Fama e nje orkestre me emer ne qytetin e Pogradecit, e njohur ndryshe ne opinionin e gjere si “Bitellsat e Pogradecit”, në vitet` 50 – 60 ` e perbere nga 5 vellezerit Darova dhe familjare te tyre, jo vetem qe nuk do te “zbuste” njollen e persekutimit nga lidhja e djalit te vogel 15-vjeçar me Ballin Kombetar ne Luften e Dyte Boterore, por do te kujtonte udheheqjen e kohes per te urdheruar ndeshkimin e tejskajshëm të kësaj familje thotë pjestari i ketij grupi, Mentar Darova, i vetmi vëlla nga pesë vëllezrit që është gjallë. Ja si e tregon dramën e familjes së tij Mentar Darova xhezbandisti i famshëm i orkestrës famoze si dhe humoristi krejt i veçantë gjatë interpretimit të skeçeve në Estradën Profesioniste të Pogradecit

Sapo kishte mbaruar lufta. Ishte viti 1946 e ne kinemane “Morava” te Korces, ne banken e te akuzuarve, ngjitet nje i ri 15-vjecar. Ështe Dylber Darova, . Akuzohet nga qeveria e re komuniste se gjate luftes eshte bashkuar me rinine e Ballit Kombetar, ne kampin kundershtar te partizaneve. Denohet me 101 vjet burg. Edhe pse Muhamet Dorava, vellai i madh i tij kishte qene partizan ne luften NAÇL, masa e denimit per 15-vjeçarin qe e rende burgim të përjetshëm , ndersa per familjen nisin internimet, vuajtjet e më pas edhe burgime. I rikthyer keto dite ne Pogradec pas shumë vitesh Mentar Darova në moshë të thyer rikujton ata dite te veshtira te 6 dekadave me pare.

Kishte vetem pak kohe qe Dylberi ishte derguar ne burgun famekeq, kur ne kete kamp shkon per vizite Mehmet Shehu. Mes te denuarve, Shehut i bie ne sy nje djale i vogel, trupimet dhe e pyet: “Po ti, mor djale, sa vjet je denuar?”

“101 vjet “- i pergjigjet Dylberi Mehmet Shehut.

“Pse kaq shume?”- pyet kryeministri.

“E dine ata qe me kane denuar!”- i kthen pergjigje 15-vjecari, duke e pare drejt ne sy Mehmet Shehun. Mehmet Shehu urdheron ulje te denimit per 15-vjecarin; nga 101 vjet, ne 25 vjet burg. Sapo mbaron 10 vjet burg, e lirojne dhe Dylberi, ne vitin 1956, vjen ne Pogradec. Vjen ne Pogradec prane familjes. Martohet dhe lind tre femije, nderkohe qe per shkak te biografise, caktohet te punoje ne Hotolisht te Librazhdit ne nje lokal buze rruges si bufetier. Dylberi ben nje lutje te vije ne Pogradec te kujdeset per femijet se i kishte te vegjel. E sjellin ne Pogradec. Por perkohesisht…sapo vjen në Pogradec dëmin tjeter me 20 vjet burg per agjitacion e propagande.

Ishin vitet ’70, ne kulmin e miqesise me Kinen. Dylberi gjen ne tavolinen e tij ne biblioteke, ku shkonte shpesh, disa revista kineze. “Keto revista kineze m’i hiq se nuk i shoh dot me sy”, – i thote ai punonjesit te bibliotekes. Aty e degjon rastesisht nje mesues matematike qe kishte qene edhe bashkepunetor i sigurimit te shtetit dhe e spiunon. Dylberi rivihet perseri ne pranga dhe rinis jeten e qelise. Del perseri para trupit gjykues denojne edhe me 10 vjet te tjera burgim. Kete radhe denimi eshte per agjitacion dhe propagande kunder vijes se partise e pushtetit popullor. Kete radhe, “seriali ” e vuajtjes se denimit per muzikantin Darova nuk eshte burgu i Burrelit, por ai i Spaçit te Mirdites. E ben kohen e burgimit dite me dite ne kete ferr. Diten qe do te dilte nga burgu i Spaçit, sapo e percjellin shoket e tek ndahet me ta, ne afersi te daljes se korridorit te qelive, pa prangat ne duar, i afrohet nje gardian dhe i thote: “Te kerkojne pak ne zyren e drejtorit te burgut per te firmosur dicka!”. Perballet me nje te papritur te dhimbshme. Sapo futet ne zyren e drejtorit, pa se, pervec titullarit, aty ishin dhe dy police qe kishin pranga te gatshme ne duar. Teksa dy policet i rivene perseri prangat ne duar Dylber Daroves, drejtori, i ngritur ne kembe, i thote: “Do te besh edhe 10 vjet te tjera denim se ke bere agjitacion dhe propagande ne burg!”.

