VOAL

Diagnoza të sakta, zgjidhje të vështira – Nga Dr. Andon Dede, Nju York

March 27, 2016

Rreth librit: “Paria e rrethit të Ferrit” të Grid Rrojit

Të gjithë e pranojnë tashmë se punët në Shqipëri jo vetëm nuk po shkojnë mirë por, në të kundërtën, keq e më keq. Vlerësimet janë nga më ekstremet. Po të dëgjosh deklaratat e kryeministrit Rama, të ministrave kokëulur të tij apo dhe të shpurës së analisto-gazetarëve që i shkojnë pas, krijon përshtypjen se çdo gjë po ecën fjollë dhe fare kot ankohet populli i gjorë që mezi ngrys ditët e muajt nga çmimet, pagat, pensionet, taksat, e plot pasoja të tjera të reformave të tij të “suksesëshme”. Nga ana tjetër, kemi jo vetëm opozitën por dhe mbarë një popull, me përjashtime të pakta, që ankohen se përditë e më shumë gjithë treguesit e mirëqënies sociale po njohin vetëm tatëpjetën. Një i huaj, që nuk e njeh direkt realitetin shqiptar, e ka të vështirë në mos të pamundur që të krijojë një ide të saktë se ç’po ndodh vërtet në Shqipëri. Me pak fjalë, nga gjithë sa parashtruam më lart, del se Shqipëria i ngjan një të sëmuri që po lëngon dhimbshëm pasojat e një politike anti-popullore e anti-kombëtare, të ndjekur nga politikanët e këtij çerek-shekullit të fundit, duke zhgënjyer pamëshirshëm shpresat e një populli të tërë të shumëvuajtur që prisnin të kundërtën e asaj që ka ndodhur.
Me të drejtë lind natyrshëm pyetja: A thua se ky qe fati ynë, që të zvarritemi përherë në fund të karvanit apo, duke e shtyrë pyeten dhe më tej: a ka më shpresa e mundësi që të dilet nga kjo gjendje e, më së fundi, të hyjmë edhe ne në rrugën e zhvillimit të natyrshëm të përparimit, për t’iu bashkuar familjes europiane apo dhe tërë shteteve normale, në përgjithësi?
Kthehemi edhe një herë tek metafora e mësipërme e “të sëmurit”. Për t’u shëruar ai, si hap i parë, do të qe përcaktimi i saktë i diagnozës, gjë që iu mungon politikanëve tanë apo dhe analisto-gazetarëve të radhitur krah tyre në dy llogore, sipas interesave, pro apo kundër pushtetarëve aktualë. Kjo është shumë e rëndësishme, edhe pse, në vështrim të parë, duket se të gjithë e njohin gjendjen nga që ankohen e janë të pakënaqur, paçka se disa e shprehin këtë pakënaqësi e disa jo, nga që çdo prononcim i tyre mund t’iu kushtonte shtrenjt. Siç shihet, pra, nuk mjafton të thuash që “jam sëmurë”, por edhe më e rëndësishme është të përcaktosh nga se vuan që, më pas, të gjesh “ilaçet” e përshtatëshme për t’u shëruar.
E bëra tërë këtë hyrje për tu fokusuar tek tema e këtij shkrimi: vlerat teorike e praktike që përmban libri: “Paria e Rrethit te Ferrit” e doktorantit të Marrëdhënieve Ndërkombëtare, në Universitetin e Nju Yorkut, Grid Rroji, një përmbledhje me analiza, vëzhgime e përjetime. Edhe pse, siç pohuam më lart, mund ta njohësh pak a shumë gjendjen në Shqipëri apo dhe të kesh lexuar e dëgjuar aq shumë për zhvillimet e atjeshme, libri në fjalë lexohet me interes dhe të jep informacion të pasur e të vlefshëm për të ashtuquajturin “tranzicion shqiptar” që nuk po i dihet fundi. Kjo për disa arsye, por unë, me këtë rast, do të evidentoja sidomos dy:
E para, se kemi të bëjmë me analizat e një politologu e sociologu të përgatitur, gjë që ndjehet në të gjitha shkrimet, ndryshe nga ato që i ndesh përditë me bollëk në median shqiptare, të shkruar apo elektronike. Lexuesi, i tejngopur e i bezdisur me to, gjen në faqet e këtij libri trajtime e këndvështrime të reja, me një orgjinalitet të spikatur që hedhin dritë në thellësi e gjerësi të realitetit të hidhur shqiptar dhe të shkaktarëve të asaj gjendjeje. Së dyti, do të thosha se vlerat e këtij libri lidhen dhe me faktin se autori, duke qënë profesor në Universitetin e Nju Yorkut e me banim larg Shqipërisë, është krejtësisht i pavarur, objektiv dhe i pandikuar nga asnjë shtysë tjetër veç asaj që të thotë hapur e pa doreza të vërtetën, sado e rëndë deri edhe tronditëse qoftë ajo. Nuk e vë në dyshim se një status të tillë do ta dëshëronin shumë nga analistët e gazetarët tanë por që, jo për faj të tyre, nuk e arrijnë dot.
Situata politike në Shqipëri, thekson autori që në fillim të librit, është në një pikë vlimi. Paria e Tiranës që ka drejtuar vendin që prej 25 viteve, ka dështuar së ndërtuari një sistem të qëndrueshëm politik dhe shoqëror. Kacafytja politike është e përherëshme dhe përplasja sistematike e radhës duket gati e përditëshme. Me pak fjalë, konkludon ai, e ardhmja e shqiptarëve është në një udhëkryq vendimtar. Na duket shumë i saktë konstatimi i autorit se gjendja ka arritur në atë pikë saqë shpërthimet shoqërore mund të vijnë pa pritur dhe nga nuk e pret. Për tu bindur për këtë mjafton të lexosh kronikat e shtypit të përditshëm apo lajmet televizive, të mbushura me krime nga më të ndyshmet, duke filluar nga vrasjet mafioze e deri tek përleshjet e demostruesve me policinë, siç nuk ka ndodhur për vite me radhë.
Ne sot kemi një sistem politik i cili na përçan artificialisht, një pari politike të korruptuar e të kriminalizuar, një ekonomi me bazë kriminale dhe në rrënim ciklik dhe një shoqëri të drobitur e cila po humb vlerat njerëzore dhe i shëmbëllen më shumë se kurrë një xhungle egërsirash. Njerëzit kanë frikë të shprehin të vërtetën. Frikës së dikurshme nga Sigurimi famëkeq ia ka zënë vendin frika nga humbja e vendit të punës dhe e rrënimit ekonomik nga të fortët e lagjes apo qytetit. Sindroma e frikës ka ndryshuar por nuk është zhdukur. Por, një shoqëri që funksionon në bazë të frikës është një shoqëri e sëmurë, e ndarë në grupe të vogla me bazë familjare dhe klanore. Në popull paria mbjell tmerr, frikë nga kundërshtari dhe hasmëri për vdekje. Ajo nuk nguron të merret me familjen, të ekspozojë aferat e pista të secilës palë por ama deri aty sa të mos derdhet çorba dhe të krijojë përshtypjen se lufta mes tyre është për jetë a vdekje. Paria mbjell përçarjen se e ka më lehtë për ta sunduar turmën.
Por, autori i librit nuk ndalet këtu por e ngul bisturinë edhe më thellë duke analizuar arsyet e kësaj gjendjeje të vajtueshme që ka çuar në humbjen e shpresës së qytetarëve shqiptarë; drejton gishtin tek aktorët e tanishëm të lojës politike, tek synimet e tyre e vlerat që mbartin.
Kriza politike, morale e shoqërore e këtyre viteve e ka zanafillën tek sistemi politik oligarqik, ekonomia plutokratike dhe bjerrja morale që ka instaluar e inkurajuar paria. Krimi është bërë tashmë pjesë e gjithpranuar e “suksesit” dhe mjetet kriminale të pasurimit nuk dënohen më si të pamoralshme nga shoqëria.
Aty nuk ka parti politike por dy grupe kundërshtare që kanë mbledhur rreth vetes një aradhë klanesh e grupesh të vogla të vetëquajtura parti, edhe pse këto nuk kanë kurrfarë vije ideologjike. Politika e kësaj parie vepron në një boshllëk ideologjik, moral e shoqëror ku mbizotëron pragmatizmi ekstrem, e gatshme për çdo pazar e allishverish, vetëm për të marrë apo mbajtur pushtetin.
Shqipëria, thekson autori, është sot një vend i sunduar nga një pari e zvetënuar, kriminale dhe hajnore, e cila për hir të përfitimeve dhe aferave të veta të ndyra nuk nguron ta çojë vendin në humnerë morale e materiale, në një Somali të dytë. Ajo ka shpërdoruar miliarda dollarë nga burimet kombëtare për tu pasuruar vetë me djersën apo dhe gjakun e shqiptarëve. Vetëm më 2012, shkruhet në libër, kanë dalë jashtë vendit 1.3 miliard euro; të tjerë kanë investuar në apartamente luksoze në çdo cep të botës. Ajo kontrollon të gjitha hallkat e pushtetit ekonomik, politik dhe mediatik, duke krijuar kështu një bazë shumë të fortë pushteti.
Këtë gjendje katastrofike, nënvizon autori, e njohin të gjithë, përfshi edhe ndërkombëtarët. Të huajt, thotë ai, e dinë, se politika shqiptare sundohet nga banda mafioze dhe se këto banda jo vetëm që nuk ruhen më nga sytë e publikut, por zënë dhe vende në parlament për tu siguruar se nuk preken. Ata, ndërkombëtarët, shton ai, e njohin edhe papërgjegjshmërinë e parisë së Tiranës. Dosjet e zullumeve të tyre nëpër kanceleritë perëndimore janë shumë më të ngjeshura se sa ato që paraqiti Uikiliksi.
Por, ç’ka parasysh autori me parinë e Tiranës? Sipas konceptit të tij ajo është një grup njerëzish me përvojë në sistemin e kaluar, të plotësuar me disa intelektualë, të përdorur atëhere e më vonë, për ta shndëruar sistemin monist në një kapitalizëm pa norma e kode. Si të tillë, interesi i palëve të kësaj parie, sipas autorit, nuk është zhvillimi i Shqipërisë, në një rrugë normale, sipas mundësive të saj, por sundimi dhe pasurimi i shpejtë i tyre dhe i klaneve kriminale që i mbështesin.
Duke folur për të ardhmen, autori vë në dukje se dy janë rrugët e mundëshme: vazhdim i mëtejshëm i asaj gjendjeje që kanë përjetuar e po përjetojnë shqiptarët deri tani, pra konsolidimi i mëtejshëm i politikave kriminale e mafioze nga paria e Tiranës dhe trajtimi i shqiptarëve si turma pa tru ose ndryshimi dhe kthesa drejt një shoqërie normale, demokratike, me një shtet të konsoliduar, në mbështetje të interesave kombëtare, i cili do të garantonte dinjitetin dhe prosperitetin e shqiptarëve kudo që jetojnë.
Si kudo në botë, dhe në Shqipëri legjitimiteti i një qeverie që do të mendonte e punonte për hallet e popullit, do të vinte nga zgjedhjet e lira, institucionet e pavarura dhe barazia para ligjit. Mirëpo, siç përshkruhet gjerësisht në faqet e këtij libri, sistemi politik shqiptar është një oligarqi e mirëfilltë e kontrolluar nga palët dhe zgjedhjet shërbejnë vetëm si levë legjitimuese për parinë. Në to nuk ka zgjedhje mes kandidatëve por mes antarësh të karteleve kriminale, të qëndrës apo të periferisë, interesi i të cilëve nuk është ai kombëtar. Sistemi zgjedhor është ndërtuar me aq kujdes nga paria e Tiranës që t’i shërbejë sa më së miri intresave të saj antikombëtare. Zgjedhjet kontrollohen nga partitë e mëdha ku sundojnë kryetarët dhe çdo forcë e re ka shumë pak shanse. Zgjidhja e vetme për shqiptarët është një fillim i ri me mendësi të re dhe njerëz të rinj, të papërlyer me parinë dhe të shkëputur nga gjirizi ku hanë e pijnë klanet e saj.
Nisur nga dëshira e mirë, për ta parë atdheun e vet ndryshe, shumë nga kapitujt e librit autori i mbyll me fraza optimiste: se duhet një fillim i ri e se kur të ndërgjegjësohen shqiptarët do e heqin qafe parinë oligarqike dhe do të vendosnin shtetin ligjor dhe demokracinë e vërtetë.

Për t’ia arritur këtij qëllimi mund e duhet të ndihmonin shumë intelektualët dhe media. Por autori ka rezervat e veta edhe për këto formacione në Shqipëri.
Elita intelektuale që duhet të frymëzonte e të udhëhiqte shpirtin e kombit, shkruan ai, ëshët shndërruar në një vegël shumëpërdorimshe për klanet e parisë. Ekranet e televizioneve janë të mbushuara me apollogjetë të rëndomtë, analistë dikur me potencial por tashmë të tredhur nga pesha e mëkateve që ua dinë tutorët e parisë dhe me kamikaze të përdorshëm. Intelektualët e tranzicionit, përgjithësisht të dalë nga regjimi i mëparshëm, ishin të uritur e të thyer nga diktatura që kishin përjetuar e për pasojë e shitën veten tek prurësi më i parë. Ata iu nënshtruan njerit prej tundimeve më primordiale, babëzisë materiale. Kësisoj, thekson autori, në vend që të tregonin udhën e duhur drejt krijimit të një shoqërie të shëndoshë, ata ose u kooptuan ose u bënë vegla në duart e parisë për arsye thjesht përfitimi material. Por një intelektual që shkruan për të siguruar mbijetesën, vlerëson autori, e ka humbur arsyen e vërtetë të qënies së vet.
Përsa i përket medias shqiptare, ajo, sipas autorit të librit, ka kohë që është dorëzuar për tu bërë pjesë e parisë së Tiranës. E ndarë në klane përkatëse, me përjashtime të vogla, ajo jo vetëm që nuk informon por as merr mundimin të dalë nga strofulla e ngrohtë e Tiranës e të njohë realitetin anë e kënd vendit. E kontrolluar prej klaneve përkatëse, qëllimi i saj është të krijojë një realitet tjetër që nuk ekziston përtej mureve të kështjellës së kryeqytetit. Ai, me të drejtë, analistët e gazetarët i quan “gjinkalla” që nuk pushojnë së “kënduari”, sipas melodisë së parisë.
Nisur edhe nga përvoja e vendeve të tjera që kanë qënë në kriza si tona apo edhe më të rënda, autori e sheh rrugëzgjidhjen në kombëtarizmin apo ndërtimin e shtetit komb, si të vetmen rrugë për të dalë nga kjo situatë dhe për të hyrë në binarët e normalitetit.
Pra, mënyrat për ta zgjidhur çështjen janë të ditura botërisht por ajo që mungon është vullneti politik i atyre që janë në fuqi për të ndërtuar një shtet legjitim, pohon me të drejtë autori. Zgjidhja e vetme për shqiptarët është një fillim i ri me mendësi të re dhe njerëz të rinj.
Por ku do të gjenden këta njerëz të rinj, kemi të drejtë të pyesim ne si lexues? Jo se nuk ka. Është e vërtetë se dhe tek ne tashmë ka shumë të rinj e të reja që kanë studjuar në Perëndim apo SHBA dhe mund të përbënin këtë kontigjent të shumëkërkuar. Por, ç’ka treguar përvoja e deritanishme, përfshi, ndofta dhe atë të vetë autorit? Shumë syresh, që kanë tentuar të ndihmojnë në këtë drejtim, nuk kanë gjetur klimën e përshtatëshme apo, edhe më keq, nuk janë përfillur fare, madje janë shmangur me marifet duke i detyruar të kthehen mbrapsh, të zhgënjyer dhimbshëm. Parija e Tiranës ka krijuar tashmë atë aparat shtetëroro-policor që nuk e lëshon kollaj pushtetin që ka kapur dhe bën ç’është e mundur për të mbyllur çdo derë nga mund të dilet për të kërkuar një realitet tjetër apo shtetin-komb demokratik, që përmend autori.
Duke përfunduar, po e përsëris edhe njëherë atë që vura dhe në titull të shkrimit: diagnozat e dhëna në libër janë të sakta, por zgjidhjet na duken të vështira, për të mos thënë të pamundura, të paktën tani për tani. Pavarësisht nga kjo, libri është një kontribut shumë i çmuar në qartësimin e shumë pikpyetjeve që mund të lindin për gjendjen e shqiptarëve e të Shqipërsië në këtë fillim shekulli.
Libri është një botim luksoz por, do t’i sugjeroja autorit që të ndërmerrte një botim më të thjeshtë, më pak të kushtueshëm që të blihej e të lexohej nga një masë sa më e madhe njerëzish, praktikë kjo që ndeshet kudo, edhe këtu në SHBA.

twitter
Follow
facebook
linkedin

Fjalë kyçe: Dr. Andon Dede, Grid Rroji, politologu, sociologu, vlerat teorike

Komentet

Cancel reply

Lajme të ngjashëm

Poezia e Qerim Arifit- Nga Nexhat REXHA

Vitet e shtatëdhjeta, kur Qerim Arifi boton poezinë e tij në shtypin e kohës, paralajmëron se ai radhitet ndër poetët modern, sepse brezi i shkrimtarëve të asaj periudhe solli ide dhe formë të re të shkrimit letrar

Krijimtaria artistike e Qerim Arifit vjen si lidhje e ngushtë me botën e tij shpirtërore. Ai që në fillimet e tij është në kërkim të zbërthimit të vetmisë. Në këto kërkime ai vetëflijon ditët e rinisë me artikulime e pasion për të depërtuar në gjetjen e kësaj oaze të ndritshme të vendlindjes. Kërkimet poetike të tij vijnë si realizime përmes vargjeve poetike, ato krijojnë analogji në përpjekjet e botës së mbyllur, nganjëherë pa shtegdalje në kapërcim të territ, këto meditime i japin glorifikimin e zbërthimit të ëndrrës poetike. Poezitë e botuara në librin e parë poetik “Kujtime” ofrojnë depërtimet e mozaikut të gdhendur bukur në gravurën e botës letrare, më një stil e figuracion të zgjedhur, të cilat për kohën kur u shkruan ato, paraqesin diçka të re në poezinë e kohës. Në pjesën e parë të librit, autori ka radhitur poezitë në gjashtë pjesë, ato kanë ngjashmëritë dhe dallimit e veta. Në realitet këto poezi, komunikojnë në mes vete përmes brendisë dhe shtjellimit artistik. Urna dhe kasollja e poetit sikur paralajmërojnë, fatin e poetit në veprat e ardhshme që do vijnë. Dashuria e përflakur në këto vargje, paralajmëron se dielli e drita, sikur kanë barrierën para stuhive që i mbulon mjegulla e kohës. ”Mbi urnat e jetës ende po shoh kalimtarë, Mundohem të takoj”.

