Të etur për të mësuar se ç’ndodhte përtej detit, ç’ishin ato sende që sillnin dallgët… Të vetmet dritare për të parë diçka ishin stacionet e huaja televizive, që siç thamë ishin të “prera”, por që me mjete rrethanore, me kanoçe, letër varaku mbështjellë në antenë, tapa kosi me pak zhivë, e gjithfarëlloj pehlivanllëqesh, shqiptarët ia dilnin t’i shihnin, edhe pse me miza. Të paktën, kanalet italiane e ato “sllave”.

Dhe mahniteshin shqiptarët edhe pas reklamave, emisioneve të lajmeve, spikereve bionde, por çka përbënin interesin më të madh ishin telefilmat, qofshin ata italianë apo amerikanë. (Një pasion i hershëm i shqiptarëve pas telenovelave, por që asokohe ishte i justifikueshëm). Një botë e çuditshme shpalosej prej tyre. Ju kujtohet seriali televiziv “Dinastia”, personazhet e tij Blak, Kristli, Adam, Felloon, Stiven, Amanda dhe Aleksis?

Ata që kanë jetuar në vitet ’80, pa dyshim që e mbajnë mend telenovelën amerikane, e cila u jepte pak ngjyrë jetës së shqiptarëve, të cilët prisnin me padurim të hënat kur ai shfaqej në ekranin jugosllav.

“Dinasty”, me ngjarjet e tij të jashtëzakonshme, ishte objekt diskutimi mes fatlumëve që mund ta ndiqnin, por edhe nxitësi i dashurive të fshehta, mes burrave e grave, të rinjve e të rejave, që mblidheshin në shtëpitë e sho-shoqit për të parë filmin. Sepse, sot duket e pabesueshme, por asokohe, ishin shumë pak ata që kishin një televizor bardhezi.

NË TVSH, SERIALE TELEVIZIVE TË KONTROLLUARA

Me filma televizivë serialë të transmetuar nga TVSH-ja, shqiptarët kanë qenë pak të ambientuar, pasi në raste sporadike u shfaqën disa të tillë, gjithmonë produkte të shteteve të huaja, pasi për një prodhim të kinematografisë vendëse as që bëhej fjalë.

Kështu, në fillim të viteve ’70, kur TVSH-ja nisi nga transmetimet eksperimentale, ato sistematike, bashkë me televizorët e prodhimit të URTDurrës, filloi shfaqja e disa serialëve me tema të lejuara e të pranueshme për publikun e etur televiziv, siç ishin ato lindorë “Në çdo kilometër”, “Kapiteni Klos”, “Katër tankistët”, “Vendimi”, pastaj “Giuseppe Verdi”, “Zhan Kristof”, për të ardhur në vitet ’80-’90, që kujtohen me filmat e famshëm serialë “Skllavja Izaura” dhe “Oktapodi”.

Gjithmonë me përkthim e të kontrolluar më parë nga zyrtarë të lartë shtetit, për mos u shpëtuar asnjë skenë, devijim apo edhe detaji më i vogël jashtë kontureve të lejuara politiko-sociale. NË

NDJEKJE TË IZAURËS

Është seriali i parë, më i gjati, më i ndjekuri nga shqiptarët, i transmetuar nga TVSH-ja në mesvitet ’80. “Skllavja Izaura”, i prodhuar nga kompania braziliane “Rede Globo” në vitin 1976, konsiderohet si një ndër telenovelat më të famshme dhe sipas një anketimi është prodhimi televiziv më i shitur dhe i dubluar, i transmetuar në 130 vende të botës. Në Rusi u bë kaq popullor sa fjala portugeze “fazenda” (fermë) filloi të përdorej në gjuhën dhe komunikimin e përditshëm.

