Mijëra qytetarë nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia e Veriut, si dhe personalitete të larta shtetërore e politike nga këto vende përcollën sot me nderime shkrimtarin e shquar shqiptar Ismail Kadare, i cili ndërroi jetë dy ditë më parë në moshën 88 vjeçare, pasi botoi krijimtarinë e tij për 70 vjet.

Kolegët e tij shkrimtarë e vlerësuan Kadarenë për thellësinë dhe stilin artistik në romane, novela, tregime, poezi dhe ese.

Ndërsa në ceremoninë zyrtare, u theksua pasurimi i jashtëzakonshëm që Ismail Kadareja i bëri gjuhës shqipe në lëvrimin letrar të saj, ashtu edhe në fjalëformimin e rrallë, që ai krijoi.

Qytetarë e artdashës, adhurues të shkrimtarit Ismail Kadare erdhën sot në Sheshin Skënderbej me kurora e tufa lulesh për t’i dhënë lamtumirën e fundit autorit të tyre të dashur.

Shumë prej tyre mbërritën në Teatrin e Operas dhe Baletit pas udhëtimesh të gjata nga krahina të ndryshme të Shqipërisë, Kosovës dhe Maqedonisë së Veriut, për të marrë pjesë në nderimet ceremoniale për shkrimtarin e shquar, krahas kolegëve dhe miqve të tij të shumtë.

“Është padyshim një humbje e madhe për kulturën shqiptare, për letërsinë shqiptare, për qytetarinë shqiptare. Mungesa e tij fiike do të ndjehet, por ne kemi fatin e madh që veprën e tij e trashëgojmë të plotë në sajë të përkujdesjes së Botimeve Onufri dhe të atij vet. Tani Kadare hyri në mesin e shkrimtarëve, për të cilët studiohen vetëm veprat”, thotë për Zërin e Amerikës shkrimtari Besnik Mustafaj.

Shkrimtarët shqiptarë, që morën pjesë në ceremoni, e vlerësuan Ismail Kadarenë si autorin më të rëndësishëm të letërsisë shqiptare dhe si krijuesi që ka ndikuar e do të ndikojë më shumë kulturalisht tek qytetarët shqiptarë në shumë breza.

“Secili prej nesh ka marrë diçka prej Ismailit në mënyrë të vetëdijshme apo të pavetdijshme. Do ta cilësoja atë në raport me dy epoka të mëdha historike: Kemi “Mesharin” e Gjon Buzukut, si vepra e parë e shkruar në gjuhën shqipe dhe kemi Kadarenë, “Mesharin” e letërsisë moderne të gjuhës shqipe”, thotë për Zërin e Amerikës dramaturgu Ruzhdi Pulaha.

studiuesit besojnë se Kadareja tejkaloi kufijtë e diktaturës, përmes veprave me vlera universale, që përfaqësonin vlerat e qytetërimit të kombit shqiptar në histori, megjithëse krijoi në vitet më të errëta të izolimit të thellë të vendit nga Perëndimi gjatë gjysmës së dytë të shekullit të kaluar.

“Sa i takon brezit tim, ai e çoi shoqërinë shqiptare në nivelin më të lartë. Ai e kapërceu nivelin e një shkrimtari të thjeshtë dhe u shndërrua në një emancipues shpirtëror të shoqërisë shqiptare. Na emancipoi”, thotë për Zërin e Amerikës shkrimtari Ylljet Aliçkaj.

Nderimeve për shkrimtarin Kadare iu bashkuan personalitetet më të larta shtetërore të Tiranës, presidenti Bajram Begaj, kryeministri Edi Rama, presidentja e Kosovës Vjosa Osmani, kryeministri Albin Kurti, si dhe politikanë të njohur nga Maqedonia e Veriut, e krahas tyre edhe shumë akademikë e studiues, si akademike Justina Shiroka Pula, që erdhi nga Kosova për ceremoninë e sotme në Tiranë.

“Ismail Kadareja është emblema e letërsisë shqipe, europiane dhe më gjerë. Jemi shumë krenarë që e kemi patur dhe besoj se gjeneratat e reja të vazhdojnë të lexojnë veprat e tij, të mësojnë nga veprat e tij dhe të vazhdojnë atë kulturën, edukatën dhe atë cakun, të cilin ai e ka patur për kombin, për shqiptarët dhe për njerëzimin”, thotë për Zërin e Amerikës akademike Justina Shiroka Pula, anëtare e Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës.

Ceremonialit iu bashkuan edhe diplomatë perëndimorë, shumë prej të cilëve i kanë lexuar romanet e Ismail Kadaresë, të cilat janë përkthyer në disa dhjetëra gjuhë të ndryshme.

“Leximi i librave të Kadaresë më ka dhënë të kuptoj kompleksitetin e shoqërisë shqiptare dhe të historisë së Shqipërisë përmes një prekjeje shumë njerëzore. Kam qenë në Gjirokastër, një qytet që e dua shumë. Pas kësaj vizite, kam lexuar romanin “Kronikë në gur” dhe më erdhi si një vepër shumë e gjallë dhe njerëzore me ngjarjet e shumta. Ai ishte njeri fantastik, dhe veprat e tij kanë një sens humori si dhe thellësi të brendshme në psikologji njerëzore, jo vetëm shqiptare. Kjo është e humbje e madhe, por vepra e tij është ende aty dhe ajo është mënyra më madhështore për ta paraqitur Shqipërinë në botë”, thotë për Zërin e Amerikës ambasador Silvio Gonzato, drejtues i Delegacionit të BE-së në Shqipëri.

