DIOQEZA E KUNAVISË – Studim Lutfi ALIA

March 28, 2019

Në Iliri, krishtërimi u përhap me Apostullin Pal, si e thekson në letrën e tij të vitit 58 e.s, ku shkruan: “Nga Jeruzalemi deri në Iliri, kam predikuar ungjillin e Krishtit” (Letra Romakeve 15; 19). ^[1] Pra, pa mëdyshje, kisha iliro-arberore është apostolike. Këtë rrethanë historike e theksojnë At Farlato dhe At Koleti, në veprën “Illiricum Sacrum”, ku shkruajnë: “Bashkësia e krishterëve të Durrësit, është me e vjetra e Ilirisë, e themeluar nga apostulli Pali në vitin 58 erës sonë”. ^[2]

Në shekujt I – II e.s, krishtërimi ishte fè e ndaluar dhe perandoret nga Neroni e deri te Diokleciani, kishin dhene urdher te persekutoheshin besimtarët. Në këto rrethana, të krishterët mblidheshin në vende të fshehta, ose në shtëpitë e besimtarëve, të quajtura Domus ecclesia (shtëpia e bashkësisë), sepse ende nuk ekzistonin kishat. Krishtërimi u përqafua herët në provincat e banuara nga ilirët, si dëshmohet nga martirizimi i Cesarit dhe Astit në Durres; Hermesi, Ibasi, Feliksi dhe Peregrini në Apoloni; Terini në Butrint, Flori dhe Lauri ne Dardani etj. ^[3] Peshkopi i parë i Durrësit dhe i Epirit të Ri ishte Çezari (viti 70), i dyti Asti (vitet 98 – 116). ^[4] Shën Asti, peshkop i Durrësit, u arrestua ne vitin 116 e.s nga Agrikola guvernatori i Durrësit. Asti, nuk pranoi të nderonte perëndinë Dionis andaj romakët pasi e rrahën, e xhveshën, ia lyen trupin me mjaltë dhe e varën në një pemë, ku vdiq nga shoku anafilaktik, pas pickimeve të bletëve dhe grenzave. ^[5]

Krishtërimi u legalizua si fe në shkurt te vitit 313 e. s, me Ediktin e Milanos (Dekreti i Milanos), i njohur si Edikti i tolerancës, që garantoi lirinë fetare dhe e shpalli krishtërimin fè zyrtare. Me këtë dekret iu dha fund persekutimeve të krishterëve, që ishte ligjëruar me Ediktin e Galerio të vitit 311.^[6]

Në shekullin IV, krishtërimi u kodifikua me Biblën, u krijuan institucionet fetare si ipeshkvitë dhe dioqezat, famullite, kishat dhe manastiret dhe njëkohësisht hierarkia: ipeshkëvët, kryeipeshkëvët, famulltarët, priftërinjt dhe abatët (murgjët). Bibla ishte e shkruar në gjuhët greke dhe aramaike, ndërsa në vitin 382 e. s, prifti ilir Hieronymus (Shen Jeronimi), e përktheu librin e shenjtë në gjuhën latine, i njohur me emërin La Vulgata. ^[7]

Në antikitetin e hershëm dhe të vonshëm, Epiri i Ri e përqafoi krishtërimin duke krijuar bashkësite fetare dhe në trevat e thella malore. Fshatarët e përqafuan krishterimin si kundervenie ndaj Costitutio Antoninana e njohur si Edikti i Karakallës e vitit 212 e. s, që u njihte citadinancën banorëve të perandorisë, por përjashtonte te quajturit dedittcii, pra populltën rurale (fshatarët). ^[8]

Banoret e Prinicpatës së Kunavisë, ishin ndër të parët, që përqafuan krishtërimin, me kishat e para ne fund te shekullit IV. ^[9]

Kishat ilire ishin në varësi të Romës, por nuk dihet viti i saktë kur u hapën te parat, andaj flitet rreth shekujve IV – VI e. s, periudhe kur u formuan bashkësitë e para të krishtera dhe u ngriten ndërtesat e para të kultit, si bazilika, baptistere (pagëzimore) dhe kishat e para në Durrës, Shkodër, Lezhë, Mat, Apoloni, Tiranë, Kunavia, Elbasan, Ohër, Vlorë, Sarandë, Butrint, Gjirokastër etj.

Autori i shekullit VI, Kosmas, i përfshinë iliro-arbërorët në grupin e popujve të parë, që përqafuan krishteri-min. Durrësi dhe Nikopoja ishin qendrat kryesore, nga ku krishterimi u përhap në katër provincat ilire Preval, Dardani, Epiri i Ri dhe Epiri i Vjetër. ^[10]

Një dëshmi bindëse e përhapjes të krishtërimit dhe formimit të kulturës së krishterë ndër iliro-arbërit në shekujt IV – VI e. s, është përdorimi i termave kishtare me origjinë nga gjuha latine, që shprehin shtresën më të vjetër të gjuhës shqipe kishtare. Moria e termave kishtare të shqipëruar, ose të përshtatura me mjeshtri në gjuhën iliro-arbërore, u përdorën në ritet fetare, në liturgji, në meshë, në rrefimet, pasi kësisoj kuptohej nga populli, i cili i përdori në të folurën e përditëshme, ashtu si u përdorën në letërsinë kishtare të shekujve XVI – XVIII dhe si përdoren në ditët e sotme. Terminologjia kishtare është identike për të dy kishat, çka dëshmon se u përkthye dhe u përshtat në gjuhën shqipe, para ndarjes të kishës, kur kisha iliro – arbërore ishte në varësi të Romës dhe përdorte gjuhën latine. Pa pretenduar t’i trajtoj të gjithe termat kishtare, në vazhdim po prezantoj disa me kryesoret:

Christus – Krishti, Abatum – abat, Abbazia – abacia, Aeternitas – amëshim, Amen – amin, Angelus – engjëll,

Batesimus – pagëzim, Benedictus – bekim, Calix – kaliçe, kupa; Calix sanctum – kupa e shenjte, këlshejt; Canticum – kanga, kënga, Caritatis – mëshirim, Campana – këmbana, kumbona; Campanillum – këmbanore,

Comunionum – kungim, Confesionum – rrëfim, Conventus – kuvend, Cresima – kreshma, krisma; Cristianus – i krishtere, Crucis – kryq, Diachone – dhjak, diakon; Ecclesia – kisha, Elemosinum – lemosha, Episcopatus – peshkopata, ipeshkëvia, Episcopus – peshkop, ipeshkëv; Evangelium – ungjilli, Fratum – frat, frati, Infernum – ferri, Litanum – litania, Iter – altar, Messario – meshari, Missa – mesha, Monaca – murgesha, Monachus – murg, Monastirum – manastir, Navitatis – Krishtlindja , Këshënella; Praedicant – predikoj, Paschalis – pashka,

Pecatum – mekat, Pretium – prift, Rosarium – rruzare, Rosalia – rrëshaja, Sacerdos – prift, presbyteros – prift i vjetere, Sanctum – i shenjtë, shenjëtor, Sacramentum – sakrament, Suora – motra murgeshe, Te Deum – (te falem Ty o Zot, Sancta Trinitas – Trinia e shenjtë (Triniteti), Spiritus sanctum – shpirti i shenjtë etj, etj.

Ritet fetare dhe liturgjia ne kishat iliro-arberore zhvilloheshin në gjuhen latine dhe greke antike, por perkthimi dhe pershtatja e termave latine ne gjuhen iliro-arberre, deshmon se katekizma, kungimet, pagezimi, rrefimi, mësimi i parimeve themelore të doktrinës se krishtere, zhvilloheshin në gjuhën amtare iliro-albaneze, pasi vetem kesisoj, kuptoheshin nga njerëzit e thjeshtë. Pra gjuha ishte faktori qe lidhi komponentët etno-kulturore me ato shpritërorë – fetarë, duke kontribuar ne formimin e individualiteti kombetar te arberve.

E njëjta dukuri ndodhi me emërat e shenjëtorëve apostolikë dhe të martirëve të hershëm krishtërimit, të cilët u përshtatën në gjuhën iliro-arberore, kësisoj Paulus u quajt Pal, Stefanus – Shtjefen, Andrea – Ndre, Giovanni – Gjon, Demetrius – Dhimiter – Mitër, Giacomo – Gjokë, Tomasso – Toma, Nikolla – Kola, Georgius – Gjergj – Gjel etj. Kjo praktike për t’i përshtatur emërat e shenjëtorëve në gjuhën tonë, vazhdoi dhe me shenjëtorët e shekujve të mesjetës së vonëshme, si me Shen Francesco, të cilin arbërit e quajtën Çesk dhe Fran; Shen Antonio – Shen Ndoj, Shen Ndou, Shen Noj, Sënoj etj, etj.

Hershmërinë e krishtërimit shqiptar e provojnë gjithashtu një sërë emrash vendesh që u referohen martirëve të parë të Lindjes, kulti i të cilëve ka qenë i përhapur në shek. IV-VI, madje kishat e para iliro – arbërore kishin emërat e tyre. Në antikitetin e vonshëm dhe në mesjetën e herëshme, në trojet tona, u krijuan toponome të reja, me emërat e shenjëtorëve dhe të martirëve të krishtërimit të kishave ilire – arbërore, madje emërat e rinj u shqipëruan dhe u përdorën si emëra lagjesh, fshatrash, krahinash e malesh, për pasojë disa fshatra humbën emërin origjinal dhe morën emërat e shenjëtorëve të kishave, te ipeshkevive e te katedraleve të dioqezave sufragane, ndër të cilët po rendis:

Shtish – e mori emërin nga Sanctus Matheus.

Shengjergj – Sanctum Georges.

Shirgj dhe Shirgjan – Sanctus Sergius.

Shijak – Sanctus Joachinus.

Stefaniaka – Shtjefen – Sanctus Stefanus.

Shëmri – Sancta Maria.

Shupal dhe Shpal – Sanctus Paulus.

Shijon, Shengjun – Sanctus Johannes.

Shiroka – Sanctus Rocco (Roko).

Shënlli, Shendellia – Sanctus Ilia.

Shënpremte – Sanctus Veneranda.

Shmili, Shumilli – Sanctus Mehilli.

Shubak – Sanctus Bakus.

Shënkoll, Shinkoll, Shënik – Sanctus Nikolla.

Shëndekla – Sanctus Tekla.

Shëndre – Sanctus Andrea

Shëmitër – Sanctus Demetrius

Shënandoj, Snoj, Ndoj – Sanctus Antonio etj., etj.

Shenavlash – Sanctus Vlasus

Shtuder – Sanctus Teodorus

Shkallnuer – Sactus Januaris (Shen Kallnueri)

Kjo shpeshtësi dhe shtrirje e gjërë e toponimisë së krishterë në trevat shqiptare, tepër e rrallë në vendet e tjera ballkanike, dëshmon se populli yne, besimin e krishterë e perqafoi, e përceptoi dhe e zbatoi në gjuhën amëtare, në gjuhën iliro – arbërore. Kjo kulturë e krishtere shprehet dhe ne treven e Martaneshit, ku ende ruhen toponime te krishtera si Shemtrina (Shen Miter), Shenkoll (Shen Nikolla), Shen Premte, Shelleshi (Shen Aleksanderi), Shumili (Shen Mehilli), Shen Martini, Martinida, Kroi i Kishes, Fushë Kisha, Gjoni (Shen Gjoni), Shkiara (Shen Kiara), Kisha e Dedës, Shqema e Kishes, Gurra e Murgut, Kisha e Hidrait, Arat e Kishës, Kroi i Krishtit (Kostenje), si dhe emëri i fshatit Peshk, me origjinë nga forma e shkurtuar e emërit Peshkopata, njelloj si Peshkopia ne Diber, Peshkepia ne Vlore, Peshkepia ne Sarande etj.

Farlato, Eubel, Makuŝev, Gams etj, theksojne se ne fund te shekullit IV, banorët e Kunavisë në Epirin e Ri, e përqafuan krishtërimin, por vetëm në fund të shekullit e V, kishat dhe manastiret e kesaj treve u organizuan ne Dioqezen shufragane te Kunavise, ne varesi te ipeshkevise se Durresit. ^{[2, 11, 12]}

Në “Illyricum sacrum” rezulton se kisha e pare në qendër të trevës, në antikitet mbante emërin e Shen Dhimitrit, e cila në shekujt V e.s u bë katedrale e dioqezës shufragane te Kunavisë. ^[2]

Ne shekujt V – VI, Kunavia ishte seli peshkopale: Diociesi Chuanviense. ^[13]

Ne relacionin e viti 519, i deleguari i Papes Hormisdas, pasi vizitoi trojet iliro-arberore, shkruan se kryepeshkopi i Durresit dhe peshkopet e dioqezave sufragane te Stefaniakes, Kunavise, Krujes etj, vareshin nga Kostantinopoja, ndersa Dioklea, Lezha, Skampa, vazhdonin te ishin te lidhura me Papen e Romes. Nga ky relacion kuptojme se Epiri i Ri kishte dioqeza te lidhura me Romen, dioqeza te lidhura me Kostantinopojen, por dhe dioqeza “te perziera”, si ajo e Kunavise, me kisha te lidhura me Romen dhe disa te lidhura me Kostantinopojen.^[14] Gjate shizmes te Akacit, dioqeza e Epirit te Ri kaloi në varësi të Patrikanës të Kostantino-pojës. Kete periudhe historike e spjegon historiani Pellumb Xhufi, i cili shkruan: “Arberit, ne mesjeten e hereshme, perqafuan te njejtin besim fetar me Bizantin. Perhapja e fese se krishtere ne trojet tona, konfirmohet me faktet, se duke filluar nga shekulli i IV, prania e selive Peshkopale ne Arbanon si te peshkopa-tave Skampa, Stefaniaka, Kunavia, Kruja, ne varesi nga Metropolia e Durresit, kishin kisha te mirestrukturuar. Vlen te theksohet se, ne ndryshim nga provincat fqinje Praevalis, Dardania, Epirus Vetus, kleri i provinces Epirus Novus, u lidhen me Kostantinopojen, kesisoj ne momentin kur ndodhi “kriza akaciana” me Romen, u arrijt deri ne perplasje te hapura per te fituar kishen Ilirike”.

Kisha ilire ne fundin e shekullit VI bëhet e njohur nëpërmjet korespondences se Papës Gregori i Madh, i cili me dy qarkoret derguar klerit te Ilirise, ndriçon disi gjendjen fetare dhe gjendjen e popullit të rraskapitur nga sulmet sllavo-avare dhe prirjet per t’u lidhur me kishen bizantine. Papa i tërheq vëmendjen kryeipeshkëve te Durresit dhe ipeshkeve te dioqezave shufragane te Stefaniakes, Krujes, Lezhes dhe Kunavise, qe te punojne per forcimin e lidhjes me kishen e Romes. ^[15]

Ne rgjistrin kishtar te viteve 905 – 907, te hartuar nga perandori bizantin Leo VI Sapiens (886 – 912), renditet dhe eklezia Chonubiensem (Kunavia), e cila ishte ipeshkevi shufragane e Metropolise se Durresit, qe ate kohe ishte zgjeruar dhe kishte ne varesi ipeshkevite shufragane te Stafaniakes, Krujes, Kunavise, Lezhes. Kunavia ishte dy kishtare, pak kisha te varura nga Roma dhe shumica ne varesi te Patriarkanes te Kostantinopojes. ^[16]Kjo eshte arsyeja pse Farlato dhe Koleti, autoret e “Illiricum Sacrum”, kur flasin per dioqezen e Kunavise per shekujt IV – X, thone se Propoganda Fide, nuk ka dokumenta te hollesishme, pasi kjo dioqeze ishte ne varesi te Kostantinopojes.

Perandori bizantin Jan Cimiskes (John Tzimiskes – me origjine armene) ne vitin 976 shkruan se Metropolia e Durresit shtrihej nga Tivari ne Vlore dhe kishte ne varesi 15 peshkopata sufragane: Antivari, Ulqini, Shkodra, Drishti, Dioklea, Pulti, Elisoni, Kruja, Stefaniaka, Kunavia, Benda, Amantia, Apollonia, Vlora etj. ^{[17, 18]}

Në vitin 1022, Papa Benedikti VIII, ia hoqi Durresit ipeshkevit e Tivarit dhe Ulqint dhe ia kaloi kryeipesh-këvisë së Raguzës, ndersa dioqezen e Kunavise e la perseri ne varesi te Metropolise se Durresit.

Ne shekujt X – XI, ipeshkevite e Tivarit, Shkodres, Drishtit, Pultit dhe Ulqinit ishin ne varesi te Romes, ndersa dioqezat e Durresit, Krujes, Kunavise, Stefaniakes.

Sipas arkimandritit Nil Dhoksopatri, ne vitin 1143, nga 15 dioqeza, qe kishte pasur ne varesi, Metropolise se Durresit, i mbeten vetëm 4 dioqeza: Lezha, Kruja, Stefaniaka dhe Kunavia. Keto tre te fundit, ishin ne territoret e Arberise dhe administrativisht te lidhura me Durresin. ^[19]

Dobësimi i pushtetit qendror te Bizantit dhe decentralizimi i tij, në fundin e shekullit XII, ndikuan që Arberit, te krijojne nje strukture administrative te pavarur, me tipare të qarta shtetërore, e cila shpejt u kristalizua ne një dinasti sunduese me fisniket vendas. Ne vitin 1190 princi Progon themeloi Principaten e Arberit, i pari shtet ne historine tone mesjetare Principata feudale e Arberit, me kryqender Krujen e ruajti në mënyrë të qëndrueshme shtrirjen Drin-Shkumbin, duke krijuar nje komunitet arberor te forte politik, adminis-trativ dhe fetar. Princat e dinastise Progoni, i forcuan lidhjet me Vatikanin. Papa Inoçenti III, ne letren derguar ne vitin 1208 princit Dhimiter Progoni, te cilin e quan “nobili viro Demetrio albanensi principi” dhe “Judex Albanorum”, i kerkon te braktisi fene bizanatine dhe te kaonte ne rradhet e popujve katolike. Ne vitet e Shtetit te Arberit, filloi kthesa, shumica e ipeshkevive kaloi ne varesi te Romes, mes tyre dhe ipeshkevia e Kunavise, madje nga viti 1210 dhe ne vazhdim, 41 ipeshkevet e dioqezes se Kunavise ishin te gjithe katolike, te emeruar nga Papa. Dhespoti i Artës Mihal Engjell Komneni, ne letren e dates 20 qershor 1210, permend dy burra fisnike, Simonin peshkop i Kunavise (Chunaviensem episcopum) dhe Theodhorin peshkopi i Cernikes (Cernicensem episcopum). Dok. 35, Acta Diplom. vol. I.^{[18, 20]}

Forcimin e kishes katolike ne Kunavia e pershkruan Papa Inoçenti IV, ne letren e 8 gushtit te viti 1250, qe i dergon Urdhrit të Predikatorëve në Hungari, te cileve u ben thirrje, që ndër te tjera “të kujdesen ne veçanti për Kunavinë, sepse atje, disa peshkopë dhe shumë klerikë, jetojnë ende nën dominimin e grekëve, por duan sinqerisht ritin e kishës tone të shenjtë Romane“. (Šufflay, Acta diplomatica A, I, faqe 199).^[18]

Anonimi i Gorkes, ne vitin 1308, shkruan se ipeshkevite e Arberise se mesme Kunavia, Stefaniaka dhe te Arberise veriore (Pulti dhe Dibra), “nuk jane as katolike dhe as shizmatike, por po te ishte dikush qe t’i u pro-pozonte fjalen e zotit, ata do te behen katolike te paster, sepse i duan latinet”.^[21].

Ne vitin 1332, kryepeshkopi i Tivarit Gulielmo Adae, ne informacionin per mbretin e Frances Filipi VI ne Avinjon, shkruan se te gjithe banoret e Albanise jane katolike. ^[22]

Pavaresisht nga keto mosperputhje, rendesi ka se ne shekullin e XIV, albanezet u lidhen me kishen katolike, si tregon dhe M. Šufflay per ipeshkevine e Skampa e cila ne shekujt XI – XII ishte dioqeze bizantine, ndersa ne shekullin e XIV shfaqet si dioqeza katolike e Vregut (Vregensis, Bergarensis, Bregarensis). ^[18].

Ndonese Regnum Albaniae u shpall zyrtarisht në vitin 1272, ne dokumentat papale, per here te pare eshte përmendur ne vitin 1317, ne dy bulat e Papa Gjoni XXII dhe te dyja te lidhura me dioqezen e Kunavise.

Dokumenti i parë i kancelarise Papnore, është bula e Papes Gjoni XXII, e 10 maj 1317, qe i drejtohet Imzot Guljelm Montegrano, ipeshkëvi i Kunavise, ne kryeipeshkevine e Durrësit te Regnum Albaniae, i cili urdhero-hej te paraqitej në Avinjon, ku ne kete kohe ishte transferuar selia Papale. Kjo bulë, eshte me vlera te medha historike kombetare, si per faktin se eshte i pari dokument, me te cilin Papa e njeh zyrtarisht Regnum Albaniae, por dhe sepse lidhet me historine e treves se Kunavise, qe ishte pjese e Mbreterise se Albanise dhe te dioqezes, ku ishte forcuar kisha katolike. Rruga nga Kunava në Avinjon ka zgjatur rreth 20 ditë, sepse në bulën tjeter te dates 18 maj 1317, Papa e urdheron Imzot Gulielm Montegranon, të paraqitet urgjentisht e personalisht brenda 20 ditëve “infra viginti dies se coram pontifice personaliter sistat”, çka na ben te supozojme se ka arrijt ne dhjete ditet e para te qershorit, por nuk dime sa kohe qendroj ne France. Rendesi ka, se pasi u kthye, Imzot Montegrano u be inspiruesi dhe organizatori i kryengritjeve antiserbe ne Kunavi, Trafandina (Miredita), Mati, Kruja, Stefaniaka, Benda, Dibra etj.

Mbreti Karli I Anzhu, ishte katolik, kesisoj perkrahu e favorizoj forcimin e kishes katolike, si rezullton ne nje kronike te vitit 1295, te Galvano di Levante, i cili tregon kthimin ne katolike te shume familjeve fisnike si Skura, Matranga, Blinishti, Topia, Vrana, Martaseos i Martanas (Martaneshit), Dukagjini, Zakaria etj dhe si kuptohet dhe popullsia e ketyre trevave, ndoqi shembullin e fisnikeve.

Bula e dyte e Papës Gjon XXII, e 17 shtator 1317, i drejtohet Imzot Ndreut (Andrea Croensis – Andrea Krutani), ipeshkevi i Krujes, i cili krahas detyrave te tjera, ngarkohej nga Papa të konfirmonte emerimin e At Gjon Rubeut në famullinë e kishës së Shën Nikolla në Petrosa të dioqezës se Kunavisë, pra flitet per kishen e fshatit Lena te sotem. At Gjon Rubeu, eshte i vetmi prelat i famullive te Kunavise, qe rezulton ne dokumentat e kohes, çka sugjeron se duhet te kete qene klerik i rendesishem, per derisa ishte permendur ne bulen e Papes. Sipas M. Šufflay, famullia e Shen Nikolla ne Petrosa, ishte shumë e pasur. ^{[18, 23]}

Nga shekulli XIII, Dioqeza e Kunavise kishte Katedralen e Shen Gjon Pagezorit, nje ndertese madheshtore e ndertuar me mermer te latuar, si e pershkruajne Farlato dhe Koleti, ne vepren “Illirici sacrii”.

Ne nje dokument (Acta concistorio) te vitit 1420, rezulton se katedralia e dioqezes sufragane e Kunavise, ne antikitet mbante titullin e Shen Demetrii: “Sed nomine S. Demetrii antiquitus ornatam fuisse indicant acta; nec constat, quo tempore haec mutatio contigerit. Ecclesia Canoviensis titulo San Joannis Baptistae, nunc dicata est”, por me pas, u konsakrua me titulln e Shen Gjon Pagezorit, por nuk dihet viti i sakte kur e ndryshoi emrin. ^[2]

Me siguri emri iu ndryshua pas termetit te rende te vitit 1275, qe shkeputi nje pjese te shkembit perballe, qe e demtoi ndertesen ekzistuese, ndersa katedralia e rindertuar u konsakrua Shen Gjon Pagezori, mbrojtesi i i barinjeve, bujqeve dhe nga fatkeqesite e natyres.

At Farlato dhe At Koleti, ne “Illirici sacrii” shkruajne: “La Chiesa Canoviense è intitolata a San Giovanni Battista, verso il quale gli abitanti sono affetti da grande venerazione; il tempio della cattedrale è ancora integro, costruito di blocchi tagliati di bel marmo. Ne katedrale kishte afreske, ikona dhe shtatore shenjeto-resh, natyrisht u shkaterruan nga barbaret turq, kur e pushtuan kete treve, por banoret e Martaneshit kane ruajtur dhe nje statuet te Jezu Krishtit, e derdhur ne bronx dhe padyshim prodhuar ne vend ne farkat e Batres e gjetur ne rrenojat ne Fushe Kishe te Theknes dhe e ruajtur nga malesoret martaneshas.