Observimet poetike vijnë në kërkim të realizimit të idesë dhe krijimit të subjektit krijues në avancim të depërtimeve sa më të thella në artikulimet e vrojtimeve poetike, të cilat renditen në harkun e veprimtarisë sa më moderne për të ndërtuar strukturën e mbarështrimit artistik në krijimtarinë e tij. Ai gjithnjë ruan në kujtesë të kaluarën e largët në optikën e vështrimit e të ruajtjes deri në skajshmëri për themelet e lashtësisë. Këto kërkime sa të vjetra, po aq edhe të afërta në botën shpirtërore të poetit, krijojnë asociacionin e dashurisë përmes figurave mitike. Dashuria si përjetim i pandalshëm në arealin topografik vjen me parafytyrimet e një bukurie qe e ndjen njeriu. Autori në këtë lashtësi komunikon me Nimfën, si portretizim i ndjesive që ajo ofron nga bota e saj dashuri në disa variante. Po ku mund të jetë e ruajtur ajo dashuri më mirë se në themele të lashtësisë, e cila si thesar i ka përballuar stuhive e sundimeve nga më të rëndat. Brenga e poetit mbetet e pashtershme në kërkim të dashurisë për të gjetur diku në afërsi, së paku një pjesë të trupit të saj. Kërkimet nuk kanë fund dhe në këto shtrëngata kohësh autori portretin e bukurisë nuk e gjen, sikur ajo të kishte mbijetuar edhe si sfingë deri në ditët e tija. Pritja dhe shushurima pranë fontanës krijoi lëvizjen e padukshme të një fluture bashkë me melodinë e zogjve në stinën e vjeshtës. Kjo shushurimë e fontanës përcakton dhembjen e poetit në stinën e kërkesave për të mbledhur frytet e një vere të munguar. Kërkesa e autorit shprehet bukur në vargjet e poezisë ”Të kërkova”:

Të kërkova TY

Vjeshta më tha:

Pi nektarin tim dhe shpreso!

Të kërkova Ty

Loti më tha:

Pi lëngun tim dhe SHPRESO!

Të kërkova ty lumturi

Jeta më tha:

Pi gjakun tim dhe shpreso!

Në veprën e dytë poetike “Nokturno”, lirikat poetike në vepër arrijnë bashkërenditje e depërtime më të thella në shpërfaqje, pasqyrim e ndriçim të errësirës. Qerim Arifi, poet depërtues e njohës i gjuhës,kulturës angleze, depërtoi në njohje e zbërthim të prekjes së ëndrrave nga afërsia e botës së artit në metropolet e Londrës. Ai duke ndjekur këto avancime nga afërsia e zhvillimit të artit në përgjithësi, ka arritur të komunikojë, përafrojë fjalën artistike në krijimtarinë e tij. Në disa poezi të këtij vëllimi,kërkesat janë përbrenda vargjeve, të cilat kërkojnë amnisti për të ndriçuar errësirën e viteve të munguara në jetën e njeriut të tij. Pra, vendlindja sikur troket pandalshëm në zemrën e tij. Ai këto shpalosje e kërkesa poetike i parashtron në ide të së ardhmes, duke iu dhënë vargjeve të tija shtrirje sa më hermetike për lexuesin e zakonshëm, në realitet figuracioni i brendshëm ka afirmim të gjerë në kontekstin artistik e filozofik,me sprovim të konstatuar në rrafshin e zgjerimit të shprehjeve leksikore, duke e spikatur fiksimin e gjërave të rëndomta në fokusim të cilësisë.

Nata në poezinë e Arifit ka veshjen e padukshme, sepse ajo ka parafytyrimet e saja në veshjen e errësirës, edhezhurma trokëllinë ashtu zhurmshëm si terri i netëve të gjata në Preshevën e tij marrin e japin ngjyrimin e përjetimeve përtej kohëve të tija. Zhurma e padukshme merr me vete fatet e njerëzve të tij, si motet e dimrave të egër që kapërdijnë fatin e stinëve të harbura. Kurse motet krijojnë klimën e dhembjeve të rënduara nëpër këto ecje të mundimshme të atyre viteve, ani pse nga pamjet e jashtme të japin portretizimin e përditshmërisë si abstraksion metaforik. Këto lirika burojnë nga perceptimet e autorit në dukshmëri të përjetimit intim. Ato reflektojnë në magjinë artistike si konkretizim i narracionit, përmes ideve të materializuara në saktësim të referencave të harmonizuara, si shtrirje në rrafshin burimor. Titulli i librit vjen përmes vargjeve po me poezinë ”Nokturno”, si vijimësi e lidhje harmonike mes tingujve të natës dhe dëshirës për të krijuar melodinë e të ardhmes me koherencën përtej harresës. Kërkesa e autorit reflekton në kontinuitet, për të ndezur dritën në shtratin e Parnasit, sepse atje pushojnë mendimet e kohëve të lëna pasdore në mes persekutimeve dhe shpresës në mbytur në bimët e harresës:

Për sytë e ndezur në agun e jetës mitare

Mu aty ku mbaron së vizatuari hija

Aty fillon dëshira

Në ujdhesën e kuqe.

Në këto depërtime, zbërthime, poezia e Qerim Arifit shtron shtrirjen shumëdimensionale në kapërcim të kohëve, si ngritje e nivelit poetik, po ashtu edhe si referencë shkrimore në poezinë e kohës, e cila gërsheton imazhet e brendshme përmes transmetimit artistik, duke i dhënë poezisë së tij fuqinë e materializuar artistike. Gjithnjë në meditim të heronjve dhe rikthimit të kujtesës për afirmimin e të kaluarës në zgjim të ndërgjegjes për të ardhmen, si në vargjet e poezisë ”Në kujtimet vetëm heronjtë jetojnë”:

Kur arrita te Kalaja gjeta shtyllat e Dioklecianit dhe pallatet

E Preshevës e cila që me kohë ishte duke lulëzuar dhe jetuar-

Ajo merrte frymë lirisht, në kujtime vetëm heronjtë jetojnë.

Në këto frymëmarrje poetike, jeta e poetit rizgjon botën poetike për t’i dhënë jetë të ardhmes. Ai ripërtërinë ëndrrën e përgjumur të kohëve dhe asaj i jep gjallërinë për frymëzime të reja, sepse jetojnë vetëm ata qe marrin epitetin heronj. Si në të gjitha kohët, jeta kërkon frymëzim, e kush më mirë se vargjet e poetit Qerim Arifi, të japin ndjenjën e dashurinë për vendlindjen. Koha sado që nëpërkëmbet, ajo ruan diçka të shenjtë, e kjo ruhet në tokën e të parëve tanë. Sado që sundimet kanë humbur gjurmët e të kaluarës, megjithatë ajo ruhet diku si thesar i mbuluar në thellësi të zemrës së poetit, mesazhi artikulon shpresën në kërkim, e në ruajtje për të pa atdheun e lirë.

Vëllimi poetik “ Fatamorganë”, u botua gjatë kohës kur autori ishte i shtrirë në spitalin e Nishit. Kolegët e tij poetë arritën të përgatisin për botim këtë libër. Poezitë e përmbledhura në këtë libër janë vazhdimësi e veprave të mëparshme të poetit Qerim Arifi. Disa poezi të përfshira në faqet e këtij libri, ishin të botuara në shtypin e kohës. Fatamorgana figurë mitologjike, shfaqet në botën e përhershme të njeriut, e në këtë kontekst, kjo zanë dikton në meditime ekzistuese dhe në ato rrathë që krijojnë halucinacione. Momentet e largimit nga rrethi familjar dhe ai i miqve, krijojnë realitetin e deformimeve, të cilat shtegtojnë nëpër meditimet e trishtimit dhe në kërkim të shpresës për lumturi.

Poeti parafytyron fytyra e zëra njerëzish, ata prodhojnë fjalën në funksion të fatamorganës si fletët e bimëve, kur vijnë me gjallërinë e ditëve të lumtura, për t’i thënë jetës, se ajo kalkulon në mrekulli dhe në absurditet. Vargjet të japin mundësinë e shkrirjes nga ditët që ikën dhe ato që vijnë, e në pikësynim për të ruajtur dashurinë që nuk plaket kurrë. Ajo gjithnjë i jep shpirtit shpresën që nuk krijon lodhjen e stërzgjatur. Edhe pse autori në këto përjetime, dhimbje shëndetësore, krijon poezi, ato si të këtilla të japin refleksionin e paradigmës së prodhuar në suaza të territ që bluan koha me vetminë, si katalizator që funksionon me të bukurën dhe të tmerrshmen:

Shpresë çfarë do të jesh

Në rroba pranvere vere vjeshte

Që lidhin agimin buzë liqeni

Shpresë ç’do të jesh

Demon engjëll flutur akrep sfingë.

Në këto figura e shenja sa të natyrës, stinëve dhe atyre mitologjike, kërkojnë vëmendjen e lexuesit në vrojtim konkret, sepse brendia e tekstit të ofron zgjedhjen e transmetimit si tejkalim të luftës me antitezat që i japin poezisë, dialektikën e pranimit dhe kundërshtimit të kësaj fatamorgane. Poezi që dallojnë në nivelin artistik në këtë vëllim, janë poezitë që frymojnë me titujt disa veprave të poetit e mikut të tij, Beqir Musliut. Në këto poezi autori ndërlidhë botën reale me atë imagjinative, duke i dhënë poezive të tija ndjeshmërinë e përjetimit si metaforë dhe si analogji në kërkim të bukurisë artistike për të mundur ndjekjen e vdekjes. Ai në poezinë (unë, halil garria), ndër të tjera shkruan: ”Po këtu afër meje, o mik, nuk ka më as vegulli as katarzë, vetëm errësi”

Libri “Myllur në urnë” është libri i katërt poetik që u botua për gjallje të autorit. Në të gjitha poezitë e këtij vëllimi, poezia komunikon me jetën në disa shtrirje të ecjeve të autorit. Meditimet me jetën dhe “Urna” që bartë ditët e netët e tija, vjen me ide të perceptuara dhe komunikon me titullin e brendshëm të librit. Poezia ka gërshetimin e përsiatjeve të kërkuara nëpër veprat e ndryshme, duke komunikuar me “ Gilgameshin” dhe protagonistët kryesor të veprës së hershme, e cila në luftën e mbijetesës për të mundur vdekjen, arrin në përfundimet se jeta sado e ëmbël që të jetë, ajo ka fundin e saj. Qerim Arifi veprën e strukturon në shtrirje të rrafshit ekzistencial, ani pse ai lufton me jetën, kjo luftë ndërtohet me evoluimet e tija nga vepra në vepër dhe si e këtillë, poezitë kanë konsolidim artistik.

Mënyre e shtjellimit ka komunikim të qartë, sepse vetë observimet kanë shtrirje në modelin e fiksimit të asaj që vjen si furtuna e një stine kah dridhjet që ngrijnë çdo qelizë në trupin e tij. Ai këto mbyllje të frymëmarrjes i fikson në urnën e tij. Përqendrimi fokusohet në stabilitetin e brendshëm poetik, teksti gjithnjë merr dimensionin e kësaj dhembje shpirtërore, ai edhe në këto dhembje prejudikon dashuri. I tërë procedimi artistik në këtë vëllim sikur shkrihet në poezinë ”Vijat i qëndisi gjithmonë nëpër shi”. Nomenklatura e tërësishme poetike ka të brumosura artikulimet e ekzistencializmit jetësor, duke i kujtuar ditët e fëmijërisë dhe pjesën më vitale të jetës deri në dashurinë e pambarim të etnisë së tij personale.

Poezitë e librit shpalosin botën e ëndrrave të autorit, ato specifikojnë në portretizime të kërkuara për të rilindur dëshirat e dikurshme të tija. Ai botën e sheh si meteor që mund të ndriçojë vendin e tij, e kjo vjen me piktakimin e dashurisë së përjetshme në botën e artistit, si metaforë dhe si filozofi e mendimit të pritjes për të konkretizuar botën morale të ndëshkimeve që kapërdinë jeta. Lufta me sëmundjen dhe lufta për të mundur atë, janë pikëtakimet në mes botës reale dhe asaj ëndërrimtare. Mirëpo, poeti Qerim Arifi është i vetëdijshëm se ai ballafaqohet me sëmundjen dhe e bartë atë mbi krahët e tij në çdo moment, sepse “ Urna” është ajo që i rri mbi kokë. Për këtë katandisje të plagës së pashëruar ai shkruan: “Nuk korret ajo që moti është pjekur në fushë, e ke qëlluar thembrën time të Akilit, përsëri zgjimi i kasnecit të pikëllon”. Ai beson se ditët ecin kah mbyllja në urnë. Përkundër kësaj stuhie shpirtërore, Qerim Arifi kërkon forcë që të tejkalojë këtë situatë. Në këto bredhje të kërkimit, ai kthehet nga fillimi i diçkaje që vjen e ruhet me dinjitet për të kuptuar se nga largësia janë ruajtur fjalët që “Formula e pagëzimit“ i ka kornizuar në të gjitha etapat e jetës që kur u shkrua ajo.

Poeti Qerim Arifi, gjatë kohës sa ishte në spitalin e Strugës, në Mbrëmjen Poetike të Strugës, ku merrnin pjesë poetët e ftuar, dëgjoi krismën e një arme në atë mbrëmje. Psherëtiu deri në thellësi të shpirtit të tij prej poeti dhe protestoi me vargjet:

Kur fishekzjarrët filluan të pëlcasin

E pashë një nënë që ia mbylli veshët foshnjës

Që të mos e trembin në gjumë,

Për herë të parë u gëzova që nuk isha poet.

Vetëm zemra e një poeti të lënduar i gëzohet momentit kur nuk merr pjesë në krismën e trishtimit të një fëmije që luftonte për jetë a vdekje. Poetët si Qerim Arifi, botën emocionale e shkrijnë në dhembjen universale për të ardhmen e një vendi. Ai deri në frymëmarrjen e fundit lutet e falë dashuri, testamenti i tij është i përjetshëm, fjala e tij është triumfi mbi jetën dhe vdekjen.

Libri “Rekuiem për kalanë” botohet nën përkujdesjen e zgjedhjen e poetit Januz Fetahaj. Pjesa më e madhe e pozive janë marrë nga gazetat e revistat e kohës, të cilat ishin të botuara. Një pjesë e tyre është marrë nga përmbledhjet e mëparshme të tija. Libri ka më shumë karakter përkujtimi për poetin Qerim Arifi, në shenjë respekti e kujtimi për veprën e tij. E rëndësishme është në këtë botim edhe informacioni i botuesit se poeti Qerim Arifi kishte dorëzuar për botim në ”Rilindje”për gjallje të tij një përmbledhje poetike, e cila nuk u botua dhe nuk dihet se në dorën e cilit redaktor ajo mbeti…Poezia e Qerim Arifit në shtrirjen e saj përfaqëson opusin lirik me tone të theksuara, si bartje të përjetimeve intime, nostalgjike për jetën dhe të ardhmen e njeriut të tij. Fokusimi i poetit ka shtrirje në autencitetin lirik si metaforë e dhembjes shpirtërore dhe si analogji në determinime të revoltës së heshtjes, e si kapërcim përtej kohëve. Roland Barthes kur shkruan për shënjimin, ai thotë:” Në semiologji, dihet termi i tretë është bashkëshoqërimi i dy të parëve: është i vetmi që jepet për t’u parë në mënyrë të plotë e të mjaftueshme, i vetmi që konsumohet me të vërtetë”! Brenda këtyre shqiptimeve të artikuluara, poezia e Qerim Arifit është në kërkim të ripërtëritjes si revoltë dhe protestë lirike. Ai e ka shkrirë imagjinatën artistike në horizontin e gjerë, në referim të idesë dhe me konvencinalizëm identifikon produktin e ofruar për lexuesin e të gjitha kohëve. Në realitet, poezia e tij që nga vëllimi i parë e deri tek ai i fundit, ruan konceptin e parashtrimit në imazhet e intimitetet e tija si dhe vetëdijeson fatin në ruajtje të identitetit për njeriun e vendlindjes. Poezia, si relikt i ndërtimeve artistike ka krijuar edhe filozofinë në mes ëndrrës dhe bashkëndërtimit të udhëtimit nëpër rrathët e ringjalljes për të prekur të paprekshmen përtej nesh. Shenjat perceptuese në poezinë e Qerim Arifit marrin trajtën e përjetësisë, ato lidhin fatin e jetës për të depërtuar në thellësi të zanafillës jetëgjatësi. Vdekja si fenomen, brumos kreativitetin poetik nëpër shtrirjen fragmentare të mendimit filozofik, dhe si veçanti etike e morale në zbërthimet e pohimit ekzistencial, deri në diskursin e procesit të njohjes me veprimet e vetënjohjes. Poezia e tij të jep rezultatin e shpalljes së kufijve të pranuar për jetën nëpërmes shenjave që krijojnë asociacionin e përfytyrimit deri në fiksion të dashurisë pikëlluese. Kjo dashuri për poetin i ka të përmbledhura frytet e saja në të gjitha stinët e vitit, mirëpo stina e vjeshtës me peizazhet e natyrës, me frytet e begatshme, të japin përjetimin e ngjyrave të botës artistike në poezinë e tij. Ato të japin aromën, shijen dhe ndjenjën e qenësisë poetike deri në ngushëllim të amshimit.