Ndërsa jashtë në sheshin Skënderbej qytetarë të shumtë prisnin radhë për homazhe, brenda në sallën e Operas, arkëmorti i shkrimtarit të shquar prehej nën shaminë bardheblu të Misionit të Shenjtores Nënë Tereza, ndërsa dy duar të bardha luteshin sipër tij,me rruzaret e njohura të nënë terezës, duke u kujtuar të gjithëve një tjetër shqiptare të madhe me famë botërore, Nobeliste e Paqes.

“Shkrimtari kombëtar Ismail Kadare e ngjiti gjuhën shqipe në majën më të paarritur nga asnjë lëvrues i saj, dhe letërsinë shqipe e ngjiti në panteonin botëror letrar. Nën hijen e shqiptares që i takon botës bëhet përcjellja më e mirë nga jeta e shqiptarit që i takon botës, i cili e kishte Nënë Terezën shenjtoren e tij të dashur”, tha në ceremoni kryeministri Edi Rama.

Shkrimtari Ismail Kadare u largua nga kjo jetë më 1 korrik në moshën 88 vjeçare pas 7 dekada krijimtari nga rinia e deri para një viti, kur botoi dhe ribotoi me kujdesin më të madh gjithë veprat e tij, ndërsa ishte anëtar i katër akademive të shkencave dhe arteve në rajon dhe Europë.

Akademikët besojnë se studimet mbi veprën e tij tani do të vazhdojnë e të thellohen më tej brenda dhe jashtë vendit për shumë kohë.

Botuesi i shkrimtarit të njohur, Ismail Kadare, bëri një denoncim të fortë për mediat pas homazheve për shkrimtarin e ndjerë.

Bujar Hudhri tha se ambulanca që erdhi për të marrë shkrimtarin e njohur nuk kishte asnjë kusht brenda.

Jo vetëm kaq, por ai denoncon edhe trafikun e tmerrshëm në Tiranë, që u bë shkak për vonesa në dërgimin e tij te urgjenca e QSUT.

“Nuk e dija çfarë kishte ndodhur. Kur e pashë të shtrirë në korridor. Gjithmonë e shikoja në këmbë, të qeshur, solid, dukej sikur kurrë nuk do ikte nga kjo botë.

E morëm në ashensor e vendosëm, sikur të ishte në karrige, ishte në gjendje gati të ngrirë.

Hipëm në ambulancë, një ambulancë shumë e thjeshtë, pa asnjë impiant që mund t’i vijë në ndihmë të sëmurit.

Me zor kemi çarë rrugët e Tiranës, edhe pse ulërinte sirena, njerëzit nuk hapnin rrugën gjersa mbërritëm në urgjencën e QSUT.

Pamë mobilizimin e mjekëve, derisa kuptuam se diçka e keqe po ndodhte. Më pas heshtje,” tha Hudhri.

“De mortuis nihil nisi bonum” – “Për të vdekurin [mos fol] asgjë tjetër përpos se mirë”. Kjo shprehje e njohur latine më ka tingëlluar gjithmonë e dyshimtë. Jo për shkak analize a qasjeje metafizike, por për shkak të kapjes pas fakteve konkrete.

E si mund të flitet mirë për Neronin, që dogji gjysmën e Romës për një tekë poetike? Si mund të flitet mirë për neronët modernë si Hitleri, për Stalini, Enver Hoxha? A mundet vallë që krimet e tyre të anashkalohen, të fshihen, të harrohen, apo të falen e përdëllehen thjesht sepse ata janë të vdekur? A mundet vdekja e tyre natyrore të perceptohet si një lloj shpagimi? Apo më keq e për dreq, a mundet vdekja – natyrore apo e dhunshme qoftë – të transsubstancializojë të keqen në të mirë, njëlloj siç transsubstancializon trupin në pluhur?

A mundet vallë vdekja të lajë dhe të pastrojë krimet që i vdekuri kreu në të gjallë, siç tingëllon ajo shprehja që e dëgjojmë rëndom, sipas të cilës “vdekja lan/shlyen gjithçka”? Pyetjet mund të shtrohen edhe më gjerë; a është e drejtë të ndryshohet narrativa historike dhe të cenohet integriteti historik për hir të respektimit të një tradite kulturore që kërkon të mos flasim keq për të vdekurin? Asesi!

Kjo “mirësi” përtej çdo mirësie, apo “përdëllesë” përtej çdo përdëllimi nuk mund të përligjë anashkalimin e të vërtetave që i brendashkruhen të vdekurit, njëlloj siç nuk frenon dhe shmang, përkundrazi, nxit dhe i hap rrugë të lirë rrezikut të përsëritjes së krimeve të përbindshme të kryera nga i vdekuri. Që do të thotë, thjesht dhe qartë, se shpërfytyrimi i historisë në emër të teorive dhe ndjesive përdëllimtare është një manovër e rrezikshme, njëlloj siç është i tillë edhe shpërfytyrimi dhe mitemizimi i saj në emër të interesave dhe ideologjive të caktuara.