Bazuar ne dokumentat e Propogandes Fide, At Farlato dhe At Koleti ne veren madhore “Illirici sacrii”, theksojne se ne sheujt XIII – V, dioqeza e Kunavise kishte 23 famulli: “Da esso dipendevano 23 parrocchie, fra cui da notare una chiamata da Santa Maria “de Numenalta”, dove un tempo fu un celebre Monastero dell’Ordine Benedettino”. Duke theksuar se ky kuvend eshte nder me te hereshmet i themeluar nga urdheri Benedektin, te cilin Farlato dhe Koleti e quajne “Numenalta”, ndersa Cordignano e sqaron se eshte “Shume e Nalta Shën Maria Hyjlindëse e Martaneshit. ^[24]

Malesoret e Kunavise e nderonin kultin e Shen Merise, si deshmon gjetja ne fshatin Gjon e nje ikone te pikturuar ne dru, me permasa 12 x 7 cm, e cila mbahej e varur ne qafe nga grate. Ne kete ikone eshte pikturuar Shen Maria dhe apostoli Shen Gjoni me librin ne doren e majte, hartues i Ungjillit, por ndofta simbolizon dhe scriptorium te manastirit ku murgjit shkruanin dhe lidhnin libra.

Fragment i statuetes te Jezu Krishtit i kryqezuar, e derdhur ne bronz,

Prodhim ne shekujt VI – X.

Ne manastrin e Hyjelindeses Shen Maria, pas lutjeve, murgjerit kalonin kohe te gjate ne dhomat e shkrimit scriptorium monasticum, shkruanin, kopjonin e faqosnin libra. Me duart e tyre kane shkruar ungjille, kodikë, mesharë, inkubula, letra, tekste katekizme, formula pagezimi dhe celebrimi martesash ne kisha e treves. Keto doreshkrime shkruheshin ne latinisht, ne greqishten antike dhe ne gjuhet sllave, por pa me te voglin dyshim, ndonje eshte shkruar dhe ne gjuhen albaneze, per deri sa kjo ishte gjuha liturgjise dhe e sherbimeve ne 23 kishat e Kunavise dhe ne ato arberore.

Shen Maria dhe apostulli Shen Gjoni me librin ne doren e majte.

Ikone e shekujve VI – X

Studiuesi Valter Shtylla shkruan se Abacia e Shën Mërisë në Martanesh ishte një Kuvend katolik, qendër e rëndësishme fetare e familjes së Kastriotëve, të cilën Gjoni me Vojsaven dhe me femijët e vizitonte shpesh me dhurata dhe të holla. Manastiri, ka shërbyer si shkollë për përgatitjen e priftërinjve të rinj, prej ku më pas vazhdonin studimet per teologji në Padova. ^[25]

Ne Manastirin e Shen Marisë Hyjelindese, ndodhej dhe varri i Stanisha Kastriotit, i cili kishte ndërruar jetë në vitin 1446. ^[26]

Ndermjet 23 famullive te dioqezes se Kunavise, shquhen katedralia e Shen Gjon Pagezorit, Manastiri i Shen Maries Hyjlindëse, abacia e Shen Aleksandrit ne Val, ku mendohet se ishte varrosur Vojsava Kastrioti, famullia e Shen Nikolles dhe Sehn Andrea ne fshatin Lene, manastiri i Shen Martinit dhe kisha e Shen Premte ne fshatin Peshk, kishat e Shen Gjergjit, Shen Kiara (ne Malcu), Shen Gjonit, Shen Mehillit ne fshatin Gjon, Kisha e Qytezes ne Val, etj, etj. Si rezulton nga kronikat e mesjetes, Gjergj Kastrioti adhuronte Shen Mehillin, andaj shkonte shpesh ne kete kishe te fshatit Gjon, per te asistuar ne meshat dhe ceremoni te ndryshme fetare.

Nje aspekt tjeter interesant, e pershkruan von Hahn pas vizites ne Val ne vitin 1853. Ne librin e tij botuar ne Viene, tregon historine e kembanes te katedrales se Shen Gjon Pagezorit: “Martineshi ruan deri ne ditet e sotme nje kambane te madhe te kishes. Ajo perdorej per te thirrur mbledhjen e komunitetit. Ne kohen e vdekjes se Sulltan Mahmudit, ora e qytetit te Elbasanit u dogj dhe kambana u shkri. Qytetaret e Elbasanit kerkuan te blejne kambanen e Martineshit, por kjo kerkese iu refuzua nga malesoret, kesisoj atyre iu desh te blenin nje te re ne Trieste”. “Diese Gebirgsansicht bildet den westlichen Eingang zur alten Candavia, Martinesch in der Nachbarschaft von Molajesch bewahrt bis anf den heutigen Tag eine grosse Kirchenglocke; sie wird jetzt dazu benutzt, um die Gemeinde zur Versammlung zu rufen. Als zur Zeit des Todes von Sultan Mahmud der Stadtuh-rthurm von Elbassan abbrannte und dessen Glocke schmolz, verlangten die Städter die Glocke von Martinesch zu kaufen, sie wurden aber abschläglich bedeutet, und mussten sich eine neue von Triest verschreiben”. ^[27]

Si shihet dhe ne gjysmen e dyte te shekullit te XIX, historia shume shekullore e dioqezes se fameshme te Kunavise dhe e katedrales se Shen Gjon Pagezorit, ishin ende te gjalla, terheqese, inspiruese me misteret dhe

mistiçizmin, te admirueshme me pasurine e tyre historike, fetare, kulturore dhe patriotike.

Literatura

Angelo Ranon. San Paolo. Vita e lettere. Introduzione al nuovo testamento II. Messaggero. Padova 1991.
Daniele Farlato et Jacopo Coleti. Illyrici Sacrii: Ecclesia Diocletana, Antibarensis, Dyrrhachiensis et

Sirmiensis cum earum suffraganeis, 1751 – 1819. Tomo 7

Andrea Llukani. Krishtërimi në Shqipëri. Botim:T. Xhagjika” Tiranë, 2014, faqe 8- 11
Moikom Zeqo. Kulti i Shën Astit, Gazeta Shqiptare, 26. 04. 2001
Lutfi Alia. Kunavia I, Zemrashqiptare.net. 2012
Arnaldo Marcone. Pagano e cristiano. Vita e mito di Costantino, Roma-Bari, Laterza, 2002
Lutfi Alia. Shen Jeronimi i Ilirisë. Zemrashqiptare.net. 2012
Dione Cassio, Vita dei Severi, 77, 9, 5
Makuŝev. O Slavjanah v Albanie. Vavsavskij Univers. Izvestija. 1671. Heft 3, f. 128
Cosmas Indicopleustes christianae topographiae prologus, hypothesis, pinax. Traduttore Holstenius

Lucas, 1596-1661, Topographia Christiana

Konrad Eubel, Hierarchia Catholica Medii Aevi, vol. 1, p. 218; vol. 2, p. 141; vol. 3, p. 175]
Pius Bonifacius Gams, Series episcoporum Ecclesiae Catholicae, Leipzig 1931, p. 408]
Indice generale alfabetico delle materie del dizionario di erudizione storico-ecclesiastica. Cav. Gaetano

Moroni Romano, aiutante di camera dei sommi pontefici Gregorio XVI e Pio IX. anno 1878. Canovia

già sede vescovile d’Epiro. Vol VII, pag. 198

Collection Avellana 81, Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, XXXV ediz,

Wien 1895 – 1898, f. 225 – 229

Gregoire, Epistolae, MGH, Ep. : L.Hartmann, II, Reg. VIII – XIV, München 1978 (597 – 599:

(Ep. VIII, 10), (Epistolae IX, 156)

Darrouzès Jean. Notitiae episcopatum ecclesiae Constantinopolitanae: texte, critique, introduction et notes
Inst. Franç. D’Etudes Byazantine. Paris 1981
Xhufi P. Dilemat e Arberit. Shtëpia botuese “Pegi”, Tirane 2006. f 477
Tholloczy L, Jiricek J, Sufflay: Acta et diplomata rex Albaniae mediae aetatis illustrantia.

Volume II Vindobonae 1913-1918

A. Ducellier, L’Albanie entre Byzance et Venise, Xe – XVe siècles. – London 1987
Migne. Patrologia Latina. Vol.215. Roma. 1864; col. 1343 – 1344
Descriptio Europae Orientalis, a cura di O. Górka, anno MCCCVIII; Crakowie. Symtibus Acadeniae

Litterarum. 1916

Gulielmus Adae. Directorium ad passgium faciendum per Philippum regem Franciae, in terram sanctam

anno 1332. Paris 1906

Gjon Berisha. Arberoret, ndermjet kishes perendimore dhe asaj lindore ne shekujt XI – XV. Prishtine 2015
Cordignano Fulvio. Geografia ecclesiastica dell’Albania dagli ultimi decceni del secolo XVI alla metà del

secolo XVII. Orientalia christiana periodica. Roma 1938

V. Shtylla, Gazeta Shqiptare. Shkurt 2018
Forschungen Vol 1, f. 142

27. Johann George von Hahn. Albanesische Studien” BD 1-3 Jena 1854

twitter
Follow
facebook
linkedin

Fjalë kyçe: apostulli Pali, Bibla, Epiri i Ri, kisha iliro-arberore, Kunavi, Lutfi ALIA, Shën Asti

1 Comments

Adem 6 years ago Reply

“Martineshi ruan deri ne ditet e sotme nje kambane te madhe te kishes. Ajo perdorej per te thirrur mbledhjen e komunitetit. ÇFARË MË METI NË MBAMENDJE JANË MALËSORËT E MARTANESHIT QË NUK E SHITËN KISHËN , KJO TREGONN SE MALËSIA E JONË KRENARE ME XHELOZI I KA RRUAJTUR TIPARET E TË QENIT NJERI NË PLOTËKUPTIMIN E FJALËS.U KËNAQA DUKE LEXUAR JU FALEM NDERI PROF LUTFI ALIA- BEKIMI MBI FAMILJENN TËNDE DHE FAMILJET SHQIPTARE

Komentet

Cancel reply

Lajme të ngjashëm

The New York Times (1929) “18 orë punë në ditë, 10 minuta ushtrime çdo dy orë, qentë, shqiponjat, Amerika, dekreti për mbiemrat…” — Takimi me mbretin Zog I në pallatin e tij

Burimi : The New York Times, e hënë, 10 qershor 1929, faqe n°5

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 19 Dhjetor 2024

“The New York Times” ka botuar, të hënën e 10 qershorit 1929, në faqen n°5, një shkrim asokohe rreth figurës së Mbretit Zog I, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Mbreti Zog punon 18 orë në ditë

Sovrani shqiptar bën pushime 10-minutëshe çdo 2 orë nga ora 6 e mëngjesit deri në mesnatë

Ai luan me shqiponjat

Monarku i ri shpjegon se zogjtë e mëdhenj janë simbole të lirisë, ashtu si në Amerikë

Tiranë, Shqipëri, 9 qershor (AP). — Mbreti Zog I, sovrani i vetëshpallur i Shqipërisë, edhe pse në fron më pak se një vit, ka fituar titullin monarku më punëtor në botë.

[Javën e kaluar Mbreti Zog nxori një dekret që të gjitha familjet myslimane në Shqipëri të heqin dorë nga përdorimi i qyteteve në lidhje me emrat e tyre dhe të adoptojnë sistemin evropian të emrave të familjes. Në përputhje me dekretin, ai hoqi shkronjën “u” nga emri i tij.]

Tetëmbëdhjetë orë punë të angazhuara në ditë, me vetëm dhjetë minuta ushtrim çdo dy orë i izoluar në pallatin e tij me gëlqere të bardhë, përbën, sipas tij, një ditë të zakonshme pune.

Mbreti ngrihet me shqiponjat e malit në orën 6 të mëngjesit. Ai pi një filxhan kafe turke, thith një cigare dhe zhytet menjëherë në punë. Me përjashtim të një vizite disa minutëshe te mamaja e tij, me të cilën është shumë i lidhur, ai nuk del kurrë nga zyra e tij deri në mesnatë. Devijimi i tij i vetëm është loja e herëpashershme me qentë e tij të preferuar në parkun e mbikqyrur të pallatit.

Në mbrëmje, puna e gjatë sovranit ndërpritet vetëm kur mbreti dëgjon meloditë e tij të preferuara amerikane në gramafonin e tij amerikan, të cilin ministri Hart ia dhuroi atij.

Miqtë e monarkut shqiptar thonë se atij i mungon aftësia për të deleguar detyra të tjerëve, madje edhe ministrave të tij. Prandaj, ai këmbëngul që të bëjë gjithçka personalisht dhe të drejtojë vendin praktikisht me dorën e vetme.

Megjithëse qeveris Shqipërinë i vetëm, ai nuk ka pamjen e një diktatori.

Tiparet e tij të buta, hunda e tij akuiliane, goja e tij delikate, flokët e tij biondë, mustaqet e tij të vogla gështenjë, dinjiteti i tij i mrekullueshëm dhe pamja e tij e rezervuar aristokratike sugjerojnë më tepër një fisnik francez ose austriak që nuk i është dashur kurrë të djegë dorën ose vetullat në punën e përditshme.

Megjithatë, sovrani më i ri i Evropës nuk është mbret diletant apo sallonesh. Ai drejton një million nënshtetasit e tij me një dorë të fortë dhe të papërkulur, por të drejtë dhe i jep mbretërisë një shembull të shkëlqyer me mundin e tij të pandërprerë.

Ndonëse Mbreti Zog u shndërrua pothuajse brenda natës nga mbështetësit e tij nga një kryetar i zakonshëm fisnor i rrethit të tij të lindjes në pushtetin dhe lavdinë e një monarku, ata që kanë privilegjin ta takojnë atë, mahniten nga sjelljet e tij mbretërore, hijeshia e tij e kudondodhur, hiri dhe përzemërsia e tij.

Kur korrespondenti i The Associated Press vizitoi sot pallatin, ai gjeti Mbretin duke përkëdhelur dhe duke luajtur me një grup shqiponjash të mëdha malore, të cilat i zbuti vetë.

“Meqenëse Shqipëria është një vend me shkëmbinj dhe maja të larta, — tha Mbreti duke buzëqeshur dhe në një gjermanishte të shkëlqyer, — ne këtu kemi pothuajse po aq shqiponja sa ju keni harabela në Amerikë. Ashtu si shqiponjat në mbarë botën”, vazhdoi ai, “shqiponja shqiptare është krenare, sfiduese, e guximshme dhe e pavarur. Prandaj, ne e bëmë atë simbol të lirisë sonë kombëtare, ashtu si Shtetet e Bashkuara. Njerëzit e mi m’i sjellin ato në një numër të madh si dhurata që tani kam mjaftueshëm për t’i eksportuar disa në Amerikë.”

Duke qeshur, mbreti shtoi :

“Por e di që populli amerikan tashmë ka mjaft shqiponja dhe liri të mjaftueshme.”

“Mehmet Shehu, rreth orës 22:00 pa majtas e djathtas, më pas u fut brenda dhe kyçi derën”- Dëshmia e ish-komandantit

Nga Dashnor Kaloçi / Plot 43 vite më parë, duke u gdhirë data 18 dhjetor e vitit 1981, kryeministri shqiptar Mehmet Shehu, i cili e mbante atë funksion që nga viti 1953, u gjet i vdekur në dhomën e tij të gjumit (sipas versionit zyrtar, nga plumb “a” pistolete), në vilën ku banonte së bashku me familjen e tij, në hyrje të “Bllokut” të udhëheqjes së lartë të PPSH-së, fare pak metra nga godina e Komitetit Qendror të PPSH-së dhe gjithashtu vilës së Enver Hoxhës. Edhe pse kanë kaluar më shumë se katër dekada nga ajo ditë, e konsideruar si një nga ngjarjet më të rënda dhe të bujshme gjithashtu të atij regjimi, ende dhe sot, nuk ka një version të qartë e të saktë, rreth asaj që ka ndodhur me ish-kryeministrin shqiptar, Mehmet Shehu, në mesnatën duke u gdhirë 18 dhjetori 1981! Por, edhe pse pas viteve ’90-të, janë bërë publike me dhjetëra dëshmi dhe dokumenta arkivore, lidhur me atë ngjarje, “vrasja apo vetëvrasja e Mehmet Shehut”, vazhdon të jetë objekt debatesh dhe diskutimesh të shumta, madje duke e mbështjellë edhe më shumë me mister, të vërtetën rreth saj!

Nisur edhe nga ky fakt, në kuadrin e publikimit të dhjetëra dëshmive dhe dosjeve me dokumente arkivore nga fondi sekret i ish-Sigurimit të Shtetit dhe Ministrisë së Punëve të Brendshme, apo dhe Komitetit Qendror të PPSH-së, që kemi botuar në këto tre dekada pas shembjes së regjimit komunist të Enver Hoxhës dhe pasardhësit të tij, Ramiz Alia, Memorie.al, ka siguruar dosjen voluminoze “të armikut Mehmet Shehu”, e cila është nxjerrë nga fondi sekret i ish-Sigurimit të Shtetit, (pranë Ministrisë së Punëve të Brendshme), ku me ndonjë përjashtim të vogël, pjesa më e madhe e tyre, nuk e ka parë kurrë dritën e botimit dhe publikohen për herë të parë.

Në dosjen në fjalë, gjenden të plota dhe me faksimilet përkatëse, akt-ekspertiza e grupit operativo-hetimor, që u ngrit menjëherë që paraditen e 18 dhjetorit 1981, me në krye Koço Josifin, (kryetar i Hetuesisë së Drejtorisë së Punëve të Brendshme të Tiranës), mjekët-ligjorë Dr. Fatos Hartito dhe Docent Bashkim Çuberi, mjekët e kryeministrit, Milto Kostaqi dhe Llesh Rroku, si dhe ekspertin kriminalist të Laboratorit Qendror Kriminalistik të Ministrisë së Brendshme, Estref Myftari, të asistuar nga funksionarët e lartë të asaj ministrie, Xhule Çiraku, Elham Gjika dhe Lahedin Bardhi.

Gjithashtu në dosjen voluminoze në fjalë që po bëjmë publike, ndodhen edhe dëshmitë e familjarëve të ish-kryeministrit Mehmet Shehu, personelit të shërbimit dhe grupit të tij të shoqërimit, si dhe të gjitha personave të tjerë që u thirrën dhe deponuan rreth asaj ngjarje. Për më shumë rreth kësaj etj., na njohin dokumentet në fjalë, të cilat po i publikojmë së bashku me faksimilet dhe fotot përkatëse.

DOKUMENTI ARKIVOR ME PROÇES-VERBALIN E MARRJES NË PYETJE, TË FATBARDHA SHYTI SHEHU, NUSJA E DJALIT TË MADH TË MEHMET SHEHUT, NGA ANA E KRYETARIT TË HETUESISË SË TIRANËS, KOÇO JOSIFI

Proces-verbal

(Dëshmie)

Tiranë më 20 Dhjetor 1981

Pyetje: Na tregoni dëshmitare, nëse mbas vajtjes për në dhomën tuaj të fjetjes, gjatë kohës që keni rënë për të fjetur me burrin tuaj, Vladimir Shehun, keni dëgjuar ndonjë zhurmë që do ju zgjonte nga gjumi?!

Përgjigje: Gjatë gjithë kohës që kam qëndruar në dhomën time, pa fjetur, deri në orën 00.30 të datës 18 Dhjetor 1981, dhe gjatë gjithë kohës që kam qenë duke fjetur, derisa jam zgjuar në orën 06.30, të po kësaj date, nuk kam dëgjuar absolutisht asnjë lloj zhurme, sikur isha zgjuar, ashtu edhe kur flija.

Sqaroj se dhoma e gjumit ku flija unë, është në pjesën e vjetër të ndërtesës, në fundin e saj dhe për të ardhur deri në korridorin ku janë dhomat e gjumit të Mehmet e Fiqrete Shehut, duhet të kalosh dy-tre dhoma të tjera, përveç korridorit, që të nxjerr në pjesën e re të ndërtesës.

Gjithashtu dua të sqaroj se kufomën e Mehmet Shehut, e kam parë me fytyrën e zverdhur, të shtrirë në krevat, dhe nuk mbaj mënd nëse ishte i mbuluar apo i zbuluar, mbasi siç thashë, unë kam dalë menjëherë nga dhoma dhe nuk qëndrova gjatë aty. Ndonjë gjë tjetër, nuk kam për të thënë. Procesverbalin mbasi e lexova, pashë se thëniet e mia janë shkruar drejt, e firmos.

Dëshmitarja Hetuesi

Fatbardha Shehu Koço Josifi

Asistoi

Elham Gjika

DOKUMENTI ARKIVOR ME PROCES-VERBALIN E MARRJES NË PYETJE, TË FIQRET SHEHU, BASHKËSHORTJA E MEHMET SHEHUT, NGA ANA E KRYETARIT TË HETUESISË SË TIRANËS, KOÇO JOSIFI

PROCES-VERBAL (DËSHMIE)

TIRANE, ME 18 DHJETOR 1981

Unë, Koço Josifi, hetues në Drejtorinë e Punëve të Brendshme Tiranë, pyeta me cilësinë e dëshmitarit, shoqen Fiqirete Shehu.

Mbasi u pyet lidhur me çështjen, tregoi:

Mbrëmë, më tha; nesër në mëngjes më zgjo, në orën 8.00. Sot më datë 18 dhjetor 1981, rreth orës 7.55, erdhi në dhomën time djali, Vladimir Shehu. Në dhomë më gjeti së bashku me gruan e tija, Fatbardha Shehu. Mbasi erdhi Vladimiri në dhomën time, unë shkova në dhomën e gjumit tija, për t’a zgjuar, kur shkova atje pashë se ishte i zverdhur dhe sipër këmishës, kishte gjak.

Dola dhe shkova në dhomën time, ku i thashë Vladimirit dhe nuses Fatbardhës, që babaj ka vdekur. Këto u ngritën dhe shkuan menjëherë në dhomën e tij, ku lajmëruan mjekët dhe shokët e tjerë. Mbasi ishte i qetë, më tha të iki, se në mbrëmje do qëndrojë vonë, prandaj nesër, më zgjo në orën 8.00.

Dëshmitari Hetuesi
Fiqirete Shehu Koço Josifi

Asistoi

Elham Gjika

DOKUMENTI ARKIVOR ME PROÇES-VERBALIN E MARRJES NË PYETJE, TË ALI ÇENO, KOMANDANT I GRUPIT TË SHOQËRIMIT TË MEHMET SHEHUT, NGA ANA E KRYETARIT TË HETUESISË SË TIRANËS, KOÇO JOSIFI

Proces-verbal

(Dëshmije)

Në Tiranë, më 18 dhjetor 1981

Unë, Koço Josifi, hetues në Drejtorinë e Punëve të Brendshme Tiranë, në prani të shokut Elham Gjika, pyeta me cilësinë e dëshmitarit Ali Çeno, i biri i Shemsedinit dhe i Qamiles, i dtl., 1943, lindur e banues në Tiranë, me arsim të lartë, banues në lagjen Nr.2, “Rruga Luigj Gurakuqi”, Pallati Nr.4, Apartamenti 13, anëtar Partie.

-Mora njoftim mbi përgjegjësinë që kam sipas nenit 202, në rast se bëj dëshmi të rreme.

Dëshmitari Ali Çeno:

Më datën 17 dhjetor 1981, rreth orës 20.30, unë pasi rregullova shërbimin në grup, jam lajmëruar për në shtëpi. Mbasi shkova në shtëpi, më mori në telefon mjeku Llesh Rroku dhe më tha në telefon, se isha në zyrë tek Mehmet Shehu dhe më pyeti se kush nga oficerët, është sonte me shërbim, më tha Lleshi, që i thashë se; sonte është Pëllumbi dhe Aliu, ai e kishte pyetur se aty është Aliu, Lleshi i ishte përgjigjur se po, dhe Lleshi më tha mua, se është mirë të vish këtu edhe ti, që edhe unë mos dalë me gënjeshtër.

Kështu unë, mbasi hëngra darkë në shtëpi, u nisa dhe erdha në grup, rreth orës 23.00 dhe atë natë fjeta aty. Gjatë natës, Mehmet Shehu nuk më kërkoi.

Në mëngjesin e datës 18.12.1981, rreth orës 8.00, kur unë isha së bashku me shokët e tjerë në dhomën e shërbimit, më njofton djali i tia, Vladimir Shehu, me sterjofoni, që të shkoja lart në katin e dytë, tek dhoma e fjetjes së Mehmet Shehut.

Kur shkova lart në korridor, para dhomës së gjumit të Mehmet Shehut, gjeta aty Fiqirete Shehun, së bashku me Vladimir Shehun dhe gruan e tija, Farbardha Shehu, duke qarë, në këtë kohë Vladimiri më thotë; shko në dhomë dhe shihe babanë, unë hyra në dhomë dhe e pashë Mehmet Shehun, të shtrirë në krevat, të verdhë dhe kur e kapa nga dora, i ftohur, kur unë hyra, ishte i mbuluar me kuvertë dhe çarçaf, ashtu siç ishte kur erdhi grupi hetimor.

Nuk para pashë gjak, në anën e majtë të gjoksit dhe në krah të djathtë të trupit, një pistoletë, kuptova se ishte vet-vrarë dhe në çast njoftova mjekët Milto Kostaqin dhe Llesh Rrokun, të cilët erdhën menjëherë aty, pas kësaj njoftova shokët e Partisë.

Kur unë njoftova për herë të dytë në dhomën e gjumit të Mehmet Shehut, ku kishin ardhur aty edhe mjekët Milto Kostaqi dhe Llesh Rroku, pashë mbi komodinën e majtë të krevatit, një gëzhojë pistolete, u thashë mjekëve; po kjo këtu, si ka mundur të ketë qëndruar në këtë formë, Milto Kostaqi tha se; gëzhoja qe poshtë anës së krevatit, e shkeli Llesh Rroku me këmbë dhe e mori e vendosi mbi komodinë.

Dua të sqaroj se, kur hyra unë në dhomë, duart e Mehmet Shehut, ishin brenda kuvertës, të mbështetura në gjoks, në gjendje të ngurtë dhe të mbuluar deri afër mjekrës, me çarçaf e kuvertë. Unë për t’i parë pulsin, e zbulova pak kuvertën, sa i zbulova dorën, i pashë pulsin dhe konstatova se pulsi nuk punonte, ndërsa në krahun e majtë, afër zemrës, i vura re që kishte një njollë gjaku. Mbas kësaj, unë përsëri e mbulova, siç ishte më parë.