Lirikat e tija thuajse në çdo poezi komunikojnë me botën reale, përjetimet burojnë nga idetë forcuese për të mundur konfliktin e kohëve me të gjitha variantet e pakënaqësive që prodhon ndërdija njerëzore. Poezia e Qerim Arifit brenda tekstit ruan thellësinë e nëntekstit, ajo identifikon preokupimin intim dhe të ofron dimensionin e trashëgimisë artistike në shtrije të përmasave kombëtare. Në këto depërtime artistike, muza poetike krijon arritjet në shtrirje të gjëra e funksionale, duke i dhënë shpirt amalgamës ekzistuese në veprim e koncepcion të mjaftueshëm, që e bën poezinë e tij të jetë më e avancuar. Kjo qasje i jep dimensionin e kuptimit fundamental vargut e mesazhit deri në esencë. Të gjitha shkrimet e tija marrin trajtën e emërtimit të faktografisë dhe përjetimit, sepse ai ka shkrirë të dukshmen dhe të padukshmen në poezi. Ajo qe e veçon poezinë e tij në kontekstin e kohës është reflektimi i përjetuar, brenda qarqeve të shoqërisë së atëhershme në psikën-analizën e njeriut. Poezia e tij ruan vlerën e qëndrueshme në analet e poetëve të mirëfilltë të kësaj periudhe kohore, e cila ka dhënë reagimin më të fuqishëm artistik për botën shqiptare. Poezia dhe përjetimet janë prodhim i njeriut dhe faktorit kohë, në këto relacione krijohet edhe personaliteti poetik i shkrimtarit Qerim Arifi. Përkushtimi nëpër shtrirjet e dallgëve të kohëve e formëson personalitetin e tij si poet i të ardhmes. Në veprën e parë poetike “Kujtime”, ai i dha shenjat e para për depërtimet artistike, të cilat në vete skaliten me brendësinë e mendimit të thellë artistik.

Përjetimi i realitetit kohor dhe shkrirja e ideve në vargje, e afirmojnë poezinë e tij brenda cilësisë, të cilat krijojnë përforcimin e poezisë së shkruar në ato vite. Ai nga vepra në vepër konsolidon vargun dhe mendimin poetik. Vitet e shtatëdhjeta, kur Qerim Arifi boton poezinë e tij në shtypin e kohës, paralajmëron se ai radhitet ndër poetët modern, sepse brezi i shkrimtarëve të asaj periudhe solli ide dhe formë të re të shkrimit letrar. Kjo qe arritje e frymës origjinale, si formësim i një rrjedhe të re të letërsisë shqipe. Hejza

FJALA KRYENGRITËSE E SHKRIMTARIT- Recension nga ATDHE GECI

(Bedri Tahiri, DARDANIA MËSIM LIRIE, Lena, Prishtinë, 2024)

Shkrimtari, eseisti, publicisti dhe studiuesi Bedri Tahiri edhe në këtë moshë të madhe, lapsit i jep udhë anekënd trojeve shqiptare. Libri “Dardania, mësim lirie” është vepër mision për sot, për nesër dhe për të gjitha kohërat. Në të gjitha shkrimet e veta, Bedri Tahiri vë në letër shpirtin e tij letrar, përvojën e jetës së jetuar, mesazhin për artin, për atdhedashurinë, për shkencën dhe për kulturën shqiptare.
Bedri Tahiri, tashmë u takon dy shekujve letrar. Libri i tij i di fjalët e tokës, fjalët e detit, fjalët e qiellit, fjalët e shkrepave, fjalët e erërave të forta, fjalët e stinëve me stuhi si dhe melodinë e numrave për ter Atdheun. Libri “Dardania, mësim lirie” e di emrin e vërtetë të Atdheut tonë- Dardanisë. Ky libër është një ëndërr epokash, për një mësim lirie për brezat e ardhshëm shqiptarë!
Libri “Dardania, mësim lirie” i merr të mirën jetës dhe shkruan me zemër identitetin dardan të Ilirisë. Dardania pellazge-ilire është vijimësi e historisë dhe kulturës të popullit tonë. Ne, dardanët e sotëm, jemi krenarë që trashëgojmë pellazgët e lashtë dhe origjinën e gjuhës së tyre, të cilën e flisnin dhe perënditë.
Lulet e gjelbra të erës flasin bukur pellazgjisht, na thotë natyra. Në Atdheun tonë të lashtë e të ri, pellazgjisht flasin edhe të gjitha emërvendet e tokës sonë. Në këtë tokë të lashtë pellazge, shqip flasin: guri, bari, pema, uji, zjarri dhe drita. Kjo tokë poetike e natyrës e meriton nderimin e kallinjve, të luleve, të frutave të saj. Ky libër është vërtetësi e shpirtit dhe zemrës, të quajtur Bedri Tahiri.
Aktualiteti i tij prej shkrimtari jeton dhe mbijeton në tërë qenien e Bedri Tahirit. Ky shkrimtar i shquar e prodhimtar, është autor i mbi 54 veprave në letërsinë tonë të bukur. Shkrimtari Bedri Tahiri njihet si mjeshtër i hartimit të monografive për dëshmorë, por ai është i dëshmuar edhe në vargun poetik, në prozë (në tregime e romane), edhe në fushën e kritikës si dhe në publicistikën kryengritëse.
Personazhet në veprat e Bedri Tahirit, janë ndërgjegjja e shkrimtarit për Atdheun dhe për Kombin. Hartuesit e këtyre shkrimeve vlerësuese nuk e patën të vështirë, sepse, kjo penë e artë, nuk shkruan dosido, por laton me daltën e artistit profile luftëtarësh që me gjakun e tyre nderuan Dardaninë, dhe Ilirinë e tyre!
Libri “Dardania, mësim lirie” paralajmëron lindjen e një epoke të re, e cila do t’ia kthej emrin e vet Atdheut, emrin ILIRI. Një qasje vërtetë kombëtare për një epokë shqiptare.
Dortmund, 2024

Sot në Gazetën ExLibris- “Lulja e Vlorës”: Kujtimet e një gruaje hebreje në Shqipërinë e mikpritjes dhe solidaritetit- Nga Dr. Dorian Koçi

“Nuk ka asnjë gjurmë të diskriminimit kundër hebrenjve në Shqipëri, pasi Shqipëria është një nga vendet e rralla në Evropë sot ku paragjykimi dhe urrejtja racore nuk ekzistojnë, edhe nëse shqiptarët janë ndarë në tri besime.”

—Ambasadori amerikan në Shqipëri, Herman Bernstein, 1930-1933

Libri ‘Lulja e Vlorës’, i shkruar nga doktoresha Anna Kohen, është një rrëfim i rrallë dhe prekës për jetën e një gruaje hebreje të lindur në Vlorë, Shqipëri. Kohen na ofron një pasqyrë intime të jetës së saj në Shqipërinë komuniste dhe historinë e komunitetit hebre, duke sjellë një dritare për një kohë dhe vend të vështirë, që mbetet kryesisht i panjohur për lexuesit ndërkombëtarë. Ky libër, më shumë se një përmbledhje kujtimesh, është një testament për solidaritetin e jashtëzakonshëm të shqiptarëve ndaj hebrenjve, një marrëdhënie që ka kaluar përmes shekujve me histori të mbushura me sfida, por edhe me momente të jashtëzakonshme humanizmi

Anna Kohen kujton përjetimet e saj në një Shqipëri të izoluar nga pjesa tjetër e botës, por gjithashtu të ngrohtë dhe mikpritëse ndaj komunitetit të saj. Historia e familjes së Anna Kohen fillon në vitin 1938, kur prindërit e saj, së bashku me gjyshin dhe gjyshen, u vendosën në Shqipëri. Në atë kohë, ata u bashkuan me një komunitet të vogël hebrenjsh Romaniotë që kishin ardhur nga Janina dhe ishin vendosur në Vlorë. Ky komunitet, edhe pse i vogël në numër, kishte një kohezion të jashtëzakonshëm. Pas Luftës së Dytë Botërore,kur në Shqipëri u instalua regjimi komunist, familja Kohen, edhe pse shtetas grekë, nuk arriti të largohej nga Shqipëria, duke mbetur e bllokuar në këtë vend ku lindi dhe u rrit Anna së bashku me tre motrat e saj.

Ajo përshkruan jo vetëm sfidat e përditshme të jetës gjatë periudhës komuniste, por edhe aktet e vogla dhe të mëdha të dashamirësisë që karakterizuan marrëdhëniet ndërmjet shqiptarëve dhe hebrenjve. Një ndër episodet më prekëse në libër lidhet me ruajtjen e identitetit hebre nga fqinjët shqiptarë, të cilët shpesh ndihmonin familjet hebreje të ruanin traditat dhe vlerat e tyre fetare, edhe kur rrezikonin vetë. Kohen sjell në kujtesë momente të vogla, si festime të fshehta të Pashkës hebraike, apo mbështetjen e fqinjëve për të fshehur simbolet hebraike gjatë kohës kur feja ishte ndaluar nga regjimi. Qyteti i Vlorës mbetet një monument i mikpritjes në kujtesën kolektive të shqiptarëve për hebrenjve në territoret shqiptare në shekullin e XV. Në shekullin e XV, 528 familje hebreje u vendosën në këtë qytet pas përndjekjes së inkuizicionit në Spanjë. Në shekullin e XVI, Vlora u shndërrua në një qendër shqiptaro-hebre, ku komunitetet bashkëjetuan në harmoni, duke ndarë jo vetëm hapësirat e banimit, por edhe ekonominë dhe kulturën. Në këtë periudhë, hebrenjtë sefarditë zhvilluan tregtinë me qytetet e bregut perëndimor të Adriatikut, duke përdorur portin strategjik të Vlorës. Kohen thekson se bashkësia hebreje e Vlorës ishte një nga më të mëdhatë në rajonin e Rumelisë, pas Selanikut, dhe kjo pasuri kulturore dhe ekonomike ndikoi pozitivisht në zhvillimin e qytetit. Libri është një dëshmi e rëndësishme e pranisë së komunitetit romaniot hebre në Shqipëri. Hebrenjtë Romaniotë, ndryshe nga herbenjtë Ashkenazi të Europës Qendrore dhe Lindore apo Sefarditët me origjinë nga Spanja dhe Portugalia, kishin një kulturë dhe histori unike, që shpesh është lënë në hije nga ngjarjet më të mëdha historike. Përmes kujtimeve të saj, Kohen shpjegon se ky grup hebrenjsh, përfshirë ata nga Janina, Vollosi dhe Kavalla, kishte ruajtur traditat e veta për shekuj me radhë. Në librin e saj, ajo ndan momentin kur, pas leximit të një libri në vitet ’80, kuptoi për herë të parë që ishte Romaniote, një fakt që e lidhte atë me një prej komuniteteve më të vjetër hebreje në rajon. Kjo reflektim ndihmon lexuesin të kuptojë më thellë ndërlikimet e identitetit hebraik dhe diversitetin brenda vetë kulturës hebreje.

Një pjesë thelbësore e librit i dedikohet periudhës së Luftës së Dytë Botërore, kur Shqipëria u bë një strehë për hebrenjtë që i shpëtuan Holokaustit. Anna Kohen përshkruan përpjekjet heroike të shqiptarëve për të mbrojtur hebrenjtë nga ndjekja naziste, duke i fshehur në shtëpitë e tyre dhe duke rrezikuar jetët për të siguruar mbijetesën e këtyre familjeve. Një shembull i prekshëm është strehimi i hebrenjve në fshatin Trevllazër të Vlorës. Familja e Kohen gjeti strehim në fshatin Trevllazër, në familjen Lazaj, ku u mbrojtën nga banorët myslimanë, të cilët ndanë gjithçka me ta. Familjet shqiptare aty jo vetëm që i strehuan hebrenjtë, por ndanë gjithçka që kishin me ta, duke treguar një solidaritet të jashtëzakonshëm. Këto akte të humanizmit janë dokumentuar edhe në arkivat ndërkombëtare, si në Muzeun Yad Vashem në Izrael, ku shqiptarët janë njohur si “Të Drejtët midis Kombeve.” Dokumentet e ruajtura në Muzeun e Holokaustit në Uashington dëshmojnë për këto përpjekje, me emrat e 2,264 hebrenjve të shpëtuar nga shqiptarët gjatë Luftës së Dytë Botërore. Këtë ndihmë dhe solidaritet të shqiptarëve me hebrenjtë e ka njohur edhe vetë komuniteti hebraik i Shqipërisë që në përfundim të Luftës së Dytë Botërore, ku mes të tjerash spikat shkrimi i Inxhinierit hebre Samuel Mandili më 20 shkurt 1945 në Gazetën “Bashkimi”: “Të gjithë hebrenjtë që erdhën nga Shqipëria u shpëtuan falë mirësisë bujare të popullit shqiptar që e konsideronte detyrën morale për të mbrojtur të gjithë emigrantët e persekutuar në shtëpitë e tyre […] Qëndrimi i mrekullueshëm dhe fisnik i popullit shqiptar duhet të njihet sepse ata meritojnë të gjithë mirënjohjen e botës dhe të çdo njeriu të arsimuar […]

Libri ‘Lulja e Vlorës’ nuk është vetëm një rrëfim personal, por edhe një dokument historik që ndriçon një aspekt të rrallë të marrëdhënieve midis shqiptarëve dhe hebrenjve. Ai na jep një pasqyrë unike të solidaritetit dhe bashkëjetesës që u përballën me sfida të mëdha, duke përfshirë pushtimin nazist dhe diktaturën komuniste Për shqiptarët, ky libër është një kujtesë e virtyteve që kanë karakterizuar historinë e tyre: mikpritja, solidariteti dhe humanizmi. Ndërkohë, për komunitetin hebre, ai është një dëshmi e rëndësishme për një kapitull të ndritshëm në historinë e mbijetesës së tyre. Rëndësia e këtij libri pasqyrohet edhe në përpjekjet e sotme për të dokumentuar dhe përjetësuar këtë histori. Në Vlorë, po përfundon ndërtimi i Muzeut Hebraik, një projekt që synon të ruajë dhe të promovojë trashëgiminë hebreje në Shqipëri. Ky muze do të shërbejë jo vetëm si një qendër kujtese, por edhe si një urë midis brezave, duke ndriçuar vlerat universale të bashkëjetesës dhe respektit të ndërsjellë. Në këtë kontekst libri i Dr Anna Kohen merr një rëndësi të veçantë pasi shërben si një dëshmi kryesore e jetës social hebraike në Vlorë deri në vitin 1966, vit në të cilin ajo largohet nga Shqipëria.

Dr Anna Kohen, përmes kujtimeve të saj, tregon jo vetëm për sfidat e së kaluarës, por edhe për fuqinë e shpirtit njerëzor për të kapërcyer vështirësitë. Pas largimit nga Shqipëria në vitin 1966, ajo vazhdoi studimet për stomatologji në Greqi dhe më pas u vendos në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Në vitin 1991, me ndihmën e organizatave hebraike, ajo arriti të transferonte 37 anëtarë të familjes së saj në SHBA, një akt që pasqyron përkushtimin e saj ndaj familjes dhe komunitetit. Angazhimi i saj ndaj shqiptarëve nuk u ndal këtu. Si kryetare e organizatës së grave shqiptaro-amerikane “Motrat Qiriazi” për më shumë se 25 vjet, ajo ka organizuar aktivitete edukative dhe humanitare për shqiptarët në të gjithë botën. Gjatë krizës së Kosovës në vitin 1999, Kohen luajti një rol aktiv në ndihmën humanitare për refugjatët shqiptarë, duke demonstruar lidhjet e saj të thella me popullin shqiptar. Për këtë kontribut, në vitin 2004, ajo u nderua nga Presidenti i Shqipërisë me medaljen “Për Merita të Veçanta Civile.”

Libri ‘Lulja e Vlorës’ është një thirrje për të mos harruar të kaluarën dhe për të mësuar nga vlerat e solidaritetit dhe humanizmit që e karakterizojnë atë. Përmes një stili të thjeshtë dhe të ndjerë, Dr Anna Kohen i fton lexuesit në një udhëtim në kujtimet e saj, duke ndarë gëzimet, dhimbjet dhe shpresat e një kohe që ka kaluar, por që mbetet e gjallë në kujtesën e saj. Ky libër nuk është vetëm një testament për jetën e një gruaje të jashtëzakonshme, por edhe një monument për virtytet e një kombi që, pavarësisht sfidave, ka treguar gjithmonë anën më të mirë të njerëzimit. Për shqiptarët dhe hebrenjtë njëkohësisht, ai mbart një trashëgimi të çmuar, që frymëzon brezat për të ndërtuar ura të reja mirëkuptimi dhe bashkëpunimi në një botë gjithnjë e më të ndërlikuar.

Botohet libri nga Dhimitër Anagnosti “Treni ADN” me poezi, ese dhe meditime

Familja Anagnosti ka kënaqësinë që në prag të festave të fundvitit të prezantojë librin e sapo dalë nga shtypi të Dhimitër Anagnostit “Treni ADN” me poezi, ese dhe meditime.

Ështe një udhëtim emocionues në rrugët e jetës dhe të fundjetës.

Për momentin e gjeni në librarinë “tiranabook” tek sheshi “Willson”, në fillim të rrugës “Sami Frashëri” në Tiranë.

Në këtë librari do të gjeni dhe ribotimet e librave të Dhimitër Anagnostit: “Ulliri, pema e dhimbjes” dhe “Koburja nga Evropa”

Lexim të mbarë!

Dr. MUJË BUÇPAPAJ: RRUGËTIMI I DOSJES SË “KCIMIT TË TROPOJËS” PREJ VITIT 2016 DERI PRANIMIN NGA UNESKO, SI PJESË E LISTËS PËRFAQËSUESE TË TRASHËGIMISË KULTURORE JOMATERIALE TË NJERËZIMIT

Malsia e Gjakovës, një nga zonat më të famshme të trashëgimisë kulturore shpirtërore dhe materiale të kombit dhe të botës

“K’cimi i Tropojës” është pranuar dje, më 3 dhjetor 2024, si pjesë e Listës Përfaqësuese të Trashëgimisë Kulturore Jomateriale të Njerëzimit nga UNESKO.

Tropoja, e njohur ndryshe edhe si “Malsia e Gjakovës, është një nga zonat më të famshme të trashëgimisë kulturore shpirtërore dhe materiale të vendit dhe botës. Qytetërimi i saj fillon prej antikitetit deri në ditët tona, duke qënë një thesar i rëndësishëm i popullit tonë.

Ajo me anë të këtij identiteti të fortë kulturor dëshiron t’i tregojë botës këtë trashëgimi unike si dhe të shprehë vetëdijen e ruajtjes dhe të vazhdimësisë së saj kulturore, historike në këtë fushë.

