VOAL

VOAL

Deklasifikimi i dosjeve të zakonshme – Nga Kastriot Dervishi

August 5, 2017

Komentet

Nga rrogat, favoret, të drejtat e arrestimi, si ishte ligji i zgjedhjeve parlamentare më 1925! Askush s’pranohej deputet, pa mbushur moshën 30 vjeç

Nga Dashnor Kaloçi/ Historia e zgjedhjeve parlamentare në vendin tonë, apo më saktë tentativat për zgjedhje e kanë zanafillën që nga koha e sundimit osman, kur Shqipëria ishte pjesë e Perandorisë Turke. Një nga deputetët e parë shqiptarë që u zgjodhën për në Parlamentin e parë të Turqisë, i cili hapi punimet në dhjetorin e vitit 1877, ishte Abdyl Frashëri. Por ai parlament nuk pati jetë të gjatë, pasi u prish nga vetë Sulltani, për shkak të fillimit të Luftës Ruso-Turke. Pas prishjes së parlamentit të parë të Turqisë, pati edhe disa tentativa të tjera për zgjedhje, por që të gjitha dështuan për shkaqe nga më të ndryshmet. Zgjedhjet e para dhe të rregullta në Shqipëria, u mbajtën vetëm në vitin 1908, kur në Turqi erdhën në fuqi xhonturqit. Ato zgjedhje nuk ishin direkte, por me përfaqësim, apo siç janë njohur ndryshe; me zgjedhës të dytë.

Parlamenti i parë i Turqisë u hap më 10 dhjetor të vitit 1908 dhe aty nga 266 deputetë, 27 prej tyre ishin shqiptarë të zgjedhur në katër vilajetet e Shqipërisë. Në atë kohë anëtarët e Komitetit “Bashkim-Përparim”, në Turqi ku bënin pjesë dhe shumë shqiptarë, u ndanë dhe u grupuan në tre grupime politike. Grupimi i parë ishte “Bashkim-Përparim” (partia turko-maqedonase) me 164 deputetë, ku 130 ishin turq, 5 arabë, 1 grek dhe 15 shqiptarë, të cilët kryesoheshin nga Hasan Prishtina, deputet i Kosovës.

Në grupin e dytë që quhej: “Bashkimi-Liberal”, (partia greko-shqiptare) ku bënin pjesë 45 deputetë, kishte 12 shqiptarë të cilët kryesoheshin nga Ismail Qemali. Ndër deputetët e tjerë shqiptarë që kishte asokohe Parlamenti i Turqisë, ishin dhe Esad Pashë Toptani, Nexhip Draga, Rexhep Pashë Mati etj. Pas vitit 1908, pati edhe disa zgjedhje të tjera ku shqiptarët vazhdonin të votonin për përfaqësuesit e tyre në Parlamentin e Turqisë dhe ajo gjë zgjati deri në nëntorin e vitit 1912 kur u shpall Pavarësia dhe Ismail Qemali u zgjodh kryetar i Qeverisë.

Kurse zgjedhjet e para parlamentare në Shqipëri u zhvilluan në pranverën e vitit 1921, pasi deri në atë kohë ato nuk ishin zhvilluar për shkak të Luftës së Parë Botërore, ku ishte përfshirë dhe Shqipëria. Parlamenti i parë Shqiptar u hap më 21 prill të atij viti dhe godina e parë e Parlamentit Shqiptar ka qenë aty ku është sot Akademia e Shkencave dhe në atë parlament morën pjesë 76 deputetë, të cilët u zgjodhën pas një procesi relativisht të rregullt nga nëntë prefekturat e vendit, si: Berati, Durrësi, Elbasani, Gjirokastra, Korça, Kosova, Shkodra, Vlora dhe ajo e kolonisë shqiptare të SHBA-së. Ashtu si dhe në të kaluarën, ato zgjedhje u bënë me sistem përfaqësimi, apo siç njihen ndryshe me zgjedhës të dytë, ku në bazë të ndarjes territoriale, përfaqësuesit e çdo krahine kishin të drejtë të zgjidhnin deputetin e tyre. Sa më sipër, si dhe një historik të shkurtër të zgjedhjeve parlamentare në Shqipëri, që nga ajo periudhë e deri në vitin 1991, Memorie.al i ka publikuar në numrat e kaluar, këtu po publikojmë të plotë Statutin Themeltar të Republikës Shqiptare, (Kushtetuta) të vitit 1925, ku një vend të veçantë zë edhe legjislacioni i zgjedhjeve parlamentare të asaj kohe, si dhe rregullorja e Parlamentit, me të drejtat e detyrat e deputetëve, e cila është botuar nga Shtypshkronja “NIKAJ”, në vitin 1925.

                                      Statuti themeltar i Republikës Shqiptare (1925)

(Tiranë, Shtypshkronja “Nikaj” 1925)

Kombi Shqiptar i lirë dhe indipendent, kryenaltë për kohën e tij të kalueme dhe plot besim për kohën e ardhëshme, në Kuvendin Kushtetues vendon këtë Statut.

Kaptinë I.

FORMIM I SHTETIT

Pjesa A.

Dispozita të Përgjithshme

Art. 1. Shqipnija asht Republikë Parlamentare e Kryesueme prej nji Kryetari. Sovraniteti buron prej popullit.

Art. 2. Republika Shqiptare, asht indipendente, e pa-ndame, tanësija tokësore e sajë e padhunueshme edhe toka e sajë e pajetërtueshme.

Art. 3. Flamuri Kombtar, asht i kuq me shqipe të zezë dy krenshe në mes.

Art. 4. Shqipja asht gjuha zyrtare.

Art. 5. Republika Shqiptare s’ka fé zyrtare.

Të gjitha fét e besimet janë të nderueme dhe lirija e ushtrimit dhe e praktikimit të jashtëm të tyne asht e sigurueme.

Feja nuk mund të formojë pengime juridike me as-nji mënyrë.

Fét e besimet kurrsesi nuk mund të përdoren për qëllime politike.

Art. 6. Tirana asht Kryeqyteti i Shqipnis.

Art. 7. Pushteti legjislativ ushtrohet prej Senatit e Dhomës së deputetve si mbas këtij Statuti.

Art. 8. Pushteti përmbarues i përket vetëm Kryetarit të Republikës, i cili e ushtron me anën e Ministravet.

Art. 9. Pushteti gjyqsuer ushtrohet prej gjykatavet dhe vendimet e tyne epen n’emën të Republikës Shqiptare.

Pjesa B.

Pushteti legjislativ

DHOMA E DEPUTETVET

Art. 10. Përfaqësija Kombtare përmblidhet në dy trupa; prej Dhomës së Deputetve, e përbame prej deputetësh të zgjedhun nga populli dhe prej Senatit, i përbamë prej Senatorve, të zgjedhun si mbas ligjës së posaçme.

Art. 11. Deputetët zgjidhen për 4 (katër) vjet dhe për ç’do 15.000 frymë nji.

Art. 12. As kush nuk mund të pranohet për deputet pa qenë shtetas Shqiptar, pa pasë mbushun moshën 30 vjetshe, pa gëzuem të drejtat civile e politike dhe pa pasun të gjitha cilësit e tjera të lypuna prej ligjës.

Art. 13. Cilësija e deputetit asht e pa-pajtueshme me ç’do nëpunësi të Shtetit me rrogë ose me nëpunësi komunale, ose me shërbimin aktiv fetar.

Art. 14. Deputeti nuk përfaqëson vetëm qarkun qi e ka zgjedhun, por kombin përgjithësisht.

Art. 15. Deputetit nuk mund t’i epet as nji porosi urdhënore prej zgjedhësvet të vet.

Art. 16. Deputetët kanë të drejtë me marrë nji shpërblim prej 5000 fr. Ari në vjetë.

Këjo shumë mund të ndryshohet herë pas here me ligjë.

Art. 17. Mënyra e ushtrimit të zyravet të Dhomës së deputetve, caktohet në rregullorën e mbrendëshme të saj.

Art. 18. Parija e Dhomës së deputetve zgjidhet prej saj, dhe në gji të saj, në nisje të ç’do sesioni, për gjith vijimin e tij deri në fillim të tjetrit. Zgjedhja e paris dhe emnimi i nëpunësve të Dhomës së Deputetve, bahen mbas rregullores së mbrendëshme të saj.

Art. 19. Dhoma e deputetve shqyrton fuqit e cilësit e saj ligjore të misvet të vet, dhe gjykon e vendon mbi ta mbas parashkresavet të rregullores së mbrendëshme të saj.

Art. 20. Ç’do Mis i Dhomës së deputetve, asht i detyruem ma bamun dy bé; njanën përpara se të shqyrtohen fuqit e cilësit e tija, dhe tjetrën përpara se të nisë detyrën e tij si Deputet.

Beja e parë asht këjo: “Betohem n’emën të Perendis e mbi nderin t’em se kam për të kryem detyrën e shqyrtimit me ndërgjegje e asnjianësi të plotë.

Beja e dytë do të bahet me këto fjalë: “Betohem n’emën të Perendis e mbi nderin t’em se kam për të ruejtun besnikrisht mëvetësin e tanësin toksore të Shqipnis, se kam për t’i ndejun besnik Atdheut e Republikës dhe për t’u dalun zot Statutit e ligjëvet të Shtetit, e se kam për të kryem detyrën t’eme me ndërgjegje të plotë për të mirën e përgjithëshme pa u-penguem as pak prej interesash të veçanta a krahine.

Art. 21. Deputeti i zgjedhun rishtas qi, pa shkake të justifikueshme të vërtetueme siç duhet, nuk paraqitet deri në dy muej përpara Dhomës së deputetve për të bamë ben e detyrshme, quhet i ramë nga deputetsija.

Gjykimi mbi pranueshmin a mos të shkakevet justifikative, i përket Dhomës së deputetve.

Art. 22. Deputeti qi për dy muej rrjesht mungon prej mbëledhjevet pa auktorizimin e Dhomës së deputetve, quhet vetiu i rrëxuem nga deputetsija.

Art. 23. Kur, për ç’do arsye qi të jetë, mbetet zbrazët vendi i nji deputeti, mbrenda dy muejsh prej ditës së zbrazjes, por jo ma parë se nji muej, duhet zgjedhun nji tjetër në vend të tij.

Art. 24. Dhoma e deputetve, mblidhet vetiu dy herë në vjetë në dy sesjone të rregullshme të tremuejshëm.

I pari sesjon fillon me 15 Shtatuer e mbaron me 15 Dhetuer, dhe i dyti fillon me 1 Mars dhe mbaron me 31 Maj të ç’do viti.

Art. 25. Deputetvet nuk mund t’u kërkohen përgjegjësi për mendimet e shfaquna e për votat e dhanuna në Dhomën e deputetve.

Art. 26. Në kohë të sesjonit, deputetët nuk mund të gjinden të burgosun për borxh.

Gjith ashtu, në kohë të sesjonit, nuk mund të ndiqen as t’arrestohen për çashtje penale, pa lejen e vendimin e Dhomës, veç se n’u kapshin në faj e sipër për krim. Në këtë rasë auktoritetet gjyqsore janë të detyruem me lajmue Dhomën e deputetve, mbenda 24 orësh me anë të Ministris së Drejtësis.

Për delikte e krime politike, deputetët gjykohen dhe dënohen kurdoherë, do-me-thanë mbrenda e jasht sesjonit, prej Gjyqit të naltë me auktorizimin e Dhomës, si mbas ligie së posaçme.

Art. 27. Dhoma e deputetve, ka të drejtë me dekretue lirimin e nji misi të vet për gjith kohën e sesjonit, në qoftë se ka qenë zanë në periudhë të pushimevet, me përjashtimin e atyne qi janë zanë për krime.

Art. 28. Në sesjon të jashtzakonshëm bisedohen vetëm ata sende qi e kanë shkaktuem, të cilat do të caktohen në programën e pregatitun prej Qeveris.

Kryetari i Republikës ka të drejtë me e mbyllun këtë sesjon kur do qi t’a shohë me arsye, por gjithmonë ma parë se të nisë sesjoni i zakonshëm.

Art. 29. Në të hapun të sesjonit të parë të zakonshëm, Kryetari i Republikës me nji ligjiratë ase lajmesë, parashtron gjendjen e përgjithshme të vendit e masat e gjykueme të nevojshme për me u-marrë atë mot prej Pushtetit përmbarues, dhe Dhoma i ban nji përgjegje sa ma të shpejtë.

Art. 30. Dhoma e deputetve nuk mund të bisedojë e të vendojë pa qenë pranë nji ma shum se gjysma e të gjithë misvet të saj qi kanë kaluem ndëpër formalitetet e artikujvet 19 e 20.

Nuk njehen në numër të përgjithshëm, ata qi mungojnë me leje.

Art. 31. Të gjitha vendimet votohen me shumicë absolute të deputetvet qi gjinden pranë.

Zgjedhjet qi i përkasin personave, në qoftë se nuk votohen për herën e parë me shumicë absolute, herën e dytë votohen me shumicën relative të deputetve të mbledhun.

Art. 32. Votimi i ligjevet bahet nji here parimisht e dy herë artikull për artikull, në tri dit të ndryshme.

Votimet për kodet e paraqitun prej Qeveris e të pregatituna prej nji komisije të posaçëme të krijueme me ligjë, bahen toksisht (en bloc) në tri mbledhje në ditë të ndryshme, për veç ligjëvet, qi Dhoma me vendim i quen të ngutshme, të cilat votohen mbas rregullores së mbrendëshme.

Art. 33. Mbledhjet e Dhomës së deputetve, bahen botnisht. Për veç gjindjes s’armëvet kushdo tjetër mundet me marrë pjesë në to në konformitet me rregulloren. Bisedimet e Dhomës botohen në vëllime të posaçme.

Art. 34. Dhoma e deputetve, mund të bisedoj edhe në mbledhje të fshehtë në qoftë se kërkohet prej ministërvet ase prej pes deputetvet e në qoftë se pranohet prej shumicës, mbassi të kenë lanë Dhomën të gjithë ata qi s’janë deputetë.

Art. 35. Dhoma e deputetve asht e pa dhunueshme. Asnji zyrtar a fuqi armësh, për veç trupit policuer me shenjë te veçantë, nuk mund të vehet mbrenda Dhomës, ase te porta e ndërtesës ku mblidhen deputetët pa vendim e kërkim të Dhomës.

Art. 36. Ç’do akt me fuqi ligjore do të spalle në gazetën zyrtare, e cila u dërgohet të gjitha Bashkive të Shqipnis.

Shpallja do të bahet të shumtën dy javë mbas votimit dhe akti hyn në fuqi e zbatim nji muej mbas shpalljes, përveç atyne ligjëvet qi caktojnë nji afat të ndryshëm për të hyemit e tyne në fuqi.

Aktet me fuqi ligjore do t’i inserohen në mbështjelljen zyrtare të ligjëvet e të dekretevet.

Art. 37. Parija e Dhomës asht e detyrueme mbrenda në sesjon me i këthyem Pushtetit përmbarues, ç’do projekt të paraqitun prej tij e të refuzuem prej Dhomës, me gjithë arse e mos pëlqimit.

Art. 38. Asnji projekt-ligjë qi s’pëlqehet prej Dhomës së deputetve, nuk mund të paraqitet për bipedi nji herë të dytë po n’atë sesjon.

Art. 39. Për gjith vjetë, Pushteti përmbarues do t’i paraqesë Dhomës së deputetve për shqyrtim e pëlqim Bugjetin e përgjithëshëm t’ardhunavet e të prishunavet të Shtetit, bashkë me parashtresën e mënyravet e të mjetevet mbas të clave do t’u bajë ballë atyne shpenzimevet.

Të gjitha t’ardhunat e shpenzimet e Shtetit, do të futen në Bugjet.

Bugjeti do të paraqitet gjithmonë në hapjen e sesjonit vjeshtuer, i cili s’mund të mbyllet pa u votue Bugjeti.

Mënyra e hartimit të Bugjetit, bahet me ligjë. Bugjeti votohet kaptinë për kaptinë, dy herë në dy ditë të ndryshme.

Pushteti përmbarues, në mbarim të vitit financjar dhe mbrenda në sesjonin e dytë të vitit financjar tjetër, do t’i paraqesë Dhomës së Deputetve për shqyrtim e pëlqim Bugjetin konsomtif të motit të kaluem, i cili votohet nji herë përgjithësisht.

Art. 40. Kur, për ç’do arsye qi të jetë nuk arrijnë me marrë formën ligjore definitive Bugjeti i ri deri në fillim të vjetit financjar për të cilin asht pregatitun, Pushteti Përmbarues ven në zbatim atë ma të përparshmin për aq kohë sa do të vonojë pëlqimi e votimi i të riut.

Në rasë qi Dhoma asht çelun, at’herë këjo i hap nji kredit të përmuejshëm se cilës degë t’administratës, por ky kredit nuk mund kapërcejë nji të dymbëdhjetën pjesë të shpenzimevet të zakonshme qi i përkasin mbas bugjetit të vjetër.

Art. 41. Pushteti përmbarues nën përgjegjësin e tij civile, detyrohet të shenjojë në bugjetin e përvitshëm të Shtetit ç’do ligjë qi ngarkon shtetasit me paga e taksa.

Ligjet qi nuk shenjohen në Bugjet, quhen si të ngrituna e të pa fuqi ligjore.

Art. 42. Kur nji kredit i dhanun në bugjet nuk mjafton për atë shërbim, Pushteti Përmbarues me nji dekret ligjë mbrenda në motin financjar, kërkon prej Dhomës shtimin e atij krediti deri sa t’arrijë, dhe, kur shfaqen shpenzime për nevoja të pa-parapame në Bugjet, Pushteti Përmbarues përsëri mund të kërkojë prej Dhomës nji shtesë krediti, gjithnji në themel të nji project-ligjës së posaçme.

Ligjët për kredite suplementare ashtu dhe të jashtzakonshme, votohen si ligjët e zakonshme.

Në rasa lufte, kryengritjeje, e kalamiteti public kur Dhoma e deputetve gjindet në pushim, Qeverija mundet me dekret-ligjë të krijojë nji kredit të jashtzakonshëm nen-përgjegjësin e saj.

Këjo dekret-ligjë i duhet paraqitun Dhomës në sesjonin e afërm.

Art. 43. Dhoma e deputetve ka të drejtë të thërrasë përpara saj cilindo nga Ministrat, për me e pyetun mbi ç’do çashtje qi i përket degës së tij.

Mënyra e thirrjes dhe e shfaqjes së Ministravet, caktohet në rregulloren e mbrendëshme.

Art. 44. Dhoma e deputetve kontrollon Qeverin.

Për mbrojtjen e interesave të përgjithëshme, Dhoma detyrohet, në ç’do rasë të veçantë, të formojë prej guini të vet Komisi hetimesh për të studjuem çashtjet e faktet qi lidhen me to. Komisit hetuese kanë të drejtë me kërkuem shpjegime me gojë e me shkrim, si prej auktoritetevet botore ashtu edhe prej privatve. Mund të këqyrin edhe të gjitha aktet zyrtare qi t’u duken të nevojshme.

Art. 45. Dhoma e deputetve akuzon Ministrat e i dërgon përpara Gjyqit të Naltë të Shtetit, në bazë të ligjës së veçantë.

Art. 46. Dhoma e deputetve nuk mund të pranojë deputetsi as të ndigjojë të tjerë për veç ministërvet, ase zavendësvet të këtyne me përjashtimin e rasës së parame në Art. 29.

Art. 47. Në mbarim të periudhës ase në rasë të shpërndarjes së Dhomës së deputetve, Pushteti përmbarues detyrohet mbrenda në dy javë prej ditës së shpërndarjes së saj, të dekretojë zgjedhjet e reja parlamentare, të cilat duhen bamë, jo ma vonë se dy muej e gjymës dhe jo ma parë se nji muej prej datës së dekretit.

