
Që të mos u jepte idenë vizitorëve të armatisur se ishte i frikësuar prej tyre, e ngriti zërin:
-Çelësat, zotëri…Meri! Po u bëtë pishman dhe nuk ju duhen, më gjeni kollaj….
Tjetri zgjari dorën dhe i mori . Kronikani u ktheu krahët dhe bëri për nga dera mes zhurmës, amullisë, tymit të hashashit dhe erës së rëndë të mishit të pjekur mbi disa tavolina.
Kur, sa do të shkelte mbi pllakën e pragut të portës për të dalë në trotuar, në vesh i erdhi një thirrje me histerizëm nga brenda lokalit:
-Ai kronikani është me PD dhe duhet shkuar në plumb…!
Befas ktheu kokën nga salla dhe u habit sesi në gjithë këtë amulli e zhurma, krejt pa pritur, u vendos një heshtje e beftë.
-Kush foli?-iu drejtua ai tavolinës me armë, hashash dhe mish të pjekur.
Një heshtje varri. Askush nuk u përgjigj. Ai priti që personi që sokëlliti të ngrihej, ta godiste se paku me një qytë arme. Por, për habinë e tij, askush nuk pipëtiu.
Krejt i habitur, iu afrua tavolinës nga erdhi zëri:
-Dëgjo këti ti me armë. Po. Unë jam një kronikan.Në punën time.Në shtetin tim.Ti, nuk di çfarë je. Armë nuk kam!-dhe i tregoi stilolapsin që mbante në dorë…Kështu?!…
-……!
Heshtja vijoi deri sa ai doli në trotuar.
Në kokë kishte një pështjellim. Në fytyrë, në mushkëri dhe thellë në shpirt, befas ndjeu erën e ftohtë të marsit që vinte nga deti tok me jodin dhe kripën që i fshikullonte fytyrën.

***
Kishte disa muaj që ishte vendosur një kinse rend. Rropullia pothuaj kishte reshtur. Kjo, pati ndodhur pas zgjedhjeve të parakoshshme.Në qeverisje te republikës kishin mbërritur vizionarë të tjerë.
Kronikani i ishte kthyer rutinës së punës së dikurshme.
Një ditë në rrugën Sinagoga befas, u përball me njërin nga skuadronët e vizitës në zyrë. Iu kujtua turbullt emri i kësaj monstre, Dosi . Tjetri e pa shkarazi dhe i fshehu sytë. Kronikani e vështroi thukët me shkrepëtimë syri.
-Më ka mbetur edhe një kopje çelësi-i tha. -Mos ju duhet ende?
Tjetri, që shpesh në qytetin R, i thërrisnin në mungesë edhe me një emër të dytë si ‘biri i kurvës”, me tipare dhe ngjyrën e shartimit të një race me ngjyrë me nje tjetër të bardhë, nuk foli. Rrëshqiti në trotuar, përhitur si një lloj zvaraniku qe tek largohet lëshon në gjyrmën e vet një masë ngjitëse të rëshirtë me erë të pazakontë.
__o0o__