Për të vdekurin nuk duhet të flasim “nihil nisi bonum”, por “nihil nisi verum” – “asgjë tjetër përpos se të vërtetën”. Dhe të thuash për të vdekurin asgjë tjetër përpos se të vërtetën do të thotë, më së pari fare, të mos shpifësh për të, të mos i brendashkruash atij gjëra të pavërteta, cilësi që i vdekuri nuk i kishte, apo gjëra apo vepra  që nuk i ka bërë. Dhe mos harroni kurrë një herë: shpifje nuk është domosdoshmërisht dhe pashmangshëm vetëm në rastet kur i brendashkruajmë tjetrit cilësi të këqija që nuk i kishte apo veprime të këqija që nuk i ka bërë; shpifje është edhe në rastet kur i brendashkruajmë tjetrit cilësi të mira që nuk i kishte apo veprime të mira që nuk i ka bërë.

“De mortuis nihil nisi verum” – “Për të vdekurin [mos fol] asgjë tjetër përpos se të vërtetën” – një parim ky, që vlen edhe në rastin e Ismail Kadaresë, që edhe me vdekjen e tij arriti të tregojë dhe dëshmojë edhe një herë të qenit “un écrivain normal dans un pays dément” – “një shkrimtar normal në një vend të shkaramendur” – siç e portretizoi veten në të gjallë të tij në “Bisedë me Alain Bosquet” (Fayard 1995, f. 198). Dhe këtu nuk kam parasysh vetëm reagimin hyjnizues psikotik, hipokrit e qesharak deri në dhembje të Elisa Spiropalit – ajo që e bëri Cervantes-in shqiptar; as reagimin mjeran me institucione morale të Akademisë së Shkencave – Smilli me siguri po ngërdheshet ende pa hyrë në dhè, por edhe reagimet plot urrejtje e mllef të jo pak njerëzve që nuk e përtypën dot konformizmin e tij ndaj dhe përballë Pushtetit, qoftë gjatë, qoftë edhe pas diktaturës enveriste, siç ishte rasti i konformizmit ndaj dhe përballë diktaturës soroisto-ramiste rreth çështjes së shndërrimit të vendit në kamp refugjatësh, apo letra dukshëm patetike drejtuar soroistes Vlahutin në emër të popullit shqiptar, pa patur tagër, dhe pa qenë kurrsesi përfaqësues i ndërgjegjes kombëtare etj.

“De mortuis nihil nisi verum” – “Për të vdekurin [mos fol] asgjë tjetër përpos se të vërtetën”.

Letërsia shqipe dhe bota janë në zi pas vdekjes së Ismail Kadaresë, e cila ndodhi mëngjesin e 1 korrikut 2024 në Tiranë.

I lindur më 28 janar 1936 në Gjirokastër, ai ishte shkrimtar shqiptar më i njohur dhe më i përkthyer në botë.

Ai e përshkroi veten si “një shkrimtar normal në një vend të çmendur”. Ismail Kadaré vdiq nga sulmi në zemër të hënën 1 korrik në mëngjes në spitalin e Tiranës, ku mbërriti “pa shenja jete”.

Një romancier, ai eksploroi mitet dhe historinë e Shqipërisë përmes veprës së tij.

Lindur në vitin 1936 në Gjirokastër, një qytet i zhytur në histori që ai e donte veçanërisht dhe që ndikoi në shkrimin e tij, Ismail Kadaré u vendos nga romani i tij i parë te Gjenerali i Ushtrisë Vekur (1963), si një nga figurat më të shquara të letërsisë shqipe. Librat e tij, të shënuar përmes një reflektimi mbi historinë e trazuar të Ballkanit dhe një eksplorimi të temave të tiranisë dhe rezistenca, kanë mahnitur breza të tërë lexuesish në botën shqiptare dhe më gjerë.

E përkthyer në më shumë se 45 gjuhë, vepra e tij ka marrë nderime nga çmimet më të mëdha letrare, çmime ndërkombëtare, duke përfshirë prestigjiozin Man Booker International (2005) dhe Çmimin Princi i Asturias(2009).

Ai gjithashtu konsiderohej gjerësisht për të marrë çmimin Nobel për Letërsinë.

Në mesin e tij romanet më të famshme, ne do të kujtojmë Urën me tre harqe, Kronikën e qytetit të gurtë dhe Pallati i ëndrrave, secili përfaqëson një eksplorim të gjendjes njerëzore dhe kompleksitetit të tij.

I mbrojtur apo disident nga regjimi komunist?

“Ferri komunist, si çdo ferr tjetër, është mbytës,” shpjegoi shkrimtari për AFP gjatë një interviste të fundit, në tetor 2023. “Por në letërsi kjo kthehet në

një forcë jete, një forcë që të ndihmon të mbijetosh, të mundësh diktaturën kokë më kokë. » Në një Shqipëri i shënuar nga tirania komuniste e Enver Hoxhës, Ismail Kadaré ishte për disa “një dritë e papritur gjatë natës. I njohur si “i paprekshëm”, megjithatë ai u përball me shumë akuza për paqartësi politike.