Në qoftë, se për shkake të pa prituna, periudha e Dhomës së deputetve, merr fund, ma tepër se nji muej përpara kohës së caktueme në Statut, Dhoma e re mblidhet vetiu pesmbëdhet dit pas zgjedhjeve. Në qoftë se në kohën mbas mbarimit të periudhës parlamentare dhe pa u bamë zgjedhjet e reja, Pushteti përmbarues gjindet i shtërnguem me shpallë luftë ase me dhanë dorëhekjen Kryetari i Republikës, me dekret të këtij të fundit ase të zavëndësit të këtij, thëritet Dhoma e vjetër për aprovimin e dekret-ligjes për luftë ase për pranimin e dorëhekjes, të Kryetarit të ri si mbas këtij Statuti.

Art. 48. Trupi Ministruer, e Ministrat votë besimin e marrin vetëm prej Dhomës së deputetvet. Memorie.al

2 MARS 1925 – 2 MARS 2025 AHMET ZOGU VRET LUIGJ GURAKUQIN – Nga Fritz RADOVANI

 GJON KAMSI

(30 Prill 1894 – 7 Mars 1992)

 

2 MARS 2025… PLOT 100 VJET…

■Atdhetari Gjon KAMSI asht lé në Shkoder me 30 Prill 1894. Asht kenë laurue në Bari të Italisë Dr. i Shkencave Ekonomike… Trashigoi të gjitha cilsitë Atdhetare dhe kulturore të familjes sa shekullore Kamsi, e njohun njëheri me Historinë e Gjergj Kastriotit.

■Asht nder Figurat ma të Nderueme të Shtetit Shqiptar që në formimin e tij me 1912.

■Tek Emni i Gjon KAMSIT gjejmë Atdhetarin e flaktë, Shqiptarin e paster, Burrin Trim, Shkodranin e pashoq, Fetarin e pervujtë, Ekonomistin e përgatitun, Etnografin e persosun, publiçistin e zjarrtë, familjarin model të Shkodres dhe mbi të gjitha këto veti:

Guximtarin e pathyeshem deri në Vetflijim per Atdheun e Mikun e vet Luigj Gurakuqi!

■Kush ishte Burri i heshtun Gjon KAMSI..? !

■E po, mos t’ ishe Ti o Gjon KAMSI, me i tregue “etnografëve” të Festivalit Gjinokastres se Kostumet Kombtare të Veriut janë ndrye nder arkat e grave Shkodrane, edhe sot nuk do të njihshim bukurinë e Motres Tone, se kujt i perket veshja e Saj!

■E po, mos t’ ishe Ti o Gjon KAMSI, edhe sot Vajzat e Shkodres nuk do të dinin si do të vishen ato vlera të pakrahasueshme kombtare e të vjetra sa vetë Rrozafa e Teutës…

■E po, mos t’ ishe Ti o Gjon KAMSI… Kush do ta thonte të vertetën…Akademikët ?!

■E po, mos t’ ishe Ti o Atdhetari Trim Gjon KAMSI, Vrasja e Shqiptarit Demokrat ma të madh të Shekullit XX,  Luigj Gurakuqi, do të “shkruhej” si Monumenti i Vlonës së 1912, apo “maozoleumet” e tradhëtarëve vrasës në sherbim të Pashiqit, Titos e Rankoviqit…

■E po, mos t’ ishe Ti o Shkodrani Gjon KAMSI, me na sjellë këmishen e Luigjit të lame me gjak dhe dokumentin e shkruem me emnat e vrasësve tradhëtarë t’ Atdheut…

■Si do të shkruhej Historia e vertetë o, Atdhetari Gjon KAMSI ?!..

100 VJET…

Edhe SOT… “dorasi” i porositun i Ahmet Zogut, i kerkon “mbrojtje”…

Askush nuk e xen me gojë të Verteten !!

 

 

“Kerkoj mbrojtje dergoni të holla ndermjetsoni per pshtim pranë Qeverisë Italjane.

– Pyetnij Çatin Saraçin ku asht ..? “besa” Ndihma!…

 Baltjon Stambolla – Carceri Giudiziarie Bari.

 

Shkeqësiës Tij Ahmet Zogu Tirana (Albania)

Shkelqësiës Tij Ceno Beg Jakova (Gjakovë)”

Çatin Saraçi Hotel de la Ville…”                                                                                                                                                    

 

 

Kjo asht fotokopje e origjinalit të letres së Baltion Stambollës, e ruejtun nga Shkodrani Atdhetar Gjon Kamsi, sot në Muzeun Historik Shkoder. (Foto 2009).

Vlera e Dokumentit qendron tek ruejtja e tyne!  

 

Melbourne, 1 Mars 2025

T’ PAHARRUESHMIT MIQ!- Pergatiti Fritz RADOVANI

 

SHKOLLA NORMALE  E ELBASANIT 1909

 

KALUEN 70 E SA, VJET

Po, po ikën vitet si ujë! Ishte viti 1953 kur në Shkoder mërrijti grupi i Profesorave të Elbasanit, Ishin Edukatorët dhe Miqtë tonë të Perjetshem dhe të Paharrueshem!

Dashunia e Tyne prindore dhe edukative u skalit në gurt’ e Rozafës sonë!

Askujt nuk i shkonte mendja se Ata do t’ ishin kopjot e Prindve tonë të vertetë!

Asht shumë e vështirë me mbetë në kujtesën e brezave të ardhëshme dhe me u besue ajo tragjedi aq e madhe që ka ngja per 47 vjet në një vend aq të vogel sa asht Shqipnia! Vetem në një sistem komunist të tipit stalinist oriental dhe enverist mund të mendohet me gjetë agjenta që janë të lindun me prishë e me shkatrrue gjithshka që asht e mirë, jo vetem e dobishme dhe perparimtare per shtetin e tyne, po edhe e realizueme me sakrifica shekullore.

Ngjau edhe kjo mbas vitit 1946 në Shkoder ku kishte mbetë vetem Gjimnazi i Shtetit, në të cilin mbas vitit 1949 perfshihej edhe shkolla e mesme pedagogjike, ku mund të vazhdonin shkollen vetem ata nxanës që konsideroheshin të “deklasuar” dhe që nuk lejoheshin me shkue në shkolla te tjera jo vetem në Shkoder, po n’ asnjë qytet tjeter…

Ishte viti 1949 kur erdhi në Shkoder kryetar i degës së mbrendeshme terroristi Hilmi Seiti, i cili, porsa shkeli në token e zharitun, i dergon një kerkesë ministrit të ri të mbrendshem, Mehmet Shehut, me të cilen i kerkon: “Me që në Gjimnazin e Shkodrës vlon propaganda antikomuniste, na dërgoni sa më parë 100  (njëqint) konviktorë nga Jugu”… (Arkivi i M.M.Tiranë). Perveç 100 konviktorëve që do t’i sherbenin sigurimit të shtetit, drejtor i Gjimnazit vjen nga Korça amorali kriminel Skender Villa, i cili në vitin 1945 asht kenë hetues në degen e Korçës, punë që e vazhdon me perkushtim ndaj kolegëve dhe nxanësve të Gjimnazit te Shkodres.

Bashkë me té janë edhe disa mësues të atij qyteti, por kurrë në modelin e drejtorit katil të porsaardhun dhe të panjoftun nga Shkodra…

Ishte viti 1952, kur unë detyrohem me vazhdue shkollen pedagogjike, që ishte nen një kulm me gjimnazin dhe me një drejtor të perbashkët, aso kohe vijnë në Shkoder edhe një grup pedagogësh nga një drejtim tjeter, jo ma nga Korça, po nga Elbasani. As sot nuk dij me tregue as kush i solli, as pse i sollen këta pedagogë në Shkoder, mbasi koha e sherbimit të Tyne kje mjaft e gjatë dhe shumë frytdhanëse në disa drejtime. Vetem Ata e dinin pse?

E para që filloi vitin e dytë nga ky grup ishte Prof. Roza Bebi, që na mësonte histori dhe gjeografi. Ajo ishte moshë e re, por një vajzë e nderueme, që respektohej nga të gjithë per qendrimin e Saj. Një tjeter mësues i këtij grupi në moshë të re, që na mësonte rusisht në vitin e tretë, ishte Prof. Ndriçim Gjata, i cili ishte edhe kujdestar i klasës sonë. Djalë serioz, kerkues dhe fjalëpakë… Shumë persona të rezervuem dhe të sjellshem me ne.

Kujtoj nga Profesori ynë Ndriçim Gjata, kur erdhi një orë në klasë, ban apelin dhe ngriti një nxanës tek tabela…Ai vetë erdhi nga fundi i klasës dhe u ulë në banken ku ishe unë vetem mbasi mungonte shoku i bankes atëditë… M’u afrue tek veshi dhe më tha këto fjalë: “Kjo është ora e fundit që bëjmë sëbashku mbasi jam transferuar dhe do iki nga Shkodra. Më vjen shumë keq per disa nxënës që po shkëputem. Shiko, Radovani, ruaju fort dhe tregou i kujdesëshem, mbasi drejtori Villa kerkon per të bërë keq!”

Unë u topita nga fjalët e tij, mbasi kater vjet perpara drejtori Skender Villa kishte arrestue vllaun e madh Alfonsin, që u dënue tetë vjet burg, ndera vllaun tjeter Toninin e perjashtoi pergjithmonë nga shkolla me motivacionin “nuk pajtohet me frymen e shkollës së re”, pra, edhe unë ishe në pragun e një vendimi të tillë prej këtij drejtori katil.

Në vitin e dytë (1953) një tjeter Prof., Abdyl Kajanaku, na mësonte psikologji dhe landen kryesore, até të pedagogjisë, me të cilen vlersohej dhe aftësia e jonë per mësues. Ishte ma i moshuemi i grupit të profesorëve të Elbasanit, por me heshtjen e Tij jepte me kuptue shumë. Në dukje jepte pershtypjen se nuk kishte shoqni me profesora tjerë, po në të vertetë shihej ma shumë se të tjerët me personelin shkodranë, me të cilët ndonjëherë shihej edhe në Fushen e Qelës tue shetitë.

Ndersa në vitin e tretë dy landet e pedagogjisë (teori dhe praktikë) na i jepte Prof. Gani Daiu, që njihej si autoritar dhe shumë i aftë. Kur fliste, dallohej në perdorimin e Gegnishtes së Elbasanit. Në fund të vitit 1955 shkolla Pedagogjike u nda nga Gjimnazi dhe në maturë na shkueme në një ndertesë perballë ku deri atëherë grumbullohej drithi. Me né erdhi edhe grupi i profesorëve të Elbasanit, prej të cilit Drejtor i shkollës Pedagogjike u emnue Prof. Gani Daiu, një Profesor shumë i pergatitun në të gjitha drejtimet e jetës.

Vendi ku rrotulloheshin karro e qerre me drithë do të kthehej në shesh sportiv e mbrendë ambjenti duhej transformue nga magazina në shkollë…Per ambjentin e mbrendshem u ngarkue Prof. Lazer Kakarriqi, dhe per ambjentin e jashtem Prof. Esat Haxhi, dy profesorë të cilët do të mbesin të paharrueshem per brezat që ata vite ishin nder bankat e asaj shkollë. Me Prof. Lazrin u ngarkuem me punue një grup studentash që mbetem miq të perjetshem, Isa Alibali, Ferdinand Paci, Gjildo Haxhia dhe unë. Mbrenda dy tre muejsh ambjenti u kthye në një shkollë model. Po e njajta gja u realizue edhe në ambjentin rrethues perjashta.

Landen e marksizmit na e jepte sekretari i PPSh së shkollës, Prof. Enver Thanasi, i ardhun nga Vlona. Ishte personi ma i lidhun me komitetin e rinisë së shkollës, ku sekretar ishte nxanësi i klasës s’ime Bep Jubani. Kishte tre vjet që ishte antar i komitetit të rinisë së shkollave të cilave i ka sherbye ashtusi donte “partia”!!.

Në muejn maji, pak javë para mbylljes së vitit shkollor, Prof. Thanasi gjen një moment dhe organizon një mbledhje bashkë me sekretarin, Bepin, “me më thye mue dhe Eduard Çiurçisë nga një notë në sjellje, pse u qeshem…në oren e marksizmit…” Po mos t’ishte kundershtue propozimi nga Luçije Abati, dhe sikur gjithë kolektivi i klasës mos të mbante krah nga qendrimi i saj, edhe sot nuk do t’ishe me dokument mature e kushedi ku ishte fundi!

 As këshilli pedagogjik nuk e pranoi propozimin e tyne, që si argument kryesor perdornin “biografinë” tonë.

Perfundoi viti shkollor dhe shumica iken nder fshatra. Bepi me disa “konviktorë” shkuen me studjue jashta shtetit, në Moskë dhe në vende të tjera socialiste… Vitet ecnin si gjithnjë! Kujtime që nuk shlyhen.

Me rasen e 10 vjetorit të maturës, në vitin 1966, unë përgatita një ekspozitë personale, me rastin e grumbullimit të shoqnisë sonë shkollore në shkollen pedagogjike, traditë që vazhdohet edhe sot nga ishstudentët e atyne viteve. Fjalen e hapjes e mbajti Ferdinand Paci. Ishte jo vetem shok shkolle po edhe Mik i emi deri në diten e fundit të jetës së Tij…

Një ditë ma parë, pra me datën 24 Qershor të 1966, tue kalue kah Kafja e Madhe, po shoh një burrë me kapelë republika të ndalun tek blini përballë hymjes. Kur u afrova afër shoh se ishte Prof Ganiu, që kishte ardhë nga Tirana për takimin tonë tradicional dhe po fliste me Bep Jubanin. Prof. Ganiu kishte plot 6 vjet që ishte trasferue në një shkollë teknike atje. Prita sa u nda prej Bepit dhe mbasi u përshëndetëm, me kërkesën e Tij, hyme me pi nga një kafe. Porsa u ulëm më pyeti për Bep Jubanin. I thashë vazhdoj mos me folë me té që nga mbledhja e fundit të vitit të maturës. Atëherë Prof. Ganiu hapi një histori të vitit 1956, kur isha maturant.  Aso kohe Ai  kishte pasë një të njohun të vetin oficer në degën e mbrendshme të Shkodres, që e kishte thirrë në degë dhe i kishte kërkue mendim si drejtor shkolle, nëse mundej të ishte e vërtetë kjo deklaratë e lëshueme nga sekretari i rinisë komuniste të shkollës, Bep Jubani? – Ky e kishte lexue: “Traktet e hedhura këto ditë në shkollën Pedagogjike, mendojmë se janë shkrue nga Federik Radovani, mbasi ai ka shkrimin e bukur dhe të ngjashëm me këte të trakteve. Njëkohësisht dy vëllaznit e tij, janë përjashtue nga shkolla se nuk janë pajtue me frymën revolucionare të shkollës sonë. Në fund kishte firmue Bep Jubani. Prof. Ganiu ishte pergjegjë: “Jo, kurrë nuk e ka bërë Fritzi këtë, jo! Unë e njoh mirë dhe ju garantoj se ai nuk është aq i papjekur. Domëthenja e kësaj deklarate ka lidhje me një kurdisje të Bepit me prof. Enver Thanasin, dhe ka të bëjë me një keqdashje të tyre ndaj Fritzit. Bepi ka punuar shumë për të eleminuar këte njëri, ai edhe tek unë ka tentuar të më bind per gjëra të tilla…Fritzi nuk është i tillë. Ai është ndër nxënësit më të përgatitur dhe të rregullt të shkollës, për këtë ju garantoj unë e po qe nëvoja këto fjalë i thëm edhe më lart!” Ky ishte Prof. Gani Daiu nga Elbasani perballë një agjenti sigurimi nga Shkodra!..

Ata Profesorë asht e vertetë që nuk vijnë ma qytetit të Shkodres!

Ata Mësues nga Elbasani ishin edhe prindët tanë, po edhe dashamirë të pashoq!

Asht e vertetë se kanë kalue shumë vite po Ata mbesin të Perjetshem nder kujtimet tona!

Shumica vertetë nuk jetojnë, po Emnat e Tyne nuk shlyhen asnjëherë nga kujtesa!

Themelet e asaj edukatë janë të pashlyeshme!

Edhe sot ajo edukatë vazhdon me nxjerrë filiza tek ajo lulishtë që na kujton aq shumë vepra të perherëshme, të Atij brezi të Paharrueshem t’ Atyne Miqve të Pavdekshem t’ Elbasanit të Shqipnisë sonë!

E me Ata Profesora rreshtohen edhe qytetarët e Korçës dhe të qyteteve të tjera…

Ata kujtime shkelqejnë edhe sot nder Ata Gurë të daltuem atëherë!..

Kujtime, kujtime… Kujtime që janë shkrue perjetësisht nder Gurt’ e Rozafes…

Rozafës, Asaj Plakës së vjeter karrshi Taraboshit…

            Melbourne, 28 Fruer 2025.

Refleksionet e publicistit: Kur Venizellos pranon botërisht, se ushtria e tij ka vrarë në tokat tona 15.000 shqiptarë…

Nga Gani Vila

Pjesa e dytë

Detyrimi që unë po shkruaj rreth këtyre krimeve të planifikuara antinjerëzore, të kryera në ato vite nga ushtria e rregullt e shtetit grek, nuk vjen për faktin se unë jam nga ajo zonë, as për faktin se në mes të 375 personave të masakruar, nga data 2 deri në 10 korrik të vitit 1914 në fshatin Panarit të Korçës, 25 persona i përkasin të parëve të familjes sime, të cilët janë djegur të gjallë nga ushtria greke në shtëpinë e Rrape Vilës në lagjen “Vilë”, por më shumë jam i shqetësuar për qëndrimin antikombëtar dhe antinjerëzor të vetë shtetit shqiptar dhe të gjitha qeverive të tij të mëparshme, qysh nga kryerja e gjenocidit grek dhe deri më sot.

Deklarata e papërgjegjshme që përmenda më sipër, të Qeverise Shqiptare dhe të vetë Kryeministrit Edi Rama, krahas ofendimit dhe denigrimit që i bën kësaj popullsie, sjell dëme të interesave tona kombëtare të brendshme dhe të jashtme. Këto qëndrime dilitanteske të diplomacisë shqiptare, na paraqesin në botë dhe para atyre që na kanë vrarë pa dinjitet, si një komb pa thelb, që nuk njohim të kaluarën e të pa orientuar për të ardhmen, pa histori, të pa fe, pa strategji të brendshme dhe të jashtme kombëtare barbarë, të paditur e të pakulture, frikacake, etj.

Me deklarimet tuaja keni turpëruar të vdekur e të gjallë në dije, moral, në traditë e në kulture. Respekti dhe nderimi ndaj shqiptarëve të vrarë e dëbuar nga shteti grek që ka kryer gjenocid për pastrim etnik në Shqipërinë Juglindore në vitet 1913-1914 e në vazhdim, nuk është vetëm detyrim kushtetues që ju keni si kryeministër, por për të vrarët është edhe detyrim moral, tradicional e njerëzor, jo vetëm për shqiptarët, por edhe për grekët e mbarë njerëzimin.

Keni menduar dhe folur keq, prandaj duhet të reflektoni sa me parë, sepse deklarimet e papërgjegjshme që ju keni bërë, dëmtojnë interesat tona kombëtare dhe nga ana tjetër nuk sjellin klimë të favorshme dhe as përmirësojnë marrëdhëniet midis Shqipërisë dhe Greqisë. Ka kaluar me shume se një shekull Z. Rama, kur janë kryer këto krime nga ushtria greke e udhëhequr nga homologu juaj i asaj kohe, Elefteros Venizellos, i cili kur e pa se po dështonte në rrugën diplomatike për marrjen e Vorio Epirit, vendosi t’i dëboje dhe t’i asgjësoje me çdo kusht shqiptarët e këtyre trevave pa dallim; myslimanë dhe të krishterë, që nuk pranonin se ishin grekë.

