Në këtë dalldi të nxehtë politike të Shqipërisë, një dukuri e shfaqur në Poznan të Polonisë në korrik 2019, kaloi në një gjysëm heshtje mediatike. Bëhet fjalë për përjashtimin e Shqipërisë nga ndihma ekonomike e caktuar prej Komisionit evropian për Vendet e Ballkanit perëndimor në formë fondesh të humbura. Nuk ishte ndonjë vendim i ndonjë burokrati “të mykur” të Brukselit, por një episod i politikës evropiane në nivel të lartë, me pjesëmarrjen e dy prej drejtuesve më me peshë në BE, siç ishin Kancelarja Merkel dhe Presidenti Makron.

Ekranet televizive të kanaleve shqiptare përsëritën deri në mërzi skenat e bisedave të kryeministrit shqiptar me kancelaren gjermane. Me gjasë më shumë se sa biseda zyrtare ishin takime të shkurtëra në pushimet e samitit, por qëllimi ishte të nxirrej në pah konsiderata e kancelares gjermane për Shqipërinë dhe përfaqësuesit e saj politikë në drejtim të shtetit. Nga ato skena pritej një qasje më dashamirëse kundrejt nesh, por përfundimi qe se ndër 280 miljon €, të caktuara nga Komisioni evropian, Shqipëria nuk mori asnjë qindarkë me justifikimin se nuk kishte paraqitur projektet përkatëse.

Nuk ka rëndësi të madhe mungesa e përfitimit material edhe se 30 apo 40 milion € mund t’i vlenin plotësimit të ndonjë objekti të infrastrukturës shqiptare, por ajo që është zhgënjyese, deri në dëshpërim, është motivimi i përjashtimit të Shqipërisë nga programi i ndihmës së BE, së paku në këtë rast. Politika zyrtare u mundua të mos i japë peshën e duhur kësaj dukurie të mbrapshtë, por edhe opozita e së bashku me të, kryetari i shtetit, mjaft i pranishëm me deklarata ditët e fundit, nuk e vunë sa duhet theksin mbi këtë shenjë, do t’a quaja ogurzezë për shpresat në t’ardhmen.

Duke lënë të kuptohet se nuk ka asnjë problem në episodin e Poznanit, klasa politike, sidomos ajo qeveritare, tregon se sa e ka për zemër t’ardhmen e Shqipërisë e me sa pak përgjegjësi punon për të. Është i paligjësueshëm fakti që administrata e stërfryrë pushtetore e Shqipërisë, e mbushur me të rinj të arsimuar brënda e jashtë Vendit, titullarë diplomash e titujsh pasuniversitarë nga Vendet më të zhvilluara të botës, të mos jetë në gjëndje të hartojë e të paraqesë në instancat përkatëse të BE projekte të studiuara saktë për nevojat e Vendit të tyre. Kjo shpjegohet me disa arsye hamendësore: ose administrata qëndrore nuk jep udhëzime të qarta për hartimin e projekteve, duke përcaktuar saktë detyrat e përgjegjësitë; ose qeveria e quan të dorës së dytë apo të tretë këtë lloj veprimtarie, sa që nuk kërkon asnjë farë llogarie; ose njerëzit e ngarkuar me ato detyra janë krejtësisht të paaftë për të hartuar projektet, por vazhdojnë të vegjetojnë në punët e tyre duke marrë rrogën; apo, ende më keq, nëse ata projekte, zbatimi eventual i të cilëve nënkupton kontrollin dhe mbikqyrjen e dhuruesve, gjë e cila “vështirëson” mundësinë e përfitimit vetiak të një njeriu apo një grupi njerëzish që do të kenë detyrën e vënies në jetë të tyre, lihen qëllimisht jashtë vëmëndjes së nevojshme. Secili prej këtyre motiveve që hamendësova më sipër përbën një problem serioz për të sotmen dhe t’ardhmen e Shqipërisë.

Le t’i shtjellojmë një nga një ato arsye. Nëse administrata qëndrore, në nivele të larta të vendimmarrjes, nuk e “vret mëndjen” për të paraqitur projektet e nevojshme për të thithur ndihmat e Bruselit, nuk mund të përcaktohet veçse me dy epitete të buta si “e papërgjegjëshme” dhe “inkompetente”. Nëse qeveria nuk i jep rëndësinë e duhur kësaj kërkese tregon se është e pandërgjegjëshme në punën e saj në drejtimin e shtetit, duke vënë në dyshim besueshmërinë e mbarështimit të ekonomisë së Vendit. Nëse nga moria e nëpunësve të administratave qëndrore e vendore nuk ka asnjë të aftë të hartojë një projekt funksional për të bindur institucionet kreditore të BE, që të miratojnë ndihmat e tyre për Shqipërinë, duhet të ndërgjegjësohemi se kemi një klasë tekniko intelektuale tepër larg aftësive të kërkuara e kjo do të përbënte me të vërtetë një gjëndje dramatike, për t’u parë me seriozitetin më të madh. Mbas gati tridhjetë vitesh të tjetërsimit të sistemit, të hasim përsëri në dukuritë mjerane të paaftësisë së kuadrove, si pasojë e parimit enverian “politika në plan të parë” është një gjë krejtësisht e papranueshme për rrugën tonë drejt Evropës.