Shkrimtari i ri, i dashur i regjimit, “u hodh” në skenë letrare ndërkombëtare, ai do të ketë ditur të lundrojë nëpër censurë, gjithmonë në teh të briskut.

Ai u vendos në Francë në vitin 1990, ndërsa diktatura shqiptare po vdiste. Një imazh i një “disidenti”, ai që nuk u shqetësua kurrë nga regjimi enverist.

Atje ai vazhdoi punën e tij duke u fokusuar në temat e lirisë, totalitarizmit dhe marrëdhënieve Komplekset ballkanike. Në vitin 1996, ai u bë anëtar i asociuar i Akademisë Franceze të shkencat morale dhe politike, përpara se të promovohej në Komandant të Legjionit të Nderit në 2015 dhe komisionuar në vitin 2023.

Një vështrim kritik ndaj pushtimit osman

Dikush që kishte lindur në një familje myslimane, por që e quajti veten ateist, i erdhi keq që sundimi osman e shkëputi vendin e tij nga Evropa. Ai e quajti një tragjedi të madhe, që shqiptarët kanë qenë të shkëputur nga kontinenti i tyre nga një fuqi që ai fillimisht e konsideronte aziatike.

Prania e Islamit në Shqipëri ishte problematike edhe për Ismail Kadaré, i cili shkruante tekste polemika shumë të ashpra mbi këtë temë. Katolicizmi dhe ortodoksia janë ruajtur atje megjithatë besonte se shqiptarët mund të përfitonin nga kjo bashkëjetesë. “Është e natyrshme për ne të merresh me njerëz të një feje tjetër,” pranoi ai.

Në fund të viteve 1990, shkrimtari u përfshi në çështjen e shqiptarëve në Kosovë, kundër Serbisë, ai kishte shtuar intervistat dhe angazhimet e tij në fjalime publike. “Kombi Shqipja do të gjejë vendin e saj të natyrshëm”, tha ai në vitin 2006, i intervistuar nga Zëri i Amerikës, dy vjet para shpalljes së pavarësisë së Kosovës.

“Nuk ka rëndësi nëse është në një hapësirë ​​të vetme ose në dy hapësira të veçanta. Megjithatë, ajo që ka rëndësi është se kombi shqiptar është brenda

duke hyrë në Evropë, në përmasat e saj reale dhe jo të copëtuar siç ishte deri dje. »

Në maj 2019, ish-banesa e Kadaresë në Tiranë, ku ai jetonte me gruan e tij nga viti 1973 deri në vitin 1990 është bërë muze. Aty shkrimtari kishte hedhur në letër disa nga romane më të mëdha. Vepra e tij e fundit, Mosmarrëveshjet në Samitin (2022), rindërton bisedën në telefon midis Stalinit dhe Pasternakut gjatë arrestimit të poetit Mandelstam në qershor 1934.

Bisedë e cila zgjati, mezi, tre minuta, por që e ndjek Kadarenë që nga vitet e tij

të rinisë, ndërsa studionte në Moskë. Jeta normale është makthi i vendeve totalitare.

thoshte ai.

Homazhe në Shqipëri dhe Kosovë

Në botën shqiptare ngushëllimet dhe homazhet janë shumëfishuar që nga shpallja e vdekjes së tij.

Duke harruar grindjet e tyre politike, personalitete nga të gjitha anët vlerësojnë kujtimin e tij dhe të

Veprave që la. Në Tiranë, kryeministri Edi Rama i dërgoi “një falenderim të thjeshtë” dhe “të thellë

mirënjohje” për promovimin e gjuhës shqipe. Paraardhësi dhe rivali i tij i madh, Sali Berisha,

foli për “gjeninë botërore të letrave shqipe dhe një nga shkrimtarët më të mëdhenj të

të gjitha kohërave “.

Fjalë që sigurisht i gjejmë në Kosovë, ku edhe atje, figura politike, figura intelektuale, por edhe institucione kulturore dhe media shprehën mesazhet e tyre të

ngushëllime mëngjesin e së hënës. “Populli shqiptar ka humbur kolosin dhe dijetarin e tij më të madh.

Ismail Kadaré ishte gjeniu, shqiptari, njeriu dhe shkrimtari që ia kushtoi jetën dhe veprën e tij dashurisë për vendlindjen, për gjakun e tij dhe atdheun e shqiptarëve”, tha presidentja Vjosa Osmani. Duke shtuar: “Të gjitha shqiptarët sot janë në zi”.

“Me vdekjen e Ismail Kadaresë, kultura shqiptare ka humbur ambasadorin e saj më të madh.

shtoi kryetari i Kuvendit, Glauk Konjufca.

“Kadaré do të mbetet përgjithmonë më i madhi mbrojtës i identitetit europian të shqiptarëve […]. Vepra e tij është e pavdekshme. » “Bota humbi shkrimtarin më të madh të gjallë”, shpreh keqardhje kreu i qeverisë, Albin Kurti.

“Kadaré mbylli sytë përgjithmonë, por sytë tanë kanë parë dhe do të shohin më mirë falë imagjinatës dhe njohjes së këtij shkrimtari të madh.