Pas një pune të gjatë këmbëngulëse dhe profesionale të një grupi pune të përbërë nga koreografi i mirënjohur Skëndër Haklaj, akademiku i shquar Vaso Tole, autori i këtyre radhëve si kordinator dhe bashkedrejtues i kosnferencës me zotin Skëndër Haklaj, prof. Shpend Bengu dhe studiuesi i folklorit i ndjeri Zog Hysenaj, u arrit që në dhjetor 2016 të mbahet në Tropojë, konferenca e parë shkencore rajonale për “Kcimet e Tropojës”, e cila hodhi një hap të rëndësishëm për t’i paraqitur Ministrisë së Kulturës propozimin për të shpallur “ Kcimin e bjeshkës me tupan, të Tropojës”, si “Kryevepër të Trashëgimisë Shpirtërore, Kombëtare.”

Qendra Kulturore Nacional dhe gazeta letrare dhe kulturore “Nacional”, me Shoqatën “Kcimi i Tropojës”, në bashkëpunim me Bashkinë e Tropojës, me Akademinë e Shkencave të Shqipërisë, Ministrinë e Kulturës dhe Ministrinë e Arsimit, Qëndren e Studimeve Albanalogjike Tiranë dhe Institutin e Studimeve Albanologjike Prishtinë,”, organizuam me sukses Konferencën e Parë Kombëtare, “Kcimet si thurimë e ritualeve të jetës dhe trashëgimisë shpirtërore në Tropojë”. Konferenca dedikuar tërësisht kcimeve të Malsisë së Gjakovës u mbajt në mjediset e Muzeut Historik, Bajram Curri prej 15-16 dhjetor 2016.

Konferenca kishte për objektiv të sillte praktikat më të mira si dhe qasjen e tyre, përfshirë zhvillimin e politikave të përshtatshme për ruajtjen e trashëgimisë jomateriale dhe materiale në Tropojë, duke gjeneruar përgjigje konkrete për nevojën vendimtare për ruajtjen, konservimin dhe prezentimin ne nivel kombëtar dhe ndërkombëtar të këtyre vlerave të trashëgimisë shpirtërore.

Qëllimi përfundimtar i Konferences ishte për të sjellë së bashku sa më shumë aktorë që të jetë e mundur, nga institucionet Qeveritare (qendrore dhe lokale), nga institucionet kërkimore dhe shkenore të vendit, nga menaxhuesit e trashëgimisë kulturore, etj, në mënyrë që të arrihet një nivel sa më i lartë i mirëkuptimit të ndërsjellë për nevojat, kërkesat dhe mjetet financiare e teknike për mbrojtjen, ruajtjen, konservimin, dokumentimin dhe prezentimin e trashëgimisë kulturore, të kësaj treve të begatë të kombit tonë, sic konsiderohet Tropoja.

Konferenca në të gjitha kumtesat, si dhe konkluzionet e saj, i rekomondoi zonjës Mirela Kumbaro, Ministre e Kulturës dhe Komitetit Kombëtar të Trashëgimisë Shpirtërore, pranë Ministrisë së Kulturës për të shpallur: “ Kcimin e bjeshkës me tupan, të Tropojës”, si “Kryevepër e trashëgimisë shpirtërore, kombëtare.”

Në pranverën e vitit 2017 unë, Skënder Haklaj, Rovena Vata e Zog Hysenaj, plotësuam gjithë dosjen e nevojshme për aplikim në Ministrinë e Kulturës, duke ja vënë në dispozicion bashkisë së Tropojës për ta dorëzuar në ministri, me qëllim për t’i dhënë vlerat e një përfaqësimi qytetar.

Po në vitin 2017 bashkia e Tropojës, i paraqiti zyrtarisht ministrisë së Kulturës propozimin për të shpallur: “ Kcimin e bjeshkës me tupan, të Tropojës”, si “Kryevepër e Trashëgimisë Shpirtërore, Kombëtare,” bashkë me dosjen përkatëse shkencore të përgaditur nga shkenctarët më të mirë shqiptarë të fushës: Studiuesi i shquar Prof. Dr. Ramazan Bogdani, studiuesi i mirënjiohur Prof. Dr. Anton Papleka, Akademiku i mirënjohur Prof. Dr. Gjovalin Shkurtaj, Prof. Dr. Zymer Neziri,” Prof. Dr. Agron Xhakolli, Prof. Dr. Bashkim Lajci , prof. dr. Vaso Tole, Prof. Dr. Shpend Bengu, Dr. Rovena Vata, muzikanti i njohur Kolë Susaj, koreografi i mirënjohur Arjan Subashi, koreografi dhe studiuesi i mirenjohur Skënder Haklaj, poeti dhe studiuesi i njohur, dr. Mujë Buçpapaj, autor i ketij shkrimi.

– Me datë 25 maj 2018 Ministria e Kulturës e Shqipërisë , përkatësisht, Komiteti Kombëtar i Trashëgimisë Shpirtërore, shpalli “ Kcimin e bjeshkës me tupan, të Tropojës”, si “Kryevepër të Trashëgimisë Shpirtërore, Kombëtare.”

Ky ishte një hap tjetër për të vijuar aplikimin për në UNESCO.

-Më 14 gusht 2020, Këshilli Kombëtar i Trashëgimisë Kulturore Jo Materiale vendosi për të kandiduar “Kcimin e bjeshkës me tupan të Tropojës”, si “Kryevepra të trashëgimisë shpirtërore të njerëzimit”, nën mbrojtjen e UNESCO-s.Lajmin e pati bërë të ditur ministrja e radhës Kulturës, Elva Margariti, ndërsa vlerësoi ritmet marramendëse, energjinë shpërthyese dhe ngjyrat e këtij kërcimi.

Për përgatitijen e dosjes për UNESKO përsëri koreografi Skëndër Haklaj pati rol vendimtar për dokumentimin dhe plotësimin e dosjes duke përfshirë hulumtime në terren, krijimin e një përshkrimi të detajuar të elementit, mbledhjen e materialeve arkivore dhe dëshmive nga komuniteti dhe të gjitha me shpenzimet e veta, të familjes dhe të miqve të tij.

– Me 3 dhjetor 2024, pas vlerësimit pozitiv nga Organizmi i Vlerësimit të UNESCO-s, gjatë sesionit të 19-të të Komitetit Ndërqeveritar për Ruajtjen e Trashëgimisë Kulturore Jomateriale, në Asuncion, Paraguaj, “K’cimi i Tropojës” është pranuar si pjesë e Listës Përfaqësuese të Trashëgimisë Kulturore Jomateriale të Njerëzimit. Lajmin e bëri të ditur ministri i Kulturës Blendi Gonxhe i cili tha me këtë rast se “K’cimi i Tropojës”, është një vallëzim i njohur festiv shqiptar me vlera universale.

Plot tetë vjet prej fillimit të punës tonë për Kcimin e Tropojës, kemi një përgjigje të shumëpritur dhe të merituar.

Është një moment vlerësimi dhe homazhi për disa breza kërcimtarësh të Tropojës që e ruajtën për shkeuj me radhë këtë vlerë të njerëzimit të pa prekur, origjinale dhe kaq vitale edhe në kohërat moderne.

Ne jemi duke jetuar një periudhë që karakterizohet nga ndryshime radikale në shoqëri, në mënyrën e jetesës, në teknologji dhe në kulturë e cila mbetet një sfidë për shoqërinë dhe trashëgiminë tonë kulturore, gjithnjë dhe më shpesh e kërcënuar, e cila mbetët një obligim për të gjithë ne për ta ruajtuar sidomos për femijët dhe të rinjtë shqiptarë.

Projekti ynë vinte në frymën e ligjeve të Bashkimit Europian, të UNSKO-së dhe atyre kombëtare, konkretisht të ligjit Nr. 9490, datë 13.3. 2006 “Për ratifikimin e Konventës për Ruajtjen e trashëgimisë Kulturore jo materiale”, Paris 2003, Ligjit Nr. 9048 datë 07.4. 2003 “Për Trashëgiminë Kulturore” si dhe akteve të tjera ligjore dhe nënligjore me objekt ruajtjen e trashëgimisë kulturore në Republikën e Shqipërisë.

UNESCO posaçërisht qysh nga Konventa e vitit 2003 thekson rëndësinë e trashëgimisë kulturore jomateriale si një garanci e zhvillimit të qëndrueshëm.

Miratimi i kësaj Konvente u bë një moment historik në zhvillimin e politikave ndërkombëtare për promovimin e diversitetit kulturor, ku për herë të parë komuniteti ndërkombëtar kishte njohur nevojën për të mbështetur llojin e manifestimeve dhe shprehjeve kulturore që deri atëherë nuk e kishte përfituar nga programet e UNIKO-s si një pjesë e madhe e Kuadrit ligjor dhe programor.

-Ne si grup studiuesish kemi propozuar që në bashkëpunim me Ministrinë e Arsimit dhe Sporteve, bazuar edhe në disa praktika ndërkombëtare, në shkollat 9 – vjeçare dhe të mesme të rrethit Tropojë, të realizohet përfshirja në programin mësimor të disa elemëntëve të trashëgimisë kulturore të Tropojës si “Kcimi i vënit” , por edhe njohja me disa rite, zakone dhe tradita etj, që konsiderohen nga ne si vlerë e trashëgimisë tonë kulturore në rrezik zhdukje, por edhe si trashëgimi botërore që duhet përcjellë për brezat që vijnë.

Kjo gjë mund të realizohet në përputhje me programin e Ministrisë së Arsimit dhe Sporteve për arsimin parauniversitar.

-Po kështu prashikohet edhe organizimi i konkurseve në shkolla, të cilat mëndohet se do të ndikojnë në rritjen e informimit të kësaj grupmoshe me këtë trashëgimi, por edhe për formimin e koncepteve të drejta për ruajtjen e trashëgimisë kulturore jomateriale dhe materiale në Tropojë.

Këto konkurse, të shoqëruara edhe me biseda nga ekspertë të fushës, do të fokusohen përveç të tjerash edhe në në temën e rëndësisë së trashëgimisë kulturore jomateriale në zhvillim e qëndrueshëm të rajonit.

Qellime të tjera:

• Rritja e ndërgjegjësimit të nxenësve, të të rinjëve dhe komunitetit për çështjet e ruajtjes së Trashëgimisë Kulturore Jomateriale dhe Materiale në Tropojë.

• Përshtatja graduale e kurrikulave mesimore në të gjitha nivelet e arsimimit, në Tropojë, duke përfshire në to edhe tëmat e “Kcimit të vendit” si orë mësimore përfshirë mësimi për ritet, zakonet, zejtarinë tradionale etj.

• Të të kuptuarit më mire të marrëdhënieve në mes të trashëgimisë kulturore jomateriale e materiale, si dhe zhvillimit të qëndrueshëm ekonomik, në zbutjen e varfërisë, fuqizimin e komunitetit, rinovimit urban, arsim, etj, për të fuqizuar OJQ në rreth nëpërmjet shkëmbimit të informacionit të dobishëm në aktivitetet e tyre, dhe për të forcuar rrjetet e OJQ-ve në Tropojë.

• Hartimi i një liste me vepra të trashëgimisë kulturore jomateriale dhe material origjinale të trevës së Tropojës që mund të propozohen për Listën e Trashëgimisë Botërore jo materiale, si vlerë e njerëzimit.

• Krijimi i një koncepti të qëndrueshëm se asnjë zhvillim nuk mund të jetë i qëndrueshëm pa një komponent të fortë të kulturës. Në të vërtetë vetëm një qasje e njeriut në qendër të zhvillimit të bazuar në respektin e ndërsjellë dhe dialogut të hapur ndërmjet kulturave mund të çojë në rezultatete përfshirëse dhe të drejta kulturore, për të parë kulturën si një ekuacion zhvillimi.

Pritshmëritë:

Pritshmeritë nga futja e “ Kcimit të bjeshkës me tupan, të Tropojës”, si “Kryevepër e trashëgimisë shpirtërore, të mjerëzimit” të mbrojtur nga UNESCO, do të jenë pozitive.

Edukimi dhe informimi i brezit të ri është themelor në ruajtjen e trashëgimisë kulturore në një vend. Eksperienca botërore ka treguar rezultate të dukshme dhe realiste në këtë drejtim. Ajo cka synohet të arihet nëpërmjet kësaj arritje të madhe janë:

 Përcaktimi i roleve dhe i përgjegjësive që kanë Institucionet Arsimore, Kulturore, se bashku më ministritë përkatëse dhe autoritete lokale, lidhur me zbatimin e politikave të ruajtjës së trashëgimisë materiale dhe jomateriale kulturore.

-Zhvillimi i kurrikulave mesimore në të gjitha nivelet e arsimimit, duke përfshire në to edhe temat të vecanta të kësaj trashëgimie.

-Fushata periodike ndërgjegjësimi që bazohen në krijimtarinë e zhvilluar nga vetë nxënësit. Fëmijëve dhe familjeve të tyre duhet t’u përcillen mesazhe të qarta duke përfshirë, për shëmbull organizmin e “Ditëve të trashëgimisë kulturore” në secilën shkollë.Një praktikë kjo që nxitet edhe nga ministria e Arsimit dhe Sporteve.

PËRGJEGJËSITË

Bashkia Tropojë:

• Në bashkëpunim me DAR, duhet të organizojë veprrimtarinë “Ditët e trashëgimisë kulturore” në secilën shkollë të rrethit, me biseda, ekspozita dhe paraqitje të artefakteve.

* Ministria e Ministria e Arsimit dhe Sportit si dhe DAR marrin përsipër:

– Dhenia e lejes për venien në dispozion të ambjenteve të shkollave;

– Disponueshmërinë e mesuesve të letërsisë për të organizuar konkurset në shkolla për trashëgiminë materiale dhe jo materiale të Tropojës si dhe organizimin e tyre;

– Ministria e Arsimit dhe Drejtoria Rajonale Arsimore, do të mundësojnë dhe disponibilitetin e inspektorit të aktiviteteve kulturore për të përmbyllur me sukses gjithë këtë aktivitet.

*Bashkia Tropojë, Ministria e Kulturës dhe MAS marrin përispër bashkarisht fushatën publicitare në mediat lokale dhe kombëtare.

Ministria e Kulturës

-Vë në dispozicion ekspertët e saj për të dhënien e shërbimeve këshilluese rreth politikave në fushën e trashëgimisë kulturore jomateriale, për ofrimin e trajnimit dhe këshillimin e shërbimeve sipas programit botëror të UNESKO-s, të ndërtimit të kapaciteteve.

-Në bashkëpunim me MAS organizon dhe drejton zhvillimin e seminareve në shkolla me titull “Zhvillimi i politikave në fushën e trashëgimisë kulturore jomateriale në vënd dhe në Tropojë”, me qellim nxitjen konstruktive të metodave për ruajtjen e trashëgimisë kulturore.

– Ndërton në bashkëpunim me Bashkinë e Tropojës një sërë bisedash në mediat lokale dhe në shkolla me tematikë: Çfarë është zhvillimi i politikave për ruajtjen e trashëgimisë kulturore jomateriale? Cilat janë nevojat e Tropojës në këtë fushë? Si përshtatet kjo trashëgimi në programin global të UNESCO-ndërtimit të kapaciteteve për zbatimin e Konventës së vitit 2003 dhe legjislacionit të vendit ?

– Bashkëpunim me UNESCO-n, nëpërmjet zyrave të saj përgjegjëse për të drejtuar koordinimin e programit në rajon si dhe të qënë e pranishme në ecurinë e tij në terren.

-Është një ndërmjetëse mes komunitetit vendas të Tropojës dhe qeverisë, për të përcaktuar masat dhe aktivitetet e tyre, për të ndërtuar një rrjet të vitalizimit të aktiviteteve të tyre, për ruajtjen dhe për zhvillimin e qëndrueshëm të kësaj trashegime të papërseritshme kulturore në rrezik.

-Të informojë opinion vendas dhe institucionet ndërkombëtare duke vlerësuar rolin e rëndësishëm të medias me autoritetet kombëtare për të rritur ndërgjegjësimin e publikut dhe vlerësimin e trashëgimisë kulturore jomateriale, e materiale për të inkurajuar dialogun ndërkombëtar dhe kohezionit social nëpërmjet trashëgimisë kulturore jomateriale e materiale për zhvillimin paqësor dhe të qëndrueshëm.

Në këtë ditë të gëzuar për të gjtihë shqiptarët, u shpreh mirënjohjen time të gjithë atyre që punuan për këtë projekt të rëndësishëm kombëtar, përfshirë Bashkinë Tropojë, Akademinë e Shkencave të Shqipërisë, Ministrinë e Kulturës dhe Ministrinë e Arsimit të Shqipërisë, Qendren e Studimeve Albanalogjike Tiranë dhe Institutin e Studimeve Albanalogjike Prishtinë, Qendren e Kulturës dhe Arteve Nacional, shoqatës “kcimi i Tropojës” etj.

Trashëgimia përbën një burim të identitetit dhe kohezionit kombëtar, një trashëgimi e ndërprerë apo e rrezikuar të zhduket nga ndryshimet marramendëse teknologjike dhe sociale e shoqërore, si dhe jostabiliteti ekonomik është një humbje e kombëtare për sot dhe të ardhmen.

Kreativiteti kulturor i bazuar tek trashegimia kontribuon në ndërtimin e shoqërive të hapura, gjithëpërfshirëse dhe pluraliste. Të dy trashëgimitë materiale dhe shpirtërore të kulturës dhe krijimtarisë mbajnë themelet e jetës tonë, të gjallë dhe të begatë si dhe krejt shoqërive të dijes.

Një buqetë poetike për dashurinë- Nga Viron Kona

Rreth librit “Magjia e syve” të poetit Delo Isufi

Libri “Magjia e syve” u shtyp nga ARTVIZUAL T2, viti 1998. Redaktor Llazar Vero, recensent Viron Kona, grafikat dhe ilustrimet nga Bujar Kapexhiu.
Libri nis me një kushtim dashurisë nga La Fonteni:
”As ari, as madhështia, s`na bëjnë të lumtur”.
“Poezia e Delos përcjellë shumë vlera, por veçanërisht në poezinë erotike është një zë tepër i veçantë.” (Perikli Jorgoni).