Në grup atë natë që kemi fjetur në vendin e shërbimit, kemi qenë; unë, mjekët Milto Kostaqi e Llesh Rroku, oficeri shërbimit Dashamir Rrapaj, Pëllumb Rustaj, shofer Astrit Mitaj, ndërsa me shërbim, deri tek dera e jashtme e oborrit, prej orës 20.00, deri në orën 02.00, të datës 18.12.1981, ka qenë Astrit Veliaj, ndërsa nga ora 02.00, e datës 18.12.1981, deri në orën 7.00, ka qenë Asim Beja.

Unë atë natë kam rënë për të fjetur në dhomën time, rreth orës 11.30, në dhomë me mua nuk ka fjetur njeri tjetër dhe jam zgjuar rreth orës 6.45, të datës 18.12.1981. Gjatë gjithë natës, nuk jam zgjuar ndonjëherë, nuk kam dëgjuar ndonjë lloj zhurme dhe nuk më kanë njoftuar shokët, për ndonjë nevojë ose shqetësim në shërbim.

Edhe njëherë sqaroj se, mbas lajmërimit që më bëri Vladimir Shehu, për të shkuar shpejt lart, në katin e dytë në dhomën ku flinte Mehmet Shehu, në korridorin para derës së kësaj dhome, gjeta Fiqrete Shehun, Vladimir Shehun dhe Fatbardha Shehun, që po bërtisnin dhe qanin, bile Fiqretja me Fatbardhën, u nisën në drejtim të dhomës së gjumit Fiqretes, ndërsa Vladimiri më tha mua; “shko shiko babanë”.

Unë hyra vetëm në dhomën e gjumit të Mehmet Shehut dhe e gjeta në pozicionin shtrirë, në anën e majtë të krevatit, me fytyrë nga tavani, syzet që mbante për punë me skelet metalik, i kishte të vura, i mbuluar me çarçaf e batanije, deri poshtë mjekrës, krevati nuk kishte asnjë lloj çrregullimi, sytë dhe gojën, Mehmet Shehu i kishte të mbyllura, duart dhe pjesën tjetër të trupit, i kishte të mbuluara me çarçaf e kuvertë.

Unë sa ju afrova krevatit të tij, ngrita pak kuvertën (batanijen dhe çarçafin) dhe me dorën time, i kapa dorën e majtë, ku kishte dhe sahatin, për të parë nëse i punonte ose jo pulsi. Pulsi nuk i punonte, dora ishte e ngrirë e ngurosur dhe e ftohtë. Në këto momente, duke patur batanijen dhe çarçafin pjesërisht të ngritura, nga unë, vura re që Mehmet Shehu, në krahun e majtë afër zemrës, kishte një njollë të kuqe gjaku dhe thashë me vete, se; paska vrarë veten.

Të dy duart e tia, ishin të përthyera e mbështetura në gjoks dhe të mbuluara me batanije e çarçaf. Mbas kësaj, unë kam thirrur menjëherë në sterjofoni mjekët, duke u thënë që të vinin shpejt në dhomën e gjumit të Mehmet Shehut. Sqaroj se, kur unë dallova njollën e gjakut në trupin e Mehmet Shehut, afër zemrës, vura re se mbi krevat, sipër batanijes, në krahun e djathtë të trupit Mehmet Shehut, pothuajse në mesin e krevatit, pashë pistoletën e tipit “Makarov”, kalibri 9 mm., që unë e dija se Mehmet Shehu, e mbante në kasafortën e tija, në shtëpi.

Veç sa sipër, dua të them se më datën 19 dhjetor 1981, mbasi Mehmet Shehu kishte vrarë veten, oficer Astrit Velia, që natën e datës 17 dhjetor 1981, duke u gdhirë data 18 dhjetor 1981, kur ai ishte me shërbim përpara shtëpisë banimit Mehmet Shehut, tek porta në hyrje të oborrit, kishte vënë re, që Mehmet Shehu, rreth orës 22.00, të datës 17 dhjetor 1981, kishte hapur portën e hyrjes së ndërtesës dhe duke nxjerrë gjysmën e trupit jashtë derës, kishte parë majtas e djathtas dhe përpara në oborr, mbas një kohe shumë të shkurtër, u fut brenda dhe mbylli përsëri derën me çelës.

Gjithashtu dua të them se, më ka bërë përshtypje një rast me Mehmet Shehun, që konkretisht ka ndodhur kështu: rreth 5-6 ditë përpara se Mehmet Shehu të vriste veten, më duket ka qenë ditë e diel, në darkë, Mehmet Shehu së bashku me Fiqrete Shehun, ishte në Shtëpinë e Pritjes, në Qytetin “Stalin” dhe rrinin vetëm të dy, në dhomat e Shtëpisë së Pritjes, njeri tjetër nuk kishte.

Rreth orës 20.30, ka marrë në telefon centralistja e Beratit dhe më ka thënë, se njeri nga telefonat e Shtëpisë së Pritjes të Qytetit “Stalin”, ai me numër inter-urban, të mbyllet, pasi jep sinjal në central, që është hapur. Unë i thashë centralistes së Beratit, mirë dhe thirra punëtoren e Shtëpisë së Pritjes dhe i thashë që të shkonte në dhomën ku rrinte Mehmet Shehu me Fiqirete Shehun dhe t’u thoshte të vendosnin mirë dorezën e telefonit, që ishte vendosur në dhomën ku ishin ata, sepse qëndronte hapur dhe jepte sinjale.

Punëtorja shkoi në dhomën e tyre dhe ja u tha këtë gjë, por mbas pak Mehmet Shehu, më kërkoi mua, për t’i shkuar në dhomë. Unë shkova në dhomën e tyre dhe si Mehmeti, ashtu dhe Fiqretja, me nervozizëm filluan të më bërtisnin mua, duke më thënë se; kush të lajmëroj ty, që telefoni ishte i hapur, i thashë se më lajmëroi kontrolli i telefonave, të centralit të Beratit.

Mehmet Shehu më tha mua; po nga e di, që ishte kontrolli i telefonave të Beratit, unë i thashë se fola vetë me kontrollin e Beratit, në telefon. Mehmet Shehu më tha; jo, ky është telefon i Ministrisë së Punëve të Brendshme dhe na kanë dëgjuar të gjitha bisedat, që unë kam bërë me Fiqreten, unë i thashë se; ky nuk është telefon i Ministrisë së Punëve të Brendshme, por është inter-urban, me tre numra. Mehmet Shehu insistonte, se ky është telefon i Ministrisë së Punëve të Brendshme dhe më kanë dëgjuar bisedat që bëra me Fiqreten.

Unë i thashë se; ky numër telefoni, nuk është i Ministrisë së Punëve të Brendshme dhe u mata t’i nxirrja numëratorin, duke i thënë përsëri, se Ministria e Punëve të Brendshme, nuk ka telefon këtu, ai më bërtiti, duke u shprehur; ik mbushu, se nuk di gjë ti. Mbas kësaj, unë kam dalë nga dhoma e tyre dhe vajta tek vendi i shërbimit.

Nuk kaloi shumë kohë dhe më thirrën përsëri, Mehmet Shehu me Fiqrete Shehun, në dhomën ku rrinin dhe më thoshin se; kush më ka përgjuar bisedën që kemi bërë, kush e la hapur telefonin, ky duhet të jetë telefoni i Ministrisë së Punëve të Brendshme, ç’masa keni marrë juve, për telefonat. Unë përpiqesha t’i sqaroja, ashtu siç shpjegova më lart, por ata nuk bindeshin.

Kështu që për këtë problem, atë natë Mehmet dhe Fiqrete Shehu, më thirrën 5-6 herë dhe më pyesnin, duke u shprehur se ata mendonin, që telefoni ishte i Ministrisë së Punëve të Brendshme dhe bisedat që kishin bërë bashkërisht në dhomë, ishin dëgjuar.

Kjo punë ka vazhduar, deri rreth orës 21.15, pastaj nuk më thirrën dhe shkuam për të fjetur. Ato më thirrën vetëm mua, për këtë çështje, ndërsa nga oficerët e tjerë, nuk thirrën njeri. Të nesërmen e kthyem në Tiranë dhe as Mehmet Shehu e, as Fiqrete Shehu, nuk më kanë pyetur më për këtë çështje.

Ndonjë gjë tjetër nuk kam për të thënë.

Procesin mbasi e lexova, thëniet e mija janë shkruar drejt, e firmos. Memorie.al

Dëshmitari Hetuesi

Ali Çeno Koço Josifi

Asistoi

Elham Gjika

Daily Express (1928) “Preferoj të flas për vendin tim sesa për veten…” — Intervista e vetme dhënë një gazete evropiane nga Ahmet Zogu, monarku më i ri i Evropës

Burimi : Daily Express, e premte, 7 shtator 1928, faqe n°9

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 14 Dhjetor 2024

“Daily Express” ka botuar, të premten e 7 shtatorit 1928, në faqen n°9, intervistën ekskluzive asokohe me Mbretin Zog I në Shqipëri, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Deklarata e drejpërdrejtë e Mbretit të Shqipërisë

Burimi : Daily Express, e premte, 7 shtator 1928, faqe n°9

Planet për të ardhmen e vendit të tij

Nga G. E. R. Gedye,

Korrespondenti special i “Daily Express”.

Tiranë, e enjte, 6 shtator.

Sapo jam kthyer nga një audiencë e gjatë që më dhuroi Mbreti Zog I i Shqipërisë. Ishte e vetmja intervistë që i është dhënë një përfaqësuesi të një gazete evropiane nga monarku më i fundit (i ri) i Evropës.

Ishte një përvojë e çuditshme të ecja nga hoteli im i vogël, i veshur në stilin Perëndimor – kapele dhe xhaketë – nëpër rrugët e këtij fshati të vogël turk, i cili ka luftuar trimërisht për dy vjet për t’u bërë një qytet mjaft i denjë për t’u bërë kryeqyteti i Shqipërisë.

Kalova nëpër dyqanet ku poçarët me çallmë ishin ulur këmbëkryq, duke i dhënë formë argjilës si në kohën e Omar Khayyam-it dhe kalova sheshin ku javën e kaluar trupat e katër burrave të dënuar për komplot për të vrarë mbretin Zog u varën gjatë gjithë ditës në një trekëmbësh si një paralajmërim për të gjithë përreth, deri në pallatin ku ishin vendosur burra që i përkisnin truprojës së famshme të mbretit të ri.

Roje piktoreske

Vetë pallati është një ndërtesë piktoreske, e ulët, një lloj shtëpie njëkatëshe gjigante. Anëtarë të tjerë të truprojës dhe rojeve, të veshur me uniformën piktoreske flakë të kuqe me bishtalecë të zinj, të veshur me kapele gëzofi dhe të armatosur me pushkë të mbushura, ruanin paradhomën ku më priti kolonel Sareggi, shefi i kalorësisë së Mbretit të Malit.

Kolonel Sareggi më çoi nëpër një kopsht, përmes një paradhome të mbuluar me qilim të trashë dhe sixhade, në një dhomë të gjatë, me tavan të ulët, me qilima madhështorë orientalë dhe të zbukuruar me një pikturë të vetme — atë të nënës së mbretit Zogu, — për të takuar njeriun karriera e të cilit ka pushtuar imagjinatën e botës.

Ishte një figurë e hollë pothuajse djaloshare, e veshur me një uniformë të thjeshtë kaki me jakë flake të kuqe dhe bishtalecë ari, e cila ngrihej me mirësjellje nga një karrige e lartë prej lisi e kurorëzuar me dy shqiponja për të më pritur. Kisha përshtypjen e syve të kaltër tërheqës, të shpejtë për të buzëqeshur ose të ngushtë në përqendrim kur diskutonim çështje serioze, një gojë të fortë e të drejtë që tregonte vendosmërinë dhe një aftësi për të marrë vendime të menjëhershme, ndërsa Mbreti Zog doli përpara për të më takuar duke më shtrënguar dorën, duke më treguar një karrige dhe duke më thënë : “Përshëndetje. A pini duhan ?”

Flet rrjedhshëm gjermanisht

Ishte një përshëndetje tërësisht angleze, megjithëse e folur në një gjermanishte të rrjedhshme, teksa më kaloi një kuti cigaresh.

“Ju e kuptoni, — fillova unë, — që Daily Express më dërgoi në Tiranë sepse ngjitja juaj në fron ka ngjallur interes të madh në vendin tonë. A mund t’ju kërkoj të na jepni disa detaje rreth karrierës suaj ?”

Këtu takova refuzimin e vetëm gjatë bisedës një orëshe. “Nuk e konsideroj formë të mirë të flas për veten time. Le të flasim për diçka më të rëndësishme ndoshta për vendin tim”, — tha Mbreti Zog.

Askush nuk mund të kundërshtojë mbretërinë.

“Cili do të jetë, në vija të përgjithshme, efekti në Shqipëri i shpalljes suaj Mbret ?” — e pyeta unë.

“Para së gjithash, – u përgjigj ai, – shpresoj ta çliroj vendin nga betejat e kota partizane. Presidenti i Republikës ishte detyrimisht njeri partiak, i detyruar të favorizonte partinë që e kishte zgjedhur, ndërsa partitë e tjera luftonin vazhdimisht për ta zëvendësuar me kandidatët e tyre. Mbreti do të jetë mbi partitë, në shërbim të vendit në tërësi, i cili do t’i shpëtojë zgjedhjeve presidenciale periodike dhe destabilizuese.”

“Njerëz të prapambetur.”

“Ministria, ushtria dhe xhandarmëria do të qëndrojnë në komunikim të drejtpërdrejtë me monarkun pa asnjë ndërhyrje të palës së tretë. Ne jemi një popull primitiv dhe i prapambetur, i mësuar me parimin trashëgues dhe i paaftë për të vlerësuar domethënien e republikës. Fiset malore janë qeverisur gjithmonë nga një prijës trashëgues.”

“A do të ndryshojë shumë dinjiteti mbretëror mënyrën tuaj të jetesës ?” — e pyeta.

“Shumë pak”, u përgjigj ai. “Si gjithmonë, unë do të ngrihem në pesë, do të filloj punën në shtatë dhe do të vazhdoj deri në shtatë të mbrëmjes, me një interval nga mesdita deri në tre.”

“Ju vetë e dini se sa urgjente është të arrihen gjërat në Shqipëri. Mbi të gjitha, ne kemi nevojë për paqe dhe një regjim të qëndrueshëm, që duhet të na japë një monarki. Financiarisht, një mbret nuk do t’i kushtojë vendit asnjë qindarkë më shumë se një president.”

“Detyra ime do të jetë t’i siguroj vendit tim të sprovuar, Hirushes së Evropës, hekurudha, të cilat nuk i kemi ende, rrugë të përshtatshme, shërbime postare e telegrafike dhe arsim praktik.”

“Nuk kam ndërmend të bëj gabimin duke krijuar një ushtri burokratësh gjysmë të arsimuar. Brezi ynë i ri do të kalojë nga shkolla fillore në shkolla praktike të përshtatura për nevojat e vendit, ku do të mësojë bujqësi, gërshetim (tjerrje) apo përpunim të metaleve.”

“Tashmë kemi themeluar tre kolegje për djem dhe për vajza. Çdo nënprefekturë ka nga 100 deri në 150 shkolla dhe ne kemi shpenzuar paratë e marra nga kreditë e jashtme për sistemin ujitës dhe përmirësime të tjera bujqësore, si dhe për importimin e racave më të mira të bagëtive.”

“Shumë kritikë të huasë suaj në Itali,” i thashë, “sugjerojnë se ajo po përdoret për t’i krijuar asaj një urë për pushtimet e saj në Ballkan.”

Mbreti qeshi.

“Marrëzira keqdashëse dhe qesharake,” — tha ai.

Mbreti Zog vazhdoi të diskutojë zakonet luftarake të nënshtetasve të tij malësorë dhe të shpjegoi se si synon të merret me to.

“Sado e rrënjosur thellë që mund të jetë tradita e hakmarrjes familjare,” tha ai, “tradita e paprekshmërisë së miqësisë pasi të jetë shtrirë dora është aq e thellë sa një ceremoni e thjeshtë e kremtuar në praninë time nga udhëheqësit e mi besnikë do t’i japë fund përgjithmonë këtyre grindjeve të tmerrshme. Më pas pushkët që mban çdo malësor do të hidhen tutje.”

“Njerëzit e mi do të kenë akses të lirë tek unë në çdo kohë, brenda kufijve të lejuar nga punët e shtetit.”

“Ju po e çoni popullin tuaj drejt qytetërimit perëndimor,” — i thashë.

“Jam i bindur për këtë,” deklaroi Mbreti Zog. Dhe jam i bindur se vendi im tani do të jetë vërtet i bashkuar nën një regjim që e kërkon karakteri i popullit.”

Dëshmia e rrallë në hetuesi e nuses së djalit të ish-kryeministrit Shehu: Nga ora 00:30, unë dhe Vladimiri, u ngritëm të dy për të parë Mehmetin!

Kur arritëm në katin e dytë, vumë re…

Nga Dashnor Kaloçi/ Plot 43 vite më parë, duke u gdhirë data 18 dhjetor e vitit 1981, kryeministri shqiptar Mehmet Shehu, i cili e mbante atë funksion që nga viti 1953, u gjet i vdekur në dhomën e tij të gjumit (sipas versionit zyrtar, nga plumb “a” pistolete), në vilën ku banonte së bashku me familjen e tij, në hyrje të “Bllokut” të udhëheqjes së lartë të PPSH-së, fare pak metra nga godina e Komitetit Qendror të PPSH-së dhe gjithashtu vilës së Enver Hoxhës. Edhe pse kanë kaluar më shumë se katër dekada nga ajo ditë, e konsideruar si një nga ngjarjet më të rënda dhe të bujshme gjithashtu të atij regjimi, ende dhe sot, nuk ka një version të qartë e të saktë, rreth asaj që ka ndodhur me ish-kryeministrin shqiptar, Mehmet Shehu, në mesnatën duke u gdhirë 18 dhjetori 1981! Por, edhe pse pas viteve ’90-të, janë bërë publike me dhjetëra dëshmi dhe dokumenta arkivore, lidhur me atë ngjarje, “vrasja apo vetëvrasja e Mehmet Shehut”, vazhdon të jetë objekt debatesh dhe diskutimesh të shumta, madje duke e mbështjellë edhe më shumë me mister, të vërtetën rreth saj!

Vijon nga numri i kaluar

DOKUMENTI ARKIVOR RAPORTIT TË EKSPERTIMIT TEKNIKO-BALISTIK DHE DAKTILOSKOPIK TË PISTOLETËS, GËZHOJAVE DHE PREDHËS, QË U GJET NË DHOMËN E GJUMIT TË QYTETARIT MEHMET ISMAIL SHEHU, NGA ANA E KRYETARIT TË HETUESISË KOÇO JOSIFI

Dyshekët, çarçafët, batanija, dhe dy jastëkët, ishin po ato që u gjendën në vendin e ngjarjes. Ato u vendosën në të njëjtin pozicion, siç u gjendën në momentin e këqyrjes së vendit të ngjarjes. Katër dëshmitarët e pranishëm, shokët Lahedin Bardhi, Ali Çeno, Milto Kostaqi, dhe Llesh Rroku, u vendosën:

Në dhomën e gjumit ku flinte Fiqrete Shehu, që ndodhet 10 metra larg dhomës së gjumit të Mehmet Shehut, dëshmitari Llesh Rroku, së bashku me shokët Xhule Çiraku dhe Bashkim Çuberi, në fund të korridorit të dytë, që është 16 metra larg dhomës së gjumit të Mehmet Shehut, u vendos dëshmitari Milto Kostaqi, së bashku me shokun Elham Gjika, në derën e hyrjes së oborrit të shtëpisë së Mehmet Shehut, ku qëndronte oficeri i shërbimit, që është 20 metra larg nga muri i dhomës së gjumit, ku flinte Mehmet Shehu, u vendos dëshmitari Lahedin Bardhi, në dhomën ku flinin oficerët e shërbimit, që është rreth 23 metra larg murit të dhomës së gjumit të Mehmet Shehut, u vendos dëshmitari Ali Çeno së bashku me Koço Josifin.

Për realizimin e qitjes, u mor pistoleta BP. Nr. 29-35, kalibër 9 mm., që dispononte Mehmet Shehu dhe u gjend në vendin e ngjarjes gjatë këqyrjes, dhe një fishek luftarak nga municioni që u gjend në krehrin e kësaj pistolete. U caktua ora e qitjes 0.15, datë 29.12.1981 dhe u ngarkua për kryerjen e qitjes, eksperti kriminalist, Estref Myftari. Në orën e caktuar, pasi të gjithë dëshmitarët kishin vajtur nëpër vende, u krye qitja mbi paketën e mishit në distance, me puthitje jo të plotë, me të njëjtin drejtim me atë që kreu vetëvrasjen Mehmet Shehu.

Pas këtij veprimi, u thirrën veçmas dëshmitarët, të cilët pohuan: Dëshmitari Llesh Rroku, që ishte vendosur në dhomën ku flinte Fiqrete Shehu, shpjegoi se; dëgjova një zhurmë të lehtë, të mbytur, me origjinë të papërcaktuar, jo shqetësuese, dhe po të isha në gjumë, nuk do ta kisha dëgjuar.

Dëshmitari Milto Kostaqi, që ishte vendosur në fundin e korridorit të dytë, shpjegoi se; dëgjova një zhurmë të lehtë, të mbytur, dhe me origjinë të papërcaktuar.

Dëshmitari Lahedin Bardhi, që ishte vendosur tek porta e oborrit të shtëpisë së Mehmet Shehut, shpjegoi se; dëgjova një krismë të njëjtë me armën e zjarrit.

Dëshmitari Ali Çeno, që ishte vendosur në dhomën ku flinin oficerët e shërbimit, deklaroi se; dëgjova një zhurmë të lehtë, të mbytur, që po të isha në gjumë, nuk do ta kisha dëgjuar, dhe nuk do të më zgjonte.

Mbas kryerjes së eksperimentit hetimor, u ndoq rruga e predhës, dhe konstatohet se ajo pasi ka përshkuar shtresën e mishit, të dy jastëkët dhe batanijen, u gjet i ngulur në dyshek, ndërsa gëzhoja u gjet në krahun e majtë të krevatit, në afërsi të vendit që sipas shpjegimeve të dëshmitarëve Llesh Rroku dhe Milto Kostaqi, është gjetur prej tyre gëzhoja, në vendin e ngjarjes, kur ata hynë në dhomën e gjumit të Mehmet Shehut, mbasi ai e kishte vrarë veten.

Nga këqyrja e vrimës së hyrjes së qitjes eksperimentale, në këmishë dhe vijën tej shpuese që ka parashikuar predha gjatë gjithë rrugës së saj, rezulton se ato kanë të njëjtat karakteristika me vrimën e hyrjes dhe vijën përshkuese të predhës, me të cilën kishte vrarë veten Mehmet Shehu. Në vendin ku u krye eksperimenti hetimor, u bënë fotografitë e nevojshme.

Proçes-verbali pasi u lexua, u firmos nga të pranishmit:

Ekspertët Hetuesi

Dr. Bashkim Çuberi Koço Josifi

Kand. Shken. Estref Myftari

Dëshmitarët

Lahedin Bardhi, Milto Kostaqi, Ali Çeno, Llesh Rroku

Të pranishëm

Elham Gjika, Xhule Çiraku

DOKUMENTI ARKIVOR ME PROCES-VERBALIN E MARRJES NË PYETJE TË DJALIT TË MADH TË MEHMET SHEHUT, VLADIMIRIT, NGA ANA E KRYETARIT TË HETUESISË SË DREJTORISË SË BRENDSHME TË TIRANËS, KOÇO JOSIFI

Proçes-verbal

(Dëshmie)

Tiranë më 18 Dhjetor 1981

Unë Koço Josifi, hetues i Drejtorisë së Punëve të Brendshme Tiranë, pyeta në cilësinë e dëshmitarit Vladimir Shehun, i biri i Mehmetit, dhe i Fiqretes, i datëlindjes 1944, lindur dhe banues në Tiranë, Lagjia Nr.8, me arsim të lartë.

Dëshmitari u paralajmërua për përgjegjësinë penale që ka, në bazë të nenit, të Kodit Penal.

DËSHMITARI

VLADIMIR SHEHU

Sot më datën 18 dhjetor 1981, rreth orës 7.00, unë shkova në punë në Institutin e Studimeve dhe Projektimeve Mekanike, në sektorin e Elektronikës. Në punë arrita rreth orës 7.20 dhe meqënëse aty nuk gjeta një material që më duhej, mora në telefon gruan Fatbardha Shehu, dhe e pyeta për të parë, nëse e kisha materialin në shtëpi, në dhomë, ajo pasi e pa, më tha që e ke këtu.

Atëherë unë u nisa menjëherë për në shtëpi, ku mbërrita rreth orës 7.40. Unë dija se babai duhet të zgjohej në orën 8.00, kështu në orën 7.55, i thashë mamasë që shko shikoje dhe zgjoje. Mamaja, shkoi ndërsa unë me gruan, Fatbardha Shehu, qëndruam në dhomën e mamasë, që është përballë dhomës së babait, në katin e dytë.

Mamaja sa u fut në dhomën e babait, u kthye menjëherë në dhomën tonë dhe na tha neve se; babai ka vrarë veten. Mesa mbaj mënd, se pasi mamaja na tha këtë njoftim, në dhomën e gjumit të babait, u fut gruaja ime Fatbardha Shehu, më duket se me Fatbardhën u fut edhe mamaja, të cilat menjëherë dolën përjashta.