Edhe Qendra PEN e Kosovës shprehu respektin e saj: “Ismail Kadaré jo vetëm që mbajti Shqipërinë dhe Kosovën në botë, përmes letërsisë, por ai e solli edhe botën këtu.

Më 3 korrik, Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës, ku Kadaré ishte anëtar i jashtëm, do të organizojë një ceremoni përkujtimore. Deri atëherë, homazhet do të vazhdojnë. sn

Në vitin 2013, kur Kosova dhe Serbia arritën marrëveshjen e parë për normalizimin e marrëdhënieve, pritjet ishin që ajo të sillte frymë të re mes dy vendeve armiqësore, t’i trajtonte ndarjet etnike në Kosovë dhe t’i hapte rrugë integrimit më të madh ndërkombëtar të shtetit – atëkohë vetëm 5 vjeç. Udhëheqës të negociatave ishin Hashim Thaçi, kryeministër i Kosovës, dhe Ivica Daçiq, kryeministër i Serbisë.

Ajo që i uli bashkë në tryezë dhe arriti t’i përafronte qëndrimet mes tyre pas gjashtë muajsh bisedime, ishte Catherine Ashton, atëkohë shefe e politikës së jashtme të Bashkimit Evropian.

“Negociatat përfunduan. Teksti [i marrëveshjes] u nënshkrua nga të dy kryeministrat. Dua t’i përgëzoj për vendosmërinë gjatë këtyre muajve dhe për guximin që kanë”, tha Ashton në prill të 2013-ës.

Marrëveshja nuk u zbatua kurrë në tërësi prej asnjërës palë dhe ato fajësuan vazhdimisht njëra-tjetrën për dështime.

Ashton u zëvendësua në vitin 2014 nga Federica Mogherini, e cila ndërmjetësoi disa raunde negociatash mes Kosovës dhe Serbisë, por dëshmoi edhe valë të reja të tensioneve mes tyre.

Në vitin 2019, pozitën e shefit të politikës së jashtme të BE-së e mori Josep Borrell, nën mandatin e të cilit Kosova dhe Serbia arritën edhe një marrëveshje për normalizimin e marrëdhënieve në vitin 2023, por që, njësoj, nuk u zbatua.

Përkundër përpjekjeve javën e kaluar, Borrell nuk arriti t’i ulte bashkë në tryezë kryeministrin e Kosovës, Albin Kurti, dhe presidentin e Serbisë, Aleksandar Vuçiq, për shkak të, siç tha, disa kushteve që nxori Kurti, e që Vuçiq nuk i pranoi.

Për të dyja vendet, normalizimi i marrëdhënieve është kusht për të përparuar në rrugën e anëtarësimit në BE. Aktualisht, të dyja ato janë në vendndalim: Kosova nuk ka marrë asnjë përgjigje për aplikimin për anëtarësim, të bërë qysh në fund të vitit 2022, ndërsa Serbia, nga viti 2021, nuk ka hapur asnjë kapitull të negociatave për pranim.

Ndërmjetëse mes tyre, nga vjeshta, do të jetë Kaja Kallas, e cila do të konfirmohet në pozitën e shefes së politikës së jashtme të BE-së për pesë vjetët e ardhshëm. Kallas, aktualisht kryeministre e Estonisë, është shprehur pro integrimit evropian të Kosovës dhe ka theksuar, po ashtu, nevojën e përmirësimit të marrëdhënieve me Serbinë, duke thënë se një Ballkan Perëndimor i sigurt “është në interesin e gjithë Evropës”.

Për vëzhguesit e dialogut Kosovë-Serbi, Kallas do të duhej ta ndryshonte taktikën e ndërmjetësimit mes dy vendeve. Kushtëzimi me vetëm integrimin evropian nuk ka bërë punë, thotë për programin Expose të Radios Evropa e Lirë Maja Pishqeviq, nga Këshilli Atlantik.

“Instrumenti i fuqishëm financiar do të ishte një nga mënyrat – pra ndalimi i mbështetjes financiare nga Bashkimi Evropian, e cila është shumë e rëndësishme për të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor. Edhe pse ato ankohen se ajo nuk është e mjaftueshme, do të ishte shumë e rëndë për secilin prej vendeve nëse do të mbetej pa të”, thotë Pishqeviq.

Bashkimi Evropian planifikon ndarjen e një fondi prej 6 miliardë eurosh për vendet e Ballkanit Perëndimor për periudhën 2024-2027, me qëllim përshpejtimin e integrimit evropian të tyre.

Gjatë një vizite në Prishtinë dhe në Beograd, më 18 dhe 19 qershor, i dërguari i posaçëm i BE-së për dialogun Kosovë-Serbi, Mirsollav Lajçak – i cili po ashtu do të zëvendësohet në muajt e ardhshëm – paralajmëroi se Kosova dhe Serbia duhet të dëshmojnë qasje konstruktive në dialog, për të pasur qasje në këtë fond.

Pishqeviq thotë se kjo është e domosdoshme të zbatohet në praktikë, sa më parë që të jetë e mundur.

“Kushdo që e zëvendëson Lajçakun, duhet të ketë instrumente të tjera për ta drejtuar procesin. Nëse nuk i ka, do të përfundojë si Lajçaku [pa i bindur palët për t’i zbatuar marrëveshjet]. Nuk jam optimiste se do të ndryshojë ndonjë gjë, nëse vetëm emrat [e ndërmjetësuesve] ndryshojnë”, thotë Pishqeviq.