Do t’ishte një fatkeqësi kombëtare nëse hamendja e katërt do t’ishte shpjegimi më afër së vërtetës. Që në fillimet e periudhës së kalesës mbas komuniste, shpresat për daljen e Shqipërisë nga gjendja e urisë në të cilën e la socializmi, u varën tek investimet e huaja që priteshin si shiu në shkretëtirë për të gjallëruar ekonominë e atrofizuar dhe pa gjak të vazhdimësisë ramiziane. Por n’atë kohë në shoqërinë e varfër shqiptare doli si parim qëndror ai i “pasurimit” të shpejtë e problemi i korrupsionit, i shprehur në kërkesat vetiake të nëpunësve me përgjegjësi në ballafaqimin me kapitalin e huaj, i shkaktoi një dëm shumë të madh Vendit, si pasojë e ikjes s’atyre kapitaleve që kishin zgjedhur Shqipërinë për të investuar. Nëse, në gjithë këta vite, ajo mendësi grabitqare përfitimi vetiak me nxitjen dhe bekimin e politikës, ka ardhur duke u forcuar, thelluar e zgjeruar në pafundësi, sa që sot Shqipëria renditet ndër Vendet më të korruptuara në botë, nuk është për t’u habitur nëse ajo mendësi këshillon që projektet e planet të zgjidhen e vendosen, jo në vartësi të nevojave të vërteta të Vendit por të mundësisë që krijojnëpër përfitime vetiake për ata që do të kenë përgjegjësinë e zbatimit të tyre. Më duket e tepërt të zgjatem më shumë në këtë arsyetim, mbasi është i dukshëm dëmi që i shkaktohet Vendit dhe përgjegjësia e atyre që e shkaktojnë atë.

Në fjalën e tij të fundit në Kuvend kryeministri u shpreh, mes të tjera reminishencash të epokës enveriane të armiqve të ndryshëm, me këto fjalë: “Jemi të detyruar të ndalojmë Ilir Metën të gabojë më tej, sepse për ne, dinjiteti i këtij shteti është më i rëndësishëm sesa çdo interes partiak, apo kalkulim elektoral.”

Duke lënë mënjanë pjesën e parë të fjalisë që është një pasqyrë e luftës së forcave të ndryshme pas komuniste për pushtetin, pjesa e dytë, në Shqipërinë e hershme do të quhej “fjalë arit”. Por sa pajtohet ajo fjalë me të vërtetën e mungesës së projekteve për t’i paraqitur në BE, është e qartë si drita e diellit. Nga çdo këndvështrimi t’a shtjellojmë problemin e dukurisë së mësipërme, besoj se dinjiteti i shtetit del si pjesa më e lënduar e asaj historie. Kjo sepse nuk mund të ketë dinjitet një shtet që qeveriset n’atë mënyrë sa të pjellë shfaqje të tilla paaftësie e mungese dëshire për të shkuar përpara, së paku me hapin e të tjerëve, edhe se kërkesat e nevojat tona janë për shumë më tepër.

Ndokush, më optimist se i nënëshkruari, duke lexuar këta rrjeshta mund të mendojë se autori i tyre jeton n’Itali, një Vend që humbet miliarda € çdo vit, sepse nuk është në gjëndje të paraqesë projektet e duhura në BE për të marrë ndihmat e saj. Plotësisht e vërtetë, por ky nuk duhet të jetë një ngushullim i dobët për të na vënë në gjumë, se jemi në shoqëri të mirë, sepse dinjiteti i një shteti forcohet duke përvehtësuar e vënë në zbatim përvojat më të mira e më të përparuara të botës e jo ato më të prapambeturat e më të këqijat.

Po ashtu dinjiteti i një Vendi nuk është në lartësinë e duhur kur në drejtimin e tij vihen e mbahen  njerëz me probleme morale të papranueshme. Kështu nuk kuptohet se si zyrtarë të lartë si Ulsi Manja e Damian Gjiknuri, të lakuar mbarë e mbrapsht në përgjimet e botuara nga “Bild”-i, si matrapazë votash, të vazhdojnë e të qëndrojnë në krye të dy komisioneve më të rëndësishëm të Kuvendit për çastin politik, deri sa kohët biblike të drejtësisë të përcaktojnë nëse kanë përgjegjësi penale apo jo. Dinjiteti i një shteti duhet të ketë të tjera kritere e kode etike për funksionarët e tij e, po të kthehemi mbrapa në kohët para komuniste, përvoja e jonë tradicionale nuk njeh batakçinj e hajdutë votash në krye të vendit askund, n’asnjë trevë shqiptare. Nëse bashkëkohësia, simbol zhvillimi e kërkimesh standartesh të qytetërimit, që së pari duhen të jenë morale në një shoqëri, aq më tepër në drejtimin e një shteti, kthehet në një braktisje tërësore të atyre vlerave e parimeve, dinjiteti i tij është rrënuar në mënyrë të pandreqëshme e nuk mund të mbrohet me asnjë lloj sofizme apo demagogjie mashtruese të politikanëve.

Korrik 2019                                                              Eugjen Merlika