Kam përpara librin e parë poetik “Magjia e syve” të poetit Delo Isufi për të cilin po shkruaj pas kaq shumë vitesh. Mbaj mend që miku im, Llazar Vero, ish – gazetar i njohur i gazetës “Bashkimi”, tashmë me banim në SHBA, kur, një mbrëmje të vitit 1998 e takova rastësisht pranë një dyqani të vogël kinkalerie, mes të tjerash më tha:
-Besoj ti njihesh me Delo Isufin, pilot, avokat dhe poet, e ke edhe nga Vlora?
-Njihem fare pak, – iu përgjigja, – më shumë e kam të dëgjuar si emër, kam dëgjuar të flitet për të më shumë si pilot i aeroplanëve supersonik, por edhe si avokat.
-Ke dëshirë ta takosh?
-Po, me shumë kënaqësi! Ku ndodhet?
Llazari u kënaq me gatishmërinë time dhe më tha:
-Zyrën e ka këtu afër, hajde shkojmë ta takojmë?
Shkuam të dy në zyrën e Delos, ku ai ndodhej me tre kolegë të tjerë avokatë.

Zemërbukuri Delo Isufi

Deloja na priti buzagaz, si të njiheshim prej shumë kohësh dhe nisi të fliste…për poezinë.
-Kujtoja se do më flisje për ligjet, kurse ti po më flet për poezinë! – i thashë duke dashur të bëj pak humor.
-Nuk të pëlqen?
-Më duket shumë bukur, që në një zyrë “të ftohtë” ligjesh, të flitet për poezinë dhe, akoma më interesant më duket fakti se ti Delo po më flet për poezi dashurie.
Delos i erdhi mirë nga befasia ime dhe, duke folur rrjedhshëm, bukur dhe duke më parë në sy, nisi të më tregonte një dorëshkrim me poezi, që ai mendonte ta botonte në libër të veçantë, të titulluar “Magjia e syve”. Ndërkaq ai nis të më fliste për dy-tri poezi, si të donte të më tërhiqte më shumë vëmendjen.
-Shkojmë te kafja, – tha Llazar Veroja.
-Me shumë kënaqësi, – thashë edhe unë.
-Po, – tha Deloja, – kemi një lokal këtu afër, do të pimë kafe dhe do të bashkëbisedojmë për poezinë dhe për librin tim të parë. Je dakord të jesh ti recensent? – më pyeti.
-Po, jam shumë dakord dhe të falënderoj, por le t`i shohim njëherë poezitë. Ki parasysh edhe diçka se, unë jam i fushës së prozës, e njoh pak poezinë. Gjithsesi, si letrar që jam, mund ta shfaq edhe ndonjë mendim.
-Unë e di kush je, – tha ai, – ndaj kam menduar dhe kam besim tek ty. Më ka folur gjer e gjatë Llazari dhe, unë i besoj shumë këtij, edhe si njeri i letrave dhe si gazetar i njohur.
Shkuam te kafja dhe Deloja hapi dorëshkrimin.
-Nise ti leximin, – më tha.
-Po, me shumë kënaqësi, – iu përgjigja dhe nisa të lexoj poezinë e parë të titulluar “Gjyqi i syve”, e cila çuditërisht niste me fjalë të gjuhës jurisprudencës:

“Sytë e mi pse janë kusarë!?
Se kanë vjedhur një palë sy!
Por dhe ti nuk je pa faj,
Që ke hyrë në sytë e mi?”

Eh, more Delo, e paske nisur me një poezi që krijon harmoni midis jurisprudencës dhe letërsisë! Ke shkruar thjesht, me emocion, me fjalë të figurshme dhe tërheqëse. Lexuesi përfytyron sallën e “gjyqit” të dashurisë, ku i akuzuari “gjykon” vetveten si “kusarë” me akuzën se “sytë e tij kanë vjedhur një palë sy”. Po aq e fuqishme është edhe mbrojtja e “të pandehurit”, kur thotë: ”Por dhe ti nuk je pa faj, /që ke hyrë në sytë e mi!” Bukur, Delo, bukur! – i thashë. – Po më pëlqen ky “gjyq” dashurie, ku shfaqen ndjenja të sinqerta, por dhe vargje që shprehin “fuqinë” e pa diskutueshme të dashurisë. Kështu vazhdojnë, edhe poezitë e tjera? – e pyeta duke e parë në sy.
Ai bëri buzën në gaz. E vura re se i erdhi mirë nga fjalët e mia. Kurse unë vazhdova të lexoj poezinë tjetër, “Kur binte shi”:

“Sa herë shiu mbi ne binte,
Ai s`na njomte, si për çudi,
Ajo me vete zjarrin sillte,
Dhe e thante çdo pikë shi!”

-Edhe kjo e bukur! Poezi e begatë, metafora që ke gjetur është tërheqëse, të mbetet në mendje. Ja, po shoh se në këtë rrjedhë janë edhe vargjet e poezive në vazhdim: ”Ti dhe hëna”, ”Cicërimat”, ”Galaktika”. Po shoh se i ka ardhur radha edhe poetit pilot, ja, me poezinë “Me ty në qiell”, duket se po shfaqesh me aeroplanin supersonik, kur, përmes qiellit të paanë, mbi hapësirën ajrore shqiptare, vrojton hapësirën lart dhe anash, teksa mediton për jetën njerëzore poshtë, për njerëzit e dashur dhe, sidomos për vajzën që dashuron, ja, po nis ta lexoj:

”Dhe kështu me Ty në mendje,
Nis udhëtimin larg e lart,
Mijëra herë të puth me ëndje,
Përmbi re, në qiell të artë”.

“Ti nuk e di që dhe në qiell,
Të marrë me vete sa herë shkoj,
Puth me Ty çdo rreze diell,
Dhe nëpër yje Ty të çoj.”

Duket se, sa më të vështira të jenë punët dhe detyrat që kryejmë, aq më të mëdha janë edhe ndjenjat e dashurisë për njerëzit e afërt. Në rastin e poetit, ndihen më afër tij edhe shokët, kolegët, miqtë e, veçanërisht njerëzit e familjes dhe vajza që ai dashuron. Ajo i ka rrëmbyer atij zemrën, teksa, ai, duke rrëfyer poetikisht fuqinë e madhe të dashurisë, është i gatshëm të bëj të pamundurën për vajzën që dashuron, ai e ka atë gjithnjë në zemër, kudo dhe në çdo kohë, madje edhe gjatë fluturimeve, teksa në mënyrë figurative poeti mund ta çojë atë “dhe nëpër yje”.

Puthja

Deloja, poet i ndjenjave të bukura, poeti pa paragjykime me një natyrshmëri e sinqeritet, që shumëkush do t`ia kishte zili, shkruan edhe për puthjen, e cila në kohën kur ai fluturonte me supersonikun krahë hekurt ishte e ndaluar! Pse? Sigurisht një absurditet i kohës që kaloi, kurse bota, jo, nuk e kishte absolutisht një dukuri të tillë.
Më rastisi këto ditë, të shoqëroja një mikeshë suedeze, Britt – Marie, kryetare e Këshillit të Bibliotekave të Suedisë. Gjatë vizitës në Durrës, ajo midis të tjerash, tha: ”Kam qenë këtu në Shqipëri, pikërisht në Durrës, në vitin 1974, me një delegacion të rinisë suedeze. Mbaj mend që vendi ishte shumë i varfër, por mua, – vijoi ajo, – më tërhoqi vëmendjen besimi dhe entuziazmi i njerëzve që takonim për të ndërtuar të ardhmen e tyre. Kurse, ajo që mbaj mend për keq nga ajo vizitë ishte se, të rinjtë që ishin me ne dhe i kishin flokët të gjatë, i detyruan t`i shkurtonin, por, edhe u çuditëm më shumë kur dëgjuam se, “dikush(një djalë shqiptar) ishte përgojuar keq në hotelin ku ne ndodheshim, sepse ishte puthur në publik me të dashurën e tij”. Fjalët e suedezes më kujtuan vargjet e një poezie të shkruar nga poeti i talentuar shqiptar, njëherazi miku im i çmuar, Ndoc Gjetja, i cili në poezinë e tij “Puthja” shkruante:

“Sa gjëra të shëmtuara si grindja dhe sharja,
ndodhin në mesin e rrugës së madhe,
por ajo më njerëzorja, më e madhërishmja, më hyjnorja puthja,
ka mbetur ilegale!”

Kurse, poeti Delo Isufi, te poezia e tij “Çdo puthje”, shkruan:

“Çdo puthje e jona një epope,
E zemrave që rrahin valë gëzimi,
E ku mund të gjesh në botë si ne,
Që dashurinë e ngremë në vargje himni!”

Emira, perla e artë,
dhe burimi i frymëzimit për poetin

Me një fuqi magjike Deloja qëndis vargjet te poezia “Zogjtë pushuan këngën”. Kam dëshirë t`i citoj këtu të dy strofat e kësaj poezie:

“Një luledele këputi ajo,
Petalet nisi t`i numëronte,
Tërë ankth: ”më do, s’më do”,
Më kot veten e mundonte.

Befas i kapa dorën e bardhë,
Skuqur pak nga rrezja e diellit,
Lulja ra mbi prehrin e saj,
Pushuan këngën zogjtë e qiellit.”

Vazhdon libri metaforik “Magjia e syve “ me poezitë: ”Vitet do të ikin”, ”Bares”, “Gjer në varr”, ”Shpresa”, ”Braktisje”, ”Tri pyetje”, ”Qielli”.. Ndalem disi te poezia “Vetmi e dyzuar”, të cilën, nga sa kuptoj, Deloja ia kushton plot mall, ndjenjë dhe dashuri ish-bashkëshortes së tij Emirës, e cila fatkeqësisht u nda shpejt nga jeta, teksa ai “vajton” me vargje, ikjen dhe dashurinë e thellë dhe të papërsëritshme për atë grua, që ai e donte aq shumë dhe që nuk e ka harruar kurrë, ajo mbeti e vetmja në jetën e tij, ai nuk zgjodhi një tjetër, por e mbajti dhe e mban Emirën në kopshtin e zemrës së tij, siç mban guaska perlën e artë brenda saj. Ajo shfaqet në vargjet e Delo Isufit përherë e më e ndritshme, duke shpërndarë rreze të ngrohta jete, bukurie, dhembshurie dhe dashurie; shpërndan çaste dhe kujtime të paharruara, që vezullojnë zemrën plot mall të poetit:

“E humba atë që doja aq shumë,
Atë që s`rrija dot pa e parë,
Erdhën prapë netët pa gjumë,
Dhe malli erdhi më i marrë.

E ç ‘nuk u shtuan për një vit,
Me moshë, me borë përmbi flokë,
Kurrë s`e prisja që një ditë,
Të rrija vetëm siç rri sot.

Unë të pres i përmalluar,
Megjithëse Ti s`do të vish kurrë,
Të pres në vetmi i dyzuar,
Ashtu siç të prisja dikur.”

Kurse në poezinë “Kurrë lot!”, duke përkujtuar me shumë dashuri Emirën e tij, Deloja shkruan:

”Emira ime, më e mira në botë,
Dy vajza më dha, dy yje perri,
Ah, perëndi, mos derdh kurrë lot,
Në sytë e Saj, në sytë e mi”.

Mbaj mend kur përuronim librin poetik “Lulet e zemrës”. Deloja punonte në Avokaturën e Shtetit. Merrnin pjesë atje avokatë, gjyqtarë, prokurorë, zyrtarë të dikastereve dhe institucioneve ligjore të shtetit, pra shumica ishin njerëz të ligjeve. Ndodhej dhe shkrimtari i talentuar shqiptar, që ka krijuar kryesisht në gjininë e dramës, por edhe skenarist i njohur, Ruzhdi Pulaha, si dhe aktori i teatrit dhe kinematografisë shqiptare, Reshat Arbana, i cili lexoi atje poezinë “Unë, Emira dhe zogjtë”, që Deloja ia kushtonte Emirës së tij të dashur dhe të paharruar.
Drejtoresha e Avokaturës së Shtetit çeli përurimin dhe ma dha fjalën mua. Mbaj mend që isha i emocionuar, sidomos në prani të aq shumë njerëzve të ligjit. Doja të thosha diçka ndryshe dhe u përpoqa të shpjegoj se, përgjithësisht poetët kanë pasur apo kanë si frymëzim njerëz të veçantë, sidomos ata që janë në zemrat e tyre, e që bëhen burim frymëzimi për të shkruar bukur dhe me ndjenjë, duke prekur zemrat e lexuesve. Përmenda se, edhe poetët e mëdhenj, secili kishte të dashurën, të preferuarën apo personazhin e tij, së cilës i kushtonte vargje. Homeri kishte në qendër të Iliadës Elenën e Spartës (Trojës); Dante Aligieri i këndoi dashurisë së tij për Beatriçen, e cila paraqitet me tërë bukurinë e saj shpirtërore, por që vdiq shumë e re, duke i shkaktuar Dantes një tronditje të thellë; Shekspiri, tek tragjedia “Hamlet”, nëpërmjet Hamletit iu përkushtua Ofelisë me vargje poetike, jeta e së cilës përfundoi me vdekjen e saj. Gëteja, në kryeveprën e tij “Fausti” i kushton vargje të ndjera poetike Margaritës, ndërkohë që kaloi një krizë të thellë morale nga humbja e saj… Kështu mund të përmendim edhe shumë e shumë poetë të tjerë, të kohëve të shkuara apo dhe të kohës sonë, kurse, burim frymëzimi për vargjet poetike të Delo Isufit, ishte dhe mbetet përjetësisht Emira e tij e bukur, Emira e tij e paharruar. Mjafton që të lexosh disa strofa të kësaj poezie brilante, aq më tepër, t`i dëgjosh ato të recituara nga aktori i madh Reshat Arbana, dhe, sigurisht që mbushesh me emocion dhe ledhatohesh nga fllade humanizmi, përjeton ndjenja të thella, që duket se i ke fituar aty, kur dëgjon me emocion vargjet:

“Më fal Mirushe, nuk të erdha,
Këtë javë ku prehesh Ti,
Zogjtë pyete: Ç`u bë Deloja,
S`rri pa ardhur kurrë ai!”

Dhe, strofa e fundit:

”Erdha, pra Emira ime,
Ti më prite si dikur,
Sa dëgjove kollën time,
Çele buzën mbi boxhur”.

Emira, gjithnjë perla e artë, por dhe burimi i frymëzimit për poetin Delo Isufi. Dashurinë e madhe për Emirën, Deloja e shpreh edhe te poezia “Një vjetori”, ku ai nënvizon artistikisht faktin se, dashuria e vërtetë nuk ka as kufij, as kohë, ajo është gjithmonë te njeriu:

“Kemi një mijë e një vjet që dashurohemi,
Por dhe një mijë e një vjet pa u parë,
Kushedi sa mijëra vite do të kalojnë,
Unë do të mbetem po ai i ditës së parë”.

Dhurata shpirti dhe zemre

Po ndalem paksa edhe te poezia e ndjerë ”Më fal nënoke!”, ku Deloja përjeton nëpërmjet vargjeve fëmijërinë e tij në fshatin Brataj të Vlorës, e ku nëna e tij e dashur, si të gjithë nënat, kujdesej për birin e saj të shtrenjtë me dashurinë e saj të madhe, teksa ai, duke u rritur dhe duke përjetuar kujtimet brenda vetes, e sjell nënoken në vargjet e tij të ndjerë, si të dojë ta ketë gjithnjë pranë, të mos e braktisë kurrë, madje ajo të jetë pranë tij në jetë, në gëzime e dhembje, por edhe kur ai me aeroplanin e tij luftarak supersonik kryen detyrat e vështira atje lart mbi re, në qiellin dhe hapësirën e pafund…

Dhe unë larg, shumë larg nga Ty,
Tashti pi kafe dhe konjak,
Sa mirë do të ishte që dhe Ti,
Me mua kafenë ta pinim bashkë.

…“Pale në qiell të të çoja,
Një ditë me shi, me re e shqotë,
E me të qeshur të ngacmoja,
“Ku është i fshehur i madhi zot”?

Interesante dhe tërheqëse janë edhe poezitë ”Dhurata” dhe “Dhurata e Shën Valentinos”, ku poeti duke “jetuar” shumë orë në qiell, mendon artistikisht se dhuratat më të bukura për njeriun e tij të dashur janë “dhuratat”, sa tokësore edhe qiellore.

Te poezia “Dhurata” ai shkruan:

”Sillem rrotull te dyqani,
Çfarë të blej në këtë ditë,
Një shami me lule jargavani,
Apo me mendje të puth sytë?”

Kurse te poezia “Dhurata e Shën Valentinos”, ai shkruan:

”E ç`të sjell për Shën Valentinin,
Këtë ditë dimri ngarkuar me shi,
A të të lë të paktën vështrimin,
Ta ruash për gjithë jetën në sy.

A mos vallë do vetëm një puthje,
Ashtu vjedhurazi e me rrëmbim,
Si çdo puthje kur jepet me ngutje,
Por zjarrin e ka përvëlim?”

Të mbeten në mendje edhe poezitë ”Mos harro!”, “Rreth tryezës”, “Vështrimet”, “Zemërimi i mimozave”, “Telepatia”, ”Dashuria e fundit”, ”Mosha”, ku poeti shkruan edhe vargjet:

”Pse vallë moshën e llogarisim,
Me pranverat që na shkojnë?
E pse jetën të mos e nisim,
Me atë vit kur dashurojmë?”

Kurse te poezia “Ardhja e pranverës”, poeti do të na thotë përmes vargjeve se, ndodh shpesh që njerëz të ndryshëm ngurojnë apo druajnë të shfaqin ndjenjat e tyre të dashurisë, ato ndjenja që i lënë pa gjumë, që i kanë gjithnjë në buzë e s`munden t`i shprehin. Por, ja, këtë privilegj e paskan poetët me vargjet e tyre:

”Kur vargjet unë ia tregova,
Faqet iu skuqën si bozhur,
Tek sytë e Saj unë i lexova,
Mendimet që s`i thoshte kurrë.”