Marrë parasysh “status quo-në e brishtë” në Kosovë, Pishqeviq shton se BE-ja do të duhej të koordinohej edhe me partnerë ndërkombëtarë, të tillë si NATO-ja, për të mbështetur procesin e dialogut mes Kosovës dhe Serbisë.

NATO-ja, me misionin e saj paqeruajtës KFOR, është e pranishme në Kosovë që nga fundi i luftës më 1999. Nën vëzhgimin e saj, shtatorin e kaluar ndodhi një sulm i armatosur në fshatin Banjskë – pjesa veriore e Kosovës – ku grupe të armatosura të serbëve sulmuan policinë e Kosovës, duke vrarë një polic dhe duke rritur shqetësime për sigurinë rajonale.

Vetëm pak muaj para atij sulmi, po në veri të Kosovës, grupe serbësh u përleshën me pjesëtarë të KFOR-it, në protestat kundër kryetarëve shqiptarë në komunat me shumicë serbe.

Javën e kaluar, në krye të aleancës ushtarake u emërua sekretari i ri i përgjithshëm, Mark Rutte. Rutte, i cili për 14 vjet shërbeu si kryeministër i Holandës, është i njoftuar nga afër për situatën në Kosovë.

Ai zhvilloi disa takime me udhëheqësit aktualë – të fundit me presidenten Vjosa Osmani më 17 qershor, në margjina të një samiti për Ukrainën.

Verën e kaluar, ai ishte personalisht në Kosovë, për të bërë thirrje për uljen e tensioneve, pas disa incidenteve në veriun e banuar me shumicë serbe.

Jamie Shea, ish-zëvendës i ndihmësit të sekretarit të përgjithshëm të NATO-s, thotë për Exposenë se gjëja e parë që do të duhej të bëjë Rutte në Kosovë, është ta forcojë misionin e KFOR-it në kufirin e saj me Serbinë.

“Pas incidentit në Banjskë, vitin e kaluar, kur paraushtarakët serbë kanë depërtuar në Kosovë dhe kanë shkaktuar kaos, është parë mungesa e sigurisë në kufi. Ka qenë e lehtë për ta të fusin armë dhe personel. KFOR-i është forcuar pastaj me ushtarë nga Turqia, Britania, Gjermania… por duhet të jetë edhe më i dukshëm në veri dhe të patrullojë në kufi”, thotë Shea.

Ai shpreh bindjen se Rutte, si shef i NATO-s, do ta mbajë Kosovën lart në agjendë, pikërisht për shkak të situatës së brishtë të sigurisë, por, sipas tij, ai do të duhej ta rriste edhe angazhimin diplomatik me Bashkimin Evropian.

“Do të doja ta shihja Rutten duke punuar më afër me presidenten e Komisionit Evropian – që prapë pritet të jetë Ursula von der Leyen – në atë mënyrë si ka punuar ish-sekretari i përgjithshëm i NATO-s, George Robertson, me ish-përfaqësuesin e lartë të BE-së, Javier Solana, për të shmangur luftën në Maqedoni [në fillim të viteve 2000]. Me misione të përbashkëta që përçojnë të njëjtin mesazh, unë mendoj se mund të shohim përparim më të shpejtë”, thotë Shea.

Një tjetër gjë që, sipas tij, është koha të ndodhë, është forcimi i partneritetit mes NATO-s dhe Kosovës.

Pas shpërthimit të luftës në Ukrainë, autoritetet në Kosovë kanë kërkuar anëtarësim të përshpejtuar në NATO, por, marrë parasysh se në radhët e saj janë katër shtete që nuk e njohin Kosovën – Greqia, Spanja, Rumania dhe Sllovakia – dhe vendimi për zgjerimin duhet të merret në mënyrë unanime, ajo kërkesë nuk ka shkuar përpara.

Nën shefin e deritashëm të NATO-s, Jens Stoltenberg, Asambleja Parlamentare e aleancës miratoi, muajin e kaluar, avancimin e statusit të Kosovës nga anëtare vëzhguese në anëtare të asocuar.

Shea thotë se do të donte ta shihte Rutten më “bujar” ndaj Kosovës kur bëhet fjalë për aktivitetet e përbashkëta.

“Kosova i ka disa aktivitete të partneritetit me NATO-n – si ushtrime, trajnime, këshilla për prokurimin – por nuk ka qasje në menynë e plotë të të gjitha aktiviteteve bashkëpunuese në kuadër të Partneritetit për Paqe, kryesisht për shkak se katër aleatë vazhdojnë të mos e njohin atë”.

“Marrë parasysh interesimin e dukshëm të Kosovës për t’u bërë një ditë anëtare e NATO-s, Rutte duhet të përpiqet t’i bindë aleatët që t’i japin Kosovës mundësi më të mëdha për t’u përafruar dhe ndërvepruar me NATO-n. Mendoj se ky do të ishte një sinjal pozitiv”, thotë Shea.