Kete radhe denimi ishte pa gjyq. Keshtu Dylberi kreu ne kete burg edhe 10 vjet te tjera denim, duke mbushur plot 30 vjet burg. Teksa tregon kete moment te rende per vellane e familjen e tyre, Mentari, risjell biseden e castit qe pati me te vellane per kete moment. “E pyeta vellane si e perballove shtesen tjeter prej 10 vjetesh burg kur ishe pergatitur per te dale nga ai ferr”, -pohon Mentari . Ndersa fjalet e te vellait ishin: “Nuk me beri pershtypje, isha i pergatitur per gjithcka prej tyre, ndonese nuk e prisja qe ne momentin e kalimit te pragut te ferrit te Spacit te me rivinin prangat e sapohequra e te me denonin edhe me 10 vjet te tjera burgim!” Por per muzikantin qe u fut ne burg ne moshen 15 vjec e doli andej i thinjur pas 30 vjetesh, ne moshen 45 vjec, edhe vitet e mevonshme, perfshire ato te fillimit te demokracise ne vend, nuk qene te mbara. Ate, sic tregon mes loteve Mentari , e ndoqi fati tragjik. Dylberi, me vize ne xhep per te shkuar tek tre femijet e tij ne Kanada se bashku me bashkeshorten, vdes papritur, duke iu shuar jeta pa pare asnje dite te bardhe.

Sapo makina del siper, ne Qafen e Thanes e shfaqet pamja e kalter liqenit si ne nje ekran filmi, Mentar Darova zhytet i teri ne nje meditim te thelle me syrin prane xhamit te makines. “Kam mall e brenge per qytetin tim te lindjes,. Sapo mberrin ne qender te qytetit drejtohet me nje hap te shpejte drejt Turizmit te vjeter, veshtron lulishten, te vendi ku ishte dikur podiumi i orkestres me fame ne vitet 50 – 60, orkester qe tronditi jo vetem Pogradecin, por te gjithe Shqiperine por fama e saj I kishte kaluar kufijtë . Me syrin e malluar ai veshtron vendin ku ka qene salla e vjeter e shfaqeve, por ajo mungon, eshte prishur.

Mentar Darova eshte i vetmi vëlla që jeton nga pesë vellezerve Darova. Edhe pse i ka kaluar te tetedhjetat dhe ka vite qe nuk duket ne skene dhe as ne ekran, imazhi i tij na vjen ne kujtese si nje forme dashurie per mjeshtrin e madh te xhazit I cili ishte pjestar I asaj orkestre të madhe qe ngriti vëllai I tij I madh Muhamet Darova . Dikur Pogradeci mburrej me liqenin me koranin e famshem, por edhe me orkestren e madhe te vellezerve Darova qe i kaloi kufijte e Shqiperise. “Jeta jone eshte nje kalvar i mundimshem cnjerezor, burgje, internime e ndeshkime, por muziken nuk e vune ne pranga, ajo na lidh e na mban te pandare me njerezit, qytetin”, -vazhdon tregimin i Mentar Darovës

Drama e 5 vellezerve Darova , djem te nje familje te njohur intelektualetë një mësuesi të nderuar si Nevruz Darova ,te cilet lufta nacionalclirimtare i renditi ne dy kampe te ndryshme,menjehere pas clirimit te vendit,i nenshtrohen nje persekutimi te eger, me vite te gjata burgimi e internime te njepasnjeshme. Fama si muzikante te talentuar,si krijues te orkestres qe beri emer ne Shqiperi e me gjere duke u cilesua “Bitellsat e Pogradecit”, i kujton Mehmet Shehut prejardhjen e tyre dhe urdheron shtimin e kaluarit te persekutimit.. I rikthyer ne Pogradec pas viteve te gjata mungesë , tashme ne moshen e pleqërisë , Mentari, vazhdon te tregoj episodet e nje drame te dhimbshme qe kaloi familja e tyre ne diktature.Ishte nje nga dramat me te dhimbshme, drame e cila ka lene gjurme te pa riparueshme ne jeten e Darovajve. .