Venizellos, kryeministri i Greqisë, i etur për të gllabëruar sa më shumë territore për realizimin e ëndrrës së “Megaliideas”, në vitet 1913-1914, përdori me efikasitet diplomacinë, kartën e aleancës me grupin e Antantës, shfrytëzoi lidhjet me shtetet e tjera dhe gjendjen kaotike që solli lufta Ballkanike dhe veçanërisht situatën e pasigurt të asaj kohe në Shqipëri.

Venizellos, disa vite mbasi kishte kryer krimet maka bre në Shqipërinë Juglindore, në Konferencën e Paqes më 24 shkurt të vitit 1919 (dosje nr. 5) ndër të tjera lidhur me këto krime do të shprehej; “Vrasjet e 15.000 shqiptareve myslimanë, janë bërë nga elementet violentë të krishterë….”! Pra Venizellos pranon botërisht se ushtria e tij ka vrarë në tokat tona 15.000 shqiptarë, civile të pa fajshëm, shifër e cila në realitet është rreth 50. 000 mije.

Nga burime të sigurta është vërtetuar dhe bie poshtë teza se këto krime i kryen të krishterët shqiptarë, të ndihmuar nga ish- të burgosurit e Kretës. Qeveria e Venizellosit, për t’i shpëtuar akuzave që mund të ngriheshin ndaj Greqisë, për krime kundër njerëzimit, investoi dhe manipuloi të vërtetën duke ia paraqitur opinionit ndërkombëtar botëror sfidën, se shqiptarët janë vrarë mes tyre dhe nga kriminelë grekë të pa kontrolluar. Kjo legjendë, që edhe sot serviret si arsye për justifikim, fatkeqësisht është “ngrënë” nga të gjithë syleshët tanë pushtetarë.

Çka thotë Venizellos asgjë nuk është korrekt, sepse është vërtetuar me prova të sigurta, dëshmi dhe me dokumente se ushtria e Greqisë, pas tërheqjes së detyruar nga ndërkombëtarët, që ajo bëri nga tokat shqiptare në vitin 1913, u rikthye përsëri në tokat tona në janar të vitit 1914, por ketë herë ushtria e rregullt greke, ishte e veshur me uniforma civile dhe e shoqëruar edhe nga priftërinjtë e kishës greke të cilët, ishin pjesëmarrës aktivë në këto krime.

Krahas armatimit personal ushtarët grekë ishin të pajisur edhe me mjete të dhunshme fizike, si kama, hanxharë, thika etj., për të masakruar e vrarë barbarisht popullsinë civile, për të mbjellë tmerr dhe frikë tek shqiptarët me qëllim që ato familje që kishin ikur nga shtëpitë ku jetonin, të mos ktheheshin më. Njëkohësisht qeveria Venizellos para ndërkombëtarëve do të justifikonte se këto krime janë kryer nga persona civilë dhe jo nga ushtria greke. Kështu grekët e realizuan gjenocidin dhe e manipuluan atë për t’ju shmangur gjykimit të drejtësisë dhe turpit në arenën botërore.

Ky “sukses” i grekëve fatkeqësisht është ndihmuar edhe nga vetë shteti dhe qeveritë shqiptare, të cilët për të qëndruar në pushtet të zhytur e të baltosur në injorance e tradhti, na kanë turpëruar si komb për një shekull të terë, duke harruar të vrarët dhe u kanë dhëne lavdi krimineleve dhe shtetit grek. Ndër kohë, krimet që ushtria greke i ka kryer në Shqipërinë Juglindore në vitet 1913-1914, nga studio prestigjioze ligjore amerikane, angleze, etj., janë klasifikuar “Gjenocid për pastrim etnik”.

E pra i nderuar z. Kryeministër, gjenocidi që ushtria greke kreu ndaj popullsisë civile të Shqipërisë Juglindore në vitet 1913-1914, është arsyeja dhe koha kur marrëdhëniet e mira të bashkëpunimit fqinjësor që ekzistonin me grekët u gjakosën. Në këto vite janë prishur marrëdhëniet ndër vëllazërore midis Shqipërisë dhe Greqisë. Këtu në vitet 1913-1914, është koha për t’i zgjidhur problemet me Greqinë dhe jo nga viti 1945, siç deklaroni ju. Gjithçka që është bërë e folur mbas këtyre viteve edhe deklaratat tuaja kanë qenë dhe janë një falsitet marrëdhëniesh gjoja të “mira” dy paleshe!

Edhe Gjenocidi ndaj Çamëve nuk ka filluar ne vitin 1945, edhe Ligji i Luftës nuk është arsye veç për Çamët…! Nuk është koha të heshtni z.Rama, si qeveritë e mëparshme. Greket kërkojnë Vorio- Epirin. Në shkollat dhe në ushtrinë greke, në raste festash kombëtare nxënësit e ushtarët, këndojnë këngën e Vorio-Epirit përpara Parlamentit grek, në pllakë guri është gdhendur harta greke që përfshin edhe Vorio Epirin, po ashtu edhe kisha greke me format e saj bekon vazhdimisht çështjen e Vorio-Epirint. Ky është shteti grek që punon dhe investon, çdo orë, çdo ditë, çdo javë, muaj dhe vite, me pagesa e pensione, me korruptime, me presione, me shantazhe e agjentura.

Ata kërkojnë të ndërtojnë varre në tokën tonë të përgjakur prej tyre, kërkojnë të marrin detin e favore të tjera. Do të përmend një rast qesharak, por që flet shumë për ne shqiptaret, kur grekët guxojnë të thonë; përse Parlamenti i Republikës të Shqipërisë, zgjodhi si nënkryetar të Parlamentit Shqiptar, shqiptarin Shpëtim Idrizi.

Të gjitha këto e shumë veprimtari të tjera antishqiptare të grekëve, kanë vetëm një qëllim; “ëndrrën e vjetër”. Ata guxojnë t’i bëjnë këto deklarime e veprime hapur, pasi shikojnë se në pushtetarët shqiptarë mungojnë ndjenjat kombëtare. Pushtimi i gjatë i Shqipërisë nga Turqia, sidomos shekulli i fundit si dhe fqinjësia kanë favorizuar Greqinë për të na vjedhur e përvetësuar historinë tonë të lashtë kombëtare.

Mbi gjakun e patriotëve shqiptarë që i dhanë Greqisë pavarësinë, grekët ngritën kombin e tyre. Nipërit dhe stërnipërit e arvanitasve, dikur krenarë për origjinën e tyre, sot e kanë për turp të thonë se janë shqiptarë. Edhe pse Ju z.Rama, jeni pak me i ri se unë, të dy jemi shkolluar në të njëjtin regjim, edhe pse profesionet i kemi të ndryshme, kemi patur mundësinë për të mësuar të njëjtën histori për popullin shqiptar, ndaj mua nuk më çudit mungesa e njohurive tuaja për gjenocidin që grekët kanë kryer në Shqipërinë Juglindore, në vitet 1913-1914, pasi ajo nuk është pasqyruar në librat e ‘Historisë së Popullit Shqiptar’ e këtu nuk është faji juaj kur flasim si Edi, pasi edhe unë po të mos isha nga kjo zonë që po flasim, do të isha i paditur si Ju.

Por Edi Rama në rolin e Kryeministrit të Shqipërisë e, veçanërisht në kohën e favorshme të mandatit tuaj, kur mediat kanë vite që flasin e shkruajnë për ketë gjenocid, edhe në se nuk keni këshilltarë të aftë e të zotë, si kryeministër, vetë JU keni patuar mundësi që të merrnit njohuritë e nevojshme për këto krime e, të urdhëronit fillimin e procedurave për përgatitjen e dosjes të këtij gjenocidi.

Përse z. Kryeministër shteti shqiptar vazhdon të ketë këtë inferioritet ndaj shtetit grek. Keni 26 vjet që të gjitha qeveritë shqiptare i ndjek pararoja e presionit helen, se mos emigrantët shqiptarë që jetojnë në Greqi, shteti grek do t’i kthejë në Shqipëri.

Emigrantët shqiptarë në Greqi, ndonëse në censurë, kontroll ,trysni fizike dhe mendore të gjithanshme, vazhdojnë të punojnë e të ndërtojnë Greqinë në një kohë kur po humbasin me shpejtësi, pa e kuptuar identitetin, traditat, kulturën, gjuhën e veçanërisht perspektivën e fëmijëve dhe të familjeve të tyre. Ashtu si trajtohen në Greqi emigrantët, po shkojnë drejt injorim- asimilimit, të cilët edhe mbas 50-100–200-300 vjetëve e më shumë, edhe pse kanë marrë pasaporta Greke nuk do të quhen kurrë grekë, por shqiptarë të përbuzur si trashëgiminë breza, siç ka ndodhur edhe me arvanitasit.

Atëherë kurrë nuk është vonë z.Rama, ndaj ju lutem që me autoritetin e Kryeministrit të Shqipërisë, të vini në shërbim të popullit tuaj, ministritë, institucionet, Akademinë e Shkencave, historianë profesionistë për hartimin e dosjes për Gjenocidin që Grekët kanë bërë në Shqipërinë Juglindore në vitet 1913-1914 e në vazhdim. Duke vepruar kështu z.Rama do të qetësohemi ne të gjallët dhe do të vini në vend dinjitetin e të parëve tanë që shteti grek ja u ka shkelur duke i dëbuar, torturuar, masakruar, vrarë, djegur të gjallë, përdhunuar e rrëmbyer nënat, motrat e vajzat tona, në shtëpitë tona.

Po ashtu edhe qeveria greke e veçanërisht populli grek, kur të mësojë të vërtetën se të parët e tyre e kanë kryer këtë gjenocid, do të kërkojnë falje, për krimet e do të jenë të gatshëm për të paguar dëmshpërblimin e nevojshëm, në të kundërt dosja le t’i kalojë institucioneve të drejtësisë ndërkombëtare. Nëse ndodh kështu, autoriteti i shtetit shqiptar, ngrihet në nivelet e fqinjëve dhe marrëdhëniet shqiptaro-greke do të rivendosen në baza të shëndosha.

Është e nevojshme dhe keni mundësitë z.Rama, të veproni si burrë shteti e nëse kjo nuk ndodh, prapë ju lutem, si piktor që jeni, të bëni një pikturë kushtuar shqiptarëve të vrarë nga gjenocidi grek. Po ashtu edhe pse feja është e ndarë nga politika në Shqipëri, ju lutem që të ndikoni edhe tek kreu i Kishës Ortodokse Shqiptare, të mbajë një meshë për shpirtrat e të vrarëve myslimanë e të krishterë nga ushtria greke dhe veçanërisht për kolegun e tij At. Stath Melanin nga Përmeti, që ushtria greke e vrau vetëm pse ishte shqiptar dhe kokën sipas urdhrit të kishës greke e çuan në Athinë.

Z. Kryeministër, do të kisha dëshirë që nga mërgimi i largët ku jetoj t’ju falënderoja për punë të mirë që po bëni ndaj popullit tonë, por kjo nuk ndodhi. Në këto rrethana duhet t’ju drejtohem institucioneve më të larta kushtetuese të shtetit shqiptar.

Edhe pse unë e di që Presidenti i Republikës të Shqipërisë aktualisht ka kompetenca të kufizuara kushtetuese, edhe pse e di që Parlamenti i Shqipërisë, fatkeqësisht është i kriminalizuar dhe seancat e kuvendit ka vite që janë kthyer në humor, po i shkruaj këto rreshta për të respektuar shtetin tim, për respekt të atyre shpirtrave që nuk prehen të qetë, por edhe për t’i bërë të ditura këto krime, ketë gjenocid që Ushtria Greke ka kryer ndaj të parëve tanë që edhe pse në jemi të pa kënaqur ndaj shtetit dhe qeverisë shqiptare, le të ngelen në kujtesën e mbarë popullit shqiptar, veçanërisht për gjeneratat që do të vinë dhe situatat ndërkombëtare që ndryshojnë aq shpejt.

I nderuar zoti President i Republikës së Shqipërisë, i nderuar zoti Kryetar i Kuvendit të Shqipërisë, pavarësisht se problemi për të cilën unë po shkruaj si ngjarje, është më i hershëm se ardhja Juaj në pushtet, ndaj nuk ju kërkoj juve ndonjë përgjegjësi për ketë heshtje, por për pozitën tuaj institucionale e kushtetuese që keni, unë kam të drejtë t’ju pyes: Përse ju heshtni ndaj shkeljeve flagrante të deklaratave të papërgjegjshme partiake, të paraqitura në emër të kombit që bëri ministri i Jashtëm i Shqipërisë z. D. Bushati në Athinë dhe kryeministri i Shqipërisë z. E. Rama në Kongresin e PDIUS-së.

Jeni edhe ju të pa ditur ose të pa vëmendshëm? Keni gabuar që nuk keni reaguar. Kush ia dha të drejtën Qeverisë shqiptare që t’ju falë grekëve, krimet e gjenocidit që ka bërë ushtria greke ndaj popullsisë së pafajshme civile shqiptare në vitet 1913-1914 dhe në vazhdim në Shqipërinë Juglindore? Ku e gjeti të drejtën qeveria shqiptare që të shkelë mbi gjakun e foshnjave të lindura e të pa lindur, pleqve e plakave, motrave dhe nënave tona shqiptare të masakruara, të djegur të gjallë, të vrarë në shtëpitë e tyre, në tokën tonë amtare? Të dhëmb shpirti kur mëson që nuk kanë as varre për t’i qarë dhe për të vendosur një tufë lule.

Para dy vjetësh në korrik të vitit 2014 në fshatin Panarit të Korçës, Shoqata Atdhetare Kulturore e Trevës së Vakëfeve Korçë, për herë të parë mbas një shekulli mundësoi përkujtimin e 100 vjetorit të Gjenocidit të ushtrisë greke e cila në korrik të vitit 1914 masakroi, vrau e dogji të gjallë 374 pleq, plaka, gra, djem vajza e fëmijë, mbi 100 panaritas të tjerë të dëbuar vdiqën nga uria dhe epidemia që i zuri gjatë rrugës për në ullishtat e Vlorës dhe fshatrat e tjerë, për rreth dhe mbi 200 familje të krishtere dhe myslimanë e lanë vendlindjen fshatin Panarit, duke shkuar në fshatra e qytete të tjera të Shqipërisë, por një pjese e madhe emigroi edhe jashtë shtetit.

Në ketë përkujtimore morën pjesë deputetë të Kuvendit Popullor të Republikës të Shqipërisë, Arta Dade e Piro Kapurani, Ministri i Bujqësisë të Republikës të Shqipërisë, djali i këtij fshati, Edmond Panariti, përfaqësues të pushtetit lokal, prefekti i Korçës Ardit Konomi, Kryetarja e Qarkut të Korçës Irena Nikaj, Kryetari Komunës Vithkuq Azis Panariti, etj., të cilët janë për t’u përgëzuar pasi ishte hera e parë që të masakruarve të kësaj zone ju “afroheshin” aq shumë pushtetarët shqiptarë.

Por nga filmimet e plota që dy kameramanët e ALBTVUSA-s, A.B. dhe R.H. që i bënë ceremonisë përkujtimore, të lartpërmendurit kanë folur privatisht, me dhimbje ashtu si ata e ndjenin dhe me qenë se kam rastin si bir i atij fshati unë i falënderoj.

Ajo që të bën përshtypje dhe tregon dyfytyrësinë e Shtetit Shqiptar, është fakti se nuk patëm një përshëndetje, fjalë ngushëllimi zyrtare në emër të shtetit dhe të Qeverisë Shqiptare gjë që e prisnin të gjithë të pranishmit. Nuk foli askush që pasardhësit e ekzekutorëve grekë të kërkojnë falje për ketë Gjenocid, nuk foli askush për detyrimet që i dalin shtetit shqiptar që të krijojë dosjen e këtij Gjenocidi dhe të shkruhet drejt e vërteta në ‘Historinë e Popullit Shqiptar’, si pjesë e kësaj historie.

Ju z. Kryeministër, para se të merrnit detyrën jeni shprehur në mediat shqiptare, se një nga arsyet që donit të uleshit në karrigen e Kryeministrit, ishte që të ngelesh në historinë e Shqipërisë, natyrisht për mirë. Por edhe në qoftë se bën keq me atë detyrë që ju keni do të ngeleni në histori.

Po ata të parët tanë njerëz të thjeshtë, bujk e blegtorë, zanatçinj e shtëpiakë, fëmije që kullosnin bagëtinë, që luanin rrugicave të fshatit e që greku i vrau, se kanë pasur fatin, mundësinë dhe komoditetin tuaj që të uleshin në një kolltuk si ai i juaji, ndaj unë ju pyes:

Si mendoni JU z. Kryeministër i Shqipërisë, për cilët duhet të shkruhet në Historinë e Popullit Shqiptar, më parë për 50.000 të vrarë barbarisht nga Gjenocidi grek në Shqipërinë Juglindore, apo për Kryeministrin Edi Rama, gjallë në kolltuk? Z. Rama, është koha ta hapni kapakun e poçes, tija hiqni petën lakrorit grek./ Memorie.al

NANA  SHQIPNI  QINDRO!- Nga Fritz RADOVANI

 

 

  • O  NANA  SHQIPTARE,

 

NUK  JENI  AQ  PAK  SA  MOS  ME  JU  KUJTUE !..

MBI  45.000  FUTA  T’ ZEZA  E  DEGERMIA   MBAS   VITIT 1944, MBULUEN  KOKAT  E  NANAVE  TONA.

JANË  ATO  FATZEZA  QË  DISHRUEN  ME  I  PASË  LOÇKAT  E  ZEMRES  S’ VET  N’ PREHEN  E, ME LOTET  E  VETA,  ME  UA  LA  PLAGET  E  TRUPIT, ATA  PLAGË  TË  DORËS  BARBARE  T’ ATIJ  TIRANI, QË  UA  KALOI   EDHE  XHULLIJVE  TË  KRISHTIT…

AH, O NANË, VETEM HANXHAR’ E HESHTA, PROVOI  AJO  ZEMER !..

 

Melbourne, 22 FrUER 2025.

Author: Fritz RADOVANI

Translated by Julian ÇEFA

MOTHER  ALBANIA  BE  STRONG !

 

OH  ALBANIAN  MOTHER,

YOU’RE NOT JUST A FEW, SO WE CANNOT REMEMBER YOU. IN 1944, OVER FORTY FIVE THOUSAND BLACK KERCHIEFS AND VEILS COVERED THE HEADS OF OUR MOTHERS. THEY ARE THOSE UNLUCKY MOTHERS WHO WISH TO HAVE THE DEAREST OF THEIR HEART IN THEIR LAPS, AND WITH THEIR TEARS TO WASH THE WOUNDS OF THERE BODY. THOSE WOUNDS FROM THE BARBARIAN HANDS OF THE TYRANT, WHOSE TORTURE PASSED THAT OF JESUS.

OH MOTHER, ONLY SPEARS AND SWORDS TRIED YOUR HEART.