Buqeta me emrin dashuri

Vijojnë poezitë e librit si një buqetë e bukur me emrin “Dashuri”, një buqetë kaq poetike dhe e ndierë, saqë ke dëshirë të mos e shkëputësh nga dora, por ta kundrosh atë me gaz e dëshirë, t`i ndjesh aromat aq tërheqëse, të cilat do që t`i kesh gjithmonë pranë vetes, do që të marrësh frymë në atë atmosferë, në atë ajër të ëmbël e të ngrohtë dashurie. Mendoj se poeti Delo Isufi i përket atij grupi poetësh të vërtetë, të cilët i vënë vetes synime serioze për veprat e tyre artistike dhe, kur e arrijnë synimin, ata nuk ndalen, nuk vetëkënaqen, por vijojnë rrugën e artit dhe të poezisë, sepse vet poezia dhe dashuria, nuk kanë fund.
Kujtoj kur zhvilluam përurimin e këtij libri tek ish-shtëpia e oficerëve, me një pjesëmarrje të gjerë: poetë, miq, kolegë e shokë të shumtë të Delo Isufit. Atu ndodheshin dhe poeti dhe kritiku i njohur i letërsisë, i paharruari Perikli Jorgoni, ndodhej dhe vjehrri i poetit, zyrtari i njohur i ministrisë së jashtme, Jovan Andoni dhe shumë të tjerë që e nderonin, si dhe sot, poezinë e Delos. Të gjithë folën me dashuri e patos për poezitë e tij, disa edhe recituan disa poezi që i vlerësonin më shumë. Fola edhe unë, fola thjesht dhe shpreha ato fjalë që ndieja më shumë: “Na ke hapur punë me këto poezi, o Delo Isufi!” Libri që ti më dhurove, po kalon dorë më dorë, sa nga familja ime, bashkëshortja, vajza dhe djali, pastaj te shoqet e vajzës, që ia japin njëra – tjetrës, kurse unë e kërkoj dhe nuk e gjej, madje nuk e di, nëse ai libër do të më vijë një ditë në dorë, apo jo? Jo vetëm se dua të krenohem se, jam recensent i tij, por edhe sepse në faqen e parë të atij libri, kam autografin e autorit. Eh, jo vetëm për kaq, jo! Por edhe sepse edhe unë dua t`i lexoj dhe t`i rilexoj ato poezi, sepse ato janë fjalë magjike, që rrjedhin natyrshëm nga zemrat e dashuruara, janë më shumë se të vërteta, janë më shumë se artistike, janë jeta vetë.
Më në fund libri më erdhi, ca i zhubravitur, por s`ka gjë, se librat e zhubravitur, janë ata që janë lexuar më shumë. Ajo që ndodhi me mua si lexues, duket se ndodhi edhe me të tjerë lexues. Libri “Magjia e syve”, kalonte dorë më dorë, një fat i madh ky për çdo poet dhe shkrimtar.
Urime dhe përgëzime Delo!
Qofsh gjithnjë me zemër të artë dhe të bukur!
Qofsh kurdoherë i frymëzuar!

Delo Isufi dhe Viron Kona

FLUTUROI NJË FLUTUR E ARTË- Nga Albert HABAZAJ

Dy fjalë ngushëllimi në përcjelljen e Farfuri Gjikondaj Ribaj për në banesën e fundit, Hysoverdh, e mërkurë, 27.11.2024

Ikjet nga jeta të njerëzve tanë të njohur e të dashur na tkurrin, na zvogëlojnë, na bëjnë më të ndjeshëm e me ngarkesa të larta emocionale, por kjo ikje e Farfurisë na ligështoi keq.
Dje, më 26 nëntor 2024 duke kaluar faqen online të facebookut ndalova tek një njoftim i Mozës së Petritit. Iu riktheva leximit. Prapë e rilexova. Jo. Jo. E pabesueshme. Tronditëse. Por ishte e vërtetë. Ajo që në të gjitha frontet e jetës ia kishte dalë mbanë, Farfuria nuk e fitoi betejën e fundit. Iku e re. Këtë 29 qershor mbushi 64 vjeçe. Ishim moshatarë. Të Gjashtëdhjetës. Të lindur në vitin e Bllokadës, siç thoshim me njëri-tjetrin ne, bashkëmoshatarët. Vetëm 3 muaj më e vogël se unë qe Farfuria.
Pastaj, kur më mori në celular Petriti, unë, që vërtet dallgët e jetës më kanë bërë të prekshëm si fije bari në furtunë, por po aq dhe shkëmb të fortë në përballimin e tyre, vetëvetiu u rrëmbusha në lotë. Si duket diga e vetëpërmbajtjes nuk mundi të rezistonte më tej për këtë humbje humane. Vërtetë që Farfuria nuk ishte motra ime, por ishte motra e madhe e kunatës sime, Netës së Piros. Po unë e njihja shumë mirë Farfurinë, sepse kemi 35 vjet, që jemi bërë një shtëpi me familjen e xha Hamitit dhe xhi Mezesë. Ndërkohë, Hysua është kushëri i parë i gruas time dhe, mosha gati e barabartë i jep vlera më humane miqësisë, e lidh më ngushtë krushqinë.
Më ishte mësuar syri, që ta shikoja Farfurinë të hipte e të zbriste si gjeraqinë te shtëpitë e vëllait tim e motrës së saj, që Farua kujdesej aq shumë sikur ta kishte shtëpinë e saj e më shumë. Sedërtare si ajo, punëtore si xhi Mezeja, pastërtore që shoqe kishte veten, bukëbardhë e bukëdhënë shtruar sofrën, zjarrndezur 4 herë: në Vranisht, sa qe e re, në Hysoverdh 17 vjet e në Vlorë 2 herë, te shtëpia e kunatit – Njaziut në Ujë të Ftohtë 24 vjet (rreth një çerek shekulli) dhe tek shtëpia e saj e re në krahë të Akademisë së Marinës, ende pa gëzuar as 3 vjet.
Ajo ishte një menaxhere e mirësisë harmonike jo vetëm në vëllazëri e mëhallë, por kudo ku jetoi dhe punoi, la gjurmët më të mira dhe të pashlyeshme për të tjerët. Ajo sikur kishte lindur që të sakrifikohej për të tjerët. Dhe pa u ankuar asnjë çast të vetëm në jetë, me një buzagaz të thjeshtë, që unë e kam të regjistruar për gjithmonë në kujtesë.
Farfuri Gjikondaj Ribaj lindi më 29 qershor 1960 në Vranisht nga dy prindër të mirë, me tradita atdhetare dhe zakonore shembullore: Hamit dhe Meze Gjikondaj. Vajza e madhe e tyre dhe motër e dy vëllezërve: Petritit e Muhametit, si dhe motër e tre motrave: Antonetës, Linditës dhe Aurorës. U shkollua dhe u arsimua në fushën e mjekësisë, ku dha ndihmesën e saj si infermiere model në shërbim të shëndetit të të sëmurëve dhe pacientëve si dhe të gjithë njerëzve të tjerë që kishin shqetësime shëndetësore.
Sikurse ngushëllon dhe shoqata Atdehtare Kulturore “Vranishti”, Farua ishte jo vetëm një shoqe, por edhe një kolege model. E shoqëruar, fjalëmatur, punëtore, sedërtare për të arritur suksese në punë, si dhe një bashkëshorte, një nënë, një gjyshe, një motër e kunatë e mrekullueshme.
Farfuria u martua me një bir vranishtiot Hyso Zenel Ribaj, por banor të fshatit Hysoverdh.
Ata lindën dhe rritën katër fëmijë model: Linën, Eglën, Brunën dhe Fitimin. Vajzat e kanë ndërtuar çerdhen e tyre dhe e gëzuan gjyshe Faron me nipër e mbesa. Timon e pati merak, por drita e syrit të Faros dhe Hysos do ta përmbush amanetin e së bardhës nënë të tij…
Pak ditë më parë Farfuria do të niste një luftë me shëndetin, nga ku do të transferohej në spitalin e Tiranës për t’ju nënshtruar një operacioni. Sot Farfuria i mbylli sytë përgjithmonë, për t’u bërë banore ëngjëllore e parajsës.
Farua jetoi në këmbë dhe iku në këmbë. Kreshnike e familjes së saj dhe e jetës dinjitoze njerëzore. Tani që do të gëzonte me të urtin Hyso vitet e para të pensionimit, iku, fluturopi në përjetësi…
Ju shpreh ngushëllime të thella e të sinqerta, bashkëshortit, fëmijëve, motrave, vëllezërve, fisit Ribaj e Gjikondaj.
Farfuri Gjikondaj Ribaj! Bëfsh dritë! Ike shumë shpejt. Makinë Frëngu, si xhi Mezeja… Jetove e punove si ti. Në këtë jetë nuk e njohe fjalën pushim. Tani po pushon për gjithmonë. Na ke helmuar shumë, o Faro… Sot po fluturon një flutur e artë në parajsë.
Faro! Të dritëroftë kujtimi, o Faro!

Vlorë – Hysoverdh, e mërkurë, 27.11.2024

KLUBI I SHKRIMTARËVE DHE ARTISTËVE TROPOJË I DREJTOHET KËSHILLIT KOMUNAL TË PEJËS- TË VLERËSOHET SHKRIMTARI I SHQUAR SEJDI BERISHA

REPUBLIKA E SHQIPËRISËQUA

Nr———Prot

Tropojë, më 01 Dhjetor 2024

LËNDA: KËRKESË
DREJTUAR: KËSHILLIT TË KOMUNËS PEJË
PËR DIJENI: Kryetarit të Komunës së Pejës,
Z. Gazmend Muhaxheri

Të nderuar këshilltarë të Komunës së Pejës!

I nderuar kryetar i Komunës së Pejës!
Pas një sërë takimesh konsultuese mes intelektualëve dhe krijuesve nga Tropoja (Malësia e Gjakovës), Gjakova, Klina, Malisheva, Peja dhe me dakordësinë dhe miratimin e shumë personaliteteve të njohura nga trojet e tjera shqiptare dhe diaspora kemi vendosur t’ju drejtohemi me një kërkesë, e cila mendojmë se është e drejtë dhe legjitime, për të nderuar nga ana juaj një krijues me emër dhe kontribute të shquara për Pejën në veçanti, por edhe për Kosovën dhe Shqipërinë në përgjithësi.
Poeti, shkrimtari, dramaturgu, gazetari dhe studiuesi Sejdi Berisha, krijuesi që jetën e tij e shndërroi në një kërkim të gjatë në kohën dhe historinë e vendit të tij, në traditat dhe gjurmët e pavdekshme të atdhetarizmit, kulturës dhe sfidave të mbijetesës së tij në shekuj, njeriu që shkroi dhe materializoi aq bukur me artin e tij të fjalës së shkruar historinë e lavdishme të Pejës, si një nga qendrat më të mëdha dhe të shquara të lavdisë dhe krenarisë shqiptare, meriton një vlerësim të denjë për qasjen e tij ndaj historisë dhe zhvillimeve të kulturës dhe letërsisë moderne të kohës.
Njeriu që jetën e tij ja përkushtoi Pejës, Kosovës dhe Shqipërisë përmes veprave të tij të shumta, të cilat të marra në tërësi përbëjnë padyshim korpus të gjerë dhe dinjitoz, një obelisk arritjesh drejt ndriçimit të fatit historik të kohës dhe të fatit të njeriut meriton padyshim krahas mirënjohjes së vazhdueshme të lexuesve të tij të shumtë ngado edhe mirënjohjen tuaj institucionale, të qytetarëve të Pejës, përfaqësuar në fjalën dhe votat tuaja.
Sejdi Berisha nuk i përket vetëm Pejës, me librat, por edhe me qëndrimet e tij intelektuale dhe përballjet e tij publike ka simbolizuar në mënyrë sinjifikative njeriun bashkëkohor që ndjek me përgjegjësi fatin e kombit të tij në momentet më serioze gjeostrategjike, pikërisht kjo e lidhur me integrimin e përbashkët të shqiptarëve në Evropë.
Fakti se ai tash njëzet vjet punoi pa pushim për integrimin kulturor, duke dëshmuar personalitet dhe karakter të fuqishëm me humanizmin e tij të sinqertë të qëllimit patriotik, së bashku me emrat më të njohur të kulturës që nga Tropoja deri në Sarandë është i spikatur , i dëshmuar dhe vlerësuar në shkrime dhe dedikime publike në media dhe takime periodike anekënd hapësirave shqiptare.
Duke shpresuar në mirëkuptimin dhe vlerësimin tuaj të sinqertë dhe adekuat vlerave që përfaqëson në vetvete Sejdi Berisha, ju jemi mirënjohës dhe besojmë në qëndrimin tuaj serioz konform kësaj kërkese.

Për Klubin e Shkrimtarëve dhe Artistëve
Tropojë

Kryetari
Lulzim LOGU

Lista mbështetësve të propozimit për vlerësimin e Sejdi Berishës

Muharrem Kurti – Kryetar i Klubit Letrar “ Gjon Nikoll Kazazi” Gjakovë
Tahir Bezhani – poet, shkrimtar, Gjakovë
Migena Arllati – poete, shkrimtare, pedagoge, Gjakovë
Muhamet Rugova- historian, Gjakovë
Ëngjëll Berisha – Biblioteka Gjakovë
Shkëlzen Rexhaj – artist i fotografisë, Gjakovë
Mahmud Lila – mjek, Gjakovë
Ismet Krasniqi – shkrimtar, aktor, Klinë
Gjon Gjergjaj – poet, Klinë
Idriz Berisha – piktor akademik, Klinë
Prend Buzhala – shkrimtar dhe studiues, Klinë
Dr. Ibrahim Rexhaj- Mjek
Izet Shala – poet dhe studiues, Malishevë
Mehdi Krasniqi – krijues, Malishevë
Sherif Bllaca – poet, Londër
Agim Desku – poet, Pejë
Neki Lulaj – poet, Gjermani
Gjon Neçaj – poet, Tropojë
Asllan Osmanaj – poet, publicist, Tropojë
Skënder Doshlani – kompozitor, Mjeshtër i Madh…

Sejdi BERISHA

Sejdi B. BERISHA u lind me 10 qershor 1947. Që në shkollën fillore, fillon të shkruajë poezi, të cilat, së pari i botohen te gazeta “Flaka e Vëllazërimit” të Shkupit e pastaj, te “Pionieri” dhe te “Rilindja për fëmijë”. Nga këtu zë fill edhe zhvillimi i talentit të tij edhe si shkrimtar edhe si gazetar.

Si nxënës i gjimnazit të Pejës bashkëpunon me gazetën studentore “Bota e Re”, kurse që nga viti 1970 bëhet bashkëpunëtor mjaft produktiv i gazetës “Flaka e Vëllazërimit”.
Në vitin 1972, punësohet në Radiotelevizionin e Prishtinës, përkatësisht në Radio-Prishtina si korrespondent nga Peja, prej nga raporton dhe informon opinionin e gjerë për ngjarjet dhe aktivitetet e gjithëmbarshme nga ky rajon: Peja, Deçani, Klina dhe nga Istogu. Në këtë detyrë ai ishte gjithnjë deri në korrik të vitit 1990, kur policia serbe me dhunë i dëbon nga vendet e tyre të punës të gjithë punëtorët shqiptarë të RTP-së (Radiotelevizionit të Prishtinës).
Sejdi BERISHA, gjatë punës në Radio-Prishtina ka arritur titullin e Redaktorit të Kategorisë së Parë dhe, përpos që ka përcjellë zhvillimet dhe ngjarjet në territorin e Pejës dhe në tri komunat tjera të cekura më lart, kohë pas kohe ka raportuar edhe nga ngjarjet dhe tubimet më të rëndësishme anë e kënd ish Jugosllavisë. Ka qenë edhe reporter në manifestimet kulturore, siç ishte Festivali i Teatrove të Jugosllavisë, Festivali Republikan i Teatrove të Kosovës, Serbisë dhe të Vojvodinës dhe Festivali i Teatrove Amatore të Kosovës, të cilat për çdo vit mbaheshin në Trebinje të Bosnjës dhe Hercegovinës, në Kulla të Vojvodinës dhe në Ferizaj të Kosovës. Për punë cilësore dhe profesionale, disa herë është shpërblyer dhe ka marrë mirënjohje. Në ndërkohë, pesë vite ka qenë edhe gazetar-korrespondent i Televizionit të Prishtinës, kurse pas vitit 1980, edhe gazetar i “Rilindjes”.
Ky krijues, publicist dhe kronist, në nëntor të vitit 1982 nxori numrin e parë të gazetës “Peja” dhe ishte themelues i Radio-Pejës (1981). Në vitin 1982 ishte drejtor i këtij institucioni me rëndësi të veçantë informative dhe shoqërore, por duke mos u pajtuar me koncepcionet e udhëheqjes së atëhershme të Kuvendit Komunal të Pejës, nën patronazhin e të cilit ishte edhe Radio-Peja, e që një koncepcion i tillë nuk lejonte hapësirë për punë kreative, cilësore dhe profesionale, tërhiqet nga kjo detyrë dhe sërish kalon me punë në Radio-Prishtina.
Sejdi BERISHA është njëri prej punëtorëve më të mirëfilltë të kulturës në Pejë dhe më gjerë. Është anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës dhe i Lidhjes së Gazetarëve të Kosovës.