Sipas romanit të Bernardo Guimares, me skenar të Gilberto Bragës e regji të Herval Rossano, interpretuar nga Lucelia Santos e Rubens De Falcon në rolet e Izaurës e Leoncio, telenovela me 100 seri shumë emocionante bazohet në historinë e një skllaveje të bardhë dhe lidhjes së saj me padronin Leoncio, që i kthyer nga Europa braktis gjithçka vetëm për dashurinë me Izaurën. Në Shqipëri është ndjekur me shumë interes, nga çdo moshë dhe çdo ditë të javës kur transmetohej, të gjithë të ndikuar nga ngjarjet, muzika tejet argëtuese, qëndronin para ekranit. Ndikimi i tij ishte i madh, sa emri Izaura ishte mjaft i preferuar për të sapolindurat.

“LA PIOVRA” (OKTAPODI) ME KOMISAR KATANIN

Ndërsa “La Piovra”, (Oktapodi) një produkt televiziv italian me dhjetë ministri, pati një shtrirje nga viti 1984 deri 2001. Me regjisorë D. Damiani, F. Vancini, L. Perelli e G. Batiato dhe Ennio Morikonen si formulues muzike, të gjitha miniseritë janë transmetuar në 80 vende të botës, me një fluks të madh audiovizv të jashtëzakonshëm, duke përfshirë edhe Shqipërinë. Seritë e tij janë transmetuar me përkthim nga televizioni publik dhe janë ndjekur me interes, kureshtje dhe ankth deri në episodin e fundit.

Me protagonistë komisarin e policisë Korrado Katanin, luajtur nga Mikele Plaçido, bankierin Tano Karridi, interpretuar nga Remo Xhirone, Patricia Miliardet në rolin e prokurores Silvia Konti, Florinda Bolcan në atë të Olga Kamatës, Barbara de Rosin në rolin e Titit dhe personazhet e tjerë si Antonio Espinoza, Terrazini etj., filmi ofronte skena dhe çaste emocionante shumë të forta, të cilat patën një impakt të jashtëzakonshëm mbi publikun televiziv shqiptar.

Multiseriali trajtonte temën e mafies siciliane dhe një komisar që tentoi t’i kundërvihej, por i vetëm gjeti vdekjen bashkë me familjen e tij. Aq i madh ishte efekti i filmit në mbarë botën sa në Moskë, gjatë një vizite të Mikele Plaçidos, nga një grup dashamirës të serialit iu kërkua qeverisë që nëse Katani-Plaçido nuk e kishte të sigurt jetën në Itali, t’i garantohej qëndrimi në Moskë.

MUNDËSI DHE DËSHIRË E KUFIZUAR

Bashkë me filmat televizivë serialë të shfaqur nga TVSH-ja, shqiptarët kuriozë ndiqnin edhe ato seriale që transmetoheshin nga kanalet e huaja, duke përdorur e tentuar të gjitha mënyrat për t’i parë, ndonëse format e mundësitë ishin të pakta dhe të ndaluara në Shqipëri.

Ishin të favorizuara ato familje, individë, zyrtarë e funksionarë të lartë, ambasada, qeveritarë e anëtarë byroje, që zotëronin një televizor të markave të huaja me grup të UHF-së, ose ata që kishin montuar brenda televizorëve të URT-së një mekanizëm apo pajisje të improvizuar që garantonte marrjen e frekuencave të ulëta. Po kështu, edhe disa qytete bregdetare si Shkodra, Lezha, Durrësi, Kavaja, Fieri, Vlora, që në periudhë vere mundësonin kapjen e valëve televizive të stacioneve italiane.

KONTAKTI I PARË ME SERIALET AMERIKANE

Kontakti i parë, por që i lidhi në vite shqiptarët me serialet televizive amerikane, ishte “Dinasty”, ndonëse si ai të famshëm për kohën kanë qenë edhe “Dallas” e “Capitol”, disa prej të cilëve vazhdojnë edhe sot. Në veçanti “Dinasty”, i cili pati një efekt dhe ndjekshmëri shumëvjeçare sistematike nga teleshikuesit shqiptarë, duke filluar nga viti 1984 deri në vitet ’90. Ka qenë një komunikim i fortë si me ngjarjet, ashtu edhe me personazhet që “Dinasty” ofroi për admiruesit në të gjithë shtetet e botës, ku u shfaq gjatë një dekade.