 

“Mehmeti pati lëkundje…”- Letra sekrete e Enverit për Titon më 1948 për bashkimin e dy ushtrive! Pikat e Promemories, kush ishte komandanti që firmosi

Pikat e Promemories, kush ishte komandanti që firmosi

PROF.DR. ELMAS LECI/ Kjo më poshtë është letra sekrete, që Enver Hoxha i dërgoi J.B.Titos më 16 mars të vitit 1948, për bashkimin e Ushtrisë shqiptare me atë jugosllave:

 

“I dashur Marshall,

Shoku ynë gjeneral Kristo Themelko, së bashku me gjeneral Kupreshanin ardhën në Beograd për të biseduar me Shtatmadhorinë Jugosllave, çështjen e unifikimit… Mendimi ynë mbi këtë është ky: Në parim duhet të krijohet një Komandë Unike pse nuk mundet që në një front ku ndodhen dy ushtritë si tonat, të veprojnë kundra të njëjtit armik nën dy Komanda të veçanta. Për karakterin e kësaj Komande Unike, format, mënyrat e veprimit dhe momenti i shpalljes së saj, ne nuk jemi në gjendje t’i përcaktojmë si duhet. Por bashkëpunimi i Shtatmadhorisë suaj dhe delegatit tonë, si dhe sugjerimi Juaj, do të na ndihmojë neve për marrjen e një Vendimi të përbashkët definitiv mbi këtë problem”, Unifikimin”.129)

Letra e mësipërme është në përgjigje të kërkesës së J.B. Titos, i cili i kishte kërkuar Enver Hoxhës që për unifikimin e dy ushtrive të hartohej e të nënshkruhej një Promemorje bashkimi, e cila do të ishte “në interes të përforcimit të mbrojtjes të vendeve tona dhe të forcimit të ushtrisë së përbashkët”.

Para letrës së mësipërme të Enver Hoxhës për Mareshallin Tito, kemi ngjarjet e korrikut të vitit 1947 dhe të dhjetorit të po atij viti, ku u hodhën konturet e bashkimit të ushtrisë sonë me atë jugosllave. Për ato konture kishin ardhur në Shqipëri delegacione ushtarake jugosllave, ku në atë të korrikut 1947 binte në sy përbërja e nivelit të lartë sepse në krye të tij ishte gjenerali Koça Popoviç, Shef i Shtabit të Përgjithshëm i Ushtrisë jugosllave, gjenerali Vukmanoviç Tempo, (një emër i i njohur në Shqipëri që gjatë Luftës Antifashiste, për ndikimin që kishte pasur në ngjarjet politike në Shqipëri) Drejtor Politik i Ushtrisë jugosllave pas Çlirimit, gjenerali Rade Hamoviç Shef i Drejtorisë Operative etj. Edhe më parë në 23 deri më 27 dhjetor të vitit 1946 kishin ardhur në Shqipëri gjenerallejtnanti Rade Hamoviç Shefi i Drejtorisë Operative të Shtatmadhorisë jugosllave, që ishte edhe me delegacionin e korrikut.

Dokumenti apo Promemoria e Unifikimit të Ushtrisë kishte si pikë të parë pikërisht faktin se “duhet të kalohet sa më parë në njësimin (njësimi është e njëjta gjë me unifikimin apo bashkimin) e Ushtrisë shqiptare me Ushtrinë jugosllave dhe pikat e Promemories ishin që mes Ushtrive shqiptare dhe asaj jugosllave të bëhej:

1.Unifikimi i sistemit të mbrojtjes dhe forma e organizimit.

2.Unifikimi i armatimit dhe i furnizimit.

3.Unifikimi i metodës të stërvitjes së reparteve dhe i përgatitjes së shtabeve.

4.Unifikimi i normave të jetesës në Ushtri.

5.Unifikimi i sistemit të evidencave dhe i administratës.

6.Unifikimi i metodës së drejtimit të gjithë ushtrisë.

Përveç këtyre Promemoria, ka edhe shumë nënpika përgatitore deri në hyrjen në fuqi të Aktit përfundimtar të unifikimit. Hartuesit e Promemories i shihnin pikat e nënpikat e saj si rrugën e vetme, që do ta mundësonte unifikimin e të gjithë sistemit të punës në Ushtrinë shqiptare me Ushtrinë jugosllave. Në fakt, në një studim mbi këtë dokumentPromemorie theksohet edhe fakti se po në verën e vitit 1947 në Moskë, Enver Hoxha do kërkonte që instruktorë ushtarakë sovjetikë të vinin në Shqipëri.131) Kjo ishte “loja” dyfishe e Enver Hoxhës që e mbajti në pushtet, si masë ndaj asaj që jugosllavët nuk kishin shumë besim te ai. Këtë e kishte ndjerë mirë Enver Hoxha, ndaj përpiqej të bëhej sa më i besueshëm për jugosllavët duke sakrifikuar edhe Ushtrinë për qëndrimin e tij në pozitat e “njësh”-it.

Dokumenti apo Platforma – Promemorja, që u formulua në takimin jugosllavo – shqiptar përmban 18 pika, të cilat rezulton se Enver Hoxha i ka firmosur dhe pas kësaj delegacioni ushtarak jugosllav kërkoi takim me Enver Hoxhën, i cili nuk i kundërshtoi dhe i miratoi propozimet e tyre. Ndërsa për Mehmet Shehun, ish Shef i Shtabit të Përgjigjëm, në dokumentet e partisë është thënë se “pati lëkundje lidhur me Unifikimin”, por e vërteta është krejt e kundërta. Ai vetë e ka pohuar në mbledhjen e Byrosë Politike më 8 janar të vitit 1948 se “ nuk jam kundër bashkimit të Ushtrisë sonë me atë jugosllave. Unë kam punuar dhe punoj për këtë…”.132) Duket se edhe Mehmet Shehu Shef i Shtabit të Përgjithshëm në atë kohë, bënte lojë dyfishe, se ai ishte edhe pro rus dhe siç duket për çështje pushteti zbatonte dy vija. Këtë jugosllavët e kishin kuptuar dhe kur u bë zëvendësimi i Mehmet Shehut me Shef Shtabi Beqir Ballukun, duket sikur u “zhdukën” të gjitha pengesat e bashkimit të Ushtrisë. Këtë e përforcojnë edhe dokumentet që flasin për vizitën në Beograd të gjeneralëve Beqir Balluku, Kristo Themelko etj. ku u pranua madje edhe ardhja e Divizionit Jugosllav në Korçë. Në fakt, vetë Enver Hoxha i kishte miratuar të gjitha këto propozime, por më pas, kur u prish Stalini me Titon, i mohoi ato e nuk i zuri më në gojë, duke e mbushur gjithçka me propagandën anti Tito.

Nëse nuk do të kishte ndodhur prishja e madhe në vitin 1948 mes Stalinit e Titos, vetë Enver Hoxha dhe qeveria e tij komuniste e kohës, do të kishte ngelur peng i politikës vasale ndaj Jugosllavisë. Kjo pasi pothuajse të gjitha llojet e marrëdhënieve të vendosura me Jugosllavinë e pasluftës, kishin në bazë të tyre platformat njësuese e bashkuese, qoftë në sektorin ushtarak e atë ekonomik, ashtu edhe në jetën politike në vend.

Promemoria për bashkimin e Ushtrisë shqiptare me Ushtrinë jugosllave, jo fort e njohur për publikun e gjerë që i takon vitit 1947, gjendet ne Arkivin e Forcave të Armatosura të Shqipërisë, plot katër faqe material, ku shpalosen idetë se si do të veprohej deri te ky bashkim i ushtrisë tonë me atë jugosllave, që ishte një plan i vjetër që gjatë Luftës, ku J.B.Tito i kërkonte ose më mirë i diktonte Enver Hoxhës krijimin e Shtabit të Përbashkët Ballkanik. Për këtë ide u ndërmorën aso kohe shumë masa dhe në fakt ishin pararendëset e Federatës Ballkanike e rizgjuar edhe njëherë në kohën tonë. Këto ide lidheshin atëherë me “gllabërimin” e Shqipërisë, ku pjesë e atij plani ishte edhe bashkimi i Ushtrisë shqiptare me atë jugosllave. Për ta bërë fakt bashkimin, ka qenë fillimisht edhe dislokimi apo ardhja në zonën e Korçës i një Divizioni Jugosllav apo dy siç e gjejmë në disa dokumente, hap ky i ndërmarrë nga jugosllavët e që përbënte një rrezik të madh edhe për prishjen e balancave në Ballkan. Punë tjetër që Shqipërinë e ndihmoi Zoti nuk ndodhi as njëra as tjetra, as ajo që me firmën e tij Enveri e la pa mbrojtje Shqipërinë, as ajo e suprimimit të Ushtrisë tonë në atë jugosllave. Thamë se ndihmojë zoti Shqipërinë pasi u prish Stalinit me Titon për çështje rivaliteti, si rezultat shpëtoi edhe Shqipëria nga suprimimi i Ushtrisë firmosur nga Enveri dhe vetë Shqipëria që mos o zot do kishgte përfunduar pjesë e Jugosllavisë.

Autori: Drejtor Ekzekutiv Instituti i Sigurisë dhe Mbrojtjes

/Gazeta Panorama

Në fillim të 1945-ës, në Shpal, komunistët ngritën Zyrën Informative, që ndërlidhte rrjetin e spiunëve për gjithë Mirditën, e cila drejtohej nga Bardhok Biba dhe…

Mirdita gjeografikisht i takon të jetë në zemër të trojeve shqiptare, aty ku 800 vjet ma parë, u ngrit Shteti i Arbrit. Gjithmonë janë mundue ta shpërbajnë kët mrekulli iliro–arbnore, por ja ka dal të mbetet histori kombëtare, kurr e pushtueme, kurr e nënshtrueme, si një kala natyrore e njerëzore. Rezistenca mirditore asht pague me gjak e sakrifica mbinjerëzore, gjatë gjithë historisë së saj. Ja ka dal të mbijetoi në shekuj, kjo falë vetorganizimit shoqnor të veçantë, tipik shqiptar, vetëqeverisje nëpërmjet Kanunit (rregullave e dokeve, brez pas brezi të pranume e zbatume, me nji vullnet të çuditshëm e të papërsëritshëm), në majën e të cilit qëndronte Dera Princërore e Gjomarkajve dhe besimi në Krisht.

Mirdita heroike e pa veten të pushtueme vërtet dhe egërsisht, vetëm kur në trojet shqiptare, erdhi regjimi komunist sllavo-rus, ma i egri që ka njoh kjo krahinë dhe që për 45 vjet i mohoi lirinë e gjithçka prodhon liria. Mirdita kurr e pushtueme, që i qëndroi 500 vjet pushtimit osman, ra në duart e komunistëve shqiptarë të Enver Hoxhës dhe pasuesit të tij, Ramiz Alia, të cilët e vranë, e prenë, e vorfnuen, e sakatuen, e deformuen, e zvogeluen, i shkatërruan vlerat ma të nalta që kishte në historinë e saj, si dinjitetin, besën, besimin dhe lirinë.

Por damin ma të madh, për sot e të ardhmen, komunistët ja banë të vërtetës së historisë Mirditës, duke djegun e shkatërrue arkivin e ABACISË së Oroshit e, duke e manipulue të vërtetën, siç dinë të manipulojnë komunistët. Ka 80 vjet që burrat ma të nderuem të këtij kombi, nacionalistët e patriotët më të mëdhenj, Klerin, që mbajti ndezun ndër shqiptarë jo vetëm besimin por, edhe dijen e kulturën, bashkë me krenarinë e të qenit shqiptar, i cilësojnë si antikombëtarë e kolabrocionistë. Kur, e vërteta është se; arsyeja e vetme e bashkëpunimit të tyre në çdo rrethanë, ka qenë interesi kombëtar.

Të flasish për rezistencën antikomuniste në Mirditë, patjetër që duhet të kalosh pikësëpari nga Dera e Parë e saj. Në krye të rezistencës antikomuniste, ishte Mark Gjon Marku, kreu i “Komitetit Kombëtar të Maleve”, një nga vlerat më të rralla njerëzore që ka nxjerr kjo derë, sipas mendimit tim. Pra, Marku i Gjonit, i përket gjakut blu të Trojeve Arbënore, rrënjët e tyre shkojnë deri tek Pal Dukagjini e, vijnë deri në ditët e sotme, si Dera e Parë e Kanunit.

Me kët rast, më lejoni tu sjellë në vëmendje një fakt shumë domethanës: në të gjithë të drejtat zakonore përqark Ballkanit, në ato serbe, bullgare, malazeze etj, edhe pse kanë patur krajli e mbretëri, asnjëra prej të drejtave zakonore të tyre nuk ka vendosur normë kanunore, se Dera e Parë e Kanunit, është Dera e një Prijësi të caktuar të tyre.

Ka ndodhur vetëm me ne. Kjo tregon se jo vetëm jemi zemra e shtet-formimit të shqiptarëve me rranjë princërore, por edhe se, sa e rëndësishme ka qenë që në krye të organizimit vet-qeverisës, në Mirditë e të gjithë Dukagjinin, të kishim një Prijës. I ka dal në ballë çdo të keqe që i është kanosur kësaj toke, duke fituar një kredibilitet të padiskutueshëm, ndër të gjitha trevat shqiptare ku flitet shqip.

Shumë nga ju i dini si edhe unë vlerat kombëtare të kësaj Dere të lavdishme shqiptare. Por unë do mundohem shkurtimisht, të sjellë në vëmendje vetëm një moment shume të rëndësishëm dhe delikat për Kombin Shqiptar dhe posaçërisht për Mirditën, Rezistencën Antikomuniste të Mirditës dhe më gjerë, nën drejtimin e Kapidanit të Mirditës, Dr. Mark Gjon Gjomarkaj.

Nga bashkëkohës, familjarë, historianë e studiues të pasionuar të historisë së Mirditës, është hedhur shpesh dritë mbi periudhën 1940-1953 të aktivitetit udhëheqës të Derës së Parë e posaçërisht të gjithë familjes së Kapidanit, Gjon Marka Gjonit, me në krye Kapidan Markun e Gjonit. Si gjithmonë në historinë e saj, ma së pari i dilte për detyrë Derës së Parë të Mirditës, t’i bënte ballë mortajës komuniste.

Në krye të rezistencës antikomuniste, ishte Dr. Mark Gjomarku, i cili si një intelektual i kompletuar, atdhetar e patriot, kuptoi se shqiptarëve po u kanosej një mortajë e vërtetë, e cila kishte për qëllim; shkatërrimin e vlerave ma ekzistenciale kombëtare dhe të mbillte farën e keqe komunizmin sllavo-rus, pasojat e të cilit dihen.

Kapidan Dr. Mark Gjon Markut i vendosur më shumë se kurr, u deklaroi mbështetësve të tij: “Unë ende nuk e kam krye detyrën teme ndaj atdheut… Nuk e lëshoj Shqipninë dhe nuk i braktis njerëzit që më kanë ndjekë me besnikni. Do të qëndroj me ta e me ta do të vdes në malet e vendit tem”.-marrë kjo nga studimi i Prof Nue Oroshit. Në një komunikim tjetër me Nduen (vëllain) Dr. Mark Gjon Marku i përgjigjet:

“Ndue, qe sot fillon një kthesë e re politike, jo vetëm për vendin tonë, Mirditën, por për tanë Shqipnin tonë. Fuqia përdhunuese komuniste na kërcënon. Ajo poshtnon, dhunon, njollos gjithçka të shenjtë që ka shqiptari, ndjenjat e njeriut të thjeshtë, emnin e tij, vetit e tij, virtytet e pastra morale, familjen, nderin, besën, burrninë e Zotin e madh nuk e njeh për zot e ne nuk na mbetet tjetër veçse me kundërshtue me atë fuqi që e kemi në dispozicion…”!

Çfarë parashikimi gjenial! Më thoni të dashur pjesëmarrës, cila nga këto që paralajmëroi para 78 vjetësh Kapidan Dr. Mark Gjomarkaj, nuk u provua, nuk ndodhi ndër shqiptarë? A na poshtëruan?! A na dhunuan?! A e njollosën gjithçka të shenjtë që kishte shqiptari?! A shkatërruan ndjenjat më të bukura të shqiptarit?! A ja bjerrën emrin, vetitë, virtytet e moralin shqiptarit?! A ja përçudnuan familjen?! A ja morën nderin, besën, burrninë?! A ja shkatërruan edhe besimin në Zot?

Komunistët, të diktuar nga komunistët jugosllavë, do të luftonin e zhduknin çdo bazë të lëvizjes kombëtare shqiptare, sidomos për bashkimin  e trojeve shqiptare. Kur shkatërruan e dogjën sarajet e Gjomarkajve, e kishin me Mirditën dhe Gjomarkun. Kur shkatërruan ABACINË e OROSHIT, e kishin me Zotin dhe Mirditën.

E kam theksuar në një temë tjetër që ka organizuar Shoqata Atdhetare e Intelektualëve Shqiptarë “Trojet e Arbrit”, në Kosovë: Në Kongresin e Përmetit të 24 majit 1944, Partia Komuniste Shqiptare dhe Partia Komuniste Jugosllave, morën vendim që të nisnin luftën civile në Shqipëri. Mësymja e Divizionit të Parë të Ushtrisë Naciinal-Çlirimtare të Partisë Komuniste me mbështetjen e Korparmatës së Dytë dhe të Tretë Jugosllave, kishte si qëllim kryesor, për të vendosur pushtetin e komunistëve me grykën e armëve edhe në Veriun e Shqipërisë.

Kjo është edhe koha e fillimit të masakrave komuniste në Mirditë, por edhe e rezistencës me armë në dorë të nacionalistëve, patriotëve të Mirditës e, gjithë Shqipërisë. Praktikisht, për herë të parë Mirdita e pa veten të pushtuar. Çfarë do bënin bijtë e saj? Të pranonin komunizmin sllavo rus, apo të luftonin me çdo mjet kundër tij? Për të kuptuar më mirë se për çfarë luftonte Kapidani Dr. Mark Gjomarkaj dhe sa e drejtë ishte lufta e tij, po ju sjellë në vëmendje se çfarë porosiste udhëheqja jugosllave në Kongresin e Përmetit, nëpërmjet të deleguarve të saj:

“Reaksionarët (nënkupto nacionalistët, patriotët shqiptarë dhe familjet ma në za të kombit, Derën e Parë të Gjomarkajve, Kapidan Dr. Mark Gjonmarkaj, Muharrem Bajraktarin, Mehdi Frashërin, Kol Bib Mirakën etj.), kanë pas sukses në bashkimin e popullit të Shqipërisë së Veriut, në luftë kundër nesh dhe kanë mundë të bindin atë popull, që neve jemi për çështjen serbe e komuniste”. Kjo deklaratë nxjerr në dritë të diellit, se sa largpamës kanë qenë nacionalistët shqiptarë, në lidhje me qëllimet e jugosllavëve. Kishin si qëllim të pamundësonin bashkimin e trojeve shqiptare, e kurrsesi vëllazërimin ideologjik komunist internacionalist…siç kamufloheshin.

Vasaliteti i plotë i PKSH-së e Enver Hoxhës, ndaj jugosllavëve, kuptohet edhe nga porosia e jugosllavëve për Kongresin e Përmetit se: “Vetëm ajo (PKSH-ja, shënimi im) do të qe garantuesja e zhvillimit të drejtë të ngjarjeve në Shqipëri”. Shikojini pra se si lidhen qëllimet e jugosllavëve dhe paralajmërimi që Kapidan Dr. Mark Gjomarkaj, bënte në atë kohë për rrezikun sllavo-komunist, që i kanosej kombit shqiptar. Se kush ishin zhvillimet e drejta për serbo-sllavët, është e kuptueshme dhe u pa me lënien e Kosovës nën Jugosllavi edhe me pëlqimin e qeverisë komuniste shqiptare.

Zaten po shihen edhe sot retë e zeza të kamufluara, si ”Open Ballkan”. Ky vigan i pamposhtur, besnik i atdheut organizoi forcat antikomuniste me djem e burra nga më të mirët që i pat Mirdita, Puka, Kukësi, Dukagjini e Malësia e Madhe, Mati e Dibra, Kurbini e Kruja dhe dolën malit për liri. Sigurisht se kishin shpresë të madhe tek mbështetja anglo-amerikane, por që rezultoi jo efikase dhe madje më vonë, siç rezulton nga situata gjeopolitike, edhe e dyshimtë.