Unë i mora menjëherë dhe i çova në dhomën time dhe pas i lashë aty, shkova në dhomën e gjumit të babait dhe e pashë që ishte shtrirë në shtrat, menjëherë dola dhe lajmërova Ali Çenon me interfon.

Pasi lajmërova Aliun, u futa në dhomë përsëri, i vura dorën në ballë, dhe pashë se kishte djersë të ftohta, ngrita mbulesën dhe pashë plagën, në krahun e djathtë të tij, pashë një pistoletë, dhe në kokën e krevatit një letër.

Në këtë kohë, erdhi Ali Çeno, ndërsa pas tij erdhën mjekët dhe shokët e tjerë. Shokët që erdhën, më thanë që merre atë letër që është tek koka e krevatit.

Unë e mora dhe e çova në dollapin e dhomës sime. Më pas ja dorëzova shokëve të Partisë. Ndonjë gjë tjetër, nuk kam për të thënë. Proçesin e lexova dhe pashë se thëniet e mia janë shkruar drejt, e firmosa.

HETUESI DËSHMITARI

KOÇO JOSIFI VLADIMIR SHEHU

DOKUMENTI ARKIVOR ME PROÇES-VERBALIN E MARRJES NË PYETJE, TË FATBARDHA SHYTI SHEHU, NUSJA E DJALIT TË MADH TË MEHMET SHEHUT, NGA ANA E KRYETARIT TË HETUESISË SË TIRANËS, KOÇO JOSIFI

Proces-verbal

(Dëshmie)

Tiranë më 20 Dhjetor 1981

Unë Koço Josifi, Kryetar i Degës së Hetuesisë në Drejtorinë e Punëve të Brendshme Tiranë, në prani të shokut Elham Gjika, pyeta në cilësinë e dëshmitares, qytetaren Fatbardha Shehu, e bija e Tanushit dhe e Sutes, datëlindja 1949, lindur dhe banuese në Tiranë, lagja Nr.10, Rruga “Bajram Curri” me arsim të lartë, inxhiniere në Ministrinë e Mbrojtjes. Dëshmitarja, u paralajmërua për përgjegjësinë penale që ka, në bazë të nenit 202 të Kodit Penal.

Dëshmitarja

Fatbardha Shehu

Mbasi u pyet rreth çështjes deklaroi:

Në datën 17 Dhjetor 1981, unë së bashku me Mehmet e Fiqrete Shehun, kemi ngrënë drekën së bashku, ora nuk më kujtohet, por di që ai ishte kthyer nga një mbledhje që kishte patur. Mua më kujtohet se kemi qenë ne të tre në drekë. Nuk më kujtohet nëse kanë qenë dhe pjesëtarë të tjerë të familjes, për drekë. Mesa më kujtohet, pasi mbaruam drekën, unë kam ikur në dhomën time të gjumit, ndërsa Mehmet dhe Fiqrete Shehu, u ngjitën edhe ata në dhomat e tyre të gjumit, që i kanë afër njëri tjetrit.

Mbas këtij rasti, unë Mehmet Shehun, nuk e kam parë më dhe nuk e di se kur është kthyer në mbrëmje në shtëpi, pasi vetë nuk e kam parë, por që më kanë thënë se atë natë, është kthyer pas orës 20.00. Këtë e them për arsye se rreth orës 20.00, të datës 17.12.1981, pjesëtarët e tjerë të familjes hëngrën bukë, me përjashtim të Fiqretit dhe aty rreth orës 20.15, unë jam ngjitur lart në dhomën time të fjetjes, së bashku me vajzën.

Vura vajzën në gjumë, dhe vetë rrija shtrirë, pasi isha sëmurë, dhe po shihja televizorin, që kisha në dhomë. Mbas pak ka ardhur dhe Vladimiri në dhomë, dhe aty kemi qëndruar së bashku duke parë televizor. Aty rreth orës 23-23.30, në dhomën tonë erdhi Fiqrete Shehu dhe na tha mua dhe Vladimirit, se unë po shkoj të fle, ndërsa Mehmeti, do të punojë deri vonë, se ka punë. Ne i thamë se çfarë pune ka ai, pasi vajti vonë dhe pse nuk shkon të flejë dhe ai?!

Fiqretja na tha se ai ka punë, dhe na porositi që të mos ta shqetësojmë, se nuk përqendrohet dot, kur i shkon njeri në dhomë. Ajo më tha që ta zgjoj nesër, në orën 8.00 të mëngjesit. Mbas kësaj, Fiqretja u largua nga dhoma jonë, duke na thënë se po shkonte tek dhoma e saj, për të fjetur. Unë me Vladimirin, vazhduam të rrinim akoma, duke parë televizor, e duke lexuar ndonjë libër, pasi unë si e sëmurë që isha, kisha pagjumësi dhe shqetësime nga shtatzënia.

Mbas një farë kohe, duhet të ketë qenë ora 00.30 e datës 18 Dhjetor 1981, unë dhe Vladimiri, i thanë njëri tjetrit që të shkojmë e ta shikojmë njëherë, se çfarë po bën Mehmet Shehu, a ka fjetur apo jo, e se çfarë pune ka, që po qëndron kaq vonë?! Mbas kësaj, jemi ngritur të dy e kemi vazhduar rrugën drejt korridorit dhe kur arritëm tek ashensori, pamë nga e çara e fundit të derës së studios së Mehmet Shehut, në katin e dytë, kishte dritë.

Menduam se ai po vazhdonte të punonte dhe diskutuam me njëri tjetrin, nëse do të shkonim, apo nuk do të shkonim, e t’i thoshim se pse po rri kaq vonë e, pse nuk shkon të flesh. Duke menduar se ai mund të na thoshte se pse më shqetësoni, e ikni e flini, ne nuk i shkuam fare në studio, por shkuam në dhomën tonë e, fjetëm. Mesa më kujtohet, në datën 18 Dhjetor 1981, jam zgjuar nga gjumi në orën 6.30. Gjithashtu mbaj mënd se, pasi jemi kthyer nga dhoma e gjumit me Vladimirin, mbyllëm dritën e, nuk kaloi shumë kohë, që më zuri gjumi.

Po kështu edhe Vladimiri, fjeti me mua dhe ai u ngrit nga gjumi mëngjesin e datës 18.12.1981, rreth asaj ore që i zgjova edhe unë. Sqaroj se unë me Vladimirin, shkuam për të parë nëse kishte rënë për të fjetur apo jo, Mehmet Shehu, vetëm nga meraku i jonë, pasi Fiqretja na tha se ai, do të rrijë deri vonë, për të punuar. Kur neve shkuam për të parë, në korridor nuk kishte asnjë lëvizje. Vladimiri pasi është ngritur nga gjumi, është nisur për të shkuar në punë, ndërsa unë bëra gati vajzën time, për në shkollë, të cilën e çova rreth orës 7.30. Ndërsa vetë shkova në dhomën e gjumit të Fiqrete Shehut, për ta parë, se kishte nja dy ditë, që ankohej se ishte sëmurë.

Kur hapa derën e dhomës së gjumit të Fiqretes, që e kishte pa çelës, ajo hapi dritën e abazhurit, që e ka tek koka e krevatit, unë e pyeta se si ishte, ajo më tha që; mirë jam dhe më pyeti a e pe, nëse është ngritur Mehmeti? Unë i thashë se; duhet të jetë ngritur, pasi pashë dritë në studio, tani që kalova në korridor dhe erdha tek ti. Fiqretja u ngrit, doli nga dhoma e saj dhe shkoi tek dera e studios së Mehmet Shehut, që e ka ngjitur në dhomën e gjumit, dhe shtyti dorezën, për të hapur derën, por dera ishte e mbyllur.

Pastaj ajo e thirri dy herë në emër, por nuk ju përgjigj njeri. Atëherë Fiqreti, më tha mua që isha duke ndenjur tek salloni i dhomës së gjumit të Fiqretit dhe Mehmetit, se ndoshta Mehmeti ka harruar dritën ndezur dhe është duke fjetur. Unë i thashë se më ka kërkuar Vladimiri në telefon, nga qendra e punës së tij, dhe më pyeti nëse kishte lënë ndonjë informacion në çantën e tij, se i duhej për tek Komiteti i Partisë. Unë, pasi pashë çantën dhe gjeta informacionin, i thashë Vladimirit, se këtu e kishte lënë informacionin.

Ai më tha që do të vinte ta merrte, pasi mendoi se e kishte lënë në punë informacionin. Mbas kësaj bisede në telefon me Vladimirin, unë kam shkuar përsëri në dhomën e gjumit të Fiqrete Shehut, dhe ashtu kemi vijuar të rrinim, Fiqretja shtrirë në krevat, ndërsa unë rrija në një kolltuk, që ishte në dhomë. Nuk kaloi shumë kohë, ndoshta ka qenë ora 7.55, kur erdhi Vladimiri në dhomën ku isha unë me Fiqretin. Vladimiri na pyeti, se çfarë po bënim, neve i thamë se po presim të shkojë ora 8.00, që të zgjojmë nga gjumi Mehmetin.

Vladimiri na tha që; zgjojeni tani nga gjumi, se vajti ora dhe nuk prish ndonjë punë. Pas kësaj, Fiqreti doli nga dhoma e gjumit të saj dhe shkoi për tek dhoma e Mehmetit për të hapur derën, dhe pa kaluar as një minutë, doli në mes të korridorit, duke ngritur duart nga ne të dy, dhe na tha që; mbaroi. Mbas kësaj unë kam dalë nga dhoma e gjumit të Fiqretit dhe u futa në dhomën e gjumit të Mehmetit, por duke menduar se ai ishte në studio, nuk pashë nga krevati i tij dhe u futa direkt në studio, ndërsa Fiqretja me Vladimirin, u futën direkt në dhomën e gjumit dhe po qëndronin tek krevati i Mehmet Shehut.

Atje dëgjova Fiqretin, tek thoshte; “ç’bëri, ç’bëri”?! u ktheva nga studio në dhomën e gjumit dhe në krevat pashë të shtrirë Mehmet Shehun, me fytyrë të verdhë, e nuk pashë gjë tjetër. Dhe kjo, pasi Vladimiri më nxori jashtë menjëherë, e pastaj unë shkova në dhomën e gjumit të Fiqretit. Dëgjova që Vladimiri, lajmëroi mjekët dhe oficerët që të vinin. Unë, nuk jam futur më në dhomën e gjumit të Mehmet Shehut, dhe as nuk di se çfarë është bërë më tej, nga njerëzit që erdhën në dhomë. Memorie.al

Arratisja më e madhe në veriun e vendit, si e kaluan kufirin 26 veta të familjes Skepi më 1958! Kalvari nga ish-Jugosllavia, në Bruksel

FATOS DACI *MJESHTËR I MADH/ Këtë herë personazh i shkrimit tonë është personaliteti i komunitetit shqiptar nëpër botë, z. Sakip Islam Skepi, publicist i njohur, me përvojë e kontribute 40-vjeçare si themelues e drejtues i radios “Jehona e Shqipes”, financier me eksperiencë të gjatë, aktivist i shquar shoqëror e politik, i kudogjendur, për t’i shërbyer vendit të vet dhe çështjes kombëtare shqiptare.

Rrallë herë, ndofta dhe në mënyrë rastësore, te dikush mblidhen shumë të mira, të cilat shërbejnë për të faktuar prejardhjen e tij. Mbase kështu ka ndodhur dhe me Sakip Islam Skepin. Sakipi vjen nga Dibra-gjoksi i rezistencës kombëtare, treva e inteligjencës dhe e mençurisë. Z. Skepi vjen nga krahina e Çidhnës, e cila është e shquar në shekuj, dhe konsiderohet si “mezja e Dibrës”. Sakipi vjen nga fshati Blliçe-Nderi i Kombit, një fshat vërtetë i shquar, me histori publikisht të njohur. Ai, gjithashtu, vjen dhe nga një fisi i shquar Dedja-Skepi dhe nga një familje vërtetë nacionaliste, e ndershme e atdhetare, si biri i Islam Skepit, një kundërshtar i vendosur të regjimit komunist, i cili, për mos pajtueshmëri me këtë regjim, u arratis familjarisht në vitin 1958, dhe pastaj nga ish Jugosllavia, të gjithë jetën e kaloi në Bruksel të Belgjikës. I përmendëm këto, për të shpjeguar, sado përmbledhur, faktorët që mund të kenë ndikuar në formimin dhe edukimin e z.Sakip si qytetar, intelektual, publicist, humanist e aktivist shoqëror i shquar.

Më datë 11 dhjetor 2024, erdhi për të dhe një vlerësim i rëndësishëm publik, i cili nderonte veprimtarinë e gjithanshme të tij, në interes të komunitetit. Këtë vlerësim e bëri shoqata prestigjioze “Albanian Excellence”, e cila drejtohet nga gazetarja dhe aktivistja Flora Nikolla dhe publicisti e analisti Mentor Nazarko, që prej 12 vjetësh e zhvillon aktivitetin e saj në shërbim të komunitetit shqiptar të kudondodhur. “Albanian Excellence” i akordoi zotit Sakip Skepi certifikatën “Grand excsellence 2024”. Ky është një vlerësim plotësisht i merituar për aktivitetin e spikatur e 40-vjeçar të tij, në disa fusha njëkohësisht, si në publicistikë-gazetari, financa, politikë e komunitet.

Përmbajtja e kësaj certifikate dhe motivacioni i dekorimit për zotin Sakip ishte një sintezë e gjetur, si më poshtë: “ Si personalitet i botës shqiptare, i larguar kërthi në arratisjen spektakolare të vitit 1958, duke mbetur derë e hapur për shqiptarët dhe me radion 40-vjeçare “Jehona e Shqipes”, duke shërbyer si pikë referimi për medien ndërkombëtare mbi Shqipërinë e shqiptarët, duke ruajtur përherë vështrimin nga Dibra e tij.”

Certifikata iu dorëzua në një ceremoni të veçantë në mjediset e hotel “Plazza” në kryeqytet, në prani të shumë personaliteteve shqiptare nga të gjitha trojet tona, të cilët, gjithashtu, u vlerësuan me një certifikatë të tillë, në prani edhe të shumë të ftuarve nga ana e personaliteteve të vlerësuara.

Në këtë takim mbresëlënës, sallën e mbushur plot e elektrizoi këngëtari i shquar i trojeve shqiptare, z.Arif Vladi, i cili, interpretoi, siç di ai, këngën kushtuar Lam Skepit, babait të Sakipit. Sakipi, në këtë veprimtari vlerësuese e të veçantë në jetën e vet, shoqërohej nga Arif Vladi, bashkëshortja Anila, Lubjana Malaj, kushërira Dashuria Ferati Daci, unë, profesor Jordan Daci, mbesa gazetare Megi Iskurti, kushëriri jurist Sinan Skepi bashkë me bashkëshorten e tij Elvira Hasa- doktoreshë shkencash etj

KONTRIBUTI

Z.Sakip Skepi u lind në fshatin Blliçe, sipas dokumenteve shqiptare 28 prill 1953, por sipas dokumenteve belge më 2 prill 1953!

…. Në moshën 5 vjeç, në vitin 1958, bashkë me prindërit u largua nga Shqipëria (ikja ma e madhe në veri të Shqipërisë, gjithsej 26 veta ) dhe arritën në ish-Jugosllavi, në periferi të Shkupit. Aty filloi shkollën fillore, në gjuhë maqedone dhe tetëvjeçaren, në shkollën

Në nëntor të vitit 1966, arriti familjarisht në Bruksel. Aty, vazhdoi shkollën, ku mbaroi studimet për kontabilitet -financë! Pas një pune 10-vjeçare, në këtë fushë, iu drejtua specialitetit të sigurimeve me shkollë e punë. Si kreu këto studime, kaloi në punën që e drejton vetë, aty ku është dhe sot, në Real State.

Aktiviteti i tij shoqëror është i shumtë. Sakipi themeloi radion “Jehona e Shqipes”, me 20 shkurt 1986, të cilën e drejton dhe organizon edhe sot, transmetim për çdo të diel, me 15h-17h në valë FM! Kjo radio ka qenë dhe është zëri i atdhetarëve, i shqiptarëve në diasporë, që e duan atdheun, që e duan vendin e tyre, që e duan flamurin, gjuhën dhe kombësinë shqiptare. Radio “Jehona e Shqipes”, për 40 vjet e mbajti ndezur prushin e shqiptarisë.

Ndërkohë, nëpërmjet radios realizoi dhe shumë aktivitete të tjera.

Ka realizuar edhe bashkëpunimin për realizimin e filmit “Prill i Thyer”, në Korsikë të Francës, në tetor 1986, me regjisor Lirie Begeja, ku luajnë rreth 100 persona në role të ndryshme, kryesorë dhe episodikë. Ky film pati shumë sukses… Po me Lirie Begejën bashkëpunoi dhe për realizimin e filmit “Larg barbarëve”, që u realizua në vitin 1993.

Sakip Skepi ka dhe aktivitet politik të spikatur e të përhershëm, ndër të cilat do të përmendnim manifestimet për të drejtat e shqiptarëve në ish – Jugosllavi, në periudhën e vështirë të viteve 1980-90.

Gjithashtu, z.Skepi ka pasur dhe aktivitet humanitar të çmuar. Për herë të parë në Shqipëri ka ardhur më 12 maj 1991, me organizatën humanitare Franceze “Mjekët pa kufi”, me ç’rast solli ndihma humanitare, të cilat u shpërndanë në të gjithë spitalet e Shqipërisë. Organizata “Mjekët pa kufi”, në Shqipëri ka shërbyer falas për 7 vjet.

Në shtator të vitit 1992, Sakipi erdhi në Shqipëri me një organizatë belge të qytetit Sylli, me ç’rast solli shumë ndihma, të cilat u shpërndanë në veçanërisht në spitalin distrofik të Kombinatit dhe për Shoqatën e të Përndjekurve Politikë. Gjatë luftës në Kosovë, solli ndihma humanitare për refugjatët.

Aktivitete me gazetarë belg:

1. Përcjellja e zgjedhjeve të para pluraliste në Shqipëri më 19 mars 1992, dhe fitores së Partisë Demokratike.

2. Në qershor të vitit 1992, shkoi në Kosovë me gazetarët belg të gazetave “ Le Soir” dhe “De Standard”, më me emër në Belgjikë, për të përcjellë situatën policore në Kosovë.

3. Po në maj të vitit 1993, prapë u rikthye për gjendjen policore që ishte krijuar në Kosovë nga reprezaljet serbe.

4 Në qershor të vitit 1994, po me këta gazetarë erdhi në Shqipëri për të pa nga afër masakrën e Peshkëpisë, që kishte ndodhur. Pastaj, nga aty, kaloi në Maqedoni për të përcjellë evidentimin e popullsisë, që ishte aty, duke u interesuar për regjistrimin e shqiptarëve.

Sakipi, para dhe pas vitit 1990, ka pritur dhe ka përcjellë me shumë bujari, sedër e Z.Skepi ka nderuar grupet dhe këngëtarët e këngëtaret e para që trokitën në Belgjikë e Bruksel, pas shembjes së regjimit komunist, të cilët i ka sajdisur në mënyrën më të mirë të mundshme.

Pra, Sakip Skepi, si shqiptar i vërtetë, personifikimi i traditave të shkëlqyera dhe i burrërisë së një malësori patriot, si të thuash, ishte epiqendra e vizitorëve shqiptarë në Belgjikë, jo vetëm e dibranëve, të cilëve ju kushtonte vëmendjen maksimale dhe për të cilët vinte në dispozicion dhe bujarinë e tij , të trashëguar nga treva që i përket, nga krahina e vet, fisi dhe familja e Islam Skepit. Dera e babait të tij dhe e vetë Sakipit qe përherë e çelë dhe shtëpia e tij qe një odë e ngrohtë e mikpritjes tradicionale shqiptare.

Aktiviteti, veprimtaria dhe kontributi i zotit Sakip Skepi për çështjen atdhetare e shqiptare ka qenë i gjithanshëm, i vlerësuar dhe i njohur publikisht.

ANTIKOMUNIZMI

Lam (Islam) Skepi, një emër tingëllues, i përmendur dhe i veçantë jo vetëm në Çidhën e në Dibër, por dhe më gjerë. Thuaj Lam(Islam) Skepi dhe ke thënë shumë gjera: nacionalist e patriot, antikomunist i vendosur, burrë i zgjuar e me nuhatje të spikatur ideologjike e politike, i vëmendshëm për të mbrojtur veten dhe familjen e tij, sy patrembur në rreziqe, i sulmuar brutalisht, deri në dënime me burgosje nga regjimi komunist, njeri i sakrificës.

Lami ishte pinjoll i denjë i një fisi të shquar në Blliçe të Çidhnës, fisi në të cilin mund të përmendim Met Skepin e Xhemal Skepin(Të dy ish oficerë), Haxhi Skepin, Aranit Skepin- disa mandate kryetar i komunës Fushë-Alie, Sinan Skepin-jurist etj. etj.

Lamin e kishte lindur motra e Abas Agës(Abas RatkesFeratit) nga Ratket e Sllovës, halla e vjehrrit tim, Shefit Ferati. Bazë Ratkja ishte burrë shumë i përmendur jo vetëm në Sllovë, me pasuri dhe autoritet, ndaj i kishin vënë edhe mbiemrin e dytë “Aga”.

Babai i Lamit, Ismail Skepi, ishte atdhetar e patriot, si dhe renditej ndër burrat e njohur, të mençur e autoritar të Blliçes dhe Çidhnës. Gjithashtu, kishte miq të shtëpisë të shumënjohurin Halil Alia, i cili kishte për grua motrën e Lamit, si dhe kishte miqësi direkte dhe me familjen Xhilagës së Deshatit, njëri nga tre Oxhaqet historikë të Dibrës së Poshtme, ose të Dibrës së Vogël.

U lind më 20 prill 1920, në Blliçe, fshatin “Nderi i Kombit”, fshati i martirizuar nga regjimi komunist, ku disa burra janë pushkatuar e shumë të tjerë janë arrestuar dhe dënuar rëndë politikisht, për të ashtuquajturën “vënie në shërbim të UDB-së jugosllave” apo “Tradhti ndaj Atdheut!…”

Fëmijërinë e kaloi në vendlindje. Në vitet 50, të shekullit kaluar, regjimi komunist e arrestoi, e burgosi dhe dënoi me tre vite burg, të cilat nuk i kreu plotësisht, pasi përfitoi nga një amnisti. U lirua dhe u kthye në shtëpi.

Sakip Skepi me të atin, Lam Skepin

Pastaj, regjimi gjakatar komunist e shpalli kulak, duke i hequr triskat e Frontit Demokratik, pra anëtarësinë në këtë organizatë politike e shoqërore të madhe e të vetme, levë e diktaturës, ku elementët nacionalistë përjashtoheshin si “Armiq të Partisë”, “Sabotatorë te Pushtetit Popullor”, “Bashkëpunëtorë me pushtuesit” etj.

Kështu, vetë Lami ndiqej e përndiqej nga strukturat e shtetit totalitar, nga Sigurimi i Shtetit dhe policia politike, gjithnjë si armik i atij regjimi. Sikur të mos mjaftonin këto dhe gjendja e mjeruar ekomomike e familjes së Lamit, dhe motra e tij rrezikonte të ndiqej e burgosej, ose të internohej, si gruaja e një “krimineli”(sipas regjimit), pas vrasjes së bashkëshortit të saj, nacionalistit të shquar Halil Alia, në Ujmisht të Kukësit.

I ndodhur në udhëkryq, pas gjithë këtyre vuajtjeve e denigrimeve politike dhe mbledhjes diskredituese e demaskimit publik që iu bë në fshat nga partia dhe Dega e Punëve të Brendshme, si mundësi të vetme shpëtimi vlerësoi arratisjen nga vendi i tij, të cilën e realizoi më 11 maj 1958 dhe që zgjati 24 orë, kur 26 persona të familjeve të Lam Skepit, Haxhi Skepit dhe Xhelal Xhilagës, të xhaxhait dhe mikut të tij, arritën të kapërcenin kufirin e Shqipërisë. Me këtë grup ishin edhe 3 plaka, 2 fëmijë 6 javësh dhe dy fëmijë të tjerë 5 vjeç, ndër to dhe vetë Sakipi 5-vjeçar.

Autoritet maqedonase, ku kaluan, i mbajtën një natë në fshatin Tanushë dhe pastaj i dërguan në burgun më famëkeq, të Idrizovës. Të gjithë u intervistuan nga shërbimi sekret maqedonas, ndërsa Lami jo. Por, Lami ju kërkoi haptas që, më mirë ta vrisnin ata, se sa ta rikthenin në Shqipëri, ku e priste dënimi kapital. Njëkohësisht, Lam Skepi, ju deklaroi, se ai nuk pranonte që të rekrutohej prej tyre.

Nga Maqedonia e ish Jugosllavisë u largua më 11 nëntor 1966, dhe u vendos për banim të përhershëm në Bruksel të Belgjikës, ku jetoi deri sa vdiq. Këtu, asnjëherë Lam Skepi nuk u muar me punë të “pista” e spiunazh, punoi për të mbajtur familjen dhe për të jetuar me djersë dhe me punë të ndershme.

Në kondita të reja, ky ishte një patriotizëm i kulluar, sepse Lami urrente dhe nuk e donte regjimin komunist, por e donte shumë atdheun e tij, Shqipërinë. Gjithashtu, asnjëherë vendlindjen nuk e hiqte nga zemra e nga mendja. Dashuria për to, gjithnjë ia kishte kallur zemrën e i kishte djegur shpirtin.