Radio Evropa e Lirë pyeti Qeverinë e Kosovës, ashtu si edhe Zyrën për Kosovën në Qeverinë e Serbisë se çka presin prej udhëheqësve të rinj të BE-së dhe të NATO-s, por nuk mori përgjigje.

Ajo që është e sigurt, është se sfidat e tyre edhe në frontin global, nuk do të jenë pak – nisur nga lufta në Ukrainë deri te kthimi i mundshëm i Donald Trumpit në Shtëpinë e Bardhë, i cili hapur ka vënë në pikëpyetje unitetin e NATO-s.

Andaj, puna e tyre nuk duket se do të jetë e mërzitshme. Radio Evropa e Lirë

Në Tiranë, studiues, akademikë dhe botues të njohur e cilësuan shkrimtarin Ismail Kadare si autorin më të rëndësishëm në historinë e letërsisë shqipe, me ndikimin më të madh kulturor tek publiku shqiptar dhe ai ndërkombëtar gjatë 70 viteve krijimtari dhe i përkthyer në disa dhjetëra gjuhë të botës.

Ata pohuan në intervista për Zërin e Amerikës se shkrimtari Ismail Kadare arriti të kapërcente kufizimet e diktaturës dhe vështirësitë e tranzicionit, duke botuar vepra, që përfaqësonin dhe interpretonin kombin shqiptar.

Anëtar i katër akademive të shkencave, me një mori botimesh dhe përkthimesh në 70 vjet krijimtari, gjysma në diktaturë e gjysma në demokraci, Ismail Kadareja shihet nga akademikët e Shqipërisë si shkrimtari më i rëndësishëm i historisë së letërsisë shqipe, të cilës i dha një përmasë europiane.

Sekretari shkencor i Akademisë së Shkencave, Shaban Sinani, thotë për Zërin e Amerikës se “Ismail Kadareja është interetues i shpirtit të shqiptarëve, ndërsa letësia e tij është zëdhënëse e botës shqiptare”, duke qëndruar denjësisht përkrah letërsive të gjuhëve të mëdha, dhe duke konkurruar me letërsitë e gjuhëve të Perëndimit dhe të Lindjes”.

Ai theksoi se gjuha shqipe u pasurua mjaft dhe arriti maksimumet e veta në penën e Ismail Kadaresë.

“Ismail Kadareja është njëherësh edhe njeri që i dha identitetin europian popullit shqiptar, e bëri atë të pranishëm në botë dhe e paraqiti si një popull të qytetëruar. Vepra e tij është ajo që ka formuar shpirtërisht, estetikisht, moralisht dhe intelektualisht breza të tërë. Ajo vepër do të vazhdojë të jetë po kaq formuese sa është sot edhe për breza që vijnë më tej. Emri dhe vepra e Ismail Kadaresë do të jenë gjithnjë”, thotëe zoti Sinani.

Studiuesit besojnë se Kadareja paraqiti në veprat e tij vlerat e denja të qytetërimit shqiptar, sidomos në dekadat e shekullit të kaluar kur për Shqipëria nuk njihej në Perëndim për shkak të izolimit, por me veprat e tij Kadareja ishte për botën një dritare me të dhëna etnografike e kulturore për popullin shqiptar.

Drejtori i Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë, Piro Misha, thotë për Zërin e Amerikës se Kadareja do të jetë gjithmonë pjesë e jetës së shqiptarëve dhe sa më shumë të kalojë koha, aq më shumë do t’i ndjehet rëndësia.

“Për botën shqiptare është ndoshta figura që ka bërë më shumë se gjithkush tjetër për të bërë të njohur në botë shqiptarët dhe Shqipërinë, e sidomos në ato dekada të shekullit të kaluar kur për ta nuk dinte asnjeri asgjë. Është një shkrimtar që përbën një kontribut që ne ia japim kulturës botërore, sepse nuk është e rastit që është një autor që përkthehet në pothuajse çdo gjuhë. Kemi patur letërsi dhe autorë, që kanë qenë lokalë. Me të kapërcyem kufijtë e botës dhe miliona njerëz të lexojnë, të njohin, të bëhen kureshtarë për shqiptarët, që të njohin më shumë Shqipërinë. Nuk është e rastit, që përveç çmimit Nobel, Kadare ka marrë çdo çmim tjetër të rëndësishëm që ekziston. Është një moment për të medituar, për të kujtuar dhe për të vlerësuar atë që kemi humbur, si dhe atë që për fat të mirë, na ka lënë pas ky shkrimtar”, thotë zoti Misha.

Prej afro 3 dekadash krijimtarinë e Ismail Kadaresë e publikon shtëpia botuese Onufri, dhe sot është një ditë e hidhur për mikun dhe bashkëpunëtorin e ngushtë të tij Bujar Hudhri. Ai thotë për Zërin e Amerikës se kjo ngjarje që duket sikur shënon një fund fizik të jetës së tij, do të përkojë me një vlerësim edhe më të madh të krijimtarisë së Kadaresë.