Tashmë Dr. Mark Gjomarkaj, ishte jo vetëm Kapidani i Mirditës, por edhe një burrë që kishte besim e gjithë Mirdita, prijës, trim, i zgjuar, i ditur, atdhetar i vendosur deri në vdekje dhe besnik i idealit kombëtar, që do të bënte gjithçka për të mos e lënë Shqipërinë në duar të komunizmit sllavo-rus. Ndërkohë që pushtuesit komunistë kishin djegur fortesën historike vet-qeverisëse, simbol i qëndresës së Mirditës në shekuj, sarajet e Gjomarkajve. Në fakt komunistët shqiptarë, bënë atë që kishin bërë më parë osmanët dhe serbët, sepse nuk ishte hera e parë që digjej qendra e Mirditës, sarajet e Gjomarkajve.

Në marsin e vitit 1945, Dr. Mark Gjomarku formoi Komitetin Qendror të Mirditës …që më vonë do të quhej “Komiteti Kombëtar i Maleve”. Si një prijës i vërtetë dhe me përgjegjësi kombëtare, në muajin shtator 1945, Mark Gjomarku i bani një thirrje të gjithë krahinave të veriut të Shqipërisë, për rezistencë të armatosur kundër komunizmit. Më dt. 15 shtator 1945, në bjeshkën e Zepës së Fanit të Mirditës, u mbajt mbledhja e këtij Komiteti nën drejtimin e Dr. Mark Gjomarkaj. Në këtë mbledhje Merrnin pjesë:

Prijës si Muharrem Bajraktari, me 150 luftëtarë, Preng Gjergj Keqi e Ali Gjoci, me 30 vetë, Bilal Kola e Kurt Sul Kurti, me 40 vetë; Mark Gjomarku me 100 vetë, etj. Për shkak të vështirësive dhe pengesave që vinin nga veprimtaria e Forcave të Ndjekjes së qeverisë sllavo-komuniste të kriminelëve Enver Hoxha e Mehmet Shehu dhe për pa mundësi ndërlidhje, munguan: Dibra, Kruja, Puka, Dukagjini Kelmendi e Elbasani…! U vendos gjithashtu që rezistenca kundër komunizmit, të zgjerohej duke hyrë në lidhje edhe me grupet antikomuniste kosovare, që kishin bazat në Gjakovë e Prizren dhe që kishin kontakte me nacionalistë, si Muharrem Bajraktari e Pashuk Bib Mirakaj.

Në kujtimet e tij, zoti Nikoll Melyshi, bashkëluftëtar i Kapidanit e drejtues i forcave antikomuniste, thekson se: “Më 27 e 28 tetor 1945, u ba mbledhja po në Mirditë, në bjeshkët e Qamit, ku morën pjesë përfaqësuesit antikomunistë të të gjithë krahinave që ishin ftue, me përjashtim të dibranëve, matjanëve dhe të Elbasanit, sepse kishin ra në përpjekje me komunistët!

N’atë mbledhje u bashkuan fuqitë e delegatëve të Mirditës; të Lumës e të Hasit të Thatë; si Muharrem Bajraktari dhe Mehmet Bajraktari i bashkuem me delegatët e Kosovës, Adem Ali Pozhari, Mehmet Ago Roshkoci e Pashuk Bib Mirakaj; Ymer Bardhoshi e Mark Malaj; Gjon Dostanishta; me pukas, dukagjinas e të Malësisë së Madhe. Luftëtarët e lirisë kaluan 48 orë bashkë, duke bisedu me urti e besim problemet kritike që kishin rrethue popullin tonë. Bisedat qenë shoshitje për të mujtë me hjekë prangat e tiranisë së kuqe, nga fyti i shtrënguem i popullit shqiptar!

Gjithë populli i Shqipnisë së Veriut ishte ba i ndërgjegjshëm me u hedh në luftë, vetëm se ishte në pritje të nji urdhri nga Kryetari i të arratisunve…! U morën shumë vendime, por jo si ai i shpërthimit të një revolucioni të shpejtë, për shkak të mungesës së Dibrës, Matit e Elbasanit, por mbi të gjitha për shkak të mungesës së kryetarit Mark Gjomarku, sepse pati qenë shumë i sëmurë. Kjo qe arsyeja që u la një mbledhje tjetër më 15 prill të vitit 1946, në bjeshkën e Zepës të Mirditës.

Mjerisht edhe ajo mbledhje dështoi sepse Mark Gjomarku, më 13 prill 1946, tue udhtue me shkue në mbledhje me 65 luftëtarë, në katundin Domgjon të Fanit, ka ra në luftë me komunistët…! Mark Gjomarkut nuk iu da lufta për tre ditë me radhë, kështu nuk mujti me shkue në mbledhje në vendin e caktuem…! Me gjithë që ndërlidhja dhe bindja për nji luftë të përbashkët, ishte duke u realizua në të gjitha krahinat e veriut dhe të Shqipnisë së mesme, mjerisht turmat e forta e të shumta të brigadave speciale të komunistëve në ndjekje të luftërave, kishin paralizue të gjitha mbledhjet e krahinave…!

Në marrëveshjen që bani Mark Gjomarku me parinë e Shkodrës, Durrësit dhe Tiranës, në akord edhe me krahinat e tjera të Shqipërisë së Veriut, u vendos që Komiteti Qendror të transferohej nga Mirdita në Shkodër, me emnin Organizata “Bashkimi” (me pseudonime emrash e zyra të pa përcaktuara) … Mbas përcaktimit të Komitetit Qendror në Shkodër, Nën-komiteti Krahinor i Mirditës, mori emrin “Lidhja Kombëtare e Maleve”…! Në Mirditë, në këtë kohë qarkullojshin: 530 luftëtarë të vendosun, të nda me çeta prej 5 deri në 10 veta bashkë…” Përfundon rrëfimin Nikoll Melyshi

Qeveria komuniste e Tiranës, formoi Brigadat Speciale të Ndjekjes, me partizanë (paramendoni partizanë, kur lufta kishte mbaruar, d.m.th., partizanë kundër shqiptarëve), të gjithë me rroga mujore dhe i nisi për Mirditë tre brigade, me nga 1.500 veta çdo brigadë, në ndjekje të luftëtarëve mirditas. Populli i ndihmonte luftëtarët dhe i strehonte dhe nuk trembej aspak nga torturat e mjerimet dhe pushkatimet e përditshme, që bajshin partizanët në çdo katund.

Kapidani Dr. Mark Gjomarku, e dinte se vetëm një mobilizim i përgjithshëm me luftëtar shpi për ship, do të mbërrinte me ba një luftë fitimtare dhe ky ishte qëllimi i tij. Sigurisht ngjarjet patën një dinamikë të shpejtë dhe gjeopolitika po ashtu, që pamundësuan një organizim të përgjithshëm, ashtu siç kishte objektiv kryetari Kapidan Dr. Mark Gjomarku. Pra në planet e tij, ishte një organizim i mirëfilltë ushtarak të përgjithshëm. Nga ana tjetër komunistët nën drejtimin e tutorëve jugosllavë, kishin intensifikuar masat për pushtimin e çdo pëllëmbe toke shqiptare. Ishin të informuar mbi organizimin e “Komitetit Kombëtar të Maleve”.

Ja si shpreheshin komunistët në qarkoren e tyre të kohës:

“Në kushtet kur mbeturinat e bandave tradhtare, kishin pësuar goditje të rënda dhe humbje të mëdha njerëzore e materiale, kur forcat e Korparmatës III, nën udhëheqjen e Partisë, zhvillonin operacione të ashpra, për ‘shfarosjen kryekëput të reaksionit’, kriminelët kryesorë të luftës’ që ende nuk ishin asgjësuar, si; Mark Gjomarkaj, Muharrem Bajraktari, Prengë Përvizi, Prenk Cali e Llesh Marashi, Pashuk Miraka, Fiqiri Dine, Hysni Dema, me qëllim që të dilnin nga gjendja e rëndë e të organizoheshin, u mblodhën në shkurt të vitit 1945, në malet e Mirditës, formuan ‘Komitetin e Maleve’.

Në krye të këtij komiteti, që kishte si qëllim të bashkonte gjithë nacionalistët shqiptarë të veriut, luftonin kundër pushtetit të demokracisë popullore (këtu thonë të vërtetën komunistët, sepse lufta e “Komitetit Kombëtar të Maleve”, ishte qartësisht luftë kundër pushtetit sllavo-komunist, që po instalohej me forcën e armëve në Shqipëri. Shënimi im), qëndronte Mark Gjomarku dhe 9 nën/kryetarë, të cilët ishin: Bajraktari i Lumës, Muharrem Bajraktari, ish-kapiteni zogist dhe eksponent i Legalitetit në Mat Bilal Kola, përfaqësuesi i Dibrës, bajraktari Dan Kaloshi, Pashuk Biba i Pukës, Prengë Përvizi i Kurbinit etj.”!

Organizata e themeluar prej Dr. Mark Gjomarkaj, bashkë me bajraktarët e tjerë të veriut e verilindjes, ishte politiko-luftarake. Ata e kishin shpallur komunizmin si mortajën që po i kanosej trojeve shqiptare. Projekt-statuti që hartoi Kapidan Dr. Mark Gjomarku, tregonte aftësitë e tij intelektuale, përgjegjësinë e lartë kombëtare, patriotizmin dhe kulturën ligjore që kishte. Në atë projekt statut Kapidan Dr. Mark Gjomarku, synonte dhe kërkoi vendosjen e paqes ndër luftëtarë, pushimin e çdo lloj mosmarrëveshje apo ndjenje hakmarrje, pavarësisht nga arsyet, derisa të përfundonte lufta kundër komunizmit.

Të njëjtën gjë kërkoi që luftëtarët të ndalnin çdo lloj hakmarrje në popull, për çfarëdolloj ngatërresash. Ndërkohë që vetëm spiunët e komunistëve në popull, do eliminoheshin me nënshkrim të Kryetarit të Organizatës. Kjo ishte një çështje shumë serioze, sepse: në fillim të vitit 1945, në Shpal të Mirditës, komunistët organizuan Zyrën Informative, që ndërlidhte rrjetin e spiunëve për gjithë Mirditën, zyrë e cila drejtohej nga Bardhok Biba.

Ky projekt-statut dhe program i jepte siguri edhe organizatës së “Komitetit Kombëtar të Maleve”, në popull, por edhe popullit që të mbështeste luftëtarët e lirisë. Duhet theksuar se, pavarësisht nga terrori që ushtronin në popull komunistët dhe Forcat e Ndjekjes të kriminelit Mehmet Shehu, populli i deshi më zemër Luftëtarët e lirisë dhe kryetarin e tyre, Kapidan Dr. Mark Gjomarku. I priti e i përcolli, i ushqeu e i strehoi, duke paguar me jetën e tyre.

Me këto vendime Kapidani donte që të bënte diferencën edhe në terren, edhe në luftë me komunistët. Pra, ta kuptonin populli se këta luftëtarë, nuk janë për të bërë reprezalje mbi popullin, as të vrisnin e masakronin njerëz pa gjyq, siç kishin filluar të bënin komunistët katund në katund nëpër Mirditë. Kjo organizatë politiko-ushtarake antikomuniste, objektivin kryesor kishin që të pengonin komunizmin e pa fe, të shkatërronte vlerat dhe virtytet ma të nalta të kombit shqiptar. Ata luftonin qe Shqipëria të mos binte ne dorë te jugosllaveve, armiqve shekullore. E shihnin komunizmin si shkombëtarizim. Kjo mjafton për të kuptuar se prej se çfarë ideali udhëhiqeshin trimat e lirisë së vërtetë.

Për aktivitetin e mëtejshëm të “Lidhjes Kombëtare të Maleve”, ish-drejtuesi Nikoll Mëlyshi, më tej dëshmon: “Më 6 maj 1946, u ba nji mbledhje e madhe historike, me përfaqësi nga krahina të tjera. Pothuajse ajo mbledhje pati formën e nji Kongresi të ‘Lidhjes Kombëtare të Maleve’. Mbledhja u ba në pyllin e dendur të Rrasës së Bardhë, Rrëshen-Kthellë, në të cilën kishin ardhur nga krahina të ndryshme të Shqipërisë së Veriut, përfaqësues e të deleguem antikomunistë. Përveç 450 luftëtarëve të malit, morën pjesë edhe 500 burra të Kthellës e Mirditës, ku secili kishte pru torbat me bukë e djathë për delegatët e krahinave të tjera.

… Kuvendin e kryesoi Dr. Mark Gjomarku, i cili parashtroi pa rezerva popullit, pikat e projekt-statutit … të ‘Besëlidhjes Kombëtare të Maleve’. Njoftoi aderuesit n’at mbledhje, formimin e një Shtabi të Përgjithshëm dhe përgatitjen e nji organizimi luftarak, për t’u hedhë populli në luftën antikomuniste.

Shtabi i Përgjithshëm plotësohej më tepër prej oficerësh të ushtrisë së mëparshme e që ishin luftëtar mali. Ky shtab përmbante dy këshilla:

a) Këshillin e shtrenjtë Ekzekutiv me tre drejtues:

  1. Kryetari i Përgjithshëm Dr. Mark Gjomarku, me pseudonimin “Vala e Drinit”.
  2. Anëtar ushtarak, ish-kapiten i klasit I-rë, Nikoll Mëlyshi, me pseudonimin “Vala e Fanit”.
  3. Anëtar politik, ish-kapitenin kreshnik, Ndrec Shkurt Lufi, me pseudonimin “Vala e Matit”.

b) Këshilli i gjanë Konsultativ, përbëhej prej gjithë oficerëve, që ishin anëtar të Shtabit të Përgjithshëm, me detyra të veçanta…”!

Dokumenti u firmos nga përfaqësuesit pjesëmarrës të krahinave.

Mbledhja, në përfundim të saj, caktoi mbledhjen e dytë të përgjithshme, më 20 maj të vitit 1946, në Perlat të Kthellës. Ndërsa krahina e Mirditës, caktoi para kësaj date, më 12 maj, një mbledhje paraprake, si vend organizator i kryengritjes që ishte. Në këtë mbledhje u morën disa vendime:

  1. “Forma e përshëndetjes në mes të luftëtarëve dhe popullit, do të ishte: “Poshtë Komunizmi”, “Rroftë Shqipnia”.
  2. U caktua një objektiv organike ushtarake, për fillimin e revolucionit, prej 12.000 vetash, vullnetarë prej 12 bajrakëve të Mirditës, tue plotësue kuadrot e, duke formu skuadra, batalione, sipas bajraqeve me kuadrot e oficerët e nënoficerët e ushtarët e vet. Prej 500 luftëtarësh të malit, gjindeshin oficera e kuadro të zot të karrierës, që i shërbejnë shumë çështjes organizative të Shtabit të Përgjithshëm, për të vënë në funksion të strukturave luftarake gjithë këtë popull.
  3. Përveç tre anëtarëve që përbënin shtabin, u caktuan pranë Shtabit për nevoja urgjente edhe këta oficerë: Kapiteni Nikoll Preng Gjomarkaj, kapiten Nikoll Përdeda, Kapiten Islam Daci, Kapiten Mark Dod Gjini, Kapiten Gjon Mëhilli, Toger Kol Bajraktari etj. Pranë seksionit politik: Ish-nënprefekt Pjetër Llesh Gjoni, ish-kryetar komune, Mark Bajraktari.
  4. Çdo vendim pas asaj mbledhje, do të kryesohej e do të nënshkruhej prej Kryetarit të Organizatës dhe prej dy anëtarëve të Shtabit, me pseudonime.

Mbledhja përfundoi duke porositur luftëtarët, që të mos mungonin në mbledhjen e dt. 20 maj 1946, si dhe u caktuen njerëzit e posaçëm, për thirrjen e përfaqësuesve të Lumës, Dibrës dhe të Kosovës…”, -kujton Kapiten Nikoll Melyshi. “Në mbledhjen e përgjithshme të dt. 20 maj, morën pjesë pothuajse të gjithë të arratisunit e Mirditës, mjerisht munguan ata të të gjith krahinave të tjera, nga shkaku i forcave komuniste që kishin fillue ndjekjet në stil të gjanë, sidomos në zonën e Mirditës”.

Në kohën kur Shtabi i Përgjithshëm me 9 anëtarë kryesorë të tij, në mesin e të cilëve edhe disa luftëtarë të tjerë, ishin më 13 qershor 1946 në Ujë-Lurth, planifikuan të udhëtonin natën nëpër Prosek, për të mbërritur tek pylli i Tjegullës (Bojdine). Kjo rrugë me këmbë, në kushtet e natës, mbante 4 orë. Në mesin e këtyre luftëtarëve, ishte dhe udhëheqësi Mark Gjomarku. Forcat e Ndjekjes të informuar nga agjentët e tyre, me sa duket ranë në gjurmët e vendndodhjes dhe planit të lëvizjes së tyre.

Për këtë, përveçëse Forcave të shumta të Ndjekjes, që operonin intensivisht tashmë në Mirditë, u mobilizuan nga Shkodra e nga Tirana, dy brigada luftarake partizane, duke i futur në rrethim anëtarët e Shtabit në mesin e të cilëve dhe Dr. Mark Gjomarkun. Natën e 13 qershorit 1946, Kapidan Dr. Mark Gjomarku, plagoset rëndë rreth orës 3 të natës. Pasi zbardh dita e 14 qershorit, Forcat e Ndjekjes partizane, nëpër gjurmët e gjakut të shumtë që kishte humbur prej plagës së rëndë të marrë, vajtën deri tek i plagosuri në fjalë. Kryetari i kryengritësve, Mark Gjomarku, i plagosur rëndë, i gjetur në rrethim prej forcave të shumta komuniste, në pamundësi për të shpëtuar, vrau veten me pistoletë, për të mos rënë i gjallë në dorë të komunistave.

Por lufta për liri, rezistenca antikomuniste, nuk u ndërpre. Në krye të Lëvizjes, vihet vëllai, Kapidan Llesh Gjon Marku, i cili në përpjekje me forcat sllavo-komuniste të Ndjekjes vritet dhe drejtimin përsëri e merr një luftëtar tjetër i Derës Kapidanit, Kapidan Ndue Pjetër Gjomarku. Duhet theksuar se: përfundimi pa fitore i rezistencës antikomuniste me armë në dorë, u ndihmua edhe nga lojrat gjeopolitike të aleatëve perëndimorë, të cilët, me gjithë premtimin që u kishin bërë për mbështetje, i lanë të vetëm përballë forcave komuniste dhe e bënë të pamundur fitoren e kësaj lufte.

Të nderuar pjesmarrës! Jeta, vepra dhe historia e lavdishme e prijësit, Kapidan Mark Gjomarku, nuk mund të jepet me një kohë kaq të shkurtër. Materialet që kam mbledhur janë shumë më tepër, i kam rënë shkurt për shkak të kohës në dispozicion. Por mundem me përmbledh këto konkluza bazike, në këtë material modest:

  1. E para; Dera e Gjomarkut, kurr nuk e ka lënë në baltë Mirditën, gjithmonë i ka pri në ditët më të vështira të saj. Prandaj ka gjetur mbështetjen në Mirditë e, në të gjithë Shqipërinë.
  2. Lufta antikomuniste e drejtuar nga Kapidan Dr. Mark Gjomarku, ishte luftë patriotike e kombëtare, për të shpëtuar Shqipërinë nga sllavo-komunizmi.
  3. Çdo vendim, çdo pjesmarrje, çdo angazhim e çdo basshkpunim në çdo kohë dhe me cilindo, Kapidan Dr. Mark Gjomarku, bashkë me patriotët e tjerë’ Mustafa Merlika, Pader Anton Harapi, Kol Bib Mirakaj, Muharrem Bajraktari e, të gjithë nacionalistët e kanë bërë për të mirën e vendit, nga dashuria për kombin për të cilin u flijuan. Lavdi e përjetshme u qoftë!