Shembjen e regjimit komunist, Lami e priti me shumë gëzim, sepse, më e pakta, i hapej kështu mundësia të vinte në Shqipëri, për t’u cmallur me vendin dhe komunitetin e vet. Ndaj, në vitet e fundit të pleqërisë erdhi për t’u çmallur me vendlindjen, për të vdekur e për t’u varrosur në fshatin Blliçe, më 14 mars 1994, Ditën e Verës, dhe u përcoll për në banesën e fundit me lot, dhimbje, respekt e mirënjohje nga i madh e i vogël, për karakterin e tij antikomunist, burrëror, atdhetar e patriotik. Burra si Lam Skepi vdesin vetëm fizikisht, sepse ata nuk vdesin asnjëherë për jetën, veprat dhe mirënjohjen e respektin në komunitetin e tij. Ai la pas djalin e vetëm, Sakipin, dhe tri vajza, të cilët kanë plot nipër e mbesa, të cilët i deshi aq shumë.

Sakipi, vazhdimisht, ka punuar për çështjen kombëtare shqiptare dhe mban lidhje të ngushta me fisin, farefisin dhe komunitetin e vendlindjen, si dhe me politikanë, gazetarë, kineastë, artistë dhe personalitete të larta shqiptare.

/Gazeta Panorama

Muzeu nderon gruan që sfidoi komunizmin në Shqipëri

Musine Kokalari e pagoi shtrenjtë kundërshtimin e rënies së Shqipërisë në totalitariëm; një muze i sapohapur kujton luftën e saj të harruar për një shoqëri më të lirë.

Ishte një nga gjyqet më të famshme të kohës së komunizmit në vitin 1946 në Shqipëri. Imazhi i një gruaje me shall të zi në kokë, duke folur me mikrofon në një sallë kinemaje plot me njerëz, është i paharrueshëm.

Këto ishin vitet e para kur komunizmi po vendosej si forca e vetme politike e lejuar në vend.

Musine Kokalari e kundërshtoi urdhrin e ri. Së bashku me veprimtarë dhe intelektualë të tjerë shqiptarë, në vitin 1943 ajo kishte krijuar një forcë rivale, Partinë Socialdemokrate.

Pasi dy vëllezërit e saj u vranë pa gjyq, ajo vetë u arrestua në vitin 1946.

Komunistët e quajtën atë një “armike të popullit” për shkak të sfidimit të supremacisë së tyre. Në gjyqin e saj farsë, të mbajtur në një sallë kinemaje, ajo nuk u lejua ta përfundonte mbrojtjen e saj, që ajo e kishte përgatitur vetë.

E shpallur fajtore, ajo kaloi 16 vjet në burgjet komuniste dhe më pas 22 të tjera në internim.

Në maj të këtij viti, në Gjirokastër, qytetin jugor ku lindi familja e saj, Arjeta Kokalari, drejtuesja e muzeut “Muza Ime”, hapi një muze të ri kushtuar të afërmes së saj të largët, Musinesë, në shtëpinë e saj të dikurshme, mbështetur nga organizata Trashëgimia Kulturore pa Kufij dhe qeverisë suedeze.

Muzeu përmban sende personale që Musine Kokalari i ka përdorur gjatë viteve të internimit, duke përfshirë disa nga shkrimet dhe fotografitë e saj.

“Në atë moment, duke parë atë shtëpi të rrënuar, mungesa e njohjes se kush ishte Musineja dhe indiferenca e shoqërisë… ndaj kësaj figure të rëndësishme, siç e gjykova unë, më bënë të filloja të ndërmerrja hapa vetë”, tha Arjeta Kokalari për BIRN.

“I kushtohet jo vetëm asaj, por edhe periudhës së diktaturës komuniste – kryesisht viteve të para, kur u kryen krimet dhe aktet më të mëdha të persekutimit”, shtoi ajo.

Nuk iu lejua të mbronte veten në gjykatë

Musine Kokalari lindi në vitin 1917 në Adana të Turqisë, ku familja e saj jetoi për disa vite ndërsa babai i saj punonte si gjyqtar. Ata u kthyen më vonë në Shqipëri.

Në vitet 1930, ajo filloi të shkruante në gazeta dhe revista nën pseudonimin “Muza”.

Ajo mbaroi studimet universitare në Romë ku mori doktoraturën në Letërsi dhe u kthye në Shqipëri.

Atje, gjatë luftës, ajo ishte bashkëthemeluese e Partisë së re Socialdemokrate.

Në vitin 1945, grupet antikomuniste në Shqipëri formuan një koalicion të quajtur “Bashkimi Demokratik” për të ofruar një alternativë ndaj komunistëve, në zgjedhjet e para të mbajtura pas çlirimit të Shqipërisë nga pushtimi.

Komunistët i denoncuan ata si “një bllok, qëllimi i të cilit është të rrëzojë qeverinë”. Në vitin 1946, persekutimi filloi seriozisht.

Ishte mundësia e fundit, pas vendosjes së sistemit komunist, që të dilte një alternativë tjetër politike.

Kokalari vuajti gjithë jetën e saj në burgje dhe internime komuniste.

Në mbrojtjen e saj të vitit 1946, të cilën BIRN e ka parë, kortezi e historianit dhe arkivistit Kastriot Dervishi, ajo u bëri thirrje aleatëve perëndimorë të mos e njihnin regjimin e ri komunist të Shqipërisë.

“Më duket e arsyeshme t’i them vetes se e gjithë veprimtaria e këtij grupi të vogël socialdemokrat nuk është gjë tjetër veçse një notë drejtuar aleatëve perëndimorë për të shtyrë një votim për njohjen e qeverisë”, shkroi ajo.

Ajo gjithashtu bëri thirrje për një “angazhim moral rreth një programi aktual midis partive politike” në Shqipëri.

Historiani Dervishi tha se asaj nuk u lejua ta përfundonte mbrojtjen e saj.

Mbështetësit e Partisë Komuniste në sallën e kinemasë ku po zhvillohej gjyqi “nuk e lejuan”, tha Dervishi. Për ta, ai ishte një “gjyq i të gjithë opozitës”.

Një figurë me rëndësi bashkëkohore

Arjeta Kokalari thotë se kishte 20 vjet që donte ta hapte muzeun.

“Konceptimi im për Musine Kokalarin ishte ai i një frymëzimi; për mua, ajo ka qenë një muzë. Ndoshta kjo ka ndikuar nga fakti që e njoha në moshën kur fillon të formohet personaliteti, kur njihesh me veten, kur isha 15 vjeçe – kur ishim ende në kohën e komunizmit, në kohën e sloganeve, kohën e propagandës”, tha ajo.

“Për herë të parë e pashë emrin e saj të shkruar në një nga muret e një kabineti historie, por në një kontekst negativ. Emri i saj ishte shkruar mes 12 emrave të tjerë që ishin të gjithë meshkuj. Nuk kisha dëgjuar kurrë për të. Ishte hera e parë që e hasja këtë emër dhe konteksti negativ në të cilin përfshihej më bëri të ndihesha keq dhe pak e turpëruar.”

“Thashë me vete: ‘O zot, ndoshta të tjerët nuk do ta shohin që edhe unë kam të njëjtin mbiemër dhe të fillojnë të më pyesin”, kujton ajo. “Por isha krenare për veten. Thashë: ‘Çfarëdolloj gjëje të keqe të ketë bërë kjo grua, padyshim që ka qenë shumë e fortë, sepse emri i saj ishte në mesin e emrave të këtyre 12 burrave.”

Më pas nisi të pyeste familjen për Kokalarin, kujton ajo.

“Ata më treguan se kush ishte ajo, sigurisht, me shumë kujdes; më dhanë librat që ajo kishte shkruar dhe kur m’i dhanë ata libra u ndjeva e befasuar nga qasja e tyre feministe. Ajo i kishte shkruar ato 40 vjet para meje – megjithatë unë ndihesha njësoj si ajo, kisha të njëjtat mendime si ajo”, tha ajo.

“Musineja nuk është një figurë thjesht historike, si gruaja e parë kundërshtare e komunizmit, apo si gruaja e parë shkrimtare në letërsinë shqipe, apo si ‘ajo vajza që ishte kundër diktaturës komuniste’. Ajo nuk është thjesht një figurë e së shkuarës, ajo është një figurë aktuale”, këmbënguli ajo.

Ajo tha se aspiratat dhe idealet e Kokalarit janë vërtet bashkëkohore.

“Edhe pse kanë kaluar 80 vjet që atëherë, ne jemi në të njëjtën pikë… Ajo aspironte demokracinë, liritë individuale dhe barazinë e grave në shoqëri. Ajo kërkonte pluralizëm politik dhe të drejtën për zgjedhje të lira”, tha ajo.

Për idealet e saj, Kokalari vuajti shumë në burgjet komuniste dhe më pas në internim në një kamp pune.

“Ajo ishte një e burgosur e vërtetë politike”, tha Arjeta Kokalari. “Ajo ishte një njeri me aktivitet politik, me vetëdije politike dhe me formim politik. Pas burgut, gjatë internimit, ajo punoi në ndërtim.”

Edhe atëherë, mbeti e izoluar nga shoqëria, e detyruar të paraqitej dy herë në ditë në Ministrinë e Brendshme dhe mbahej nën vëzhgim të vazhdueshëm. Ajo ndërroi në vitin 1983 nga kanceri i gjirit, në moshën 66-vjeçare./reporter.al

Piloti që u bë portier, historia e Mikel Jankut! Bashkëshortja e ish-futbollistit rrëfen lidhjen e tyre pasionante të dashurisë që nisi në gjimnaz

Isha 15 vjeçe kur e pashë për herë të parë

UVIL ZAJMI/ Një histori e bukur dashurie, më shumë se romantike ka qenë ajo e ish-aviatorit, pastaj portierit të “Partizanit” legjendar, kombëtares, Mikel Jankut me Sandra Simon. Nga njohja, në moshë të re me gjimnazisten e “Petro Ninit”, bukuroshen, vajzën adoleshente, çasti, momenti kur u panë, u prezantuan, u takuan dhe puthja e parë. “Një lidhje pasionante, pa kushte e kufi. E tillë mbeti deri kur Mikeli u nda nga jeta”- shprehet Aleksandra për “Panorama”. Një çift shumë simpatik, kur i shihje së bashku.

Znj. Sandra, pak informacion për familjen tuaj?

Fillimisht familja ime ka banuar pranë kinema “Ali Demit”. Ishim katër fëmijë, dy motra e dy vëllezër. Unë më e para, pastaj Petraqi, Pirro dhe motra tjetër. Në fillim të viteve 60-të u transferuam te pallatet pas harkut jugor të stadiumit “Dinamo”, të ato ndërtesa, dy katëshe që janë edhe sot, me ballkone nga rruga.

Shumë afër, por nuk ka interes nga ju…

Sapo ishim sistemuar në ato ndërtesa, pra, banonim afër. Më përpara vinte pallati im, pastaj i Mikelit. Shkak që u njohëm, u bë Efigjeni, motra e tij. Ishim nxënëse te “Petro Nini-Luarasi” në klasë paralele. Mikeli na shihte kur ktheheshim bashkë me Efin nga shkolla, por unë nuk e njihja dhe nuk i kisha dhënë rëndësi.

Cili është momenti që u njohët?

Si banore të reja, një ditë Efigjeni më fton, eja në shtëpi, të njiheshim më shumë edhe si komshinj. 15 vjeç e gjysmë isha kur e njoha e pashë për herë të parë Mikelin. Bashkë me njerëzit e familjes, 6 fëmijë, katër djem e dy vajza. Mbiemër i njohur, i ati ishte diplomuar në Rumani. Mikeli ishte më i madhi, Xhili, Agimi, Vladimiri dhe dy motrat. Më ftonin gjithmonë të shkoja, më kishin pëlqyer si shoqen e vajzës. Kështu nisa ta frekuentoja gjithmonë e më shumë miqësinë, shtëpinë e tyre.

Sa informacion kishit për të riun Janku?

Djalë simpatik, shumë i sjellshëm në ato fillime. Nuk e dija, madje aty jam informuar se kishte studiuar në Bashkimin Sovjetik, kishte qenë i pari i shkollës, se kishte mbaruar me medalje e artë, për aviator. Pastaj karriera si futbollist, sapo kishte nisur të merrte famë, si portier i “Partizanit”. Luanim me letra, ngrinte sytë, më shihte, më linte të fitoja. Si njerëzit atëherë që ishin shumë të pastër. Kujtoj një mbrëmje, shtator ka qenë, vitit 1962, Mikeli sapo ishte kthyer nga Suedia, me “Partizanin”, i kishte mbetur valixhja në një aeroport, e kishin ngatërruar, diçka e tillë. Ishin shqetësuar në familje.

Shumë shpejt së bashku, fillimisht fshehurazi

Ajo ka qenë një dashuri e shpejtë, dhe tejet pasionante për ne të dy. Një vit të dashuruar, telefon nuk kishte që të komunikoje dhe me Efin ai më sillte letra, ku do të takoheshim fshehurazi. Një herë në javë ne nxënësit shkonim bënim, punën praktike, në Kombinat dhe aty dilja nga dera e pasme, e takoja Mikelin. Vinte me autobuz. Ose ndodhte kur Efi më lajmëronte, e prisja te hyrja kur kthehej nga stërvitja.

Për të ardhur, te ajo mbrëmje e paharruar

Ishte i grumbulluar, e pashë që po vinte. Zbrita me vrap, aty poshtë, nën shkallë u takuam, më përqafoi dhe më puthi. Kjo ishte puthja e parë. Atë natë nuk më zuri gjumi. Ëndërroja, fantazoja, e tillë ishte edhe mosha.

Sandra, një letër, dhe shumë sekrete

Në Shkodër, gjatë një ndeshjeje, Mikeli dëmtohet rëndë, e kanë sjellë gati pa ndjenja. Ismail Feta, mjeku i gjithë sportistëve, njeri jashtëzakonshëm, ndërhyri për mjekimin, shërimin e tij. Gjatë kohës që ishte në spital më dërgoi një letër me Efin, ishim në dashuri. Unë u futa në banjo për ta lexuar. Mami e kuptoi, dhe me thotë “çfarë po bën aty? Nuk i tregova, por ajo diçka kuptonte.

Një dashuri me admirues skuadra, futbollistë.

Dashurinë tonë e dinin lojtarët e “Partizanit”, të kombëtares. Deri kur na zbuluan. Te unë e morën vesh më vonë. Babait tim i tha Gudari një mik i tij. Mendoni, isha gjimnaziste, nxënëse e mirë, në vit të dytë. Në shkollë kishte vajza të bukura, që ishin më të mëdha se unë, por mjaft prej tyre ishin të fejuara, ashtu siç fejoheshin asokohe. Kujtoj Ana e Petrit Qëndron.

Dy njohje paralele në klasë e në fushë

Me Vera Kapon isha në një klasë, në një bankë. Kur ajo u fejua me Mehdi Bushatin, dhe unë me Mikelin ishim gjimnaziste. Shoqe ne, shumë shokë edhe të fejuarit tonë. Mehdiu futbollist i njohur i “Dinamos”, po kështu edhe Mikeli i “Partizanit”. Të dy bashkë edhe në kombëtare. Në stadium me Verën shkonim kur luante Partizani-Dinamo.

Në pritje, gjithmonë pas Mazrekut, Bellovës

Pas ndeshjes, të cilën e ndiqja në radio, me zërin e Anton Mazrekut, Ismet Bellovës, rrija e prisja në ballkoni deri sa të vinte. Mikeli do kalonte njëherë, poshtë ballkonit tim pastaj do të shkonte në shtëpinë e tij. Shumë i thjeshtë, gjithmonë i shoqëruar nga ai grup i zakonshëm tifozësh. Edhe kur kishte humbur i njëjti ritual. Zbrisja e takoja, shkonim në shtëpinë e tij, qëndronim pa aty, dhe më pas dilnim.

Fejesa, nuk ju ndalon as mosha?

Kur shkoi në Hanoi më 1963, tashmë dashuria jonë ishte bërë e njohur. E dinin edhe të afërmit e tij, që Mikeli ishte dashuruar me një nxënëse te “Petro Nini”. Pas kthimit nga Hanoi, ku kishte spikatur, kishin marrë medaljen e argjendë unë isha 17-vjec, shpallëm fejesën, muaji shkurt 1964 ka qenë. Vajtëm te familja e Mikelit, prenë fjalën, më uruan. Thoma Nano, ishte garanti që u fut në mes dashurisë sonë. Babai im e donte shumë Mikelin, dhe nganjëherë kur mërzitej, rrëmbehej, unë i thosha Mikelit anglisht, foli, se vetëm po ti fliste Mikeli ai qetësohej. Mikeli ishte djalë i kulturuar.

Një ndeshje me një protagonsit dhe shumë jehonë

Ka qenë tetor 1965, Është ndeshja që u fol, se u shemb stadiumi. E kam ndjekur në radio. Pasi mbaroi ndeshja, prit e prit, më thoshte mami do bëhesh me zemër. Ishim të fejuar, kisha merak, çfarë mund të kishte ndodhur, kur nga tufa njerëzish që kishin dalë nga stadiumi “Qemal Stafa”, duke kaluar dëgjoja që bërtisnin rrugës:”Janku, Janku”, Nuk durova zbrita morra rrugën dhe te pallatet Moskate, shoh Mikelin, të cilin njërëzit e hidhnin përpjetë. Me dallon mua dhe ashtu siç ishte, aty pranë qëlloi një makinë, hapi derën e saj u fut brenda duke më tërhequr edhe mua. Atë natë shkuam në Shtëpinë Qendrore për të festuar. Partizani kishte fituar 1-0 me “17 Nëntorin”, dhe Mikeli kishte qenë heroi i takimit

Vitet e fejesës, çfarë kujtoni nga ajo kohë?

Ajo ka qenë një periudhë shumë e bukur. Kudo bashkë, në plazh, çfarë kënaqësie. Shëtitjet në breg të detit, Mikeli njihej, i flisni të gjithë, unë e re, dashuria jonë i tërhiqte vëmendjen. Pastaj mbrëmjet, kërcimet në pistën e Turizmit, me orkestrën e njohur durrsake. Gjatë verës, pas stërvitjes shkonim në kinema verore, në orët e vona, në shfaqje artistike. Pëlqenim filmat e Kinostudios, me aktorët tanë, por edhe ta të huaj, ndër to edhe ata rusë, se Mikeli kuptonte gjuhën. I komentonim më pas me pasion. Edhe teatrin e frekuentonim, sepse aktorët I kishim shumë miq. Shpesh, pas shfaqjes, kur takoheshim, më shumë flitej për futboll se për pjesën teatrale.

Keni dy momente që i referohen Gjermanisë Perëndimore.

Po, e para shtator 1964. Pas barazimit 0-0 në Tiranë me Këlnin, u organizua një mbrëmje, ku ishin të gjithë, lojtarë, drejtues të ekipit gjerman dhe zyrtarë të klubit, futbollistët e Partizanit, familjarët e tyre. Ajo u bë në Shtëpinë Qendrore të Oficerëve te Rruga e Kavajës. Të gjithë bashkë, jemi dëfryer deri në mëngjes, çka i habiti gjermanët. Është kërcyer, kënduar e pirë pa fund. Tjetrën e kam, kur si zakonisht i përcillnim, i prisnim kur shkonin e ktheheshin nga jashtë shtetit. Kur erdhën nga Gjermania, 1967, muaji prill isha shtatzënë. Kur më pa në aeroport, u emocionua shumë. Jo vetëm ai por të gjithë, kujtoj Alfred Kazanzhiun, kryetarin e federatës së futbollit që erdhi më takoi.

Te Vollga, muzikë dhe kërcim argëtues.

Mikeli kërcente shumë bukur. Te Vollga, pas ndeshjeve, aty festonim, të shtunën, apo të dielën në darkë. Kishim veshje të bukur, këpucën, fustanin, për faktin se sportistët, artistët dilnin disa herë jashtë shtetit, kishin privilegje. Fillonte valsi, tre, katër të tilla i kërceja unë me Mikelin. Nuk çohej asnjë çift tjetër, na shihnin ne të dyve, shijonin kërcimin tonë. Edhe orkestra e dinte, ka ardhur Sandra me Mikelin, dhe muzika ishte vetëm për ne. Por edhe te Kisha e Shën Prokopit, te lulishtja e njohur në periudhë vere, shkonim me Rebekën dhe Panajotin më shumë.

Miqësia me sportistë ….

Kujtoj se sportistët në përgjithësi kishin shumë miqësi dhe të bukur. Kur fitonin kampionatin, o ndonjë trofe, jo vetëm futbolli, por edhe në sporte të tjera, mblidheshim për të festuar. Argëtoheshim me muzikë, humor një afërsi e sinqertë me njëri-tjetrin, një shoqëri shumë shumë njerëzore e pastër. Sportistë, drejtues, trajnerë, si Njazi Lleshi, Mico Papadhopulli, Panajot Pano, Muhamet Përmeti, e të tjerë. Organizonim mbrëmje më orkestër, gjatë të cilave kërcenim, këndonim. Po kështu edhe për datë lindje, përvjetorë, kudo bashkë, në gëzime, hidhërime.

….dhe artistë të njohur

Sopranoja Luiza Papa më donte shumë, nuk ma lëshonte dorën. Tejet solare, kujtoj se fliste, i tregonte shumë bukur gjërat. Grua fisnike, kishte dicka të vecantë. Bashkë me bashkëshortin, tenorin e njohur Gaqo Cako, shkonim e vinim, krijuan një afërsi. Po kështu edhe me kompozitorin e paharruar Kujtim Laron, e kishim në një hyrje, takoheshin në darkë, pinte cigare me gruan, Lilin e mrekullueshme. Shtroheshim në shtëpinë tonë apo të tyre dhe, Kujtimi i binte në piano disa pjesëve muzikore, këndonim edhe ne. Gjithmonë Mikeli e pyeste për muzikën e filmit “Lulëkuqe mbi mure, si e kishte kompozuar atë muzikë aq të bukur. Po kështu edhe me këngëtarin e madh Mentor Xhemali, e kishim pranë, banonte afër nesh. Edhe miqësia me artistin Skënder Sallaku, gruan e tij.

Kthehemi pak tek futbolli, është një humbje, që ka reagim të ashpër?

Viti 1966, kur humbën një ndeshje finale 2-1 me “17 Nëntorin”, Petrit Dumja jep urdhër dhe skuadrën e dërguan direkt në Durrës. Unë e prisja si zakonisht të vinte poshtë ballkonit, kur shoh të kalojë autobusi i klubit dhe ai ma bën me dorë por, nuk kuptova asgjë. Prit, prit të vinte, ai i kishte dërguar në konvaleshencë. Shansi im që ata kaluan, para pallatit që i pashë.

Ka reagim pak ndryshe nga ju që i befason të gjithë?

Nuk mund të rrija pa e takuar Mikelin. Të nesërmen, me një shok të tij, me tren, shkoj në Konvaleshencë, te Plepat. Sapo kishin dalë nga mbledhja, trajneri Rexhep Spahiu u habit kur më pa. “Pse ke ardhur”-më pyeti?. U bëra merak i përgjigjem. Mbrëmë janë mbledhur tërë gratë e futbollistëve e kanë bërë grevë”- i them. Profesori dhe disa që ishin aty e morën seriozisht. Në Tiranë, u kthyem të gjithë me autobuzin e klubit.

Si e përjetonit dashurinë, nisur nga disa kushtëzime?

Dashuria jonë ka qenë e kushtëzuar, kondicionuar edhe nga grumbullimet e gjata. Ka ndodhur që kemi qëndruar edhe më shumë se një muaj pa u parë. Kishte raste, kur i grumbullonin që të martën, varej çfarë ndeshje kishin. Grumbullimet zakonisht në Durrës, në klub, te reparti i Diko Zeqos, në periferi të Tiranës. Mezi e prisnim që të mbaronte ndeshja, ose grumbullimi. Apo kur shkonin në Korçë, fazë përgatitore, muaji korrik, kishte raste që shkoja edhe unë, se në Korçë kisha hallat e mamait, dhe qëndroja atje. Ose kur ishte në Kinë, Hanoi vetmi pa fund dhe për kohë të gjatë. Ato ishin të vetmet momente që na ndanin.

Ka një parfum me famë për ju?

Kur vinte nga jashtë shtetit, më sillte gjërat më të bukura, pa ja treguar askujt që të mos i kishte njeri dhe të mos i vinte në pozitë. Dhe unë gjithmonë jam veshur bukur, por asnjëherë më ekzagjerim. Rrallë diçka për vete, çdo gjë e kishte për mua. Po t’i thosha sa e bukur është kjo, herës tjetër ai do ma sillte. Kujtoj kur erdhi nga Kina dhe menjëherë shkuan në Bullgari, edhe pse ishim, të dashuruar më solli një pako mua, pa i treguar as prindërve të tij. Kjo edhe kur familjet nuk e dinin ende lidhjen tonë. Kujtoj një parfum, nga Këlni, ku ishte fabrika e famshme, e njohur për kolonjat.

Një dasmë pa shumë zhurmë

E vendosëm që martesën të mos e bënim të madhe, as me zhurmë, por në familje. Dasmën e kemi bërë në apartamentin te pallati në Rrugën e Durrësit që i kishin dhënë Mikelit. Aty kam ardhur nuse. 17 korrik 1966, ka qenë ishim të dy familjet, të afërm, shokë, miq, futbollistë, plot njerëz. E mobiluam shtëpinë, u krijua një mjedis i bukur, ishim të lumtur, madje unë vazhdoj të banoj ende aty. Kam kujtime pafund që nuk mund të ndahem.

Sa e ndiqje Sandra, kur ai luante?

