VOAL

Debati i 1960 – Koço Tashko: Të dënohet kush foli kundër Hrushovit. Enver Hoxha: Thirri mendjes, je i sëmurë nga koka

June 10, 2020

Publikohet dokumenti i panjohur i nxjerrë nga fondi i ish-Komitetit Qëndror të PPSH-së që bën fjalë mbi bisedën e sekretarit të parë të Komitetit Qëndror, Enver Hoxha, me Koço Tashkon, të zhvilluar më datën 3 gusht 1960-të, pas një letre që Tashkoja i kishte dërguar Enverit. Memorie.al shkruan se mes të tjerash ai i kërkonte që të mbahej një qëndrim i rreptë ndaj anëtarëve të Komitetit Qëndror dhe Byrosë Politike që në mbledhjen e Pleniumit kishin folur kundra Hrushovit, e të dënoheshin ata, pasi Hrushovi nuk kishte gabuar.

Shpërthimi i Enverit ndaj Tashkos që në fillim të takimit të tyre, duke i kërkuar llogari se përse ai nuk kishte pranuar të takohej me Hysni Kapon, por vetëm me sekretarin e parë të Komitetit Qëndror të PPSH-së dhe përse kishte shfryrë duke sharë oficerët e shërbimit që ishin ngarkuar ta takonin dhe shoqëronin atë?! Akuzat e ashpra të Enverit lidhur me qëndrimin që kishte mbajtur Koço Tashko ndaj udhëheqjes së lartë të PPSH-së dhe personalisht Enver Hoxhës, ndaj të cilëve nuk kishte besim, por ishte takuar me dy diplomatët rusë të ambasadës sovjetike në Tiranë, Kozllov dhe Bespallov, të cilëve u kishte kërkuar që të ndërhynin te kryetari i Partisë Komuniste marksise-leniniste të Italisë, Moris Torezi, që sapo kishte ardhur për pushime në Shqipëri, që ai të ndërmjetësonte për rregullimin e marrëdhënieve dhe sheshimin e mosmarrëveshjeve që kishin nisur në mes udhëheqjes së lartë të PPSH-së dhe asaj sovjetike me në krye Hrushovin!

“Ti kërkovë të kapësh degë më degë duke na treguar së çfarë u fol në Pleniumin e Komitetit Qëndror të Partisë sonë, sikur unë të mos isha në mbledhje. Pse s’na flet për çështjet të tjera që të kërkojmë? Nuk na the ato që i ke shfaqur Hysniut. Unë them se ti duhet të gjykosh më mirë. Shumë gjëra që ngre, janë pjellë e imagjinatës tënde. Nuk je në rregull kur thua se kritikat, që ne i bëmë Hrushovit, s’ishin të drejta. Sipas mendimit tënd, në cilat gjëra ka gabuar Hrushovi? Apo ai s’ka gabuar fare? Siç the dhe vetë, mendimi yt është së “Hrushovi u godit pa të drejtë nga diskutantët në Plenium dhe ndaj tyre nuk u mbajt qëndrim”! Kjo është e çuditëshme. Ti në vënd që të dënosh qëndrimet e Hrushovit, kërkon të dënosh shokët e Plenumit, që folën me të drejtë kundër tij. Kur fole pak më parë, ti the: “Ndoshta Hrushovi, duke shëtitur kaq shumë në vëndet kapitaliste, mund të sjellë ide të tjera. Dua të them se ka mundësi të influencojnë disa rrethana te ai. Po, në qoftë se gabon Hrushovi, edhe Stalini ka gabuar”. Jo kështu, Koço Tashko, mos e përziej Hrushovin më Stalinin. Mos na fol në përgjithësi, por na thuaj konkretisht, a ka gabuar Hrushovi, apo jo”? Kështu i’u drejtua mes të tjerash Enver Hoxha në fillim të takimit të tij, Koço Tashkos, ish-kryetarit të Grupit Komunist të Korçës dhe një nga themeluesit e Partisë Komuniste të Shqipërisë, në një takim të zhvilluar në mes tyre më datën 3 gusht të vitit 1960-të, takim i cili ishte zhvilluar me kërkesën e Tashkos, duke mos pranuar që ato probleme që ai i’a kishte parashtruar në një letër Enver Hoxhës, t’i konsumonte me Hysni Kapon, sekretarin e Komitetit Qëndror të PPSH-së, që Enveri kishte autorizuar ta priste atë. Madje jo vetëm kaq, por Tashko kishte shfryrë ndaj oficerëve të shërbimit që kishin shkuar për t’i komunikuar atij orarin e takimit dhe vëndin e ku do e priste “shoku Hysni”, duke i ofenduar ata me një fjalor banal. Po çfarë është foluar tjetër në atë takim në mes Enver Hoxhës dhe Koço Tashkos e përse Tashko nuk pranoi asnjë nga gabimet e tij dhe as të bënte autokritikë me shkrim siç ia kërkoi Enveri?! Gjë e cila më pas do të sillte edhe goditjen përfundimtare që Enveri do t’i bënte ish-mikut të tij, (njeriut që e mori në mbledhjen themeluese të PKSH-së më 8 nëntorin e vitit 1941), jo vetëm duke e përjashtuar atë nga Partia dhe të gjitha funksionet shtetërore, por duke e burgosur për më shumë se 20 vite në burgun e Burrelit dhe më pas në internim familjarisht në fshatin Adriatik të Kurbinit, ku ai edhe ndërroi jetë në vitin 1984. Dhe të gjitha këto, Tashkos i erdhën nga qëndrimi që ai mbajti ndaj Enverit në atë takim të datës 3 gusht 1960, që Memorie.al e sjellë për herë të parë dhe të plotë për lexuesit.