Si konkluzion i kësaj fjale të shkurtër, rreth luftës së Kapidan Dr. Mark Gjomarkaj, kundër pushtetit sllavo-komunist, ka qënë veprimtari thellësisht kombëtare, me interes kombëtar. Koha i dha të drejtë Dr. Mark Gjomarkut, Derës Kapidanit, bijve më të mirë të Mirditës dhe të gjithë krahinave të tjera nacionaliste me udhëheqësit e tyre, që kutpuan dhe vepruan me armë në dorë, deri në flijim kundër mortajës komuniste.

Kanë mjaftuar 45 vjet, për të kuptuar se sa e rëndësishme ishte të mos binte Shqipëria në dorë të sllavo-komunistëve. Kombi do bashkohej e do ishte me Perëndimin, si komb i zhvilluar. Edhe sot e kësaj dite, vuajmë rënien e Shqipërisë në dorë të sllavo-komunizmit. Prandaj kujtimi, promovimi dhe edukimi i shoqërisë me prijësa si Kapidan Dr. Mark Gjomarku dhe luftëtarët e lirisë, është detyrë patriotike e brezit tonë, që historia të mos përsëritet, e kurr nuk duhet me heq dorë nga e vërteta.

Për patriotët nacionalistë antikomunistë, para se për monumente, para se për dekorata, edhe këto janë shumë të rëndësimshme, kanë nevojë për të vërtetën. Ta bëjmë këtë, sepse akoma sot e kësaj dite fëmijët tanë, po edukohen nga një kurikul arsimore, njëlloj si në kohën e komunizmit, ku nacionalistëve e patriotëve të vërtetë, u thuhet kolabrocionistë, e sllavo-komunistëve, u thuren lavde. E turpshme por e vërtetë. Atëherë çfare duhet bërë? Duhet thënë e vërteta, duhet jo vetëm ta themi, por ta qojmë të vërtetën tek njerëzit.

Kapidan Dr. Mark Gjomarku, ishte patriot i madh, që sëbashku me atdhetarë të mëdhenj, si; Mustafa Krujen, Ernest Kolqin, Mehdi Frashërin, Maliq Bushatin, Terenc Toci, Kol Bib Mirakën e të tjerë personalitete kombëtare të kohës, punuan dhe luftuan me dije e me gjak për Shqipëri Etnike dhe u flijuan për të. Nderim përjetë këtyre Burrave të Kombit Shqiptar, që dhanë jeten për Shqiperi Etnike, kundër komunizmit sllavo-rus! Memorie.al

KUSH T’ vrau pafaj O  AT  ANTON  HARAPI?- Pergatiti Fritz RADOVANI

 

 

At ANTON HARAPI

(1888 – 1946)

                                   Veper e Piktorit P. Sheldija

20 FRUER 1946.

“Po, mos harroni ju se, unë jam Shqiptar!”

At Anton Harapi OFM, asht le në Shirokë pranë Shkodres me 5 Janar 1888, dhe asht pushkatue në Tiranë, pranë lumit Lana me 20 Fruer 1946. Një Françeskan i kulluem! Atdhetar i perkushtuem, dijetar e filozof pa ma të voglen kreni. Shkrimtar plot talent. Një predikatar i adhuruem nga rinia shkodrane, me cilsitë e një oratori të spikatun modern.

Klerik i paisun me të gjitha virtytet e Paraardhësve të vet, në sherbim të “Atdheut dhe të Fesë”!

I Nderuemi At Justin Rrota OFM, shkruen: “At Anton Harapi ka kenë antiitalian, prandej u zgodh At Antoni në dergatën e 12 prillit 1939, për me u tregue atyne qendrimin e klerit katolik Shqiptar.”

Ishte viti 1943… Tokat Shqiptare filluen me u skuqë prej gjakut të luftës civile “nacional – çlirimtare” të partizanëve “tanë”, me “yllin e kuq” të Titos në ballin e Enver Hoxhës…

Lexoni me kujdes: AT ANTON HARAPI E PRANOI DETYREN NË RREGJENCËN SHQIPTARE (1943), “ME KUSHT: MOS ME NËNSHKRUE ASNJË DËNIM ME VDEKJE!” (Dosja 1068)

A ka ngja kjo në ndonjë vend tjeter në Botë ?!..

A e mbajti fjalen At Antoni ?!

Me 4 shkurt 1944 hyni tek Xhafer Deva, dhe i tha: “Mosni bre kështu, o Xhafer, edhe komunistët janë vllaznit tonë, po a bahet kështu?!” …

Dhe prani pushka… “Vllaznit” nuk e harruen! Porsa e pushkatuen, Enver Hoxha njoftoi Titon: “E vrame Patër Antonin!”

At Anton Harapi përfaqsonte për gjermanët, mendsinë e një inteletuali Perëndimor, europjano qendror, i formuem në Austrinë e para Luftës së Dytë Botnore, dhe nga ana tjetër si meshtar katolik, paraqitej virtualisht i paprekshëm prej korrupsionit tradicional oriental e prej bizantizmit aziatik.

Shpesh persëriste: “Mos harroni ju se, unë jam Shqiptar!

… Pra, për të rrojtë vllaznisht nuk asht nevoja të hjekim besimin, por kusht i parë asht të hjekim fanatizmin në besim.”

At Antoni refuzoi largimin nga Shqipnia para vitit 1944, dhe mbas vitit 1945 e arrestojnë, kur Rregjenti Cafo Beg Ulqini i propozoi të shkonte në një streh të Tij nga Tokat e Malit të Zi, nder shpella. At Antoni u pergjegj: “Kam punue per Shqipni e ballafaqas. Nuk pres shpërblim, por as dënimi nuk ka pse më pret! Bashkatdhetarët e dijnë se kurrë nuk i tradhëtova, me ta vuejta, për ta punova, me ta qindrova. Me ta edhe do t’ vdes!” (Dishmi e C.B.Ulqinit).

Drejtë bregut të lumit Lana… Tiranë, 20 Fruer 1946..: Binte shi. Disa gropa ishin kthye në brraka ujë… “Frati hidhte hapat me kujdes, duke ngritur herë – herë kindët e zhgunit, për të mos iu stërpikur nga baltat… Njëni prej ekzekutuesëve e shikoi dhe i tha:

Mos ki dert, o prift, se tek balta ke për të përfunduar!..Frati vazhdoi rrugën dhe ia këthei:

“Atje tek po shkoj, due të shkoj i panjolla, ashtu siç kam kenë tanë jeten time!”…

Shkoi pranë gropës, dhe tha: “I bekoi vrasësit e i fali për aktin që do të kryejnë!”.

“Shpirtin Zotit, trupin Tokës”… Pikrisht asaj Tokë Amtare, për të cilën u ba flij…

Edhe pse i pat të gjitha mundësitë mos me u ra në dorë komunistëve vllavrasës.

Një parashikim i saktë i Tij në vitin 1946 (e ndoshta, i papersëritshëm!): “SHQIPNIJA U FITUE ME GJAK; ME GJAK, EDHE PO MBAHET E ROBNUEME. DO TË VIJ DITA E, ME PAQË E DREJTËSI DO TË FITOHET!”

Thanja e At Antonit, para gjyqit komunist në muejn Fruer 1946, kur po gjykohej dhe u dënue nga Gjyqi Ushtarak në Tiranë me kryetar major Hirakli Bozo, antarë Tonin Jakova (major) dhe Gjon Banushi, sekretar Thoma Rino. (Dosja 1068)

Dikund… nder brigjet e lumit Lana, do të gjeni njëditë testamentin e Tij lapidar: “A e dini se çdo ndertesës i vehen temelet n’ dhe? Edhe pse n’ vorr, në hijshim duhet t’jemi gurt e temelit t’njasaj binaje t’cillën sot e quejm Shqypni?!

***

Do të vij ajo Ditë e  Lumnueshme kur të shohim me sy si brij lumit Lana: Plumbat rrzuen perdhe Trupin e At Anton Harapit, po Shpirti i Tij shkoi në Lumninë e Perjetëshme! “Po shkruej shka dishmuene vrastarët!

E tymnaja vazhdoi disa minuta…”

            Melbourne, 19 Fruer 2025.

El Diario Palentino (1962) “Një studente e re e spanjishtes studion në Madrid: Mbretëresha e Shqipërisë…” — Intervista ekskluzive me Geraldinën

Mbretëresha Geraldinë (1915 – 2002)

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 15 Shkurt 2025

 

“El Diario Palentino” ka botuar, të enjten e 22 nëntorit 1962, në faqen n°8, intervistën ekskluzive asokohe me mbretëreshën Geraldinë në Madrid, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar:

 

Një studente e re e spanjishtes studion në Madrid : Mbretëresha e Shqipërisë

Burimi : El Diario Palentino, e enjte, 22 nëntor 1962, faqe n°8

 

Unë kam zgjedhur Spanjën për mikpritjen dhe paqen e saj

Geraldina e Shqipërisë ka në plan të bëhet biznesmene

 

Qyteti i “Puerta de Hierro” është lagjja autentike e banimit të Madridit. Vilat, rezidencat dhe shtëpitë janë të shpërndara në një zonë të ripyllëzuar me pisha dhe akacie. Lëndinat e mirëmbajtura dhe pishinat janë dekorimi i jashtëm i secilës prej rezidencave në këtë zonë të lakmueshme.

 

Vetëm makinat e modeleve më të fundit qarkullojnë përgjatë rrugëve të saj gjarpëruese. Në heshtje. Zhurmat janë pesëqind metra larg. Mund të thuhet, pa frikë nga ekzagjerimi, se vetëm në qytetin “Puerta de Hierro” dëgjohet cicërima e zogjve dhe hapat e atyre pak njerëzve që udhëtojnë në këmbë.

 

Prej shumë pak ditësh kjo lagje ka fqinjë, jeta më intime e të cilëve është transmetuar në vazhdimësi vitet e fundit nga shtypi i mbarë botës. Emrat e tyre: mbretërit e Shqipërisë, Geraldina dhe djali i saj Leka, i konsideruar si mbreti më i gjatë në botë: 2.04 metra.

 

Dy jetë paralele

 

Jeta e mbretëreshës Geraldinë shkon paralelisht me atë të një mbretëreshe tjetër : Joanës së Bullgarisë. Që të dyja mbretëruan mbi shtete të vogla në vitet më të vështira të kohës sonë : ato midis luftës së fundit botërore. Të dyja u detyruan të braktisin skeptret, kurorat dhe fronet përballë pushtimit kriminal komunist të shteteve të tyre. Të dyja të reja, të veja, merren me rehatinë e fëmijëve të tyre; Simoni, për mbretëreshën e Bullgarisë; Leka për mbretëreshën e Shqipërisë. Në paralelizmin e jetës së tyre ka eksode shqetësuese, vështirësi ekonomike e zhgënjime. Dhe sikur të mos mjaftonte kjo rastësi, Joana dhe Geraldina kanë zgjedhur vendlindjen tonë si vendbanimin e tyre të fundit.

 

Kjo është arsyeja që u prita për herë të parë dhe ekskluzivisht, në rezidencën e re të mbretërve të Shqipërisë. Është mesditë. Një diell përkëdhelës vjeshte madrilen vërshon kopshtin plot lule, mes të cilave mbizotërojnë krizantemat. Në verandë, mbretëresha Geraldinë lexon një biografi të Marie Antoinette. Në krah të saj është mbesa e saj, princesha bukuroshe Julia de Baghy.

 

Mbretëresha, e cila ka një reputacion si një grua elegante për shkak të thjeshtësisë së saj, ka veshur një fund të zi dhe një triko. Një gjerdan prej fildishi me tre fije përputhet me dy rrathë, të bërë gjithashtu prej fildishi. Në gishtin e unazës së dorës së djathtë, simboli shprehës i vejushërisë: dy unaza diamanti të vendosura në platin.

 

Vuajtjet e eksodit të saj të dhimbshëm nuk ia kanë pakësuar aspak bukurinë e saj, tashmë të qetë, as dritën e shndritshme të syve të saj blu.

 

Ende nuk kemi mbaruar marrjen e orendive, më tha ajo në një frëngjishte të saktë dhe muzikore.

 

Te dera, e parkuar, makina e saj. Në garazh, ajo e djalit të saj, Leka. Një bulldog është ulur në këmbët e tij dhe na shikon me dyshim.

 

Pasi kemi bërë xhiron me të në kopsht, të cilit ajo i kushton disa orë të ditës, kalojmë në katin përdhes, të mobiluar me shije dhe maturi; mobilje solide dhe me stil. Buqeta me lule, dhurata nga miqtë e saj në Madrid, mbushin sallonin. Në një cep, në një raft, një kornizë fotografie tregon disa imazhe të Zogut, bashkëshortit të saj. Përballë murit, një fotografi e madhe e Lekës, i veshur me uniformë.

 

Arsyet e zgjedhjes së Madridit

 

Gjatë jetës sonë profesionale, ne kemi pasur kënaqësinë të jemi pritur nga shumë monarkë. Disa në fron, dhe të tjerë të rrëzuar nga froni dhe në mërgim. Asnjë intervistë nuk na është ofruar kaq e thjeshtë dhe e përzemërt si kjo me Geraldinën e Shqipërisë.

 

Koloneli Hysen Selmani, adjutanti i Madhërisë së Tij Mbretit Leka, është i pranishëm në bisedën tonë, Princesha Julia de Baghy, e ulur në mënyrë familjare në krahun e divanit të zënë nga mbretëresha.

 

— Cila ishte arsyeja që zgjodhët Madridin për ta bërë vendbanimin tuaj të përhershëm ?

 

— Unë kam zgjedhur Spanjën, të cilën e kam njohur në dy udhëtime të mëparshme, e ftuar nga mbretëresha e Bullgarisë, sepse është një vend që e dua jashtëzakonisht për mikpritjen e tij, për të cilin ka disa shembuj, për fisnikërinë dhe mbi të gjitha për sistemi i tij politik, i cili garanton një paqe që na nevojitet në botë.

 

Buzëqeshja nuk zhduket për asnjë çast nga shprehja e qetë e Geraldinës. Askush nuk do të dyshonte se pas kësaj qetësie dhe këtij toni të vogël të përgjigjeve të saj fshihet një jetë plot hidhërime të të gjitha llojeve.

 

— A mund të na tregoni, Madhëri, cilat kanë qenë momentet më të hidhura të eksodit tuaj ?

 

— Të gjitha eksodet janë shumë të dhimbshme. Por i yni u përkeqësua nga vdekja e papritur e burrit tim (1961) dhe nga vështirësitë ekonomike që na rrethuan pasi u larguam me nxitim nga Shqipëria. Anglia, Egjipti dhe Franca ishin skenat e tragjedisë sonë ndër vite.

 

Arsyeja e jetës së saj : i biri

 

Por Geraldinës i mbeti ëndrra dhe arsyeja e jetës së saj : djali i saj Leka. Gjatë gjithë këtyre viteve që pasuan rrëzimin e saj nga froni, ajo u shndërrua në një nënë shembullore që jetoi vetëm e shqetësuar për Lekën.

 

— Çfarë ju ka shqetësuar më shumë : Leka princ apo Leka mbret ?

 

— Më interesonte vetëm edukimi (formimi) i tij për fatet e larta që një ditë mund t’i rezervojë jeta. Sepse, edhe nëse mund të duket naive, ne, si të gjithë ata që mbeten jashtë vendit të tyre kundër dëshirës së tyre, jetojmë vetëm me shpresën për t’u kthyer një ditë.

 

— Si është jeta e një mbretëreshe në mërgim ?

 

Geraldina buzëqesh. Dora e saj e djathtë përkëdhel me nostalgji unazën e dyfishtë të martesës në dorën e majtë.

 

— Shumë e vështirë. Më shumë se sa supozohej. Ne duhet të jetojmë në të njëjtat linja (standarte) si në kohët e lumtura të mbretërimit. Dhe gjithmonë plot shpresë sepse edhe pas kufijve të vulosur nga komunizmi është një popull që pret lirinë dhe kthimin e mbretit të tij.

 

Gazetat dhe revistat në mbarë botën transmetojnë vazhdimisht, pa ton dhe pa masë, problemet ekonomike të familjes mbretërore të Shqipërisë, të rënduara mbi të gjitha nga bllokimi i pasurisë nga qeveria italiane të bashkëshortit të saj, mbretit Zog.

 

— A do të donte Madhëria juaj ta sqaronte këtë problem për të shmangur interpretimet e rreme ?

 

— Është e vërtetë që kam pasur dhe kam probleme shumë të rënda financiare për shkak të këtij bllokimi të paligjshëm. Por tani për tani nuk mund të shpjegoj asgjë më shumë, pasi çështja është në duart e avokatëve të mi.

 

Së fundmi, një agjenci italiane përhapi lajmin se gjykatat italiane kishin vendosur përfundimisht kundër mbretëreshës, duke i mohuar asaj të drejtat për pasurinë e bashkëshortit të saj, mbretit Zog, të depozituar në Bankën Kombëtare të Shqipërisë dhe të tërhequr nga qeveria italiane.

 

— Nuk është e vërtetë, — u përgjigj mbretëresha. Ende nuk ka pasur ndonjë dështim në këtë drejtim.

 

Mbretëresha do të bëhet biznesmene

 

Siç më bën me dije, Madhëria e Saj, ajo dhe djali i saj kanë në plan të investojnë kapitalin e tyre në vendin tonë dhe t’i përkushtohen biznesit.

 

— Kohët kanë ndryshuar dhe të punosh sot është diçka që të fisnikëron.

 

Kur intervista po përfundonte, në sallon u shfaq mbreti Leka. Gjatësia e tij të  komplekson, por simpatia e tij të bën të harrosh gjithçka.

 

Ai pozoi me kënaqësi me nënën e tij dhe nuk e kishte problem të dilte në kopsht që të bënim disa foto me mbretëreshën.

 

— Do të doja që të bënit publike kënaqësinë tonë që mundëm të realizonim një dëshirë shumëvjeçare : të jetojmë në Spanjë, — më thotë monarku i ri. — Shpresoj që një ditë fati im të ndryshojë dhe të kthehem në vendlindje. Por nëse kjo nuk do të bëhet kurrë realitet, do të dëshiroja të jetoja gjithmonë në këtë tokë, të cilës bota e lirë i detyrohet kaq shumë.

 

Po bëhej vonë. Orari i mësimit të spanjishtes për mbretëreshën po afronte. Duhej t’u thonim lamtumirë. Mbretërit na shoqërojnë deri te porta e kopshtit dhe na thonë lamtumirë.

Mirë se vini në Spanjë !

 

“EUROPA PRESS”

Le Temps (1912) Ankesat e shqiptarëve ndaj Portës së Lartë — Intervista me një personalitet anonim shqiptar në Selanik

Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 13 Shkurt 2025

 

“Le Temps” ka botuar, të premten e 17 majit 1912, në faqen n°2, intervistën ekskluzive asokohe me një personalitet anonim shqiptar në Selanik në lidhje me ankesat e shqiptarëve ndaj Portës së Lartë, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar: 

 

Ankesat e shqiptarëve

 

 

Korrespondenti ynë nga Selaniku na shkruan :

 

Autoriteti ushtarak u përqendrua sa më shpejt që të ishte e mundur me rreth dyzet mijë burra drejt Ferizajt dhe pasi dha një urdhër mobilizimi të rezervës në trupat e ushtrisë së Shkupit dhe Manastirit, mendova se ishte e dobishme të përfitoja nga kalimi në Selanik i një personaliteti të lartë shqiptar, për t’i bërë disa pyetje rreth lëvizjes së revoltës aktuale që po zhvillohet në rajonin e tij.

 

Ja biseda jonë :

 

Më duket e jashtëzakonshme, i thashë bashkëbiseduesit, pas selamllikut të famshëm të Prishtinës, amnistisë së dhënë, 30.000 lirave turke të destinuara për shpengimin e gjakut, pastaj pas kalimit të komisionit të reformës në krye me ministrin e brendshëm Haxhi Adil beu, bashkatdhetarët tuaj edhe një herë të rrokin armët dhe revoltohen kundër pushtetit.