Nisa edhe unë të bëhem tifoze. Kjo më shumë kur Mikeli, luante, e ndiqja nga radioja, jo në stadium. Ndeshjet nuk transmetoheshin në televizor nga Tvsh, pasi dhe pak televizorë kishte. Mbetej vetëm kureshtja, fitoi ‘Partizani’?

Po stadiumin e frekuentonit?

Vetëm në takime ndërkombëtare. Me shkrimtarin Nonda Bulka, ndeshjen Partizani-Torino, e kemi ndjekur nga tribuna, me biletat që na i siguroi Mikeli. Kam një moment kur një fotograf na fiksoi duke u përqafuar me Nondën, kur Partizani shënoi golin e fitores. Në ato vite ne jetonim te pallati i oficerëve të Rruga e Durrësit dhe me Nondën ishim komshi. Kishte televizor ia kishte sjellë një motër nga Amerika. Na thërriste për të ndjekur programet e Rai-t, Sanremon, Canzonisiman, ndonjë film. “E shikon këtë bibliotekën më thoshte, nuk ma ka mësuar televizori”. Vetëm me Sterjo Spasen kishte miqësi, e vlerësonte.

Marrëdhëniet në familje, si i përjetonit një rezultat sportiv?

Asnjëherë të ndodhte që Mikeli të reflektonte mërzitje në shtëpi pas një ndeshjeje, aq më shumë para meje. Kurrë të më transmetonte problemet, shqetësimet e skuadrës, klubit, humbjen, përkundrazi, vetëm dashuri përcillte tek unë, më respektonte shumë. Edhe kur drejtonte sportin në klub e zyrtar ministri, ishte shumë i logjikshëm, i arsyeshëm me vartësit, sportistët, i kujdesshëm veçanërisht me mua.

Pak më sipër më përmendët një emër, Panajot Pano

Panajotin e donte, kishin shumë miqësi. Njeri dhe lojtar i mirë. Mikeli e adhuronte. Bashkë në plazhe, familje. Kur ndërroi jetë, na merr në telefon Fatmir Frashëri:” Mikel e di që ka vdekur Panajoti? Jo i thotë Mikeli. Me shpejtësi morëm Amerikën, ku ai kishte vajtur te vajza. Folëm me Rebekën, një fatkeqësi e madhe. Pastaj ceremonia e varrimit, pasi sollën trupin në Tiranë. Për Panajotin Mikeli kishte një vlerësim shumë të madh.

Ka një komunikim tjetër për ju?

Televizioni, radioja, janë një tjetër pjesë e jetës sonë, një tjetër dashuri e tij, por gjithmonë pas meje. E ndiqja në radio kur bënte komentin me Ahmet Shqarrin, kthehej vonë në shtëpi. Një miqësi e jona ishte edhe me gazetarin Vladimir Grillo, kur Mikeli nisi si opinionist në televizion. Me Violën, gruan e Ladit, këndonin bukur këngët ruse. Kishte vizion, lexonte, por kur kthehej, gjithmonë më pyeste, e priste, e vlerësonte mendimin tim.

Fëmijët, tjetër dashuri për Sandrën e Mikelin

Djali Albano ishte fëmija e parë, lindi me 13 gusht 1967. Pak ndoqi rrugën e Mikelit si futbollist me Partizanin, por jo portier. Me profesion inxhinier vazhdoi një tjetër karrierë si arbitër futbolli. Mikeli e ndiqte, por shumë i rezervuar në komente edhe kur i duhej të jepte opinion në televizor. Kishte raporte të mira, diskutonin, por asnjëherë të debatonin pas ndeshjeve. Tashmë ka jetën familjare, i martuar me fëmijë. Pastaj vajza, Joli, që ka qenë shumë e lidhur me të atin.

Ndarja, një pabesi e madhe e jetës?

Nuk e priste askush, pasi ishte aktiv, donte ta jetonte çdo çast të jetës. Pas një shqetësimi, ndërhyrjes kirurgjikale, situata u përmirësua, ishte i lumtur. Por pas përkeqësimit të dytë, mjekët nuk i dhanë shpresë. Ashtu u largua, pa thënë asnjë fjalë, në heshtje, pa shqetësuar askënd. E trishtuar për të gjithë.

Një kujtim me vlerë, për ta pasur gjithmonë pranë

Kur Mikeli ndërroi jetë, vajza Joli sapo kishte lindur fëmijën e saj. Atë natë vjen e më thotë mami, orën e babit veja në dorë. Dhe ashtu vepruam. Duke qenë i sëmurë, e pata harruar që syzet dhe unazën ia kishim hequr, dhe që ia kishim lënë. Pas dy-tre javëve se si hapa një kuti, shoh unzën e tij. Shtanga. Do ta mbaja unë tashmë dhe sa herë kemi ndonjë event, me fëmijët, të afërm e ve atë, sepse më duket sikur me atë unazën, ai është prezent. Edhe shënimet e fundit siç i ka lënë, nuk ia kam prekur. Aty para televizorit, ku i mbante i ka.

Znj. Sandra, në mbyllje, ka një moment dashurie të munguar?

Në çdo rrugë, rrugicë të Tiranës kudo ku kaloja, zbrisja nga autobusi, më njihnin, o gruaja e Mikel Jankut më thërrisnin. Edhe tani ashtu më njohin, më nderojnë. Merak e kishte, gjithmonë më thoshte me shaka: “Sandra, dua të bëj një fluturim me avion, ku të jemi vetëm ne të dy, unë piloti dhe ti asistentja ime. Nuk e realizoi. Mikeli ishte i kulturuar, familjar, korrekt, gjithmonë e më tepër më mungon sot.

/Gazeta Panorama

FLET AT GJERGJ FISHTA!- Pergatiti Fritz RADOVANI

AT GJERGJ FISHTA N’ AMERIKË,

dhe çeshtja e perparimit në Shqipni.

(Dokumenti i pabotuem origjinal asht në Arkivin e Shtetit Tiranë.)

Janë tre muej që At Gjergj Fishta O.F.M., Françeskan dhe Deputet në Këshillin Kombtar, gjindet n’Amerikë, e shumë kush nder Shqiptarë të ktûshem, qi endé s’kanë pasë rasë me u pjekë me Tê, janë interresue të dijnë qellimin e t’ardhunit të Tij në Botën e rè – n’Amerikë.

At Fishta i trembej coptimit të trojeve shqiptare, simbas interesave të grupeve politike, që lirinë e pamvarsinë e kishin kthye në një “vlerë” për nevojat e tyne, dhe jo për të mirën e Shqiptarve.

Edhé né të redaksisë së “Diellit” na ká rá me kênë të pvetun mbi ketë çeshtje; prandej, tue u ndollë në këto ditë At Gjergj Fishta këtû në Boston: Mbasi edhè ndjesi miqsore të kahershme e njëmori idealesh kulture e perparimi e lidhin me Kryetarin e Federatës “Vatra”, z. Faik Konitzen: Muerme rasen, njëditë që edhe në Redaksinë tonë, t’a pyesim familjarisht, se cili ishte qellimi, qi e kishte sjellë e prue këtû në ket dhé?

E qe se shka na u pergjegjë Deputeti i Shkodrës, mbasi formalisht na deklaroj njëherë mâ perpara, se s’kishte kurrnjë misjon zyrtar prej anës së Qeverisë s’onë Shqiptare: “- Po m’vjen fort mirë, na tha, që po ma lypni ketë fjalë, pse kështu tash po m’bjenë rasa t’ju flas edhé mbi do çeshtje, që âsht mirë t’i dijnë Shqiptarët e Amerikës e sidomos, të Federatës “Vatra”.”

Fjala e At Gjergj Fishtës:

“Shqipnija, si dihet, sot âsht e lirë. Shka para këtyne pêsmëdhetë vjetve per né do t’ishte kênë teper anderr me e pasë pa, sot po e shofim të realizueme. Na sot kemi një Parlament t’onin, një Qeveri t’onen e një Këshill të Naltë Regjencet, që pervetson në vedi sovranitetin dhe pamvarsinë e Popullit Shqiptar. E as nuk ká mâ turqë në Shqipni, as grekë, as serbë, as italjânë: Ká vetëm Shqiptarë të lirë! Triumfi i idealit t’onë – I Françeskânve të Shqipnisë. Të tanë kombi e di, po, se me sa ndergjegje Françeskântë Shqiptarë janë mundue t’a kryejnë detyrën e vet ndaj Atdheut, në daçi me mjete kulturale, në daçi tue marrë pjesë aktive nder të gjitha levizjet kombtare per lirinë e Atdheut.

Endé qet avull gjaku i Françeskanit Shqiptar atjé në Kosovë, qi nëper bajoneta të sllavit ju bâ flij Atdheut! Por liria e pamvarsia e një shtetit nder kombe të qytetnueme nuk janë per këta, që ndonjë njeri ase ndonjë kastë e shtetit mund të losë me fatin e popullit si të duen, pa kontroll të tjerve; shka ndollë ndër shtete autokrate e despotike sidomos kombet barbare: Por per t’i sjellë të maren popullit, tuj e bâmë me perparue materjalisht e moralisht. Prandej, tue kênë se e mara e perparimi i një populli rrjedhin prej gjêjes së tij ekonomike e prej shkalles së zhvillimit të mendjes së tij, merret vesht mirë fillit, se prej një populli të qytetnuem, posë se i lirë politikisht, lypet që ai të jetë i lirë edhe ekonomikisht, e që qytetasit e tij të ndollin në një shkallë kulture të mjaftuehsme, për me dijtë me krye detyrat me ndergjegje e me perdorue tagret me kohë, me vend, me mënyrë; si edhé me pasë aq zotsi, sa me u bâ ballë si duhet e sa duhet nevojave të reja të jetës, në të vuemit e të cilave rrin perparimi i popujve të qytetnuem. Si shifet, prá, prej shkallës së kulturës së një populli mvaret e gjithë jeta e tij politike e ekonomike, si edhe i gjithë perparimi i tij.

Tash unë po pyes Zotnin t’uej; Populli Shqiptar, që sot politikisht âsht i lirë e i pamvarun, a ka një shkallë kulture aq të naltë sa me i kuptue si duhet e sa duhet detyrat e veta?

Puna e tij a prodhon aq sa lypet per me jetue mirë e pa u bâ ky robi i huej ekonomikisht? N’ atë shkallë kulture, n’të cilën gjindet sot shqiptari a âsht pernjimend i zoti të perparojë? Kur të vemë oroe, se sot per sot në Shqipni, pa kênë caktue endé kufijtë e sajë e tue u dijtë, se pa një Qeveri të vendasve shteti s’mund të ketë kredi perjashta e me vue oroe, po tham, se në pêsë javë mund të ndrrohen pesë Ministri: se shqiptarët, të cilët perpara u vritshin kokrra-kokrra, sot vriten çeta – çeta e jo, si motit, per pikë nderit a erzit, por per katër kamë të “kolltukut” të njanit a të tjetrit Minister a Deputet të kombit: bakajt, hamajt, matrapazat, teneqexhi, kallajxhi, analfabetë gjithfarësh, mund të vênë sŷnin me u ngjitë nder zyret edhé ma të naltat e Shtetit: se ushtria e jonë – mbrojtja e jetës kombtare – mund të lëshohet nder duer oficierash, qi, para këtyne dhetë vjetve kanë vra e pre, e vjerrë, e djegë, e pjekë shqiptarët, për arsye qi këta lypshin lirin’ e jetën kombtare; se nder zyre të financave tona mund t’u jepet punë edhe atyne mehmurve, qi kohen e kalueme kanë mujtë të jenë têja, a ma mirë me thanë, rrenimi i financave të një Shteti të huej: Kështu edhe kur të merret parasyshë, se edhe sot Shqiptari, me gjithë liri e pamvarsi të veten, han bukë thatë e bishta purrijsh, si perpara: Se Qeverija s’ka kenë e zoja as me çilë kund një pash rrugë të re, as me meremetue kund një pash aso rrugash, që na i lanë ushtritë e hueja: se taksa daganore mund të mos vehet mbas interresave të gjalla të kombit, due me thânë, mbas peprarimit të bujqësisë, të tregtisë, t’indrustrisë e mbas natyret të perpjekunave tona me Shtete të hueja, por mbas nevojës së kashës së Financave, sa per të mbajtë në kamë zyret me rroga àr, të cilat zyre, masandej, mund do të jenë të hapuna, ndoshta jo aq mbas nevojave të Shtetit, sa mbas numurit të kushrijve, miqve e të dashamirve të ministrave e të nëpunsave të naltë të tyne, mjerisht duhet me thânë, se populli Shqiptar s’ká as kuptimin e as ndergjegjen e vertetë të lirisë politike individuale e kolektive; s’ká zotsinë e mjaftueshme, per me mbajtë pamvarsinë ekonomike të veten, e se prandej, as gjindet në një shkallë kulture aq të naltë, sa me sigurue perparimin e vet, pa të cilat veti një popull as mund të jetojë e as s’duhet të jetojë si shtet i pamvarun.

Atëherë, mbas fjalve të Zotnisë s’Uej, i thame Deputetit të Shkodres, Populli Shqiptar as mujka me jetue, as u dashka që të jetojë i pamvarun?

– Un nuk e thashë ketë fjalë, na u pergjegjë; por fundi aty del.

Si janë njerzit e punët në Shqipni, sot per sot kurrkush s’ja shef hajrin pamvarsisë së Shtetit Shqiptar, perposë zyrtarësh e parlamentarësh. E po, a per të mbajtë me rroga àr nja tri a katërmijë zyrtarë, të cilët, jo se janë, por mbas mentalitetit, qi frymzon njerzit e punët në Shqipni, mund do t’ ishin edhe asish, që kanë mujtë me vra njerëz me pare: që kanë mujtë me vra bujqit per t’ju pushtue tokën: që kanë pushtue tokët “miris”; që per interresa të veta, per një “qifllik”, per një “titull”, do t’ishin gati të pshtyejnë n’Atdhé e n’ndijesitë mâ shêjta të jetës: vetëm për me mbrojtë, po thom, me rroga àr këta tri a katër mijë zyrtarë, Populli Shqiptar do të livroj tokën, do të bâjnë tregun, do të punojnë zanatin, do të marrë shtegun e të kalojë mal e dèt’ e të vijë n’Amerikë, të rreshket me natë e ditë në zjarm të fabrikave!

Një pamvarësi këso dore mund të hyjnë në punë, ndoshta, në Zanzibar, në Marok, në Turki, por jo në Shqipni!

Po s’perparoj Populli Shqiptar moralisht e materjalisht, né pamvarsija s’na duhet asgjâ.

Lirim, Pamvarsi, Qeveri, Parlament, Këshill’ i Naltë e s’di shka tjeter s’mund të kenë farë kuptimit per né, déri që populli mos të vêhet n’at shêj vendit që të perparojë; janë një lojë fjalësh, per të mbajtë popullin n’errsinë per dobi të do njerzve që kuptojnë Qeveri, por jo Atdhé. E ndoshta, shi per ketë punë i ngrati Populli Shqyptar, megjithse paguen tash dy vjet shtadhetenandë Deputetë, s’ka endé një statut, s’ka endé një formë politike të caktueme të shtetit të vet, e âsht i ngushtuem të mbahet per një ligjë ibride qi s’ âsht ekspresjoni i shpirtit të tij e që kurrsesi s’mund të perkojnë me nevojat t’jetës së qytetnueme të sotme.

Por, në tjeter anë, kur të vêmë oroe ushtarët Shqiptar, të cilltë, per kah dishiplina, per kah shpirti marcial e sjellje n’ushtrime, mund të percaktohen me ushtar t’ushtrive mâ të para t’ Europës:

Kur të vêmë oroe oficerat e rìj të tonët (pa)nderlikim besimit që, janë rritë me ndijesi kombtare e ushtrue nên dishiplinë të shkollave ushtarake të do kombeve qi trimnin e burrnin i kanë zanat, janë gati të bajnë flij per të mirën e Atdheut, jo vetëm vedin, por edhe shtëpijat e fshatet e veta: kur të vênë n’oroe prap zyrtarët e rìj tonë, që edhé këta rritë me ndijesi kombtare e frymzue me dashtni Atdhetare, jo vetëm që kanë kompetencen e punës, por edhé kuptojnë në të gjithë hapsinën e vet detyrën e nderen e zyreve adminstrative: e sidomos, kur të marrin parasyshë ndigjesen e popullit, që bân, sado që dron se djersa e tij derdhet kot nepër mejhana sidomos, të Tiranës, e nep djelmët e vet ushtarë, sado që shef se s’po i mbesin perballë t’anmikut në kufi t’Atdheut, por ferrave e shkurreve mbrenda Shqipnijet perballë të vllazenve të vet, tue luftue per shkas t’ambicjoneve të poshtme të do zyrtarve, që janë bâ “shqiptar” qyshëse kanë dalë rrogat àr e që kanë kênë, janë e kanë me kênë gjithmonë ekspresjoni i regresit e i barbarisë azjatike: pse ujku ndron qymen, por jo vesin: tuj marrë parasyshë, po thonë këto fakte, do të thonë edhe që Populli Shqiptar jo veç, se mund të jetojë, por se do të jetojë i Pamvarun.

Gjallnija e shpirtit Shqiptar âsht veshkë e jo tha: e kanë veshkë mentalitetet e hueja, që, si bimë parasite në një landë, janë shartue në tê perdhuni; prandej, po mujtem na me i krekcue me kohë këto mentalitete t’hueja–këto gallica parasite t’shpirtit Shqiptar, pamvarsija, sovraniteti e jeta kombtare e Popullit Shqiptar janë të sigurueme pergjithmonë.

Jemi kryekput një mendimit me Ju “Uratë”; por si thoni Ju, se mund të pastrohet psikja e popullit Shqiptar prej mentaliteteve të hueja, para se të na i pertrihet ndonjë rrezik jetës sonë kombtare e politike? E pvetem atëherë At Gjergj Fishtën, i cili na u pergjegjë këso dore:

– Mbas mendimit tem kishe me thânë, se puna ma e parë që do të bajnë Shqiptarët, per me pshtue kombin prej rrezikut, qi i kercnohet per shkak të ndryshimit të mentaliteteve âsht ky: mos me lanë të kenë dorë në Qeveri e n’adminstratë të gjithë ata Shqiptarë qi kanë kenë edukue mbas mentalitetit sidomos të Stambollit, t’Athinës e të Venedikut; pse, tue kenë këto tre qytete tri qendra të daluna mifshliz, këto s’kanë zotsinë t’a rrisin menden e nierit mbas ekzigjencave të kohve e të vendit, por vetem mbas andrravet të një lumnisë së kalueme: prandej kultura e këtyne qytetasve s’ká mujtë të formoj qytetas me ndijesi si e lypë nevoja e Atdheut, por kanë trajtue, individë të dhanun me mish e me shpirt mbas atyne popujsh, qi motit paten krijue këto tri kultura, aq sa me mrrijtë me u quejtë me emna të tyne e me lakmue me u bâ robt’ e tyne.”

Shenim F.R.: Plot 100 vjetë! Dokumenti origjinal i perket vitit 1924.

Një gjendje shumë e ngjashme me të sotmen (Dhetor 2024.)

Melbourne, Dhetor 2024.

Zbulohen dokumentet e panjohura arkivore, me fotot dhe akt-ekspertizën e Mehmet Shehut

Nga Dashnor Kaloçi/ Plot 43 vite më parë, duke u gdhirë data 18 dhjetor e vitit 1981, kryeministri shqiptar Mehmet Shehu, i cili e mbante atë funksion që nga viti 1953, u gjet i vdekur në dhomën e tij të gjumit (sipas versionit zyrtar, nga plumb “a” pistolete), në vilën ku banonte së bashku me familjen e tij, në hyrje të “Bllokut” të udhëheqjes së lartë të PPSH-së, fare pak metra nga godina e Komitetit Qendror të PPSH-së dhe gjithashtu vilës së Enver Hoxhës. Edhe pse kanë kaluar më shumë se katër dekada nga ajo ditë, e konsideruar si një nga ngjarjet më të rënda dhe të bujshme gjithashtu të atij regjimi, ende dhe sot, nuk ka një version të qartë e të saktë, rreth asaj që ka ndodhur me ish-kryeministrin shqiptar, Mehmet Shehu, në mesnatën duke u gdhirë 18 dhjetori 1981! Por, edhe pse pas viteve ’90-të, janë bërë publike me dhjetëra dëshmi dhe dokumenta arkivore, lidhur me atë ngjarje, “vrasja apo vetëvrasja e Mehmet Shehut”, vazhdon të jetë objekt debatesh dhe diskutimesh të shumta, madje duke e mbështjellë edhe më shumë me mister, të vërtetën rreth saj!

Nisur edhe nga ky fakt, në kuadrin e publikimit të dhjetëra dëshmive dhe dosjeve me dokumente arkivore nga fondi sekret i ish-Sigurimit të Shtetit dhe Ministrisë së Punëve të Brendshme, apo dhe Komitetit Qendror të PPSH-së, që janë botuar në këto tre dekada pas shembjes së regjimit komunist të Enver Hoxhës dhe pasardhësit të tij, Ramiz Alia, Memorie.al, ka siguruar dosjen voluminoze “të armikut Mehmet Shehu”, e cila është nxjerrë nga fondi sekret i ish-Sigurimit të Shtetit, (pranë Ministrisë së Punëve të Brendshme), ku me ndonjë përjashtim të vogël, pjesa më e madhe e tyre, nuk e ka parë kurrë dritën e botimit dhe publikohen për herë të parë.

Në dosjen në fjalë, gjenden të plota dhe me faksimilet përkatëse, akt-ekspertiza e grupit operativo-hetimor, që u ngrit menjëherë që paraditen e 18 dhjetorit 1981, me në krye Koço Josifin, (kryetar i Hetuesisë së Drejtorisë së Punëve të Brendshme të Tiranës), mjekët-ligjorë Dr. Fatos Harito dhe Docent Bashkim Çuberi, mjekët e kryeministrit, Milto Kostaqi dhe Llesh Rroku, si dhe ekspertin kriminalist të Laboratorit Qendror Kriminalistik të Ministrisë së Brendshme, Estref Myftari.

Gjithashtu në dosjen në fjalë ndodhen edhe dëshmitë e familjarëve të ish-kryeministrit Mehmet Shehu, personelit të shërbimit dhe grupit të tij të shoqërimit, si dhe të gjithë personave të tjerë që u thirrën dhe deponuan rreth asaj ngjarje. Për më shumë rreth kësaj etj., na njohin dokumentet në fjalë, të cilat po i publikojmë së bashku me faksimilet dhe fotot përkatëse.

DOKUMENTI ARKIVOR ME KONKLUZIONET E STUDIMIT TË VENDIT TË NGJARJES DHE EKZAMINIMEVE MBI VDEKJEN E MEHMET SHEHUT, NGA SHEFI I HETUESISË KOÇO JOSIFI, MJEKU LIGJOR BASHKIM ÇUBERI DHE EKSPERTI KRIMINALIST, ESTREF MYFTARI

K O N K L U Z I O N E

MBI STUDIMIN E VENDIT TË NGJARJES DHE REZULTATET E EKZAMINIMEVE LIDHUR ME VDEKJEN E MEHMET SHEHUT

Me datën 18.12.1981, u gjend i vdekur në dhomën e gjumit të apartamentit të vet, Mehmet Shehu.

Nga kryerja e vendit të ngjarjes, ekzaminimi i kufomës, provave materiale (pistoleta, gëzhoja dhe predha) dhe të dhënave hetimore, rezulton:

Në trupin e viktimës ndodhet një plagë tej shkuese arme zjarri, me vrimë hyrje mbi thithën e sisës së majtë dhe vrimë dalje nën këndin e shpatullës së kësaj ane, e shkaktuar nga një qitje me puthitje jo të plotë. Predha pasi ka dalë nga trupi dhe ka shkuar tej për tej të dy jastëkët dhe batanijen e ndodhur poshtë tyre, u gjet e ngulur në dyshek.

Duke ndjekur rrugën që ka bërë predha në trup, në jastëk, batanije dhe deri në dyshek, del se viktima në momentin e qitjes ka qenë i shtrirë në krevat, me shpatullat të mbështetura në jastëk dhe se drejtimi i qitjes ka qenë nga përpara – prapa, nga sipër – poshtë dhe lehtësisht nga e djathta në të majtë.

Mbi krevat, pothuajse në mesin e tij, 43 cm. larg dorës së djathtë të viktimës, u gjet pistoleta automatike “Makarov” Nr. BP 2935, e kalibrit 9 mm.

Nga ekzaminimi balistik i predhës dhe gëzhojës të gjetur në vendin e ngjarjes, rezulton se ato janë qitur në këtë pistoletë që disponohej nga vetë Mehmet Shehu.

Dora e djathtë e viktimës, ishte në gjendjen e shtangësisë, gishtin tregues më të mbledhur se të tjerët, ndërsa në thoin e gishtit të madh të kësaj dore dhe në lëkurën 2-3 mm. larg tij, u konstatua gjurmë të veprimit të copërave të barutit. Në anën e djathtë të djepit luajtës të pistoletës, u zbulua një gjurmë gishti e të njëjtit tip (rrethore), me ato të gishtit të madh të dorës së majtë, të Mehmet Shehut.

Këto të dhëna flasin se Mehmet Shehu ka mbushur pistoletën në dorën e majtë dhe me dorën e djathtë, ka bërë qitjen.

Duke u mbështetur në tërësinë e këtyre të dhënave, konkludojmë se:

Vdekja e Mehmet Shehut, është si rezultat i vetëvrasjes me një qitje me armë zjarri.