Deri me tash ka botuar këto vepra:

1.- Kombinati i lëkurë-këpucëve në
Pejë(monografi, 1984)
2.- Tronditje (poezi, 1991)
3.- Çmendia në rreth (prozë, 1993)
4.- Feniksi (poezi, 1993)
5.- Simfoni pritjeje (poezi, 1995)
6.- Zejtarët e Pejës (monografi, 1995)
7.- Gabim stinësh (poezi, 1996)
8.- Në cep koha (poezi, 1997)
9.- Vrasësi i gjumit (roman, 1999)
10.- Heraldika (poezi, 2000)
11.- Lumturia e dhembjes (eseistikë,
2002)
12.- Freskia e pluhurit (poezi, 2002)
13.- Piramida e ironisë (eseistikë, 2004)
14.- Plagë në pikturë (poezi, 2005)
15.- Fjala e gjakut (tri poema kushtuar Prekazit, Gllogjanit dhe
Koshares – (2006)
16.- Shpërputhje kohe (ese, shkrime kritiko-letrare,vështrime jete,
(2006)
17.- Kaq shumë vetmi (poezi të zgjedhura-2007)
18.- Dashuro një minutë (poezi dashurie-2007)
19.- Homazhe tek mendja (eseje-2008)
20.- E bukura e rrugëtimit (këndvështrime letrare-2008)
21.- Fjalë e pathënë (poezi – 2009)
22.- Zejtarët e Pejës (monografi-Botimi i Dytë – 2010)
23.- Kërkoj dhembjen time (poezi – 2011)
24.- Mallkimi i heshtjes (Shkrime refleksive- 2011)
25.- Teatri i Pejës (monografi-2012)
26.- Vargje të këputura (poezi-2012)
27.- Përtej shkrimit (Shkrime të plasura, baladë shkrimesh, kujtime,
mendime, vlerësime dhe biseda për njeriun, dhe të tjerët për
mua) (2013)
28.- Gjethet e hirta të zemërimit (poezi 2014)
29.- Në lumë bie shi (poezi-2015)
30.- Konflikti me vetveten (Ese & shkrime të tjera-2016)
31.- Gërshetimi krijues dhe urat letrare – (Analiza dhe këndvështrime
letrare-2016)
32.- Kthim në shtëpinë që nuk ekziston (Poezi të përkthyera në
gjuhën greke-2016 – Επιστροφη στο σπιτι που δεν υπαρχει
(Ποιήματα)
33.- Varrtarët kush do t’i varrosë (poezi-
2017)
34.- “Zejtarët e Pejës”, roli dhe kontributi i tyre në zhvillimin ekonomik
dhe kulturor(Monografi)-Botimi i Tretë(2017)
35.- Peizazh i jetës sime (poezi – 2018)
36.- Njeriu “pa” vendlindje (Thjeshtë, dhembja dhe lumturia e jetës
bashkë), libër autobiografik(2019)
37.- Ofelia nuk kthehet më… -Poemë, baladë apo gjerdan ironie- (Poezi
– 2019)

38.- Lotët e Poseidonit-Ose, një copë hartë për tokën time-
(poezi,2021)
39.- Peja, dhembja dhe krenaria ime… – poemë të cilën kurrë nuk
e përfundova-(poezi-2023)

40.- Lumturia që (s)ekziston-reportazhe dhe shkrime që përplasin
mendjen-(2023)

Në valët e Radio-Prishtinës i janë emetuar radio-dramat:
41.- Valsi i kuq (1976) (Kjo dramë është
përgatitur dhe shfaqur edhe në
Teatrin Popullor të Pejës-premiera
është shfaqur me 20.03.1976)
42.- Vdekja e bardhë (1985)
43.- Misteria (1987)
44.- Obelisku pa adresë (2005)
Kjo monodramë është përgatitur dhe shfaqur nga Trupa teatrore e Teatrit të Klinës më 27 prill 2007 në kuadër të Ditës së të pagjeturve dhe të 40-vjetorit të punës së aktorit, Ismet Krasniqi.
Ndërsa, në prill të vitit 2013, është përgatitur dhe shfaqur në Teatrin “Istref Begolli” të qytetit të Pejës, kurse është shfaqur edhe në shumë qytete të tjera të Kosovës dhe më gjerë. Më 17 janar 2014, Teatri i qytetit të Pejës, dramën “Obelisku pa adresë” e ka shfaqur edhe në Teatrin Kombëtar në Prishtinë.
Sejdi BERISHA jeton dhe vepron në Pejë. Që nga viti 2002, disa herë ka qenë anëtar i Bordit të Teatrit Profesionist “Istref Begolli” të Pejës, po ashtu, ka qenë anëtar i Këshillit Artistik të Galerisë së Arteve të Qytetit në Pejë dhe për një kohë të shkurtër edhe Kryetar i Bordit të Qendrës për Mirëqenien e Gruas (QMG-së) në Pejë.
Në Manifestimin kulturor “Kultura pejane ndër vite”, që u organizua më 24 nëntor 2011-30 nëntor 2011, u nderua me Çmimin “Krijues i dalluar i vitit”. Ndërsa, në Poetekën Mbarëkombëtare “Ndue Bytyçi” që u mbajt në Tiranë me 26 gusht 2012, u nderua me Çmimin e Dytë për poezinë më të mirë.
Në Takimet e Para Letrare Tradicionale Kombëtare “Ora e Tahir Deskut” në Klinë, më 08 shtator 2009, u nderua me Çmimin e Parë për poezinë më të mirë të lexuar në këtë manifestim letrar kombëtar.
Është fitues i Çmimit “Din Mehmeti”, në Mitingun e 50-të të Poezisë në Gjakovë, për librin me poezi, “Gjethet e hirta të zemërimit”, si libri më i mirë i botuar ndërmjet dy mitingjeve(09 maj 2014).
Është i prezantuar në Antologjinë e autorëve të cilët u kanë kushtuar vargje nënave dhe femrave të botuar në Londër, pastaj në Antologjinë Ars Poetika, Botues MEDAUR.
Shkrimtari dhe publicisti Sejdi BERISHA, është përfshirë edhe në Fjalorin Enciklopedik të Kosovës, të cilin e botoi Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës në vitin 2018.
Po ashtu është përshirë edhe në Leksikonin Enciklopedik të Akademisë Shqiptare Amerikane të Shkencave dhe Arteve New York, Tiranë, Prishtinë, Shkup-viti 2020. Është i prezantuar në Antologjinë e Bibliotekës së Prizrenit, “Nga gjerdani kombëtar”, e cila është botuar me rastin e 70-vjetorit të kësaj biblioteke, e cila është më e vjetra në Kosovë, e në të cilën antologji janë prezantuar shtatëdhjetë krijues të përzgjedhur nga të gjitha trojet shqiptare dhe diaspora.
Në 70-vjetorin e Bibliotekës së Prizrenit, poezia e tij e botuar në Antologjinë e këtij asociacioni, është shpallur poezia më e mirë e botuar në këtë vepër.
Ky krijues me krijimet e veta është i përfshirë edhe në antologjinë “Antologji e Poezisë Moderne Shqipe”-2014 dhe në librin “Krijuesit e zgjedhur kombëtarë” etj.
Është fitues i Çmimit “Vendi i Parë” për poezinë më të mirë të lexuar në Takimet e VI-ta Letrare Tradicionale Kombëtare “Ora e Tahir Deskut” në Klinë (09 shtator 2014).
Në Takimet Letrare Kombëtare “Ora e Tahir Deskut”, që u mbajt në shtator të viti 2016, libri i tij me poezi “Në lumë bie shi” u shpall libri më i mirë i botuar ndërmjet dy takimeve. Ndërsa, Lidhja Ndërkombëtare e Poetëve, Shkrimtarëve dhe Artistëve “PEGASI”-ALBANIA, shkrimtarin dhe publicistin Sejdi BERISHA, e shpalli “Poet i vitit 2016” (Për Kosovë).
Ndërsa, Gazeta e Alpeve “Tropoja” e ka nderuar me “Çmimi i Karrierës”, për kontributet e tij plot arritje e vlera me botimet publicistike e letrare në Gazetën e Alpeve “Tropoja” dhe në masmedie të Kosovës, Diasporës e Kombit Shqiptar (Vendimi nr. 121, 26 prill 2019).
Është një prej hartuesve të Antologjisë të Poetëve të Malësisë së Gjakovës (2014).
Ndërsa, në Takimet ndërkombëtare “Trirema e Poezisë Joniane” në Sarandë, nga Kryetari i Bashkisë së këtij qyteti me vlera të larta shpirtërore, kulturore, historike dhe turistike, u nderua me bustin e DEA-Hyjnesha në Fron e Butrintit (Sarandë, 27 shtator 2014). Kurse, në Festivalin Ndërkombëtar të Monologut “Art pa kufij” që u mbajt në Sarandë (08-10 maj 2015), monologu nga monodrama “Obelisku pa adresë”, të cilin e interpretoi aktori, Ismet Krasniqi Lala, u nderua me Çmimin e Parë të festivalit.
Ndërsa, me 13 janar 2020, u pranua anëtar i Shoqatës Letrare-Artistike “PRINC MUZAKA”–Fier-Tiranë, Shqipëri-Kosovë.
Është fitues edhe i shumë çmimeve të tjera letrare dhe publicistike e kulturore në Kosovë dhe Shqipëri.

Agim DESKU-poet:

“…I tërë mozaiku për Sejdi Berishën do të përmblidhej në tri fjalë:
Njeri i madh, kulturë e pashuar dhe shpirt engjëllor”!
(02 shkurt 2013)

Qëndresa SADRIJA, poete:

“…E prekem këtë letër, e prekem dhe u gjendem para një lumi të bukur fjalësh, para asaj qerres së jetës që ti e bën varg të praruar, dhe kënga jote, Sejdi, nuk është vetëm një zë i brendshëm, por që dëgjohet deri tek ne, të gjithë ne…”!

Jona MERJO- krijuese, Shqipëri:

Shkrimtari që sakrifikon çdo sekondë në dobi të kulturës…

Fatmir TERZIU-shkrimtar dhe publicist, Londër:

“…Sejdi Berisha, poeti, hulumtuesi dhe studiuesi dhe i vlerave shqiptare në Pejën historike dhe më gjerë, mbetet një nga figurat qendrore të krijimtarisë sot.
Ai i kthen dhimbjet në frymëzim e plagët në mençuri kohe…
Vepra e tij s’do koment.
Urime me gjithë zemër…”.

Prend BUZHALA, kritik letrar:

Opusi solid krijues letrar i Sejdi Berishës, i përbërë nga dhjetëra tituj veprash të botuara e të ribotuara, shtrohet në tituj poezie, proze, letërsie dokumentare, kritikash letrare, eseistikë e në lëmin e monografive. I përfshirë në disa antologji, i përkthyer edhe në gjuhë tjera, i laureuar me disa çmime letrare prestigjioze, Sejdi Berisha, tashmë i ka dhënë një kontribut të çmuar letërsisë së sotme shqipe.

Tahir BEZHANI, poet:
Shkrimtari dhe publicisti, Sejdi Berisha, gjatë punës krijuese letrare por edhe asaj në gazetari, ka dhënë dhe jep kontribut të çmueshëm e të veçantë dhe të paharrueshëm që meritojnë jo vetëm theksimin e tyre, por edhe vlerësimin, studimin dhe të punës nëpër kohëra por edhe në ato vitet më të vështira vështira…

VALËZIM I KËNDSHËM POETIK MES SFIDAVE TË JETËS- Nga TAHIR BEZHANI

Vështrim libri: Libri poetik, “Simfonia e Stinëve”, një libër bukur i baraspeshuar me sfidat e kohës.

Hyrë H. Fazlija: “Simfonia e Stinëve”, poezi, botoi “Fidani” Prizren,2024

“Lëri kohës kohë, për të zhveshur kohën e mendimeve të mia….”
( Autorja)

Krijuesja e kahmotshme me libër të ri, znj. Hyrë Fazlija, më në fund përmblodhi gjithë sfondin e saj poetik dhe doli me librin e kompletuar poetik me titull joshës, që lexuesit i premton edhe shumë të tjerë “Simfonia e stinëve”.
Një libër me gërshetime të thukëta poetike, shikuar nga thellësia dhe gjerësia e shtrirjes tematike e hapësinore ,të lë përshtypjen se autorja e librit ka njohuri e dije solide në ndërtimin e vargut poetik ,duke sjellë emocione e ndjenjë ngrohtësie.
Kjo vlerë nuk paraqet befasi nga se autorja vjen nga profili i arsimit, edukatore disavjeçare nëpër shkolla të ndryshme fillore e të mesme, si në atë “Fan Noli” në Dujakë, Dobrigje, dhe së fundmi, kryen funksionin e drejtoreshës në SHFMU “Rilindja” në Dobrigje. Kjo hyrje profilizon personalitetin transformues e intelektual të një femre shqiptare në rrethana të kohës që kalon shoqëria jonë. Shembuj të tillë shtojnë krenarinë e ecjes kah e mbara e gjinisë femërore në mesin tonë.
Si t’i qasemi leximit të vargut poetik në librin “Simfonia e stinëve “, kur autorja ka një shkapërderdhje mendimesh në subjektin e saj poetik, duke u përpjekur që asgjë mos t’i kalojë pa e parë, pa e shijuar, pa u ndalë e gjykuar, e pastaj të japë këndvështrimin logjik të rrjedhës frymëzuese, herë- herë kozmografik. Në këtë “sprovë” futet lexuesi tek poezia në fq.21 të librit, ”Të të rrëfehem vetëm pak, hënë….”:
“Unë kam lindur në vjeshtë/kur gjethet vareshin në sy…/për të jetuar vetëm në një stinë/të kam lënë zgjuar, Hënë/të kam ngrënë në çdo darkë/ta kam vjedhur shkëlqimin/më është dashur për vargjet/kam matur hijen time deri tek ti/t’i bëja fole shpresës e kapërdinim me dhëmbë….”
Në këtë poezi të gjatë, vërejmë diapazonin e njohurive të autores dhe shkathtësinë e përdorimit të metaforave poetike, një portretizim poetik të intimes personale para objekteve këndvështruese, ku imagjinata e pasur, vë në lëvizje emocionet e dalldisura, te valëta nga thellësia e shpirtit ,gjithandej botës imagjinare deri ne infinitiv.
Ndërsa tek poezia “Grua” poetja Hyrë Fazlija, me mprehtësi vë në spikamë gruan dhe rolin e saj, funksionin shoqëror, vuajtjet e pësuara, por edhe qëndresën e karaktershme si mesazh dhe obligimi i të qenurit grua-nanë. Disa vargje nga kjo poezi arsyetojnë të thënat e lartcekura kur lexojmë:
” Grua që natën mban në duar, zgjuar/frymorin, frymuar, jetuar…/grua lotin e ngrin në qepallë/kur shpirti do të dalë…./grua që veshësh në behar/ngrihesh në Acar…/Grua, aq shumë e ëndërruar,/nga të gjithë e dashuruar…”
Vargjet e lartcekura dëshmojnë aftësinë e poetes Hyrë Fazlija për të formuar mozaikun e ideve krijuese me qëllimin që të shfaqë mendimet mbi fenomenin përcaktues, i cili i rri si peshë mbi shpirtin e paqetësuar poetik.
Te poetja Hyrë Fazlija, përmes vargjeve të saj, hetohet një gjendje e parehatisë emocionale që në vazhdimësi e prek thellësive të shpirtit e ndjenjave personale. Zaten, një situatë të ngjashme iu përket të gjithë krijuesve, në forma e mënyra të ndryshme, por tek poetja Hyrë Fazlija, dhimbja vjen si një vlerë e thelluar brenda qenies njerëzore, të karakterit emocional, ku spikat sinqeriteti i të përjetuarit të një ngjarje të hidhur.
Këtë peshë dhimbje e gjejmë te veçuar në poezinë “Te ka ndodhur”. Lexojmë disa vargje tejet brilante, ku autorja, ia shtron një mori pyetjesh vetes, lexuesit, me vetëdije të lartë, për ta ndarë një moment, një dhimbje, një përjetim edhe me të tjerët. Këtu dallohet universaliteti e mendimit bashkohor të autores, duke u nisur nga e përveçmja në të përgjithshmen.
“ A të ka ndodhur të zien shpirti/si uji i valuar kur gatuan bukë misri/Të ka ndodhur të mbushen sytë me lot??të ndalosh zërin e shterur ,dhe,/t’ua lakosh udhën për tek buzët…/Të ka ndodhur të qash dhe t ‘mos të rrjedhin lotët?/ Të ka ndodhur të jesh e vdekur dhe të jetosh? ( Më mëso të jetoj ndryshe!.)”
Thuhet se jeta është luftë dhe për të luftuar për jetën, patjetër se kalohet përmes shumë sfidave, provave nga të cilat njeriu, detyrimisht duhet të mësojë “lojën” e jetës dhe të mbijetojë përballë çdo vështirësie. Poezia “Te ka ndodhur” e poetes Hyrë Fazlija, jo vetëm se ka një gamë të zgjeruar të filozofisë së jetës, por dedikon si një komponent durimin, mosdorëzimin në vështirësi, si filozofi jete në përgjithësi. Poezia në fjalë përmban ajkën e librit poetik “Simfonia e stinëve”, të poetes Hyrë Fazlija.
Në tërësinë e librit të saj, lexuesi gjen kënaqësinë e paraqitjes së temave të gjithanshme, adresuar me përvojën e saj njerëzore, si synime të një madhështie personale e intelektuale, ku reflektohet ndjenja e sinqertë në aspektin personal familjar e shoqëror.

Autorja në krijimtarinë e vet, si idhull, ka familjen, të cilës iu përkushtohet me vargje të valëta, si vëllait, motrës, nënës etj.
Në poezinë “Për vëllain”,vargjet e fundit janë të zjarrta dhe përmbajnë konotacionin elegjiak duke iu drejtuar vëllait:
” Ke ngrënë bukë , vëlla?/Ti që digjesh deri në pafundësi?/Unë jam motra…/Jam motra që vdes ngadalë që të jetosh ti!”…
Ngjashëm, me një urtësi magjepsese, në njërën nga poezitë më të ndjeshme, i drejtohet motrës, me të cilën dëshiron bisedë të gjatë, dialog për udhëtimet jetësore, sakrificat, modalitetet e jetës. Një trajtim të tillë poetik të temës familjare, (mes dy motrave) nuk e kam lexuar dikund tjetër. Këto lloje trajtesash, nxjerrin në pah talentin e prekshëm të poetes Hyrë Fazlija, për t’u marrë me tema akoma më serioze.
Autorja e librit, si shumë krijues e poetë të tjerë, ”lëngon “nga vetmia, ajo shurdhmemece jete që ngacmon frymëzimin poetik në mënyrë permanente. Poezia “Acar janari” determinon përjetimin e një momenti kur njeriu ndihet i vetëm dhe emocionet e shtrëngojnë deri në pëlcitje vargu poeten:
“ Ftohtë!/Sa shpirti ngrinë nga dhimbja/dhe dhemb fjala e pathënë/se aty copë është bërë malli/fjalët nuk thonë/ngrinë buzët e plasaritura/në natën pa gjumë!”
Poetja Hyrë Fazlija, me intuitën e saj krijuese, ia del për mrekulli të dalë nga situata kur e rëndojnë mendimet e vetmisë e tjera të ngjashme.
Si një vetëtimë mendimet i fluturojnë tek ndjenjat intime te dashurisë ,duke kaluar në përfytyrime emocionale. Te poezia “Vrull” ekspozohet më së bukuri ekstaza shpirtërore e poetes, kur frymëzimi e dalldis rrezeve të dashurisë dhe shkruan:
“Si vullkan do doja/t’ shpërtheja vajshëm n ‘ty/të dënesja deri në pikën e fundit të lotit/t’ futem në çatinë e zemrës sate/e t’ vendos piken mbi ballë/pastaj t ‘klithë në presje fjalësh/ku gërryhet shpirti/n ‘gushen tënde t ‘ngjyej zërin tim/si Anita me Gorin”.
Metamorfoza e dashurisë në rrugëtimin intim paraqet një sekuencë të veçantë të luftës psikologjike, në rrjedhat e kohës plot mundime.E pa dashuri nuk imagjinohet rrugëtimi në botën njerëzore. Ajo është energjia që ngroh boten njerëzore ,boshti që vë në lëvizje çdo gjë në vazhdimësi.
Për librin “Simfonia e Stinëve” të autores Hyrë H.Fazlija, lexuesi mund të gjejë edhe shumë elementë të tjerë, tema të cilat zgjojnë kureshtje e shije leximi.
Me që për autoren është libri i parë si botim i kompletuar, më mban shpresa se autorja, ne vazhdimin e krijimtarisë, do e ngrejë nivelin poetik.