“Në këtë ditë shumë të trishtë për mbarë botën kulturore sikur për mua si botues është diçka që e kisha menduar shumë larg, ose që nuk do të vinte kurrë. Në mendjen time shkrimtarë të mëdhenj si ai ti nuk mund t’i inkuadrosh në një jetë të zakonshme njerëzore. Krejt vepra e tij, që është pjesë e thesarit kulturor të botës, që na flet të gjithëve, duket si diçka që ne nuk e pushtojmë dot, por jemi pushtuar prej saj, dhe njeriu që e ka krijuar këtë ty të duket sikur do ta kesh gjithmonë pranë vetes. Jam krenar si botues, që arrita të botoj vitin e kaluar krejt korpusin e tij në 7 vëllime në gjallje të tij, duke zgjedhur vet ai veprat, që ai donte nga 70 vjet krijimtari”, thotë për Zërin e Amerikës, botuesi Bujar Hudhri.

Studiuesit pohojnë se tek vepra e Ismail Kadaresë bazohen mbi 100 teza masteri dhe doktoraturash, që zhvillohen dhe rezlizohen në universitetet e Perëndimit, duke i shtuar Albanlogjisë një dije të re, që quhet Kadareologji.

Zoti Sinani tha se në gjithë botën ka sot studiues të Kadaresë, përkthyes, profesorë, katedra dhe departamente, që merren posaçërisht me veprën e Kadaresë, e cila është me rëndësi të madhe, pavarësisht nga koha kur u krijua.

“Siç e ka thënë vet në veprën e tij të fundit “Kur Sunduesit grinden”, shkrimtari i madh, që mban drejtpeshimin e një letërsie është po aq i rëndësishëm në shoqëri sa edhe ai që qeveris, sa edhe tirani, mbreti, diktatori, princi, Kadareja është po aq i rëndësishëm në zhvillimin historik të popullit shqiptar. Ai e ka sfiduar me veprën e tij kufizimin, disiplinën, kontrollin, ia ka arritur që të japë vepra të lira edhe në kohë kur nuk kishte liri. Siç është shprehur në ditën e pranimit të tij në Akademinë e Shkencave Politike e Morale të Francës, ai krijoi një bukë të ngrënshme në kushte burgu. Dhe kur erdhi epoka e shoqërisë së lirë, i dha edhe më shumë kuptim veprës së tij”, tha zoti Sinani.

Lidhur me krijimtarinë gjatë diktaturës, studiuesit pohojnë se Ismail Kadare me veprën e tij kapërceu kufizimet e kohës dhe rrethanave të përcaktuara, duke krijuar romane sa lokale aq edhe universale.

Zoti Misha thotë se është merita e Kadaresë është që për herë të parë në letërsinë shqipe arrin të kalojë kufijtë lokalë, të nxjerrë vepra përtej kohës dhe të përjetshme si dhe të bëhet i pari shkrimtar që merr një dimension universal, edhe pse nën një regjim shtypës.

“Është si një paradoks, që duket sikur hedh poshtë ato paradigmat ekzistuese, që në një diktaturë, në një regjim shtypës, se këtu ka qenë një regjim shtypës, është e pamundur që të krijohet, ai vërtetoi që mund të krijohet. Gjenitë dalin edhe jashtë këtyre pengesave, që duken të pakapërcyeshme për të tjerët. Është produkt i terrenit tonë, i truallit shqiptar, i botës shqiptare, i të qenit shqiptar, por arriti të bëhet pjesë e botës edhe në ato kohë kur dukej e pamundur dhe kjo është është e rëndësishme. Ai ka arritur të përkthehet dhe të bëhet shumë i njohur në pothuaj gjithë vendet qysh në vitet 70 të shekullit të kaluar, në momentet më të errëta të Shqipërisë. Arriti të kapërcejë gjithë ato pengesa dhe këto janë ato përjashtimet nga rregulli, që ka gjithmonë historia, kur edhe realitete të tilla si Shqipëria e asaj kohe, totalisht e izoluar nga bota, një nga vendet më të prapambetura e më të mbyllura, arriti t’i japë botës diçka me vlera universale”, thotë zoti Misha.

Akademikët ashtu si edhe botuesi Bujar Hudhri veçuan se Ismail Kadareja krijoi shumë për shqiptarët në radhë të parë, dhe se ai ka patur një lidhje dhe ndjeshmëri të veçantë shpirtërore me Kosovën. Zoti Hudhri kujton emocionet e panairit të fundit të shkrimtarit në Prishtinë.

“Doja të theksoja këtu gëzimin e madh të Kadaresë, që ai këtë vepër të pëmbledhur e publikoi së pari në Panairin e librit në Prishtinë. Ka qenë një ngjarje e jashtëzakonshme, e gëzueshme, e mallëngjyeshme, ku Kadare ka ndjerë krejt vlerësimin përballë lexuesit të Kosovës, për të cilin ai ka patur një nderim shumë të veçantë, e ndërkohë që edhe lexuesit e Kosovës e duan shumë për arsye të shumta”, thotë zoti Hudhri.

Botuesi i Kadaresë thotë se shkrimtari arriti të botojë gjithçka para se humbte jetën sot në moshën 88 vjeçare dhe gjithçka që donte t’i tregonte botës gjendet në 7 vëllimet e sistemuara të krijimtarisë 70 vjeçare, ndërsa ai dhe akademikët besojnë se studimet mbi veprën e tij do të vazhdojnë e të thellohen më tej brenda dhe jashtë vendit me një ritëm tjetër për një kohë të gjatë.