HETUESI

KOÇO JOSIFI

EKSPERTI MJEKOLIGJOR EKSPERTI KRIMINALIST

BASHKIM ÇUBERI KANDIDAT I SHKENCAVE (ESTREF MYFTARI)

DOKUMENTI ARKIVOR ME VENDIMIN E PUSHIMIT TË ÇËSHTJES PENALE PËR VETËVRASJEN E MEHMET SHEHUT, I NËNSHKRUAR NGA HETUESI I DREJTORISË SË BRENDSHME TË TIRANËS, KOÇO JOSIFI

VENDIM

MBI PUSHIMIN E ÇËSHTJES PENALE

Tiranë më 29 Dhjetor 1981

Unë Koço Josifi, hetues i Drejtorisë së Punëve të Brendshme Tiranë, mbasi e studiova materialet e çështjes penale Nr. 794 lidhur me vetëvrasjen e Mehmet Shehut;

K O N S T A T O V A

Me datën 13 dhjetor 1981, nga ana e jonë u fillua çështja penale, lidhur me vetëvrasjen e Mehmet Shehut. Nga hetimet e zhvilluara rezultoi se; me datën 18 dhjetor 1981, rreth orës 8.00, u gjet i vdekur në dhomën e tij të gjumit, Mehmet Shehu.

Në këtë orë shkon në dhomën e tij Fiqiret Shehu, e cila konstaton se ai kishte vdekur, menjëherë e përmendura njofton djalin e saj, Vladimir Shehun, i cili së bashku me gruan e tij, Fatbardha Shehu dhe Fiqrete Shehu, shkojnë në dhomën ku konstatojnë vdekjen e tij.

Vladimir Shehu, menjëherë lajmëron oficerin e shërbimit dhe mjekët, dëshmitarët Ali Çeno, Milto Kostaqi dhe Llesh Rroku, të cilët kur shkojnë, gjejnë të shtrirë në shtrat të vdekur, të përmendurin.

Pas kësaj, në vend shkoi grupi hetimoro – operativ dhe nga këqyrja e vendit të ngjarjes, ekzaminimi mjeko – ligjor i kufomës, ekzaminimin balistik i pistoletës të tipit, RP 29-35, predhës dhe gëzhojës të gjetur në vendin e ngjarjes, ekzaminimi daktiloskopik i gishtit të gjetur në këtë pistoletë, eksperimenti hetimor dhe pyetja e dëshmitarëve, rezulton plotësisht e vërtetuar se:

Armiku Mehmet Shehu, duke u gdhirë data 18 dhjetor 1981, me anën e pistoletës së tij personale, të tipit RP. 29-35, me kalibër 9 mm., ka kryer aktin e vetëvrasjes me një qitje të vetme, me puthitje jo të plotë, me vrimë hyrje në pjesën e përparme të majtë të gjoksit dhe vrimë dalje, në pjesën e majtë të shpinës. Vdekja ka ardhur nga shkaku tragjik.

Vetëvrasja vërtetohet se është kryer në këto rrethana:

Armiku Mehmet Shehu, në momentin e vetëvrasjes ka qenë i shtrirë në krevat, me shpatulla të mbështetura në jastëk. Qitjen e ka bërë me drejtim nga përpara prapa, nga sipër poshtë dhe lehtësisht, nga e djathta në të majtë.

Nga ekzaminimi balistik i predhës dhe gëzhojës të gjetura: në vendin e ngjarjes, vërtetohet se ato janë qitur me pistoletën RP. 29-35, që disponohej nga vetë Mehmet Shehu.

Gishti tregues i dorës së djathtë, i gjetur në momentin e këqyrjes më i mbledhur se të tjerët, praninë e gjurmëve të veprimit të copërave të barutit në thoin e gishtit të madh të kësaj dore dhe në lëkurën 2-3 mm. larg tij, si dhe prania në anën e djathtë të djepit luajtës të kësaj pistolete e, një gjurme gishti të të njëjtit tip (rrethore), me atë të gishtit të madh të dorës së majtë të Mehmet Shehut, provojnë se ky armik, ka mbushur pistoletën në dorën e majtë dhe me dorën e djathtë, ka bërë qitjen dhe vetëvrasjen e tij.

Nga sa parashtruam më sipër dhe në konformitet me nenit 71/ të Kodit të Procedurës Penale të RPSSH;

V E N D O S A:

Të pushoj çështjen penale për hetimin e vetëvrasjes së armikut Mehmet Shehu, mbasi ajo nuk përmban elementët e një vepre penale.

HETUESI

KOÇO JOSIFI

DOKUMENTI ARKIVOR ME VENDIMIN E FILLIMIT TË ÇËSHTJES PENALE PËR VETËVRASJEN E MEHMET SHEHUT, NGA KRYETARI I DEGËS SË HETUESISË I DREJTORISË SË BRENDSHME TË TIRANËS, KOÇO JOSIFI

VENDIM

MBI FILLIMIN E ÇËSHTJES PENALE

Në Tiranë më 18.12.1981

Unë, Koço Josifi, kryetar i degës së Hetuesisë së Drejtorisë së Punëve të Brendshme Tiranë, mbasi studiova materialin lidhur me vetëvrasjen e qytetarit Mehmet Ismail Shehu:

K O N S T A T O V A:

Në bazë të denoncimit të bërë, me datën 18.12.1981, në orën 8.00, u gjet i vetëvrarë në dhomën e gjumit të tij, qytetari Mehmet Ismail Shehu.

Duke marrë parasysh se materiali i sipërm shërben për fillimin e çështjes penale, në mbështetje të nenit 63, të Kodit të Procedurës Penale, të RPSSH-së;

V E N D O S A:

Në bazë të materialeve të sipërtreguara, të filloj çështjen penale për krimin e parashikuar nga neni 89, i Kodit Penal.

Një kopje të këtij vendimi, t’ja dërgoj Prokurorisë.

KRYETARI I DEGËS SË HETUESISË

KOÇO JOSIFI

DOKUMENTI ARKIVOR ME PROCES-VERBALIN E MBIKËQYRJES SË VENDIT TË NGJARJES MBI VDEKJEN E MEHMET SHEHUT, NGA HETUESI KOÇO JOSIFI, EKSPERTI KRIMINALIST ESTREF MYFTARI, EKSPERTËT MJEKO-LIGJOR, DOC. BASHKIM ÇUBERI E DR. FATOS HARITO DHE DËSHMITARËT E PRANISHËM, ALI ÇENO E MILTO KOSTAQI

PROÇES-VERBAL

I MBIKËQYRJES SË VENDIT TË NGJARJES

Tiranë, më 18 dhjetor 1981

Unë, Koço Josifi, kryetari i Degës së Hetuesisë së Drejtorisë së Punëve të Brendshme Tiranë, sipas njoftimit, krijova grupin hetimor, të përbërë nga unë, ekspertit kriminalist, Istref Myftari, eksperti ligjor, Doc. Bashkim Çuberi, të asistuar nga dëshmitarët Ali Çeno e Milto Kostaqi, bëra këqyrjen e vendit të ngjarjes, mbi vdekjen e Mehmet Shehut.

Banesa ndodhet në Lagjen Nr. 8, ndërtesë me dy kate, në katin e dytë, mbasi ngjit shkallët, në krah të majtë të tyre, ndodhet një korridor. Mbas së cilit, është një paradhomë, në të cilën, ndodhet një kolltuk dhe një tavolinë e vogël druri. Nga kjo hyhet në dhomën e gjumit të banesës së Mehmet Shehut, në të kundërt të derës së hyrjes së dhomës, ndodhet një dritare e mbyllur me grila, dhe me perde najloni, dhe damask.

Dhoma është me përmasa 6 m. x 6 m., në lartësi 2.90 m. Në anën jugore ka një derë dykanatëshe, që komunikon me verandën e cila u gjet e mbyllur me grila dhe perde të trasha, derën që komunikon me banjën, e cila u gjet me pozicion gjysëm të hapur, me çelësin e vendosur në bravë, nga ana veriore, ka një derë që del në verandë, dhe një derë që komunikon me zyrën e tij të punës, të cilat u gjetën të mbyllura rregullisht.

Dhoma është e shtruar me tapet dhe e mobiluar me një krevat mobilie, që ka në faqen perëndimore të murit, një pasqyrë tualeti, një gardërobë dhe nga ana veriore, një tavolinë e vogël mesi dhe kolltuk. Në dhomë gjithashtu, është një biçikletë sportive mjekësore dhe një peshore.

Krevati është prej mobilie dopje, ngjyrë arre, koka e krevatit është në formë mobilie, me gjerësi 181 cm., në krahun e majtë ka një shtesë 78 cm. dhe në të djathtin, me një shtesë 138 cm., me lartësi 90 cm. Pjesa shtesë e krahut të majtë, është në formën e një komoje, me një sirtar dhe një ndarje nën të. Në këtë pjesë në syprinën e komosë, që ka gjerësi 22 cm., ndodhet një transistor “SANYO”.

Mbi sirtarin e komosë, ndodhet një abazhur i ndezur, një mbajtëse butonash për sinjalizim, një elektrik dore, një aparat komunikimi (interfoni), një libër: “Për coampis volantare afgane SN.10.së”, një termos, një filxhan çaj me pak lëng ngjyrë të verdhë, me erë kamomili, një gotë uji e mbushur përgjysmë, me lëng të tejdukshëm, një kuti e tejdukshme plasmasi, në kapakun e së cilës shkruhet:

“Para gjumit”, brenda duket një kapsulë ngjyrë portokalli, një e gjysëm tabletë, ngjyrë të kaltër dhe dy tableta fare të vogla ngjyrë rozë të çelur, një shishe 2000 kubik, e mbushur me dy të tretat e saj, me një lëng të trashë, në të cilin shkruhet “Agerol”, një mbajtëse çelësash prej meshini ngjyrë të zezë, me 11 çelësa të llojeve të ndryshme, si dhe një gëzhojë pistolete të kalibrit 9 mm., me numra 81-66, e cila në nuhatje, ka erë të lehtë baruti.

Gëzhoja merret në cilësitë e provës materiale. Në pjesën e poshtme të kësaj komodine, ndodhet një aparat telefonik dhe tre copë libra, me titujt: “Duke zbuluar botën”, në gjuhë të huaj: “Les grandes patries étranges”, “Le erogzoletaipin mbgreme”, “Arehrepel du tiki”, “La valleo des”, “Rois”, “Calendario atlaste de agostin 1979”, “ Celtes et l’expansion celtique”, “La bete el lepaporo”, “Cap a l’coneit”, “Alor e de la forot vrerge”, “Srudi taim çudio”, “Ndren de la liberte”, “Amaniak”, “Drame erotiqueo”.

Brenda në sirtarin e kësaj komoje, u gjetën medikamente të ndryshme, si: Papaverin, Clorartin, adalat, imatotol, (tre shishe), rokuol valium, drabinil-rieka, kodotusil, karvosin (dy shishe), ritaolol, kodein, posilie valur (një kuti e gjysëm), dy kuti krem Nivea, tre tablet Culzalon, një termometër, një çantë e vogël lëkure, që përmban këto medikamente: Kalreton (tre tableta), avlokalidm, umenditol, punetaral, magzoform, kapoform, trinitrin, dhe një tarnomatsi dhe kodein.

Në krahun e djathtë të shtesës së krevatit, ju gjendën dy fotografi fëmijësh të vendosur në kornizë, një kuti butoni sinjalizimi. Poshtë u gjetën: një magnetofon “Kematofon”, i markës “Nacional – përladonin”, një radio transistor “Grunding”, një valixhe me një laps brenda.

Në sirtarin e krahut të majtë, u gjendën tre palë syze optike, si dhe një palë syze optike, një kasetofon i vogël “Sango”, një pjatë me tre çokollata, pesë copë bateri të vogla, një kuti me suport “Selty”, një kuti me suport “Anoide”. Në sirtarin e mesit, gazeta të ndryshme dhe disa letra të përkthyera, si dhe disa pako të vogla, që nga ana e jonë, nuk u hapën. Në sirtarin e tretë disa fotografi të ndryshme, kartonë dhe dy pako, të cilat nuk u hapën.

Në syprinën e kokës së krevatit, u gjet një kuti me butona sinjalizimi, dy zarfe të Buletinit të ATSH-së, dhe një buton zile elektrike. Në faqen e kokës së krevatit, e veshur me damask ngjyrë ulliri, në krahun e djathtë është instaluar një radio e markës “Urada”, me sahat elektrik. Krevati ka sustën në formë divani, një dyshek të trashë dhe sipër tij, një të hollë, çarçaf të bardhë dhe një batanije dopjo dhe një teke, ngjyrë kafe dhe bezhë.

Në krevat gjenden në anën e majtë të tij, tre agji (kufoma), e një personi të seksit mashkull, në moshën rreth 70 vjeç, shtrirë në shpinë, me kokën pak të ngritur, vendosur në dy jastëkë, dhe një batanije të palosur, poshtë tyre, të dy duart janë të përthyera në bërryl, të mbështetura në trup, me gishtat gjysëm të mbledhur, këmbët të shtrira horizontalisht, trupi është i mbuluar me batanije dhe çarçafi që përmban krevati, deri afër mjekrës.

Pothuaj se deri në mesin e krevatit, mbi batanijen e sipërme, 48 cm., larg nga dora e djathtë, dhe në të djathtë të kufomës, ndodhet një pistoletë e markës “Makarov”, me nr. RP 29-35, prodhim i vitit 1954. Pistoleta u gjet e armatosur me një fishek në fole dhe pesë të tjerë në krehër. Pistoleta së bashku me fishekët, u morën nga ana jonë, me cilësinë e provës materiale. Memorie.al

Në garë katër kandidatë, zgjedhja me short e Fan Nolit kryeministër, dëshmia që la At Ambroz Marlaskaj

FRANO KULLI

Nuk ndodh shpesh, që në sipërmarrjen për të bërë jetëshkrimin (monografinë) e një personazhi historik me të cilin ke lidhje gjaku, sidomos kur ai është me një rëndesë të posaçme publike, të mos biesh në “kurthin” e përjetimeve ndiesore që ka organikisht kjo lidhje e për pasojë të mos biesh në njëanësi qëndrimi e përshkrimi përreth tij. Autori i librit për të, Ndoc Frroku, stërnip i At Ambroz Marlaskajt e ka tejkaluar mrekullisht këtë kurth.

Ai ka shkruar një libër arkiv; libri i tij është dokumente, është epistolar i pasur sa s’ka. Libri nuk është aspak empati për njeriun e fisit e qëndisi (qëndisje) me lule e lajle, siç na ndodh shpesh e masandej të na krijohen mite të rrejshme. E atëherë mëkati historik bëhet edhe më i madh kur marrim përsipër të jetëshkruajmë për personat e njimentë të trashëgimisë sonë më të mirë. Do të ishte mëkat edhe me i madh, gjithashtu të ndodhte kjo për njërin prej kombformuesve të Shqipërisë, siç ishte At Marlaskaj. Po jo e jo, kjo nuk ka ndodhë.

Libri është vetë Marlaskaj. Frat, mësues i sprovuar i të gjitha cikleve shkollore në Shqipëri e profesor i Universitetit Antonian në Romë, gjuhëtar e përkthyes, publicist e veprimtar publik, deputet asambleist i zgjedhur me plebishit (dhjetor 1923-qershor 1924). I emërtuar me përkëdheli si “gozhda e Parlamentit”, prej kolegëve elitë për shkak të opozitarizmit të thekur. Me një formim juridik, që e përtejson njohjen e thellë të së drejtës kanonike, me zemër të madhe në shërbesë vetëm të së drejtës e të dobishmes, që nuk e shet shpirtin asnji grimë, për asnji rrethanë. Me dyzinën e letrave e halleve të njerëzve të popullit , që përfaqëson, të cilën e shpraz në asamble e në qeveri, me ngulmimin që të ofrojë zgjidhjen për ta.

Pader Ambrozi është mirditori që përtej Republikës së Mirditës, shumë përtej saj hedh të pamin (vizionin) e vet te Republika e Shqiptarisë. Madje e qorton si të damshme fort atë krijesë, me forcën e pashembullt të arsyes e me arsyen e pashembullt të forcës morale e shpirtnore. Sikundërse gjindet në krah të opozitës e “lobit shkodran” siç i pagëzonte grupin e madh asamblist opozitar një shkrues i “Diellit” të Bostonit (Ledio Xhoxhi), përkundër “klikës’’ konservatore të udhëheqësisë së kohës. Sepse te e para, ku qenë rreshtuar vërsnikët e tij, ajka e mendimit dhe shërbesës kombëtare, Gurakuqi, Fishta, Mjedja, Hilë Mosi, Xhemal Bushati e Halid Rroji, po edhe Avni Rrustemi që printe shoqninë “Bashkimi”, dallon prosperitetin e dheut të vet, Shqipnisë, drejt oksidentalizmit e jo në ndalesën e prapambetjen e atavizmave të perandorisë së vjetër otomaniste. Sikurse qe gjëndur më heret , qysh në shtatorin e 1916-ës në këtë krah me njerëzit më të iluminuar të Shqipërisë, si Luigj Gurakuqi, At Gjergj Fishta, Sotir Peci, Dom Ndre Mjeda, Mati Logoreci, në themelimin e Komisisë Letrare të Shkodrës dhe më pas me pjesëmarrës dhe të ftuar të tjerë, po kështu të shquar si dr. Gjergj Pekmezi, Hilë Mosi, Anton Paluca, Hafiz Ali Korça, Aleksandër Xhuvani, Maksimilian Lamberci, Rajko Nahtigal, Emzot Vinçens Prenushi, Sali Nivica, Josif Haxhimima dhe Luigj Naraçi.

Gjithsa më sipër e shumçka më përtej, vjen përmes gjuhës së ftohtë të fakteve e dokumenteve të bollëshme. Për të shërbyer përkushtimin e tij autori ka përzgjedhë tjetër mënyrë; atë të të rrëfyemit nëpërmjet gjuhës së ftohtë e të pa emocion të fakteve, të dokumenteve, të letrave. Për autorin sentenca e vjetër e latinëve: “Verba volant, scripta manent”, (fjala fluturon e shkruara mbetet) si duket, ka qenë busulla e saktë që e ka orientuar prej fjalës së parë e deri tek fjala e fundit e librit të tij. Për të, që librin e vet e çmon qysh në krye të herës si mision, misioni fillon te gjurmimi e hulumtimi i dokumenteve, si e vërteta më e pranueshme. Dhe misioni faktmbledhës zgjat shumë më shumë sesa vetë shkrimi, masandej i librit. Kështu besoj unë. Ndaj e gjithë përpjekja e tij më e peshueshme ka qenë mbledhja e sistemimi i fakteve e dokumenteve, në radhë të parë; në Tiranë, a në Romë, kudo ku ato janë gjindur. Vetëm nga letërshkëmbimi i Marlaskajt, autori ka hulumtue e i kalon në laboratorin e vet krijues rreth 300 prej tyre, qysh prej kohës së tij studen tore në Salsburg-Austri e deri sa mbyll sytë në Itali me 1939. Letra me popullin e zgjedhësit e vet, me mësues anë e kand nga Shkodra në Lushnje, me sivëllezërit françeskanë, me Anton Harapin e me Fishtën, me Justin Rroten për nevojë gjuhësore e me shumë e shumë të tjerë personazhe qytetëse të dijes, të politikës e atdhetarisë. I bindur se gjuha e tyre do të ishte më e besueshme se gjuha e rrëfimeve të të afërmve të tij apo edhe e rrethit më përtej të bashkëvllazënve e vërsnikëve të tij. Krejt ndryshe prej ravijëzimit të portretit të Marlaskajt që na vjen prej librit “Françeskanët e mëdhaj”, bie fjala, të një mjeshtri “par exellence” të rrëfimtarisë si At Zef Pllumi, ku portreti ndërtohet me metafora e simbolika të epërme e krahasime nga eposi i vjetër “me Gjergj Elez Alinë që ndeshet në fushë të bejlegut me Harapin e Zi.”…

Edhe kur i duhet me lidhë dokumentet gjithnduershe e të bollëshme me fillin e interpretimeve të veta, autori ruan të njëjtën marrëdhënie ndërmjet gjendjes emotive dhe racionale, duke vënë në rend të parë, gjithherë racionalen e duke konkluduar sipas asaj, për të vjelë të vërtetën më të besueshme e të pranueshme. E bën këtë deri në detajet më të imta të narrativës së vet, qoftë edhe me fakte të ndëvarura që i synon me këmbëngulje për më të bindshmen e saj. Bie fjala , sjell edhe autopsinë e mjekëve në vrasjen e Avni Rrustemit, për të zgaqë (zbuluar) prej më së afri ngjarjet e rrafshit të politikës e saktësisht ato të parlamentit, mis (anëtar) i të cilit ishte Marlaskaj. Por sjell në libër, gjithashtu edhe fjalët e përkundërta të shkruara të Eqrem Bej Vlorës, nipit të Esat pashë Toptanit për vrasësin e njeriut të tij. I bindur se mënyra më e mirë për korrektësinë historike është përballja e dokumenteve.

Ose, në rastin e formimit të qeverisë së Nolit , sillet në libër ky kumt i shkruar i At Marlaskajt, dëshmitar okular e aktiv i asaj ngjarjeje :”… u shenjuen si kandidatë për Kryeministri: Noli, Gurakuqi, Koculi, Delvina. Nder këta të kater u qit short e, si diehet duel Noli”. I panjohur ky fakt, a më saktë i pashënuar në asnjë cep të historiografisë shqiptare të deritashme. Megjithatë autori, me paanësinë e ftohtë të zgjedhur si metodë analitike qysh në krye të herës, e shumta dërgon një ftesë për nxitjen e autoriteteve shkencore për të hedhur më shumë dritë mbi këtë moment.

E momente si ky ka shumë e shumë në libër, edhe në të tjera fusha të dijes e atdhetarisë, ku shkëlqen Marlaskaj ynë që mund të bënin vargun e shembujve e prej ku na vjen më i plotë se gjithherë më parë, njëra prej figurave-shtylla të rëndësishme të ngrehinës së kombit tonë e të palcës së tij, At Ambroz Marlaskaj.

“Na nuk kena mandat prej popullit”, reagimi i deputetit për Lëvizjen e Qershorit 1924

At Ambroz Marlaskaj, lindi në Mirditë në 1884 dhe u shua, në Romë në 1939. Pjesëmarrës në Komisinë Letrare të Shkodrës më 1916, së bashku me Gjergj Fishtën, prifti franceskan Marlaskaj ishte autor i shumë shkrimeve në revistën “Hylli i Dritës”

Botoi disa vepra, por la dhe disa të tjera në dorëshkrim, si: “Predke për ushtrime shpirtit”, “Historia e Kishës”, “Gramatikë Shqipe”. Mësimet e para dhe kryen rishtarinë në Kuvendin Françeskan të Rubikut duke e nisur vitin e provës më dt. 10 tetor 1900, mësimet bazë të teologjisë i bëri gjegjësisht në Gjuhadol dhe Troshan. Nga eprorët u nis më pas në Perandorinë AustroHungareze për të përfunduar studimet në teologji e filozofi, kreu këndimet më 1907. Më 26 dhjetor të 1907 merr emrin Ambroz dhe merr gradën e priftërisë. Më 6 shtator 1909 emërohet sekretar i Provincës Françeskane në Shkodër, mbas një viti dha dorëheqjen për t’u zëvendësuar nga P. Zef Gici OFM.

Qe kryetar i një grupi pune për shqyrtimin e teksteve shkollore të hartuara nga Gaspër Beltoja dhe Gaspër Mikeli, në të cilin bënin pjesë fretnit françeskanë Marin Sirdani, Justin Rrota dhe Gjergj Fishta më 1910. Gjatë viteve 1913- 1914 Marlaskaj do të shkojë në Vjenë dhe Pragë, gjithnjë me detyra fetare dhe më 1915 do të kthehet përsëri në Shkodër. Caktohet anëtar më 1916 në Komisinë Letrare në krah të Pekmezit, Gurakuqit, Gjeçovit, etj; në fillim me funksionin sekretar, por shpejt i zëvendësuar nga Luigj Naraçi. Me 1916 caktohet Drejtor i Kolegjit Françeskan të bartur në Troshan nga mungesa e nozullimeve më 24 dhjetor 1918. Zbatoi me përpikëri programin e shkollave të Austrisë dhe për ndihmë të profesorëve e të nxënësve nxori prej ministrie të gjithë librat e përshtatshëm së bashku me metodat, i ndihmuar prej profesorëve tjerë për t’i përkthyer tekstet shkollore në dobi të nxënësve. Me hapjen e liceut “Illyricum” iu bë ndihmës Fishtës, duke qenë se ky i mbrami qe drejtor i të gjitha shkollave françeskane. Krijoi “Lidhjen e Mësuesavet” që kishte për qëllim lartimin pedagogjik të mësuesit dhe mbrojtjen e të drejtave të tij. Diskutohej në vitet 1922-’23, me propozimin e Imzot Mjedës të bashkoheshin gjimnazet e françeskanëve dhe të jezuitëve në një gjimnaz të vetëm katolik me program të përbashkët. Marlaskaj u emërua me Rrotën në komisionin e caktuar, nga paria e provincës. Merr pjesë në grupimin “Ora e Maleve” të themeluar në pranverën e 1923.