I tillë për nga fama mbetet edhe “The Bold and Beautiful”, i njohur thjesht si “Beautiful”, madje regjisorja e njohur Vera Gravbocka solli në Tiranë në një nga spektaklet e saj aktorin Daniel MCVicar, Klarkun, një ndër personazhet protagonistë të serialit pa limite në kohë e ngjarje.

“DINASTY”, 220 SERI, NJË PAFUNDËSI

“Dinasty”, i gjatë me 220 seri, startoi më 12 janar të vitit 1981 në Shtetet e Bashkuara dhe vazhdoi deri në 11 maj të 1989. Në SHBA i transmetuar nga televizioni “ABC”, seriali kishte 57 skenaristë, bashkë me Esther Shapiro si autor, me 35 regjisorë, 1500 aktorë e 8 formulues muzike. Në pak kohë transmetimet e tij filluan të shfaqen në çdo vend të botës, duke përfshirë masivisht edhe Europën.

Në sezonin e parë me pak seri, jehona nuk ishte e madhe, por gjithçka do të ndryshonte në vitet që do të pasonin, kur “Dinasty” do të marrë shumë famë dhe do të jetë tejet i ndjekur në gjithë globin. Në Itali, pas krijimit të “Mediaset”, më 4 janar të vitit 1982, ishte “Rete 4”, i cili që nga 15 shtatori i atij viti do të niste me transmetimin e tij çdo të mërkurë e të premte në orën 14.00. Ndonëse me vonesë në vite, kohë dhe episode, shqiptarët filluan ta ndjekin “Dinastia” në vitin 1984, kur në kanalin e dytë, atë UHF, të televizionit jugosllav filloi transmetimi i serialit.

SKENAT PROVOKUESE

Një telenovelë me intriga dashurie në fokus dhe me ngjarje brenda një familjeje të pasur e të suksesshme në biznesin e naftës, ku protagonistë kryesorë janë Blake Carrington, Krystle, ish-sekretarja, gruaja e fëmijët e tij, nga të cilët Adam rezulton i humbur pas një rrëmbimi. Personazhe të serialit gjithashtu janë edhe Fallon, Steven dhe Amanda, e fshehur prej tij me ish-gruan e parë, Alexis.

Në episode të veçanta, seriali përfshihet nga konfliktet midis dy korporatave të mëdha, Denver Carrington Blake dhe Alexis ‘ColbyCo”, si dhe skenave, pabesive dhe dashurive pasionante midis personazheve. “Dinasty” regjistron për kohën serialin televiziv më të preferuar në “Top 30”, shfaqjet gjatë tetë stinëve, që u transmetua me një audiencë prej 21.2 milionë teleshikuesish për episod.

Blake Carrington luajti në 217 episode; Linda Evans në rolin e Krystle Carrington në 209; Joahn Collins në rolin e Alexis Carrington Colby në 204; Gordon Thomson në rolin e Adam Carrington në 182 episode; John Jemas në rolin e Jeff Coltby në 168; Michael Nader në rolin e Dex Dexter në 151; Jack Coleman në rolin e Steve Carrington në 149 dhe Pamela Anderson në rolin e Fallon Carrington Colby në 88 episode etj.

“DINASTY”, FALË “KANOÇEVE” ARTIZANALE

Të ndiqje një film në stacionet e huaja në vitet ’80, sigurisht që ishte e ndaluar, por të gjithë ata që kishin televizor në shtëpi, nuk i rezistonin dot tundimit. Seriali jepej çdo të hënë në kanalin e dytë UHF të televizionit jugosllav dhe detyrimisht duhet të kishe televizor të markave të huaja për ta ndjekur. Por, janë vitet kur dalin në skenë kanoçet e famshme të ideuara në mënyrë artizanale nga inxhinierë e teknikë televizorësh, të cilat gjejnë një përdorim e përhapje të madhe në fillim të viteve ’80-të, si mjetet e vetme që siguronin marrjen e sinjalit të frekuencave të ulëta televizive, veçanërisht për Tiranën.