Pas denimit te Dylberit me burg, familja Darova zhvendoset nga banesa ku ishte, ne nje kasolle me balte ne lagjen “Kulleiri” te Korces. Vellai i madh i familjes, Muhameti, shperngulet per ne Durres. ku merr me pas edhe pjesetare te tjere te familjes Darova; babane, nenen, motren e tyre te vetme, Lavdien dhe vellezerit Agimin, Mentarin dhe Ilirjani, me te voglin. Duke qene orkestrante cilesore, te kater vellezerit punojne te lokali “Vollga”, me shume emer ne ate kohe ne Durres. “Ishim si ne mrekulli, kane qene tre vitet me te bukura te jetes sone, ku ne arritem majat e filloi te rritet reputacioni i orkestres sone”, – pohon Muhameti. Keshtu, Muhameti qe ishte drejtues i grupit, i binte fizarmonikes, Agimi ne kitare, Mentari ne xhaz dhe Ilirjani ne kontrabas. Por krejt papritur nje dite lajmerohen se duhet te largohen jo vetem nga “Vollga”, por edhe nga qyteti i Durresit si persona te padeshiruar. Ishte nje shefe kuadri nga Korca, kujton 85-vjecari, qe i ishte qepur “me gure ne traste” familjes Darova. Largohen per ne Kavaje ne nje lokal te thjeshte si tip mejhane. Por vetem 2 jave, se shefja e kuadrit nga Korca kishte derguar relacion qe te perziheshin edhe nga Kavaja. “Mbetem me placka ne kurriz, pa te ardhura per buken e gojes, e ashtu si nomadet, shkojme ne Elbasan”, -tregon 85-vjecari. Fillojne pune ne nje lokal ne qender te pazarit. Lokali po frekuentohej dhe muzika pelqehej shume. . Ne kohen kur krijohet turizmi i vjeter i Elbasanit, orkestra e vellezerve Darova kaloi ne sallen kryesore te turizmit. Ata vazhduan gati 5 vjet pune ne turizen, duke thyer nje tabu. Filluan te kercejne ciftet elbasanase ne salle. Por kete tradite, kujton i moshuari Darova, e nisi se pari nje skuader basketbolli nga Shkodra qe kishte ardhur per te zhvilluar ndeshje ne Elbasan. Shkodranet u ngriten ne vallezim dhe kjo beri qe te ngrihen edhe cifte elbasanase. “Vjen ne Elbasan drejtori i pergjithshem i turizmeve te Republikes, na therret e na thote se duhet te shkoni ne vere ne Pogradec dhe ne dimer ne Elbasan”,- shton me tej muzikanti i moshuar. Pogradeci ishte qytet turistik dhe kishte shume te huaj si specialiste ceke dhe ruse qe punonin ne gjeologji dhe miniera. Ne Pogradec orkestra filloi shpejt te behet e dashur per te gjithe. Nder frekuentuesit e pare e te rregullt, cdo nate, ishin te huajt e shumte qe ishin ne Pogradec.

Degjonin me endje virtuozitetin e vellezerve Darova, te cilet ekzekutonin mjeshterisht edhe shume pjese te huaja nga me te njohurat. Pas dy vjetesh pune ne Turizem, me krijimin e estrades profesioniste te qytetit, vellezerit Darova kalojne edhe orkestren e estrades edhe ne orkestren e turizmit.. Ne saje te vellezerve Darova, estrada profesioniste e Pogradecit arrin majat dhe behet nje nga estradat me te mira te vendi tregon Mentari se ate kohe, ne orkester bashkangjitet edhe nje klarinetist i talentuar, Jashar Nazifi, i cili u harmonizua plotesisht me vellezerit Darova. Madje Mentar Darova, pervec qe i binte Xhazit, luante ne skece me nje humor te jashtezakonshem duke i dhene estrades nje kolor tjeter. Ne vitet 60 estrada me vellezerit Darova arrin kulme te papara. Ne nje nga turnete, ne 20 dite shfaqe qe dha ne Tirane ne sallen e Teatrit Popullor, nuk gjeje dot bilete per te pare shfaqen.

Sukseset e njepasnjeshme te orkestres se Pogradecit ne te gjitha rrethet e vendit, nje muzike qe dilte disi nga “hulliri” i kohes, pelqehej e kerkohej masivisht nga rinia. Por vete kjo muzike, e vecanerisht njolla biografike e prodhuesve e interpretuesve te saj, bene qe udheheqja e kohes te ishte dyfish vigjilente per te frenuar “muziken e shfaqjet e huaja”, si dhe per te denuar muzikantet e talentuar Dorave. Muhameti, por dhe shume bashkekohes, kujtojne se ne nje nga turnete e gjata te estrades se Pogradecit neper Shqiperi, pikerisht koncertet ne Shkoder, do t’i pagezonin keto artiste te talentuar “Bitellsat e Pogradecit!”. “Ishte nje vleresim i spektatoreve per ne, ishte nje emer i pazyrtarizuar, te cilin e degjonim kudo qe shkonim, benim gjithcka per muziken e per te kenaqur degjuesit tane, ndonese e dinim se “dara” e ndeshkimit nga shteti i kohes po na torturonte keq e me keq”, – kujton sot artisti i moshuar.