 

— Keni të drejtë, por pse qeveria osmane nuk i mbajti solemnisht angazhimet e marra në Prishtinë ? Ne jemi në Perandorinë Osmane, si të thuash një përjashtim, ne kemi doket tona, zakonet tona, mbi të gjitha traditat tona shumë të veçanta, pse nuk duan t’i respektojmë ato, siç është bërë gjithmonë ?

 

Perfekte ; por ajo që ndodhi nën një regjim autokratik nuk është më e pranueshme nën një regjim kushtetues ; të gjitha sistemet e jashtëzakonshme administrative janë të ndaluara në programin e Bashkim dhe Përparim.

 

— Të mos hyjmë, nëse dëshironi, në diskutimin e programit Bashkim dhe Përparim ; kjo do të na çonte shumë larg dhe, meqë e njihni pak Shqipërinë, duhet ta dini se qeveria nuk ka bërë kurrë asgjë për ne. Jemi vërtet të varfër dhe për shkak të mungesës së plotë të mjeteve të komunikimit, shfrytëzimi i pasurisë sonë pyjore është i pamundur. Në të gjithë Shqipërinë veriore, popullsia nuk ka asnjë burim tjetër përveç kopeve të saj, të cilat kanë të ardhura shumë të pakta, pasi tregtia është zero, shkëmbimet dhe shitjet janë shumë të vështira. Shqiptari, duke qenë se nuk ka mundur të gjejë punë shpërblyese për të plotësuar nevojat e tij dhe të familjes, ka adoptuar zakone të tjera që ju i përshkruani ashpër, por që gjithsesi janë shumë të natyrshme. Abdul Hamidi kishte besim të pakufishëm në gardën e tij speciale të përbërë nga shqiptarë, ne mund të kemi abuzuar me këtë për të marrë shumë favore. A mund të na fajësojnë ? Nuk e besoj. Ish-sulltani na trajtoi si fëmijë të llastuar gjatë gjithë mbretërimit të tij. Populli shqiptar e konsideroi këtë dhe ende e konsideron të drejtë reale. A është e mundur të zhduket papritur kjo ide nga trurët e shqiptarëve, kaq të vrazhdë, kaq të thjeshtëzuar, kaq injorantë ? Duhet kohë dhe nuk do ta arrijmë kurrë me forcën e armëve. Ata u përpoqën të na çarmatosnin, na dogjën fshatrat, na rrënuan disa kulla — kala të vogla — shumë prej nesh u rrahën para grave tona, fëmijëve tanë ; Pothuajse të gjitha të drejtat tona të shenjta dhe prestigji i burrave ndaj grave janë prekur : shqiptari nuk mund t’i harrojë dhe nuk do t’i harrojë kurrë këto ofendime të rënda.

 

Cilat janë kërkesat tuaja ?

 

— Ne kërkojmë : që mbajtja e armëve të jetë e lirë ;  të përjashtohemi nga taksat edhe për disa vite të tjera ;  rindërtimin e fshatrave tonë të shkatërruar nga trupat turke në represionin e fundit ; ndërtimin e rrugëve, hekurudhave, shkollave ku gjuha shqipe të jetë baza e mësimit ; njohjen e gjuhës shqipe nga nëpunësit civilë dhe shërbimin ushtarak rajonal, d.m.th. të themi, shqiptarët duan t’i shërbejnë atdheut të tyre, por në vendin e tyre.

 

Po nëse qeveria nuk i plotëson kërkesat tuaja, çfarë do të ndodhë ?

 

— Revolta mund të përhapet në të gjithë Shqipërinë, si në veri ashtu edhe në jug. Aktualisht duhet të ketë 4000 shqiptarë në revoltë dhe që veprojnë në rajonin e Gjakovës ; e dinit se fisi i Rugovës kishte zbritur nga malet e tij, kishte sulmuar Pejën, se kanë luftuar në rrugët e qytetit, se trupave ju është dashur të vendosnin mitralozët në rresht, se pavarësisht kësaj fitorja mbeti e pavendosur, se ka pasur angazhime drejt Gucisë, Rozhajt ; ju e dini gjithashtu se ish-deputeti Hasan Beu, Beu i Prishtinës, kishte arritur në mal me dy nipat e Naxhi Dragës. Megjithatë, emrat e Hasan Beut dhe Naxhi Dragës janë shumë të njohur në Shqipëri.

 

Tani nëse ish-deputeti i Dibrës, Basri Beu, ndjek këtë shembull dhe nëse bisedimet e nisura me Malësorët çojnë në një marrëveshje, revolta sigurisht që do të shtrihet në jug të Shqipërisë, çfarë do të mund të bëjë qeveria me 50 mijë burrat që i ka përqendruar drejt Ferizajt ? Situata është shumë e rëndë, dëshpëruese, por nuk është faji i shqiptarëve dhe do të mbrohen deri në vdekje.

 

— A nuk besoni në ndërhyrjet (përzierjet) e huaja ?

 

Jo. Së pari cilat ?

 

— Mali i Zi, për shembull, sepse është e pamohueshme që programi i kërkesave të Malësorëve u ndal në Cetinje; dhe që andej konkludoj që është frymëzuar nga Italia, më duket se është e logjikshme.

 

— Nuk e besoj. Shqiptarët nuk do të pranojnë kurrë ndërhyrjen e huaj, ata janë shumë krenarë për pavarësinë e tyre për të pranuar cilindo autoritet. Jam i bindur se bashkatdhetarët e mi veprojnë me iniciativën e tyre ose më mirë me këshillat e njerëzve tek të cilët kanë besim të plotë.

“Më 23 shkurt 1927, Ahmet Zogut, kryetarit të Republikës, i arriti një letër nga Çamëria, ku thuhej se, për shkak vuajtjeve të shumta nga nëpunësit grekë…”/ Refleksionet e historianit të njohur nga Shkupi

Nga Qerim LITA

Pjesa e parë

– Shpërngulja e shqiptarëve në vitet 1912-1939 dhe reagimi i shtetit shqiptar –

Memorie.al / Me shpërthimin e Luftës së Parë Ballkanike, tërheqjen e Perandorisë Osmane dhe pushtimin e tokave shqiptare nga aleanca ortodokse ballkanike, rifilloi procesi i shpërnguljes së popullsisë shqiptare nga trojet e tyre etnike, për në Republikën e Turqisë. Dokumentet e zbuluara kohët e fundit, hedhin dritë se brenda vitit 1912 – ‘13, ushtritë pushtuese serbo-malazeze dhe greke, dëbuan me dhunë mbi 200.000 shqiptarë, pjesa dërrmuese e tyre u vendosën në Stamboll, Anadoll dhe në vise të tjera të Turqisë. Ndërsa, sipas një llogaritjeje të bërë nga Legata Shqiptare e Ankarasë, në vitin 1928 në Turqi, gjendeshin 27 – 30.000 familje shqiptare, të shpërngulura nga Kosova, trevat Lindore dhe Çamëria, duke përfshirë edhe ata shqiptarë që kishin emigruar pas vitit 1913.

Tërë ajo politikë e dhunshme që zbatohej asaj kohe nga pushtuesit serbo-malazezë, kishte një qëllim të vetëm: “Të ndryshohet me çdo çmim karakteri etnik në krahinat ku banojnë shqiptarët”. Si shembull po e përmendim ngjarjen tejet të shëmtuar, që ndodhi në pranverë të vitit 1913 në Kërçovë, kur çetnikët serbë, pasi e kanë rrethuar tërë qytetin, futen nëpër shtëpitë shqiptare, ku i marrin të gjithë meshkujt dhe i dërgojnë për t’i ekzekutuar në vende të veçanta.

Një pjesë prej tyre në vendin e quajtur “Çiflik”, një pjesë tjetër në “Biçincë-Jurie” dhe të tjerët në shkollën fillore në qendër të qytetit. Pasi i grumbullonin në këto tre vende të gjithë meshkujt shqiptarë të qytetit, nga ana e dy kriminelëve të njohur komito-çetnikë të asaj ane, vojvoda Mikail Brodi dhe vojvoda Stanka Dimitrieviq, bëhej ndarja se cili prej tyre duhej vrarë me therje, cili me pushkë e, cili me dru. Përveç se u vranë në mënyrën më mizore, atyre u qe plaçkitur e tërë pasuria.

Është me rëndësi të vihet në dukje fakti, se pjesa më e madhe e të shpërngulurve gjatë viteve 1912 – ‘13, jetonte në kushte të mjerueshme, sepse tërë pasuria e tyre e tundshme dhe e patundshme, u ishte konfiskuar nga ana e pushtuesve sllavo-ortodoksë. Ndonëse ata dikur kishin qenë qytetarë dhe shtetas të Perandorisë Osmane, me krijimin e Republikës moderne të Turqisë (1923), pjesës dërrmuese të tyre iu mohohej shtetësia turke, me çka atyre ua vështirësuan edhe më shumë kushtet e jetesës.

Në këto rrethana, shumë prej tyre dëshironin të ktheheshin në vend lindjet e tyre, ku i kishin lënë shtëpitë dhe pronat e tyre, mirëpo këtë nuk ua mundësonin autoritetet pushtuese të Beogradit, të cilat u rekomandonin të akredituarave të tyre pranë Konsullatës së Stambollit, që gjatë dhënies së vizave hyrëse, të kenë kujdes që: “në mesin e tyre mund të ketë edhe të tillë të cilët dëshirojnë të futen në territorin tonë, me qëllim që të ngelin te ne”.

Përveç kësaj, ata e filluan një fushatë të gjerë ushtarako-policore, gjoja për kapjen e të arratisurve, përkatësisht të anëtarëve të ‘Lëvizjes Kaçake’, të cilët konsideroheshin krahu luftarak i Komitetit për Mbrojtjen Kombëtare të Kosovës (KMKK). Gazeta turke “TNIN”, shkruante se autoritetet e Mbretërisë Serbo-Kroate-Sllovene (më tej MSKS), po zbatojnë një terror të paparë “ndaj popullsisë së atjeshme myslimane”. Si rrjedhojë e këtij terrori, shumë familje shqiptare ishin detyruar t’i braktisnin vatrat e tyre, për t’u vendosur në vende më të sigurta, pjesa më e madhe për në Turqi, kurse një pjesë e vogël brenda shtetit shqiptar.

Ndërkohë, Legata e Serbo-Kroate-Sllovene në Sofje, më 3 qershor, me radiogram njoftonte Ministrinë e Punëve të Jashtme në Beograd, për një vërshim të ri të popullsisë shqiptare myslimane nga Kosova dhe Maqedonia e sotme Veriore, për në Turqi: “…Në kohët e fundit, myslimanët nga territori ynë po emigrojnë në Turqi. Një numër i caktuar i personave të tillë, ngelin në territorin bullgar, për arsye se pushtetarët turq në pikën kufitare, i pengojnë të hynë brenda. Ata të shpërngulurit nga Serbia e Jugut (mendohet në Kosovën dhe Maqedoninë – Q. L.), tash nga Legata jonë në Sofje, kërkojnë t’u lejoj kthimin në vendin tonë…”!

Kjo legatë e shihte si “të padrejtë” nga ana e autoriteteve turke, pamundësimin e popullsisë për të hyrë në Turqi, për arsye se siç theksohej në radiogram: “ata janë të shpërngulurit të cilët”, para se ta lëshojnë vendin, “definitivisht janë deklaruar për qytetarë të Turqisë”, dhe se me këtë, “ata kanë të drejtë”, përderisa kjo çështje nuk merr ndonjë zgjidhje përfundimtare. Po në këtë periudhë kohore, Qeveria greke shfrytëzoi Traktatin e Lozanës, të 30 janarit 1923, për të kryer një spastrim etnik të Çamërisë, sipas së cilit do të bëhej këmbimi i popullsive turke e greke, në këto dy shtete.

Gjatë muajit qershor të vitit 1923, autoritetet greke dëbuan të gjithë banorët e 31 fshatrave shqiptare të Kosturit dhe Follorinës, të cilët arrinin në 33.000 vetë. Ndërsa në vjeshtën e atij viti, rritën presionin edhe ndaj Çamërisë. Shqiptarëve të kësaj krahine u ishte dhënë urdhër të lironin 75% të shtëpive, në të cilat do të vendoseshin refugjatë grekë dhe u ishte bllokuar shitja e pasurive. Ndërkohë, më 7 nëntor të vitit 1923, i dërguari i Mbretërisë Serbo-Kroate-Sllovene nga Stambolli, i raportonte Beogradit, për takimin e tij me këshilltarin e lartë të MPJ-së të Turqisë, Mexhit Beun, i cili ia kishte përcjellë pakënaqësinë dhe brengën e madhe të qeverisë turke, rreth “eksodit të vërtetë të popullsisë myslimane” nga Kosova në Turqi.

Sipas Mexhit Beut, një dukuri e tillë ishte tejet brengosëse për Qeverinë e Ankarasë, e cila edhe ashtu “gjendet në rrethana të jashtëzakonshme me popullsinë e arratisur myslimane”, e cila, sipas Marrëveshjes së Lozanës, të nënshkruar më 30 janar 1923 midis Turqisë dhe Greqisë, kishte filluar të shpërngulej për në Turqi. Kjo situatë e rëndë si duket ishte shkaku kryesor që e detyroi Qeverinë shqiptare, të iniciojë riatdhesimin e popullsisë së shpërngulur shqiptare nga Turqia, për në shtetin shqiptar. Për këtë arsye, një delegacion shqiptar i udhëhequr nga Eshref Frashëri, kryetar i Kuvendit, Xhafer Vila, sekretar i parë i Ministrisë së Punëve të Jashtme dhe Nezir bej Leskoviku, më datë 15 tetor 1923, arriti në Stamboll. Atë e priti delegacioni turk, i udhëhequr nga deputeti Shukri Kaja.

Gjatë negociatave të cilat zgjatën më shumë se një muaj, u shqyrtuan dhe u debatuan në imtësi kërkesat e të dy palëve. Ndër kërkesat më të rëndësishme të delegacionit shqiptar, ishin: pranimi i Shqipërisë si shtet i pavarur; rregullimi i çështjes së shtetësisë e, sidomos pranimi i shqiptarëve në Turqi, si shtetas të Shqipërisë; konventë doganore e tregtare; konventë post-telegrafike; shumë shqiptarë të cilët kishin shërbyer në Turqi si nëpunës, qoftë në ushtri apo në administratë, të kenë të drejtën e pensionit, pasi këta nëpunës në arkë kishin lënë mjete për pension… etj..

Palët negociuese, pasi ranë në ujdi për të gjitha çështjet, më 18 nëntor 1923, sigluan Marrëveshjen për Miqësi, midis Republikës së Turqisë dhe Republikës së Shqipërisë. Në preambulën e saj thuhej shprehimisht: “Republika e Turqisë nga njëra anë, dhe Shteti Shqiptar nga ana tjetër, duke i marr parasysh lidhjet e vendosura midis dy popujve gjatë unitetit politik pesëshekullor turko-shqiptar dhe duke e proklamuar bindjen reciproke të tyre të sinqertë se ajo lidhje nga momenti i vendosjes së marrëdhënieve midis dy vendeve, do t’i shërbej fatit dhe mirëqenies së dy popujve, kanë vendos që midis vete të nënshkruajnë Marrëveshjen për Miqësi…”.

Çështja e riatdhesimit të shqiptarëve të shpërngulur në Turqi, përfshihej në Kreun III, nenin 3 të Marrëveshjes, ku thuhej: “Ata të cilët janë të kombësisë shqiptare e të cilët deportohen në Turqi, ndërsa e kanë kaluar moshën 18 vjeç nga dita e implementimit të kësaj marrëveshjeje dhe në afat prej një viti, mund ta marrin shtetësinë shqiptare. Të gjithë ata të cilët shtetësinë shqiptare e marrin në këtë mënyrë, janë të detyruar që në afat prej një viti nga dita e nënshkrimit të kësaj marrëveshjeje ta lëshojnë territorin e Turqisë, në marrëveshje se nuk mund të kthehen më në të, njëkohësisht duke e shitur pasurinë e tyre të tundshme e të patundshme si dhe të kryejnë të gjitha pagesat dhe borxhet shtetërore e private dhe t’i ndërpresin të gjitha lidhjet. Deri te lëshimi i kufirit turk, këta do të konsiderohen si shtetas të Turqisë”.

Vendosja e marrëdhënieve diplomatike mes Shqipërisë dhe Turqisë, gjithsesi se nuk ishte në favor të politikës së atëhershme hegjemoniste jugosllave, prandaj ajo angazhoi diplomacinë e saj në Stamboll e Ankara, që të bëjnë çmos për ta penguar arritjen e marrëveshjes. Në këtë drejtim më aktive ishte Konsullata në Stamboll, e cila për çdo ditë njoftonte Beogradin, për rrjedhat e bisedimeve. Ajo, më 19 nëntor i raportonte MPJ-së në Beograd, për gjoja dështimin e negociatave. Mirëpo, një lajm i tillë, doli se ishte i pasaktë, sepse Marrëveshja për miqësi midis Turqisë dhe Shqipërisë, siç u tha më sipër, qe nënshkruar më 18 nëntor, ndërsa ratifikimi i saj u la të bëhej pas zgjedhjeve të ardhshme parlamentare, të cilat do të mbaheshin po atë vit në Shqipëri. Ngjarjet e ndodhura në Shqipëri gjatë vitit 1924, të cilat janë të njohura për opinionin e gjerë, ishin shkas për vonesën e ratifikimit të Marrëveshjes. E njëjta u nënshkrua më 16 korrik 1925, pasi në pushtet u kthye Ahmet Zogu.

Disa muaj pas nënshkrimit të Marrëveshjes për miqësi, Qeveria e Republikës së Turqisë hapi Legatën e saj në Tiranë. Po kështu veproi edhe Qeveria e Republikës së Shqipërisë, e cila në janar të vitit 1926, emëroi diplomatin e shquar shqiptar, Rauf Ficon, për ministër të plotfuqishëm dhe i dërguari i jashtëzakonshëm shqiptar në Ankara, ndërsa Asafa Xhuxhulin, për sekretar të parë të Legatës shqiptare në Stamboll. Nuk posedojmë të dhëna të detajuara për numrin e shqiptarëve të cilët kanë pranuar të riatdhesoheshin në Shqipëri, mirëpo dokumentet diplomatike jugosllave theksojnë qartazi për përpjekjen e pareshtur të Ahmet Zogut dhe të Qeverisë Mbretërore Shqiptare për riatdhesimin e tyre.

Kjo përpjekje nuk u ndal vetëm brenda afatit kohor të përcaktuar me marrëveshjen, porse vazhdoi edhe gjatë viteve të tridhjeta. Në shtator të vitit 1934, MPJ jugosllave, publikoi raportin e konsullit të përgjithshëm shqiptar në Stamboll, F. Dervishi, në të cilën përshkruhet aktiviteti i asaj konsullate në lidhje me riatdhesimin e shqiptarëve nga Turqia, dhe jehona e madhe që asaj kohe kishte mbizotëruar në mesin e të shpërngulurve. Një aksion i tillë ishte ndërmarrë nga drejtori i Reformës Agrare i Mbretërisë Shqiptare, Hoxhë Sali Vuçitërna:

“Me urdhër të asaj Ministrie dhe marrëveshjes gojore me drejtorin e Reformës Agrare, z. Sali Vuçitërnin, me rastin e ardhjes së tij në Stamboll, kjo përfaqësi nuk ka nguruar për ta zhvilluar aktivitetin e saj në mesin e emigrantëve nga Kosova të cilët gjenden në Turqi, që të kthehen në Shqipëri. Aktiviteti ka hasë në një sukses të plotë, aq shumë, saqë shumë familje kosovare, të cilët gjenden në Turqi, janë gati të nisen për Shqipëri. Në bazë të premtimeve të kësaj Konsullate, shumë prej tyre i kanë lënë vendet e tyre të caktuara nga ana e pushtetarëve turq dhe gjenden në Stamboll, të përgatitur për t’u nisur për Shqipëri. Shpenzimet e tyre të udhëtimit së bashku me shpenzimet e pasaportave, arrijnë shumën prej 4.000 frang ari….”!