Gjakovë, Nëntor 2024
.

MITINGU I POEZISË NË GJAKOVË –NJË 60 VJETOR KURORËZUES- Nga QAZIM SHEHU

Mitingu i Poezisë në Gjakovë është një aktivitet i vjetër poetik,i zhvilluar me nismën e një grupi poetësh dhe të korifeut të poezisë shqipe ,Din Mehmeti.Që atëherë e deri më sot, ai nuk është ndërprerë kurrë dhe, nga viti në vit, ka shpalosur vlerat e letërsisë shqipe nga të gjitha trojet shqiptare, duke e shndërruar kështu jo vetëm Mitingun ,por krejt qytetin emblematik të Gjakovës në një vatër të ngrohtë poezie.Në Miting kanë debutuar dhe janë vlerësuar poetë shqiptarë me emër gjer te talentet e reja,poetë të huaj nga shtete të ndryshme të Evropës,Amerikës dhe ,me profesionalizëm, janë dhënë vlerësime nga juri kompetente,jashtë çdo ndikimi.

Poezia lind në kohë të vështira ,ndërsa proza u pret kohëve të qeta.Kosova kaloi një kohë të vështirë nën okupimin serb dhe poetët prijetarë të saj: Esad Mekuli,Din Mehmeti,Azem Shkreli,Rrahman Dedaj,Enver Gjergjeku, i kënduan pa ndërprerje lirisë,shpirtit të populli i dhanë guxim ,ashtu siç u trimëruan në vargje nga ky shpirt që lartësohej përditë nga aktet e qëndresës së pashembullt.

Mitingu u zhvillua në kohë të vështira kur organizatorëve dhe pjesëmarrësve nuk u jepnin salla dhe ata dilnin në shesh për të recituar poezitë,kur në shesh u fiknin dritat,afroheshin qytetarët dhe me dritat e makinave të tyre ndriçonin sheshin e kështu gjithnjë,të papërkulur , duke mbajtur gjallë poezinë, sepse poezia transmeton dhe trimëron shpirtin,ajo afron ëndrrën e lirisë me vargje që kumbojnë nga vlimi etnik.

Me ardhjen e kohërave të reja, kur Kosova u çlirua ,shumë asosacione letrare u shkrinë,u krijuan të reja ,që funksionuan dhe organizuan veprimtari,por Mitingu nuk u shkri dhe ai mbeti i ri,edhe pse sot në këtë nëntor është 60 vjeç.Kjo se ai lindi i shëndetshëm ,gjatë rrugës krijoi traditë,u modernizua dhe përcolli vlera,të cilat u konfirmuan në këtë Miting profesionalisht ,dhe kjo të gëzon.

Ai nuk u shkri siç ndodhi gabimisht për hir të një mode letrare me shumë asosacione letrare,sepse atë e krijuan njerëz të mëdhenj të artit dhe gjatë rrugëtimit të tij historik e mbajtën të ri,të freskët,modern dhe i dhanë autoritet.

Të gëzon fakti se këtë traditë nuk e lanë të shuhej dhe të hynte shpejt në kujtesën arkivore, personalitete të artit në Gjakovë,siç është Muharrem Kurti-poet, romancier dhe kryetar i Klubit Letrar”Gjon Nikollë Kazazi”,Engjëll Berisha-bashkorganizator,-poet dhe studiues ,dhe shumë të tjerë, bashkëpunëtorë të tyre.

Muharrem Kurti, kryetar i Klubit Letrar “Gjon Nikollë Kazazi”, duke dhënë informacione të rëndësishme për të gjitha fazat e mbajtjes së këtij manifestimi, më tej shton se” kujtojmë këtu, pjesëmarrjen në Miting të Ismail Kadaresë, Dritëro Agollit, Fatos Arapit, Xhevahir Spahiut, Visar Zhitit, Natasha Lakos, Fatos Kongolit, Zija Çelës e shumë e shumë të tjerëve, edhe kur ndërmjet nesh kishte kufij hermetikë e ndarës deri në qiell. Pra, Mitingu i Poezisë e shpërtheu kufirin shqiptaro-shqiptar me festën poetike në Gjakovë”.

Mitingu nis me një javë përurime veprash letrare nga më të zgjedhurat.Vijnë enkas nga mërgimi poetë dhe shkrimtarë për të marrë pjesë në këto ditë festive dhe angazhuese e serioze,vijnë nga qytete të tjera të Kosovës të ftuar e të paftuar,njerëz dashamirës të artit të poezisë.Këto ditë janë analiza të mirëfillte të artit të fjalës,çaste të ngrohta bisedash midis krijuesve,përcaktohet ecuria e rrjedhës së poezisë dhe të fjalës së shkruar,analizohen vëllime poetike dhe vepra në prozë ,siç ishte rasti i diskutimit letrar”Libri i Gjakovës”-roman i Jusuf Buxhovit,autor i shquar dhe i falenderuar nga qindra lexues për artin e tij shkrimor,por njëherit edhe studiues i kalibrit për librin e tij shumëvëllimësh”Kosova”,botuar shqip dhe anglisht.

U organizua “Ora Letrare” për të rinj”Yllka Domi”,promovimi i dy librave të Diana Markut:”Brenga me fytyrë vajze”-poezi,dhe “Të gjithë poshtë urës”(dramë).Gjithashtu u përurua libri “Duke pritur ditën e tetë” të Anton Markut dhe libri me tregime”Albani nuk flet shqip” i Angjelina Markut.

Përurime të tilla bëhen me përgatitje të mirë,me lektorë dhe lexues që i kanë lexuar librat ,që referojnë duke u ndalur në tekst dhe jo në kontekste jashtëletrare.Ato mbeten vlerësime të sakta, po njëherit edhe manifestime estetike-kulturore e njerëzore,përhapin një rrezatim qytetërues e motivues.

Duhet thënë gjithashtu se organizatorët me mbështjen e kryetarit të komunës,Ardian Gjini,gjithçka e detajojnë në prefeksion dhe e programojnë në kohë ekzaktësisht, në mënyrë që Mitingu të jetë organik,koherent dhe të ritmojë edhe në organizim si një poezi e strukuruar bukur ,pa teprime.

Nuk duhet shumë mend për ta kuptuar këtë,sepse kjo duket dhe përcillet përmes një kulture të mikpritjes,të mënyrës së sjelljes,të dialogut e të bisedës-çka transmeton një frymë aristoktratike,që gjakovarët e kanë si gen i lashtë qytetërues.

Ata e bëjnë atë që bëjnë dhe dinë ta bëjnë mirë,në mënyrë që kjo të mbetet jo vetëm në kujtesën e atij që e shikon ,por edhe të atij që vlerësohet.Kjo duket që nga pllakatet e çmimeve në metal bronzi,në radhën e dhënies së çmimeve,në shoqërimin e personaliteteve në podium,në skenarin e aktruar me zë të plotë dhe të ngrohtë prej zgjedhjes së duhur të moderatores.Janë detaje që, krahas poezisë ,ndihmojnë që kjo sallë e madhe në Pallatin e Kulturës “Asim Vokshi”, të mbushet plot dhe poezia të marrë udhë, duke dalë nga faqet e librave drejt njerëzve.Një organizim që ndihmon në një komunikim brilant.

Ky vit ishte një përvjetor krenarie ,sepse mund të flitet për arritje e, kur ka arritje, kthehet koka pas dhe shikohen vitet,njerëzit, ata që mundësuan këto arritje qoftë duke i realizuar vetë ato, qoftë duke krijuar modelin si një paradigmë udhëndjekjeje suksesi.Kështu u dhanë çmime postmortum për Teki Dervishin ,për ish-kryetarin e Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës,profesor doktor Ibrahim Rugovën ,që është studiues i shquar i letërsisë shqipe, pa folur këtu si politikan i madh i sendërtimit të shtetit të Kosovës.

Me çmime të veçanta u nderuan Jusuf Buxhovi,Sabri Hamiti(akademik,poet studiues dhe zë i shquar e i lavdëruar në botën akademike),Besnik Mustafaj ,(poet ,përkthyes dhe prozator i njohur ndërkombëtarisht), dhe Agim Byci.

Me Çmime të Mirënjohjes Jubilare u nderuan Milazim Krasniqi, Agim Vinca, Naime Beqiraj, Jeton Kelmendi, Iljaz Bobaj, Qemajl Juniku, Albert Shala, Karvani i Shkrimtarëve për Fëmijë. U shpërblye me mirënjohje edhe kryesia e klubit “Gjon Nikollë Kazazi”, Muharrem Kurti, Engjëll I. Berisha, Migena Arllati dhe Vjollca Kuqi. Gjithashtu me mirënjohje u nderuan Blerim Valla dhe Shefqet Dinaj, si dhe mediet “Radio Gjakova” dhe “Syri Vision”.

Ajo që përbën tharmin dhe i jep bukuri Mitingut, është leximi i poezive ,pa përjashtuar anën ceremoniale.Për të lexuar e deklamuar poezitë e tyre, u paraqiten me radhë në skenë poetët:Sabri Hamiti,Milazim Krasniqi,Naime Beqiraj,Prend Buzhala,Sali Bashota,Arif Bozaxhiu,Lulzim Tafa,Anton Marku,Agim Desku,Neki Lulaj,Migena Arllati.

Poezitë e deklamuara paraqitën dhe sollën interes,kjo edhe për ndihmesën që dha një publik i edukuar në dëgjim dhe vlerësues në duartrokitje.Poezia e shkruar sot, si në Kosovë edhe në Shqipëri e në të gjitha trojet shqiptare, e ka kaluar fazën e retorikës ,duke bartur dhe u fisnikëruar me mendime në një shtrat të thelluar liriko-meditativ.Ajo është bërë më kualitatrive edhe pse, sipas meje,nuk po i arrin individualitete e mëdha të së kaluarës në kuptimin e gjurmimit dhe të shenjëzimit personal-ndërlidhur me problemet e mprehta kombëtare e njerëzore.Megjithatë ,ndodhet në një stad të mbarë zhvillimor dhe ka arritur të modernizojë e ndërthurë teknika të ndryshme vështruese në raport e harmoninë e prirjeve të individit e të shoqërisë së sotme.

Juria e pati të vështirë të zgjedhë e të konkludojë në këtë garë të fortë dhe megjithatë përcaktoi si poezinë fituese të këtij Mitingu poezinë e Sali Bashotës”Çka bëni ju të dielën atje në mënmgjes…”me këtë motivacion:”Një lirikë meditative me ligjërim të kursyer plot dhimbje njerëzore”.

Traditë e mitingut është edhe zhvillimi i garave në mes të rinjve krijues nga shkollat fillore e të mesme “Yllka Domi”. Në përkujdesjen e Vjollca Kuqit, gara ishte tejet konkurruese, por çmimi fitues iu nda katër nxënësve: Sara Gjoshi, Albiona Fetahu, Alisa Kodraj dhe Erjon Xhiha.

Ndaj Mitingut ka pasur gjithmonë një vëmendje të shtuar nga strukturat e pushtetit komunal,kjo gati vit për vit, me disa luhatje që janë kapërcyer nga dashamirës me mundësi,gjë e cila është një pikë e fortë e tij në aspektin e vlerësimit material për fituesit, por edhe të akomodimit të pjesëmarrësve,kjo krejt ndryshe me çka ndodh me disa veprimtari të tjera në qytetete të tjera, ku ftohen pjesëmarrësit dhe fituesi nuk shpërblehet materialisht.

Edhe kjo është një pikë e fortë e Mitingut dhe çdo vit ia ka rritur kredencialet,jo se ana metriale është kryesorja, por ajo shënohet në renditjen programore të asaj që quhet serioze dhe motivuese.

Fjalët e Kryetarit të Komunës së Gjakovës,zotit Ardian Gjini,”se Mitingu që mbahet në Gjakovë ka sjellë kujtime për shumë gjenerata dhe Gjakova do të presë jubile të tjerë, sepse këtë manifestim të përvitshëm letrar e kemi aset shpirtëror” jo vetëm që shprehin në thelb një histori përkrahjeje nga ish –kryetarët e mëparshëm,por japin një garanci fatlume që ky Miting të vazhdojë me përmasën e tij kombëtare dhe ndërkombëtare.

Strukturat e pushtetit komunal në Gjakovë mbetën një shembull për të gjitha komunat dhe bashkitë shqiptare se, para se të harxhojnë para për koncertet me tallava dhe me një folklorizëm të përsëritur nga viti në vit,të japin pak më shumë fonde (dhe jo aspak) për krijimtarinë letrare,muzikore,koreografike ,çka do të rriste më tepër angazhimin krijues.

Dhe Komuna e Gjakovës prin e para si model inkurajues ndaj krijimit artistik.

Ju ftojmë të merrni pjesë në paraqitjen e librit ROMANCA

Libri „Mitrush Kuteli në Rumani” i studiuesit rumun Marius Chelaru-t, u shpall fitues i Çmimeve të Filialit të Iașit të Lidhjes së Shkrimtarëve të Rumanisë.

Të premten, më 15 nëntor 2024, u mbajt ceremonia e ndarjes së çmimeve të Filialit të Iașit të Lidhjes së Shkrimtarëve të Rumanisë për librat e botuar gjatë vitit 2023. Juria, e përbërë nga Constantin Dram (kryetar), Dragoș Cojocaru dhe Liviu Papuc (anëtarë), shpalli fituesit e këtij edicioni, duke nënvizuar arritjet e veçanta letrare.
Fituesi kryesor i këtij viti ishte Marius Chelaru, për librin e tij të titulluar “Mitrush Kuteli në Rumani”, botuar nga Shtepia Botuese Asdreni i Lidhjes së Shqiptarëve të Rumanisë (ALAR).
Marius Chelaru është shkrimtar dhe kritik letrar, si dhe zëvendës kryeredaktor i revistës prestigjioze Convorbiri Literare. Ai ka botuar studime dhe artikuj të shumtë mbi letërsinë shqiptare, si dhe disa vëllime të tjera në bashkëpunim me Editurën Asdreni të ALAR-it (Shoqata Lidhja e Shqiptarëve të Rumanisë). Përpos të tjerash ai ka botuar, “Shqipëria dhe shqiptarët në librat dhe shtypin e Rumanisë”, një punim që gjeti jehonë të gjerë si në Rumani, ashtu edhe në Shqipëri.
Mitrush Kuteli (1907–1968), pseudonimi letrar i Dhimitër Paskos, është një figurë e shquar e letërsisë dhe ekonomisë shqiptare. Jetën e ndau midis Shqipërisë dhe Rumanisë, ai u bë një zë i fuqishëm i komunitetit shqiptar në këtë vend, duke kontribuar gjithashtu me përkthime nga poezia e Eminescut dhe vepra të tjera letrare. Në të njëjtën kohë, ai zhvilloi një karrierë të spikatur në administratën publike dhe në fushën ekonomike.
Botimi i veprës fituese nga Editura Asdreni nënvizon rëndësinë e bashkëpunimit kulturor midis Shqipërisë dhe Rumanisë, duke sjellë në vëmendje figura dhe vepra që pasurojnë trashëgiminë e përbashkët letrare dhe kulturore.

Diagnoza të sakta, zgjidhje të vështira – Nga Dr. Andon Dede, Nju York

Komentet

Cancel reply

Lajme të ngjashëm

Poezia e Qerim Arifit- Nga Nexhat REXHA

FJALA KRYENGRITËSE E SHKRIMTARIT- Recension nga ATDHE GECI

Sot në Gazetën ExLibris- “Lulja e Vlorës”: Kujtimet e një gruaje hebreje në Shqipërinë e mikpritjes dhe solidaritetit- Nga Dr. Dorian Koçi

Botohet libri nga Dhimitër Anagnosti “Treni ADN” me poezi, ese dhe meditime

Dr. MUJË BUÇPAPAJ: RRUGËTIMI I DOSJES SË “KCIMIT TË TROPOJËS” PREJ VITIT 2016 DERI PRANIMIN NGA UNESKO, SI PJESË E LISTËS PËRFAQËSUESE TË TRASHËGIMISË KULTURORE JOMATERIALE TË NJERËZIMIT

Një buqetë poetike për dashurinë- Nga Viron Kona

FLUTUROI NJË FLUTUR E ARTË- Nga Albert HABAZAJ

KLUBI I SHKRIMTARËVE DHE ARTISTËVE TROPOJË I DREJTOHET KËSHILLIT KOMUNAL TË PEJËS- TË VLERËSOHET SHKRIMTARI I SHQUAR SEJDI BERISHA

VALËZIM I KËNDSHËM POETIK MES SFIDAVE TË JETËS- Nga TAHIR BEZHANI

MITINGU I POEZISË NË GJAKOVË –NJË 60 VJETOR KURORËZUES- Nga QAZIM SHEHU

Ju ftojmë të merrni pjesë në paraqitjen e librit ROMANCA

Libri „Mitrush Kuteli në Rumani” i studiuesit rumun Marius Chelaru-t, u shpall fitues i Çmimeve të Filialit të Iașit të Lidhjes së Shkrimtarëve të Rumanisë.

Lajmet me interesante

Lajmet e fundit

ARKIVA E LAJMEVE

RRETH NESH

Komentet

Lajmet me interesante

Lajmet e fundit

ARKIVA E LAJMEVE

RRETH NESH

NEWS LETTER

SOCIAL