Krahas vendesve, shtetasve te huaj qe punonin ne Pogradec, kujton muzikanti 85-vjecar, fama e orkestres kishte bere qe nga Tirana te udhetonin shpesh drejt qytetit bri liqenit edhe perfaqesi te shumta diplomatike ne Shqiperi apo dhe delegacione qe vizitonin vendin tone. Ne nje vizite te shkurter ne Shqiperi, kujton Mentari vijne e qendrojne disa dite ne Pogradec e ndjekin orkestren edhe kryeministri cek e ai bullgar. Shoqeroheshin nga Mehmet Shehu, kryeminister i asaj kohe. Dy kryeministrat miq, pas nje koncerti te gjate e duartrokitje, afrohen e pergezojne orkestrantet Dorava per kenaqesine qe u falen. Aty kryeministri cek i thote Mehmet Shehut : “Ne Shqiperine e vogel gjetem nje orkester te madhe!”. Ndersa kryeministri bullgar i asaj kohe, ne sy e prezence te Mehmet Shehut, pasi u jep doren muzikanteve, duke na pershendetur, i thote Mehmetit: “Ke nje orkester te madhe internacionale, koleg!” Dhe ne keto caste, vazhdon tregimin Mentari ,, Mehmeti me thote mua duke tundur koken: “Ju jeni ata te Staroves (bejleret)?!”.

“Jo, jemi nga Pogradeci”, – i pergjigjet vëllai i madh Muhameti . Nuk kaloi as nje jave, vazhdon tregimin muzikanti i moshuar, kur filloi “termeti”. “Na therret sekretari i ideologjise, nje fare Todi Kokoneshi dhe na thote se nuk kemi me nevoje per ju, do te pergatitim talente te reja. Ju duhet te shkoni te punoni ne prodhim ne ndermarrjen bujqesore”, – kujton mentari . Urdhri i partise cohet menjehere ne vend; te kater vellezerit dergohen ne prodhim ne gjirin e klases punetore. Muhameti shkon ne zyre te kryetari i Komitetit, Avni Verçuni dhe kerkon te largohet nga Pogradeci. Niset ne Ministrine e Arsimit dhe Kultures te takoje ministrin Thoma Deliana, te cilin e njihte qe kur kishte qene ne Elbasan sekretar i pare i ketij rrethi. Ai tregon se Deliana e pret mire, por i thote se ne Pogradec nuk mund t’ju kthej, por shko ne Rreshen drejtues muzike. Aty, shkoj Vëllai i madh Muhameti

“Pas dy vjetesh transferohem ne Laç, aty e merr me vete edhe gruan”, -shton ai. Me tekst te Gjok Becit, Muhameti kompozon nje kenge per vinçieren qe behet kenge shume popullore dhe transmetohej ne radio cdo dite. Pas dy vjetesh pune ne Lac, papritur e therret ish -sekretari i Pare i Partise se Krujes, Tahir Minxhozi, i cili e emeron si shef muzike ne shtepine e kultures. Me pas Muhameti terheq edhe vellane tjeter, kitaristin Agim Daroven. Nderkohe që unë thotë Mentari ika sa më larg në Gjirokastër , . Vellai tjeter, i vogli, Ilirjani, internohet ne Tepelene. Nderkohe qe nga Pogradeci, kujton Mentari vinin cdo dite letra nga Komiteti i Partise, ku thuhej se “ne i hoqem dhe ju i mbani ne orkester ata te deklasuar!”. Por duhet thënë se edhe atheresh kishte njerëz të mirë si Tahir Minxhozi, ne ate kohe sekretari i Pare i Komitetit te Partise, ne qendruam ne Kruje me qete si te deklasuar qe ishim, ku ruajme respektin me te madh per Krujen e banoret e saj, qe ne nje fare menyre, na lehtesuan disi nga goditjet e diktatures dhe lufta e pameshirshme e klasave ne vitet e egra te diktatures”, -perfundon muzikanti i njohur 85-vjeçar, vellai i madh Dorava, eshte nje kalvar i stermundimshem i “Bitellsave te Pogradecit”, ku me gjithe shkelqimin e talentin e tyre te jashtezakonshem, vuajten krahas burgimeve, internimeve, edhe rrenimin e tyre shpirteror nga diktatura komuniste.

Mentari jo vetëm një xhezbandist (baterist ) i madh por dhe një aktor i përkryer.

E pra këta kollosë të muzikës pogradecare edhe tani në demokraci e ndjejnë persekutimin. Nuk kanë marrë asnjë vlersim nga pushtetarët e demokracisë. Por ata i ka shpallur populli qytetarë nderi dhe ky titull që të jep populli vlen shumë më tepër se ata që bëhen qytetar nderi me preferencat e kryetarve të Bashkive që ikin dhe vijnë dhe bëjnë qytetarë nderi sipas shijes së tyre ….

Bardhyl R Berberi