Në kohën kur Qeveria shqiptare bënte përpjekje maksimale për riatdhesimin e një numri sa më të madh të shqiptarëve të dëbuar me dhunë nga jugosllavët, autoritetet greke ndërmorën një veprim të dhunshëm në Çamëri, duke instaluar një numër të madh të emigrantëve të ardhur nga Turqia, nëpër shtëpitë e shqiptarëve të Çamërisë. Për rrjedhojë, mira familje shqiptare të fshatrave të komunave Filat dhe Gumenicë, ishin regjistruar se dëshironin të shpërnguleshin për në Turqi.

Më 23 shkurt të vitit 1927, kryetarit të Republikës, Ahmet Zogu, i arriti një letër nga Çamëria, në të cilën thuhej se; çamët, për shkak vuajtjeve të shumta “pa shkolla, pa kurrfarë të drejtë njerëzore, të keqpërdorun nga nëpunësit grek, duan të hiknë, masi po vuajnë aq keq dhe askush nuk i bije pas, çfarë të bëjnë? Duket sheshazi,vazhdon letra, se Qeveria Greke do t’i shpërngul nga Çamëria. Prefekti i Janinës, duket se ka çue Hasan Hamitin t’i thotë, se po të nënshkruajnë nji akt se Qeveria Greke nuk i forcon, por duan vet të iknë, nuk ka me u pruë asnjë pengim. Sa për Qeverinë turke edhe kjo i pranon, po të kenë disa të holla me vete…”!

Në vazhdim të letrës, thuhej se Qeveria greke do ta dërgonte një nëpunës të vet për t’i regjistruar shtëpiat dhe pronat e shqiptarëve të Çamërisë, ku një pjesë do i blente Banka e Azisë së Vogël, ndërsa pjesën tjetër Banka Kombëtare e Greqisë. Krejt në fund të letrës thuhej se “ky minoritet i gjakut ton, ka me e lanë vendin e vet” për shkak dhunës që po përdoret nga autoritetet qeveritare greke, dhe se një pjesë e tyre; “po t’i pranonte Shqipnia, do shkojshin të bëheshin nënshtetas Shqiptar”.

Gjendja në Çamëri u përkeqësua edhe më shumë gjatë muajve prill-maj 1927, pasi Qeveria greke, ashtu siç edhe kishte paralajmëruar, në shtëpitë dhe pronat e shqiptarëve, vendosi një numër të madh të emigrantëve grekë nga Anadolli. Në një situatë të tillë, Dhoma e Deputetëve, në mbledhjen e mbajtur më 15 maj 1927, me propozim të deputetëve: Maliq Bushati, R. Kiçi dhe Kol Mjeda, vendosi ta thërret Qeverinë e Shqipërisë, për të dhënë shpjegime, mbi padrejtësitë që po u bëheshin shqiptarëve të Çamërisë nga ana e Qeverisë Greke. Në tekstin e propozimit thuhej se; përkundër premtimeve dhe zotimeve të Qeverisë greke dhënë para Lidhjes së Kombeve, ajo, ndaj elementit shqiptarë në Çamëri po zbaton një politikë të dhunshme dhe antinjerëzore.

“Sipas principit të minoriteteve, – vazhdon teksti, – këta në vend që të gëzojnë të gjithë të drejtat si nënshtetas grekër, po ju mohohet e drejta ma natyrale principijale e drejta e gjallimit. Me planget e shtëpiat e këtyre të mjerëve, janë instalue emigrandet e Anadollit të cilët me urdhën të Qeveris, gëzojnë krejt pasunin të këtyne si; bahçe, ullishta, kullosa dhe ara buke, tue i lanë të mjerët Çamë me vdekë nëpër udhë…”!

Ndërkohë, Xhafer Çela, Zenel Ypi dhe Shahin Ypi, i shkruajnë një letër kryetarit të Republikës së Shqipërisë, Ahmet Zogut, në të cilën shprehin brengën e tyre të thellë, për shkak se, një pjesë bukur e madhe e çamëve; “janë duke e shitur pasurinë e tyre”, me qëllim që të shpërnguleshin për në Turqi. Marrë në përgjithësi, Qeveria greke, në emër të shkëmbimit të popullsisë me Republikën e Turqisë, dëboi me dhunë të gjithë banorët shqiptarë në 83 fshatra të Çamërisë. Lidhur me dëbimin e popullsisë shqiptare nga Çamëria, bën fjalë edhe analiza hartuar në vitin 1932, nga Shtabi i Përgjithshëm i Ushtrisë së Mbretërisë Jugosllave, në të cilën veç tjerash, thuhet:

“…Në krahinën e Çamërisë, nga Epiri Verior, ka emigruar numri më i madh i popullsisë shqiptare vendore dhe është vendosur në Turqi dhe Shqipëri. Pasuria e tyre shumë e madhe ka ngelur në territorin e Greqisë. Këtë pasuri Grekët e kanë përvetësuar dhe ua kanë ndarë muhaxhirëve nga Azia e Vogël…”.

Nga ana tjetër, autoritetet jugosllave, të frymëzuara nga Ligji për Kolonizim, të cilin Parlamenti turk e solli më 14 korrik të vitit 1934, që veç tjerash parashihte shpërnguljen e të gjithë turqve të Ballkanit për në Turqi, e panë si momentin kyç për shpërnguljen e tërësishme të popullsisë shqiptare e turke nga vatrat e tyre për në Turqi, dhe në tokat e tyre të vendoseshin kolonët sllavë.

Për këtë qëllim, Parlamenti jugosllav, në mbledhjen e mbajtur më 21 gusht të vitit 1934, bëri ndryshimin dhe plotësimin e nenit 55 të Ligjit për Shtetësi jugosllave, të miratuar gjatë vitit 1928, përmbajtja e të cilit ishte si më poshtë: “Jo sllavët të cilët në kuptimin e paragrafit të dytë të nenit 55, janë bërë shtetas të Mbretërisë, ndërpriten të jenë të tillë nëse pas hyrjes në fuqi të këtij Ligji e deri më 1 nëntor të vitit 1938, para organeve kompetente të pushtetit të shkallës së parë, ose në cilëndo përfaqësi tonën diplomatike apo konsullore në botën e jashtme, deklarojnë se tërhiqen nga shtetësia. Deklaratat të cilat i janë dorëzuar pushtetit të përmendur sikurse edhe përfaqësive diplomatike e konsullore nga ana e personave në fjalë, pas 1 nëntorit të vitit 1938, e deri në hyrje në fuqi të këtij Ligji, do të konsiderohen si të dërguara me kohë…”!

Me këtë ligj, të gjithë shtetasit e Jugosllavisë që nuk ishin të përkatësisë etnike sllave, u “mundësohej” të merrin shtetësinë e ndonjë shteti tjetër, dhe secili nga ata që merrte pasaportë të huaj dhe brenda vitit nuk largohej, atëherë autoritetet jugosllave e detyronte atë ta lëshoj Jugosllavinë. Në këtë mënyrë, një numër i madh i shqiptarëve, pasi Shteti shqiptar nuk i pranonte, u detyruan të shpërnguleshin për në Turqi, e cila, edhe pse deklaronte se nuk do t’i pranonte emigrantët shqiptarë nga Jugosllavia, ajo megjithatë u ofronte të gjitha lehtësirat për t’u vendosur në Turqi.

Rrjedhimisht, në fillim të vitit 1935, tashmë dëgjoheshin lajme për marrëveshjen jugosllave-turke për shpërnguljen e myslimanëve, kuptohet, shqiptarëve etnikë. Ministri i Brendshëm i Turqisë, do të deklaroj se; nga Republika e Turqisë do të sjell nga Jugosllavia 800.000 emigrantë. Shpërngulja e popullsisë shqiptare nga Jugosllavia për në Turqi, sipas diplomatit të shquar shqiptar, Rauf Fico, do të vazhdonte edhe më tej, sepse përbënte “interesin e përbashkët” turko-jugosllav, prandaj ai i propozonte Qeverisë Mbretërore Shqiptare, që t’i ndërmerrte të gjitha “masat e nevojshme për instalimin në Shqipëri” të atyre shqiptarëve, të cilët do të insistonin të linin Kosovën apo trevat tjera etnike shqiptare nën Jugosllavi.

Ndërkohë, konsulli i përgjithshëm jugosllav në Stamboll, në një analizë të hartuar në maj të vitit 1935, vlerësonte se; Qeveria jugosllave nuk duhej ta popullarizonte shpërnguljen e popullsisë shqiptare për në Shqipëri, për arsye se me këtë rritej popullsia e atij shteti dhe përforcohej “lëvizja irredentiste”, e cila edhe ashtu nxitej nga vetë shteti shqiptar. Në vend të kësaj, ai propozonte që shqiptarët të shpërnguleshin për në Turqi, sepse sipas tij; “ai element shqiptar” i cili shpërngulet për në Turqi, llogaritet si “element i humbur përfundimisht”.

Po në këtë periudhë kohore Dhoma e Reformës Agrare në Shkup, filloi një fushatë të gjerë të konfiskimit të tokës pjellore nëpër vendbanimet shqiptare. Aksioni parashihte që “fshatarëve shqiptarë, t’iu lejohej vetëm 0,4 hektar tokë për një anëtar të familjes”. Qëllimi kësaj politike antishqiptare, siç njoftohemi nga burimet e shumta të proveniencës policore e ushtarake jugosllave ishte “dëshpërimi i banorëve shqiptarë”, sidomos të fshatrave që shtriheshin buzë Malit Sharr e deri në hapësirën Kumanovë-Prishtinë, ku kompaktësia shqiptare ishte tepër e madhe. Autoritetet e Beogradit, shpresonin që përmes këtyre masave të ashpra agrare, do t’i detyronin shqiptarët t’i braktisin vatrat e tyre e të shpërnguleshin për në Turqi.

I dërguari i Mbretërisë Shqiptare në Beograd, Rauf Fico, i shkruante MPJ-së, se “me zbatimin e ligjeve të ndryshme të kolonizimit e të reformës agrare, me qindra familjeve Shqiptare, u janë zaptuar tokat ashtu edhe banesat”, dhe se ky ishte shkaku i vërtetë i emigrimit të shqiptarëve për në Republikën e Turqisë. Në raportin plotësues të datës 18 maj 1934, R. Fico njoftonte MPJ-në se, autoritetet jugosllave më 25 mars 1934, kishin urdhëruar banorët e fshatrave të rrethit të Gjakovës: Batush, Nivokaz, Moglicë, Brovinë, Palabardh, Stubëll, Berjah, Ponoshec, Popoc, Shishman, Babaj Bokës se “nuk mundin ma që t’i punojnë tokat e tyne, të cilat mirën prej reformës agrare…”! Memorie.al

Revista finlandeze (1935) Irja Spira: “Takimi im në Tiranë me Ikbal Çikën, gazetaren e parë dhe të vetme në Shqipëri.”

 

 

Irbal Çika (Ikbal Çika), gazetarja e vetme femër në Shqipëri — Burimi : EEVA, 1 dhjetor 1935, faqe n°10

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 9 Shkurt 2025

 

Revista finlandeze “EEVA” ka botuar, me 1 dhjetor 1935, në faqet n°10 – 11, shkrimin e gazetares Irja Spira për Ikbal Çikën dhe rolin e gruas shqiptare, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

 

Motrat tona në Shqipëri

Për Evën, Irja Spira

Irbal Çika (Ikbal Çika), gazetarja e vetme femër në Shqipëri — Burimi : EEVA, 1 dhjetor 1935, faqe n°10

Para disa vitesh ishte një telegram i shkurtër që më tërhoqi vëmendjen për ekzistencën e femrave shqiptare. Ky tregonte se si këto motrat tona të largëta kishin ngritur një kundërshtim kaq të fortë ndaj zyrtarëve shqiptarë dhe zotërinjve të “shoqërisë” në përgjithësi që kërkonin të martoheshin me gra të huaja, sa që parlamenti kishte ndërhyrë dhe kishte miratuar një ligj që ndalonte këtë stratagjem për çdo zyrtar, ligj që mbreti, i cili përndryshe ishte i angazhuar kronikisht në planet e martesës, dhe që për këtë arsye nuk hyri kurrë në fuqi.

 

Zot i shenjtë, mendova me vete, atje ka vetëm gra ! Dhe verën e kaluar, kur më duhej të shkelja nëpër fshatrat shqiptare, detyra ime e parë ishte t’i fusja në dylbi.

 

Por nëse meshkujt shqiptarë, e kam fjalën sigurisht për njerëzit e zakonshëm, që janë shumicë në çdo vend, nuk jetojnë jashtë, ose të paktën nuk e kalojnë pjesën më të madhe të kohës në udhëtim dhe rrugëve, atëherë seksi i bukur i këtij vendi ka një aftësi të mrekullueshme për të mbetur i padukshëm. Makina me të cilën unë dhe diplomati i ri shkuam me shpejtësi nga porti për në kryeqytet kalonte herë pas here pranë një krijese të mjerë me vello (ferexhe), por shoqëruesi im i ri kishte aq shumë gjëra interesante për të folur në atë moment sa as që vura re se krijesa që po kalonim ishte gruaja shqiptare që kërkoja.

 

Vetëm kur ishim në Tiranën e kuqërremtë, një diplomat më kapi për dore, duke më treguar me gisht një kafene parku që ndodhej në mes të qytetit, pranë bashkisë, ku një kamariere e re, e veshur me rroba të lehta lëvizte nga tavolina në tavolinë.

 

— Shiko, aty mund të shohësh një shqiptare. Gruaja ishte e mrekullueshme dhe qëndrimi i saj ishte princëror.

 

Lëvizjet e saj ishin fluide dhe të qeta. Fustani, i cili mbante shenjat e një gërshëre të mirë rrobaqepësi, i mbërrinte deri te kyçet e këmbës. Gjithashtu nuk kam parë kurrë një kamariere të mbante një tabaka kaq lart : në lartësinë e shpatullave, në pëllëmbën e dorës së djathtë, si një vazo.

 

Po atë mbrëmje u ula në atë kafene dhe së shpejti bisedova me këtë kamariere të bukur, e cila, sinqerisht, ishte si një devijim i kohës në mes të Tiranës mesjetare me xhamitë, pazaret, plisat dhe ferexhet e saj.

 

— Ah, zonja e hirshme flet gjermanisht !

 

Pasthirrma erdhi nga thellësia e zemrës sa nuk do të kisha nevojë për ndonjë shpjegim tjetër për të kuptuar se kamarierja e bukur e tipit grek në Tiranë ishte gjermane.

 

Ishte vetëm një hap i shkurtër për të arritur në përfundimin se në Shqipëri nuk kishte femra “fallxhore”. Edhe pse të gjithë me të cilët kontaktova gjatë gjithë ditës bënë çmos për të më shpjeguar se shqiptaret nuk kanë asnjë arsye për t’i pasur zili motrat e tjera evropiane në asnjë mënyrë : kur janë të pamartuara, asgjë nuk i detyron të bëjnë jetën morale, të vyshkur të një shërbëtoreje të vjetër; kur janë të martuara, kanë të drejtë t’u buzëqeshin pak të tjerëve sesa të dashurit të tyre dhe si një shenjë shumë e veçantë kulture, përmendej se në Shqipëri është një vajzë e re që është vërtet vajzë, në prag të zhdukjes.

 

Por pavarësisht gjithë këtyre historive, askush nuk dukej i gatshëm të më prezantonte me gruan, vajzat, motrat apo të afërmit e tjerë femra, për të cilat thuhej se të gjitha kishin udhëtuar në një vend të largët në atë kohë.

 

Nëse nuk do të kisha pasur mundësi të njihja Ikbal Çikën, gruaja shqiptare do të kishte mbetur një mister i përjetshëm për mua. Ikbal Çika është gazetarja e parë dhe e vetme në Shqipëri dhe gjithashtu gruaja e parë myslimane në vend që refuzon të mbajë ferexhenë. Ajo është një vajzë e vogël brune, plot energji, e cila në shikim të parë shihet se është shumë më e aftë me stilolaps sesa, le të themi, me gjilpërën.

 

S’kaloi shumë kohë, Ikbal Çika më shpjegoi se të gjitha gjërat që nuk më kishin thënë për gratë shqiptare ishin marrëzira. Megjithëse ligjet moderne shqiptare hapin dyert e pothuajse të gjithë sektorëve për gratë, ato nuk kanë të drejta politike – vendi po përjeton një regres të ngjashëm me atë të Turqisë dekada më parë, gjë që e bën të pamundur emancipimin e grave. Përveç mësueses dhe infermieres, në Shqipëri janë edhe disa nëpunëse civile, një mjeke, e cila noton në flori, sepse një mysliman paragjykues nuk lejon që gruaja apo vajza e tij të kontrollohen nga një mjek mashkull dhe më pas, Ikbal Çika. Këto femra shqiptare zakonisht janë rritur jashtë vendit, prandaj nuk janë “objekte” si femrat shqiptare në përgjithësi. Por ato nuk janë të mjaftueshme dhe as të pavarura sa për të krijuar një lëvizje të grave shqiptare. Disa burra, si Nebil Çika, vëllai i gazetares së vetme femër në Shqipëri, janë përpjekur t’i ndihmojnë për këtë, por edhe kështu lëvizja e grave shqiptare u mbyt që në fillimet e saj.

Nebil Çika, i cili u përpoq të krijonte një lëvizje të grave shqiptare, lexon Evën. — Burimi : EEVA, 1 dhjetor 1935, faqe n°10

Nga i njëjti burim kam dëgjuar – e dija edhe më parë – se shqiptari është mendjemadh dhe nga mëndjemadhësia është i lumtur të martohet me një grua që ka studiuar. Por pas martesës, ai dëshiron që gruaja e tij të bëhet një “objekt” që nuk tregon shumë pavarësi në rrugëtimin e jetës së tyre së bashku.

 

Çfarë bën atëherë një shqiptare në shtëpi, pasi nuk shihet kurrë jashtë ? Jo të gjithë kanë fëmijë të vegjël për t’u kujdesur ose punë bujqësore – ju siguroj se një shqiptar mund t’i bëjë ato gjëra me duart e veta, pavarësisht nga vjetërsia e tij e devotshme. Në përrallat popullore shqiptare thuhet se dredhin cigare. Duhani shqiptar është i këndshëm për t’u pirë dhe i lirë për t’u blerë. Për tre marka finlandeze ju merrni njëzet cigare të ambalazhuara bukur dhe me aromë. Gratë e familjes kalojnë ditë dhe mbrëmje të gjata duke përgatitur këto cigare, plotësisht të pavetëdijshme se sa faktor i rëndësishëm janë ato në industrinë shqiptare të duhanit. Ndërkohë, kryefamiljari i së njëjtës familje ulet në pragun e derës, duke nxjerrë shtëllunga tymi nga llulla e tij besnike. Dhe, sigurisht, duke bekuar faktin që ai ka Kuranin për ta mbështetur, në emër të të cilit mund të endesh me dembelizëm në 1935 dhe të kalosh ditë vërtet parajsore…

 

Jeta e përulur e një gruaje shqiptare mund të mos jetë aq e patëmetë sa i duket një nordiku, por po, të dashur miq, gjëra të mrekullueshme duhet të ndodhin në tokë përpara se ëndrra jonë më e madhe të jetë të jemi shpëtimtarja e një burri shqiptar.

Burimi : EEVA, 1 dhjetor 1935, faqe n°11


Send this to a friend