Një e tillë kushtonte nga 2500 deri në 3500 lekë. Ato tregtoheshin me miqësi e njohje dhe rekomandime te miq, shokë, familje e njerëz të sigurt. Kanoçja lidhej teknikisht me televizorët “Butrinti”, “Iliria”, apo “Dajti”, të cilët nuk e kishin këtë pajisje, pasi i hiqej në URT, kur ato vinin nga Jugosllavia, duke i adaptuar më pas për tregun shqiptar pa kanalin e UHF-së.

Një transistor BF 139, disa elemente brenda një llamarine, gati sa një paketë cigareje, ishin përbërësit e “kanoçes” së famshme, që garantonte shikimin pa problem në çdo çast të kanalit të dytë jugosllav dhe atyre italianë në periudhe vere. Zhurmuesi i famshëm nuk ndërhynte në këtë frekuencë.

Të apasionuarit pas “Dinasty” i gjeje të ulur përballë televizorit në orën 21:00 të çdo të hënë. Familje e komshinj, të afërm në grupe, do të “ngujoheshin” për 50 minuta. Ndërkohë, që të hënën në orën 21:30, në TVSH transmetohej Rubrika Sportive, që trajtonte evenimentet sportive të shumëpritura dhe e ndjekur nga pasionantët sportivë si e vetmja për kohën dhe tifozëve do t’u duhej që të zgjidhnin.

Dhomat e vogla të apartamenteve të ngushta ktheheshin në salla të improvizuara kinemaje, ku nuk mungonin edhe stolat që të uleshin fqinjët, të ardhurit. Pastaj në lojë futej përkthyesi. Duke qenë se në serial flitej anglisht dhe nuk ishte me dublim, por me titra në gjuhën serbo-kroate krijonte vështirësi ta kuptoje.

Këtu merrte rëndësi përkthyesi, i cili duhet të shpjegonte gjithçka ndodhte mes personazheve. Kjo ndikoi që shumë t’i futeshin mësimit të anglishtes, ndërkohë që të favorizuar ishin ata që njihnin rusishten e mund të kuptonin diçka nga gjuha serbo-kroate.

FILMI QË NXITI DASHURITË E FSHEHTA

Të dije vazhdimin e serialit, fatin e personazheve, ishte një privilegj, por të pakët ishin ata që e dinin. Një informacion vinte nga studentë, apo familjarë, që kishin njerëzit e tyre në Itali, ku telenovela ishte shumë seri para atyre që transmetonte televizioni jugosllav.

Kishte një interes të madh për të ditur rrjedhën e ngjarjeve, në veçanti të linjave dashurore. Do të ishin këto të fundit që do të ndiznin pasionet edhe të shqiptarëve, të ngjizjes së lidhjeve të fshehta të dashurive mes “publikut”.

KËSHILLI I LAGJES, PRANIM NË HESHTJE

Ndonëse për shumë vite, çdo e hënë në mbrëmje ishte kthyer në një ritual, duhet thënë se seriali është ndjekur, ndonëse shteti me strukturat e tij, kryesisht Këshilli i Lagjes, ishte tejet i informuar deri në hollësi për pasionin e familjeve, individëve për serialin amerikan.

Ata e dinin mirë edhe si funksiononte apo si grumbulloheshin familjet shqiptare, për të ndjekur “Dinasty” dhe mënyrat që përdornin deri edhe te kanoçja e famshme, apo antena me elemente të vegjël, që detyrimisht duhet të ishte drejtuar nga veriu. Ndonëse jemi ende në kohën e diktaturës, por ajo nuk është në kufijtë e saj ekstremë për forcën goditëse, kjo edhe për faktin se Hoxha ka ndërruar jetë.

Kështu, vetë shteti dukej sikur kishte dhënë një “OK” në heshtje për të ndjekur “Dinasty”, pasi asgjë nuk mund të fshihej kur vinte ora për të parë episodin dhe në përfundim të tij, kur teleshikuesit e “Dinasty” shpërndaheshin në apartamentet e tyre. Pastaj, të nesërmen, apo gjatë javës në vazhdim, diskutimet dhe komentet rreth serialit ishin të paevitueshme, në grupe, qendra pune, shkollë, kudo.

UVIL ZAJMI