Me zgjedhjet e mbajtura më dt. 27 dhjetor 1923 del deputet i prefekturës së Shkodrës nga 21 janari gjer më 2 qershor 1924 duke zëvendësuar kësodore P. Fishtën si përfaqësues i klerit. Pas Lëvizjes së Qershorit 1924, me daljen e qeverisë Noli nuk u bënë zgjedhje. Kur u mblodhën në Vlorë për Lëvizjen e Qershorit, e ftuan edhe Marlaskajn me firmosë, por nuk pranoi dhe shtoi “na nuk kena mandat prej popullit për kyt”. Me të ashtuquajturin “Triumfi i Legalitetit” më dt. 24 dhjetor 1924 zë e fshihet ndër katundet e Zadrimës, ku më pas i veshur si katundar largohet jashtë vendit. Nëndrejtor i gjimnazit bëhet ndërkohë Harapi. Me amnistinë e shpallur më 1926 kthehet në Shqipëri së bashku me provincialin e asokohshëm Pal Dodajn. Më 1934 Universiteti Pontifik Antonjan i Françeskanëve në Romë i kërkoi Provincialiatit të Shqipërisë t’i dërgonin për të mbajtur katedrën dogmatike. Në dhjetor të 1934 viziton Shqipërinë dhe në letërkëmbimin e tij thekson hapjen e ritit latin në Shqipërinë e Jugut. I laureuar në Universitetin Gregorian të Romës e mbajti atë katedër gjer në vdekjen që e gjeti gjatë një operacioni apendisiti. Gjikam do të shkruante te “Hylli i Dritës” artikullin nekrologjik Pater Ambrozi më 1939. P. Ambrozi vetë përktheu pjesë prej tekstit të matematikës Jakob e ushtrimet e librit të parë të greqishtes së bashku me gramatikë. Përgatiti edhe një gramatikë të vogël origjinale për gjuhë shqipe. Përktheu të dyja pjesët e “Ushtrime për gjuhë latine” nga August Scheindler më 1921-’22 e i botohet më 1930.

Në gjysmën e dytë të 1921 boton shkrimet “Mbi ortografi të sotshme” si kritikë ndaj rregullave të çanësuara pesë vite më parë nga KLSH duke iu referuar Kamardës, “Si duelën të zgjedhun deputetët katolikë të Shkodres” , “A âsht’ qeveria e Tiranes nji Turkì e Ré a Jo?” etj. Boton broshurën “Nji monument pazotsie në lamin e arsimit në Shqipni” më 1922 që i binte ndesh reformave arsimore të Rexhep bej Mitrovicës. Revista “Hylli i Dritës” bëhet për Marlaskajn tribuna e ideve të tij ku shpesh përdor pseudonimin Nji i mirditas. Sipas memuaristikës së P. Zef Pllumit, qe i mendimit me përshtatë Kanunin e Maleve duke përpunuar konceptet juridike si mësues i të Drejtës Kanonike që ishte, e të formohej ashtu Kodi Civil shqiptar. Por i kundërshtuar nga politikanët e tjerë në parlament, sipas tij donin të shartonin Sheriatin me Kodin Napoleonik. La shënime në filozofi dhe teologji morale (studimi “Mbi monizmin dhe materializmin”), në histori “Historia e Pedagogjisë”, “Ipeshkëvinjtë e Shqypnisë”; shkrime të tjera, në gjuhësi (ka botuar gramatikë latine, një fjalor latin, studimin “Mbi ortografinë e sotme”)./Gazeta Panorama

Afrikë e Jugut, 1982 / “Lindja e Princ Leka II, Mbretëresha Geraldinë, dashuria për Shqipërinë…” — Intervista ekskluzive e Mbretëreshës Suzanë me rastin e lindjes së Princ Leka II

Burimi : The Australian Women’s Weekly, e mërkurë, 30 qershor 1982, faqe n°16

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 10 Dhjetor 2024

Revista australiane “The Australian Women’s Weekly” ka botuar, të mërkurën e 30 qershorit 1982, në faqen n°16, intervistën ekskluzive asokohe me mbretëreshën Susan (nënën e Princ Leka II) në Afrikë të Jugut, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Një ish-australiane, tani një mbretëreshë që jeton në ekzil…

Susan Cullen-Ward, 41 vjeç, tashmë mbretëresha e Shqipërisë në mërgim, flet për shpresat e saj për Princin e Kurorës Leka në një intervistë ekskluzive.

Burimi : The Australian Women’s Weekly, e mërkurë, 30 qershor 1982, faqe n°16

Pavarësisht se çfarë thonë, mbretëria ka magjinë e vet, edhe nëse je i internuar, duke jetuar në një pronë të vogël modeste në periferi të Johanesburgut, Afrikën e Jugut, me një suitë të vogël dhe pak para. Që nga takimi im i parë me Mbretin Leka të Shqipërisë dhe gruan e tij me origjinë australiane, Mbretëreshën Suzani (ish Susan Cullen Ward të Uellsit të Ri Jugor), ndjeva një atmosferë madhështie që kapërcente këto rrethana të reduktuara.

Kohët kanë qenë vërtet të vështira, duke filluar kur Leka u nxor nga atdheu i tij kur ishte vetëm dy ditësh, pasi Shqipëria u pushtua nga fashistët italianë të Musolinit gjatë Luftës së Dytë Botërore. Por nga të gjitha vështirësitë me të cilat ballafaqoheshin, kishte një problem dërrmues. Nuk kishte asnjë trashëgimtar mbretëror dhe Mbretëresha kishte pasur tashmë katër aborte. Pastaj, marsin e kaluar, ndodhi mrekullia. Pas një shtatzënie të gjatë dhe të vështirë, Princi i Kurorës Leka II lindi në një klinikë të vogël të Johanesburgut. Linja mbretërore mundi të vazhdojë.

Gjëra marramendëse, por realiteti është më pak idilik. Familja mbretërore shqiptare në ekzil jeton në një shtëpi me qira, të mobiluar në stilin e fermës, në fund të një rruge të gjatë dhe me pluhur, e mbuluar me shkurre dhe gjemba. Dy hektarët e tokës janë të çrregullta; pulat, lopët dhe palloi i çuditshëm vërshojnë lirshëm rreth lëndinave të thata, shkurreve të shpërndara dhe shtëpive të shkatërruara.

Teksa po luftoj me copën e telit që mban derën të mbyllur, shfaqet një truprojë me një armë në këllëf. Ai vjen për të më ndihmuar, i gjithi i buzëqeshur dhe me mirësjelljen e dikurshme. Ai është 60 vjeç dhe ende e kujton Shqipërinë e monarkisë.

Na çojnë në një tarracë të shtruar ku një shërbëtore shërben limonë, duke na bërë nderimet mbretërore. Mbreti hyn. Me një gjatësi prej 206 cm, ai është një burrë shtatlartë dhe i thinjur, i cili duket më i vjetër se 43 vjeç. Mbretëresha është e veshur thjesht : fustan leshi ngjyrë blu të kaltër, këpucë blu të kaltër, shall pambuku indian. Flokët e saj janë të gjatë, të krehur mbrapa dhe me vija bionde; grimi i saj është i patëmetë. Ajo nuk mban asnjë bizhuteri përveç unazave të bukura prej diamanti të fejesës dhe martesës së saj.

Fytyra e saj është klasike, silueta e saj e hollë, prania e saj e qetë dhe serioze. Nuk ka asgjë për të thënë në lidhje me vajzën e një fermeri të shndërruar në Mbretëreshë. Ajo thjesht i tregon gjërat ashtu siç i duken, duke i artikuluar mendimet me lehtësi, pa u shqetësuar qartë për të lënë ndonjë përshtypje.

Motra Adelaide, dadoja e tyre lokale afrikane, sjell foshnjën mbretërore të mbështjellë me një shall të bardhë me grep dhe ia dorëzon me kujdes nënës së tij. Mbretëresha Suzani pranon se është në një gjendje të lumtur për djalin e saj të porsalindur, duke fjetur i qetë në krahët e saj. “A nuk mendoni se ai i ngjan babait të tij? Ai është kaq i ëmbël, kaq gazmor nganjëherë,” thotë ajo.

Mbretëresha Suzani është e vendosur që Princi i Kurorës të mos relegohet (rritet), sipas stilit viktorian, në çerdhe dhe nga dadot. “Ai nuk është i ndryshëm nga çdo fëmijë tjetër, dhe unë jam thjesht një nënë e zakonshme”, thotë ajo. “Edhe pse ai do të stërvitet për të zënë vendin e tij mbretëror kur të jetë më i madh, unë thjesht dua të shijoj kohën me të ndërsa është i vogël.”

Ajo ka besim të madh në vlerën e shtëpisë dhe familjes. “Unë jam një person shumë familjar. Plus, çdo mbretëror që unë njoh është kujdesur për fëmijët e tij. Kjo është shumë e rëndësishme. Sigurisht që kemi dado që të na ndihmojnë, sepse edhe ne kemi angazhime, por ne jemi vetëm nëna punëtore, si gjithë të tjerët.”

Kishte një pritje të gjatë dhe të mundimshme për këtë fëmijë. Dy muajt e fundit të shtatzënisë mbretëresha 41-vjeçare i kaloi duke pushuar në një klinikë, në prani të nënës së saj. Fëmija Princ i Kurorës, i lindur para kohe me prerje cezariane, peshonte vetëm 2.5 kg dhe u fut në një inkubator. Ai duhej të qëndronte në klinikë, pesha e tij vazhdoi të binte.

“Isha plotësisht e dërrmuar. Kisha aq frikë se mos i ndodhte diçka kësaj krijese të kuqe e me rrudha, saqë do të thyhej ose do të binte nga djepi. Por mësova ta laj. Kjo është diçka që ju mësojnë në spital : si të mbani një fëmijë që përpëlitet. Është pak si të mësosh karate për një fëmijë ! — qeshi ajo, duke lënë të kuptohej se sa e shqetësuar ishte kur foshnja u kthye në shtëpi.

Tani, ai pi biberon, kështu që unë mund të fle për disa orë midis mesnatës dhe orës 6 të mëngjesit kur e sjell motra Adelaide. Ai ka pasur dhimbje barku dhe ndonjëherë është tmerrësisht nervoz dhe i plogësht. Nuk di si do të bëja pa motrën Adelaide dhe gjyshen e tij.”

Gjyshja është Madhëria e saj Mbretëresha Geraldinë, e veja e mbretit të ndjerë Zog. “Ajo është një person shumë, shumë i bukur dhe i qetë dhe një nënë gjyshe vërtet e përkushtuar,” thotë Mbretëresha Suzani. Foshnja i ndjen këto gjëra. Ai mund të jetë absolutisht një bishë me mua ndonjëherë, por është gjithmonë i qetë me të.”

Prindërit e Mbretëreshës, zoti dhe zonja Alan Cullen-Ward, jetojnë në Drummope, Sydney, që nga shitja e pronës së tyre, pranë Parkes, Uellsin e Ri Jugor. “Ata nuk e kanë parë ende foshnjën, por janë tmerrësisht të emocionuar”, thotë Mbretëresha Suzani.

“Dua ta dërgoj në një grup lojërash apo në një çerdhe. Të mësosh të shoqërohesh me të tjerët është shumë e rëndësishme. Ai do të rritet në besimin mysliman në pritje të ditës që do të ngjitet në fronin e Shqipërisë. Kur të mbushë 18 vjeç, do t’i prezantohet popullit të tij.”

Kush janë njerëzit e tij ? — e pyes me ndrojtje.

“Të gjithë shqiptarët në botën e lirë, sigurisht”, përgjigjet ajo.

Mbretëresha është edukuar (shkolluar) në traditat më të mira : ajo studioi në një shkollë në Orange, Uellsin e Ri Jugor, ndoqi një kurs për dizajnin e brendshëm dhe industrial në Sydney, më pas një jetë profesionale pa presion, e ndërthurur me kalërim dhe ski të shumtë (sporti i saj i preferuar), më pas u nis për në Spanjë për të studiuar pikturën. “Isha e dëshpëruar, vërtet e dëshpëruar,” tha ajo e trishtuar.

Si mbretëreshë, ajo kishte shumë për të mësuar që kur u takua me mbretin Leka në një darkë të dhënë nga një mik i përbashkët në Sydney 13 vjet më parë. Miqësia e tyre ishte e gjatë dhe në vitin 1975 ata u martuan me gjithë shkëlqimin e një dasme mbretërore. Mbretëresha Geraldinë e njohu atë me rregullat e protokollit dhe njohuritë mbretërore (të ngjashme me Nënën Mbretëreshë dhe Princeshën e Uellsit). “Mësova se nuk mund të them atë që dua, të shkoj ku të dua. Dhe më mungon privatësia ime,” — thotë ajo.

Në vitin 1979, mbreti dhe familja e tij u dëbuan nga Spanja pas akuzave për stokim të paligjshëm të armëve. Pas një qëndrimi të shkurtër në një fermë me qira në Rodezi, atyre iu dha strehim i përkohshëm në Afrikën e Jugut.

Pra, lindja e këtij Princi të Kurorës pa fron, për ta ka një domethënie të madhe. Ai përfaqëson një traditë, shpresën e tyre për të ardhmen.

Unë e pyes se cilin vend e konsideron Mbretëresha si shtëpinë e saj. “Shtëpia ime është Shqipëria”, thotë ajo. “Kjo është një nga gjërat shumë të vështira që duhej të vendosja kur u martova me Mbretin. Ndoshta ishte vendimi më i vështirë i jetës sime. Australia është diçka që e dua, më mungon dhe e ndjej thellë. Rrënjët e mia janë atje, familja ime gjithashtu. Lidhjet janë të forta, por ne nuk mund të jetonim kurrë atje : është shumë e shkëputur për punën politike që bëjmë.”

Ajo flet me zë të ulët, me shumë pasion, për një vend që nuk e ka parë kurrë. “Unë jam angazhuar që një ditë të kthehemi në shtëpi, në shtëpinë tonë në Shqipëri.”

MARGARET GAGANAKIS

Rodezi, 1979 – “Sot Shqipëria konsiderohet vendi më i ashpër komunist në botë…” — Intervista ekskluzive e Mbretëreshës Suzanë, nënës së Princ Leka II

Burimi : The Australian Women’s Weekly, e mërkurë, 23 maj 1979, faqe n°16

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 9 Dhjetor 2024

Revista australiane “The Australian Women’s Weekly” ka botuar, të mërkurën e 23 majit 1979, në faqen n°16, intervistën ekskluzive asokohe me mbretëreshën Susan (nënën e Princ Leka II) në Rodezi, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Mbretëresha Susan e Australisë në kërkim të një shtëpie të sigurt

Të dëbuar nga oborri në mërgim në Spanjë, mbreti Leka dhe mbretëresha Susan kanë gjetur strehë në një fermë në Rodezinë e shkatërruar nga lufta.

Mbretëresha, më parë Susan Cullen Ward, në një suitë hoteli në Rodezi. — Burimi : The Australian Women’s Weekly, e mërkurë, 23 maj 1979, faqe n°16

Është një rrugë e gjatë nga një fermë delesh në Uellsin e Ri Jugor qendror-perëndimor deri në një vilë në Madrid, në oborrin në mërgim të mbretit Leka të Shqipërisë. Por mbretëresha Susan, dikur Susan Cullen Ward e Cudal, bëri udhëtimin kur u martua me mbretin Leka tre vjet më parë.

Spanja është tani pas tyre. Në janar, qeveria spanjolle i urdhëroi ata të largoheshin nga vendi me paralajmërim shtatë ditor. Për Lekën, 39 vjeç, ajo ishte shtëpia e tij prej 17 vitesh.

Sot ata ndodhen në Rodezinë e shkatërruar nga lufta, duke marrë me qira një fermë 25 kilometra larg kryeqytetit, Salisbury-t. Është një etapë ndërkohë që mbreti kërkon një bazë të përhershme. Është shumë larg nga vendet që mirëpresin 6.5 milionë nënshtetasit e tij në mërgim. Por tani për tani është një vend i shenjtë.

“Arsyeja zyrtare që duhej të largoheshim nga Spanja ishte se kishim armë,” tha Susan, e cila është 38 vjeç. “Por pothuajse çdo spanjoll, plus qeveria dhe ushtria, e dinin këtë. Ato ishin për vetëmbrojtje, plus armët moderne dhe antike të koleksionit të armëve të burrit tim.”

“Por nuk ishte një rezervë armësh siç thoshin disa raporte. Arsyeja e vërtetë që ne duhej të largoheshim ishte për shkak të presioneve të bëra nga qeveri të ndryshme kundër qeverisë spanjolle.”

Ata erdhën në Rodezi nëpërmjet miqësisë së mbretit Leka me ministrin e Jashtëm Rodezian, Pieter Kenyon Van der Byle, një beqar 55-vjeçar. “PK”, siç njihet ai, duket se është në marrëdhënie të mira me shumicën e aristokratëve evropianë. Emri i tij u lidh në mënyrë romantike kohët e fundit me Princeshën Elizabeth të Lihtenshtajnit.

Për fermën e tyre jashtë Salisbury-t, Susan tha: “Është mjaft e izoluar dhe shumë e bukur. Ne shohim një luginë me pamje prej 60 kilometrash. Vetë lugina është e mbushur me babunë, leopardë dhe të gjitha llojet e drerëve. Në fakt ne kemi pasur babunë të ulur në verandë”.

Për çiftin mbretëror, ferma është një vend i shenjtë, i ndaluar për të gjithë, përveç miqve të tyre të ngushtë. Mbretëresha Suzan dhe unë u takuam në suitën që ata morën me qira në hotelin e mrekullueshëm Monomatapa kur ata erdhën në Salisbury.

“Unë kam qenë duke pushuar,” shpjegoi Susan. “Mbreti ka bërë takime kortezie me ministrant e bardhë e të zinj të qeverisë për të shpjeguar pse jemi këtu dhe ne kemi takuar liderët nacionalistë të zinj. Ai po përpiqet të gjejë se ku do të jetë shtëpia jonë e ardhshme.” Sa kohë do të qëndrojnë në Rodezi, Susan nuk e ka idenë.

Duke lënë mënjanë luftërat guerile, rodezianët e bardhë dhe mënyra e tyre e jetesës janë shumë më afër Uellsit të Ri Jugor sesa një vile në Madrid.

Mbretëresha Susan është plot lëvdata për Rodezinë.

“Përshtypja ime e parë është se shumë njerëz janë të painformuar për atë që po ndodh këtu”, tha ajo. “Ata mendojnë se Rodezia është pjesë e Afrikës së Jugut, por është krejtësisht ndryshe. Ka një kufi mes tyre.”

“Gjëja e dytë është që zezakët dhe të bardhët punojnë së bashku. Diskriminimi vërehet në zona të caktuara, por është shumë i rrallë. Dhe zezakët janë shumë më të kulturuar sesa mendojnë shumë të bardhë.”

“Së treti, Rodezianët janë një popull shumë rezistues. Ata nuk do të dorëzohen. Ata po luftojnë për mbijetesë kundër mosmarrëveshjeve dërrmuese, ku shumica e njerëzve do të kishin hequr dorë prej kohësh.”

Por kauza për të cilën ajo është zotuar është ajo e të shoqit : “Shqipëria e mbështet absolutisht. Përndryshe nuk do ta pranoja titullin. Njerëzit e tij janë të mitë dhe ne do të luftojmë bashkë.”

“Unë jam martuar me një ushtar. Njerëzit thonë se ai është një mbret, por në radhë të parë ai është një ushtar. Ne po bëjmë një luftë dhe që nga martesa jonë unë jam përfshirë deri në një shkallë në këtë”.

Çfarë lloj jete është kjo ? — e pyeta. Përgjigja erdhi pa pushim. “Unë e dua jetën sepse jam në gjendje të takoj njerëz që, si bijë fermeri, përndryshe nuk do të mund t’i takoja. Ka momente kur ndihesh e dëshpëruar, e mërzitur dhe e irrituar, por mendoj se çdokush e ndjen këtë. Çdo person. Ne nuk mund të vazhdonim të jetonim në një hotel,” vazhdoi Susan, duke shpjeguar pse ata kishin zgjedhur fermën. “Ne vendosëm të gjenim diku ku mund të vendoseshim dhe të ishim rehat dhe pa fatura të mëdha hoteli.”

“Me plot fjalën, ne jemi duke kampuar, nuk ka të bëjë fare me shtëpinë tonë në Madrid.” Në shtëpi nuk kishte mobilje kur mbërritën. Ato që kanë tani, i kanë marrë hua nga miqtë.

Enturazhi i tyre, gjithsej një duzinë, është një përzierje kurioze : stafi administrativ dhe oficerë të ushtrisë nga mërgimtarët shqiptarë për të cilët është nder t’i shërbejnë mbretit. Por ka edhe gjysmë duzinë Shans-ësh, një popull krenar malësor nga ajo që dikur ishte një principatë dhe që janë sot, pavarësisht protestave, pjesë e Birmanisë veriore. Ata i shërbejnë mbretit Leka me bekimin e udhëheqësit të tyre në mërgim, Lartësisë së Tij Princ Kernel Wong, një mik i mbretit shqiptar.

Fermat fqinje janë sulmuar nga terroristët. Të udhëtosh kudo me makinë jashtë qytetit është të rrezikosh një pritë ose një minë tokësore. A ka frikë ajo ?

“Jo, nuk ndihem sikur jam në rrezik. Sigurisht që ju duhet të merrni masa paraprake, si gjithë të tjerët. Ne kemi roje në fermë 24 orë në ditë, gjë që është e nevojshme. Nuk ulesh nën një llambë në mbrëmje pa i tërhequr perdet. Në qytet shkojmë të armatosur. Por jo, ne nuk e kemi ndjenjën se jemi në një vend në luftë.”

Kanë kaluar shtatë vjet që kur mbretëresha Suzan u ul në një shalë kali. Sot ajo po i kthehet një pasioni të vjetër. “Ne kemi fqinjë që kanë kuaj,” shpjegon ajo. “Ka një zotëri veçanërisht simpatik që zotëron disa poni. Sezoni fillon së shpejti dhe ai me mirësi më kërkoi ta ndihmoja t’i menaxhonte ato.”

Mbreti na u bashkua për drekë në Safari Grill në Monomatapa. Shtatit i tij prej gjashtë këmbësh ishte mbuluar me një kostum safari blu të zbehtë, këmbët e tij ishin të veshura me kanavacë kaki dhe çizme xhungle të zeza prej gome dhe mbante syze me lente të errëta të ngjitura në korniza, të dala horizontalisht.

Ai kishte qenë në një mbledhje gjatë gjithë mëngjesit dhe balli i tij e tregonte atë të preokupuar ende me problemet e kombit të tij të shpërndarë në mërgim.

Ndërsa mbretëresha fliste për luftën, sytë e saj u bënë serioze. “Shqipëria konsiderohet sot vendi më i ashpër komunist në botë. Feja është e ndaluar atje dhe parashikohet dënimi me vdekje për ata që e praktikojnë atë. Ne jemi të vendosur ta ndryshojmë këtë në vitet e ardhshme. Kjo është ajo për të cilën ne po luftojmë.”

Po Australia ? — e pyeta. Çfarë do të thotë për ju tani ? “Shumë. Ajo është vendi i lindjes sime dhe ku u rrita. Unë do të thosha se 90 për qind e miqve të mi janë ende atje. Ne jemi ende në kontakt shumë të ngushtë. Unë e dua atë.”

CHRIS ASHTON

DIOQEZA E KUNAVISË – Studim Lutfi ALIA

Komentet

Cancel reply

Lajme të ngjashëm

The New York Times (1929) “18 orë punë në ditë, 10 minuta ushtrime çdo dy orë, qentë, shqiponjat, Amerika, dekreti për mbiemrat…” — Takimi me mbretin Zog I në pallatin e tij

“Mehmet Shehu, rreth orës 22:00 pa majtas e djathtas, më pas u fut brenda dhe kyçi derën”- Dëshmia e ish-komandantit

Daily Express (1928) “Preferoj të flas për vendin tim sesa për veten…” — Intervista e vetme dhënë një gazete evropiane nga Ahmet Zogu, monarku më i ri i Evropës

Dëshmia e rrallë në hetuesi e nuses së djalit të ish-kryeministrit Shehu: Nga ora 00:30, unë dhe Vladimiri, u ngritëm të dy për të parë Mehmetin!

Kur arritëm në katin e dytë, vumë re…

Arratisja më e madhe në veriun e vendit, si e kaluan kufirin 26 veta të familjes Skepi më 1958! Kalvari nga ish-Jugosllavia, në Bruksel

Muzeu nderon gruan që sfidoi komunizmin në Shqipëri

Piloti që u bë portier, historia e Mikel Jankut! Bashkëshortja e ish-futbollistit rrëfen lidhjen e tyre pasionante të dashurisë që nisi në gjimnaz

FLET AT GJERGJ FISHTA!- Pergatiti Fritz RADOVANI

Zbulohen dokumentet e panjohura arkivore, me fotot dhe akt-ekspertizën e Mehmet Shehut

“Duke ndjekur rrugën që ka bërë predha në trup, në jastëk, batanije dhe deri në dyshek, del se viktima…”

Në garë katër kandidatë, zgjedhja me short e Fan Nolit kryeministër, dëshmia që la At Ambroz Marlaskaj

Afrikë e Jugut, 1982 / “Lindja e Princ Leka II, Mbretëresha Geraldinë, dashuria për Shqipërinë…” — Intervista ekskluzive e Mbretëreshës Suzanë me rastin e lindjes së Princ Leka II

Rodezi, 1979 – “Sot Shqipëria konsiderohet vendi më i ashpër komunist në botë…” — Intervista ekskluzive e Mbretëreshës Suzanë, nënës së Princ Leka II

Lajmet me interesante

Lajmet e fundit

ARKIVA E LAJMEVE

RRETH NESH

Komentet

Kur arritëm në katin e dytë, vumë re…

“Duke ndjekur rrugën që ka bërë predha në trup, në jastëk, batanije dhe deri në dyshek, del se viktima…”

Lajmet me interesante

Lajmet e fundit

ARKIVA E LAJMEVE

RRETH NESH

NEWS LETTER

SOCIAL