Debatet e ashpra të Enver Hoxhës me Koço Tashkon

Nga biseda me Koço Tashkon

3 gusht 1960

SHOKU ENVER HOXHA: E mora letrën që më dërgove, me të cilën kërkoje takim me mua. Unë autorizova shokun Hysni Kapo të bisedonte më ty, po ti bëre naze, sepse të ishte mbushur mendja o të bisedoje me mua, o s’ka. Sigurisht edhe një njeri i thjeshtë mund të kërkojë të flasë me Sekretarin e Parë të Komitetit Qëndror, por mund të ndodhë që Sekretari i Parë është shumë i zënë më ndonjë punë, ose nuk ndodhet fare në Tiranë. Në këto raste autorizohet një njeri tjetër, siç bëra unë. Që kur mora letrën tënde në mbrëmje, i’a dërgova menjëherë Hysniut me anë të një oficeri. Oficeri u porosit që të të njoftonte ty për të ardhur në takim në Komitetin Qëndror. Ty nuk të paska pëlqyer një gjë e tillë dhe je shprehur keq për oficerët tanë. Kur të thërret në takim një sekretar i Komitetit Qëndror, duhet të shkosh pa një pa dy, në orën që të cakton ai, dhe jo kur të të shkrepet ty, ndryshe si mund ta quajë njeriu veten komunist, në rast se nuk tregohët korrekt dhe i disiplinuar kur thirret nga një shok që Partia e ka zgjedhur në udhëheqje?!

Veç kësaj, ti e di që oficerët tanë janë shokët tanë, janë komunistë, nuk janë siç thua ti. Nuk është e drëjtë të flasësh kështu, sepse ti je anëtar partie. Ata i ka ngarkuar Partia me detyra të rëndësishme. Sot të kemi thirrur të bisedojmë për çështjet që ke shkruar në letër dhe për ç’ka bisedove më Hysniun. Prandaj të flasësh hapur, qartë, në detaje, si anëtar partie. Në dispozicion kemi kohë dhe durim të të dëgjojmë deri në fund. Na fol me radhë për çështjët që ke. Në se qëndron kundërshtimi që ke ti me Komitetin Qëndror dhë nga se erdhi? Na fol për bisedat që kë pasur më funksionarët e ambasadës sovjetike, ç’të kanë thënë ata, ç’u ke thënë ti.

Koço Tashko nisi të flasë pa përgjegjësi dhe me një mëndjemadhësi të theksuar. Shoku Enver Hoxha herë pas here edhe duke ndërhyrë e duke pyetur, u përpoq t’a ndihmojë me durim.

SHOKU ENVER: Ti kërkove të kapësh degë më degë duke na treguar së çfarë u fol në Pleniumin e Komitetit Qëndror të Partisë sonë, sikur unë të mos isha në mbledhje. Pse s’na flet për çështjet të tjera që të kërkojmë? Nuk na the ato që i ke shfaqur Hysniut. Unë them se ti duhet të gjykosh më mirë. Shumë gjëra që ngre, janë pjellë e imagjinatës tënde. Nuk je në rregull kur thua se kritikat, që ne i bëmë Hrushovit, s’ishin të drejta. Sipas mendimit tënd, në cilat gjëra ka gabuar Hrushovi? Apo ai s’ka gabuar fare? Siç the dhe vetë, mendimi yt është së “Hrushovi u godit pa të drejtë nga diskutantët në Plenium dhe ndaj tyre nuk u mbajt qëndrim”! Kjo është e çuditëshme. Ti në vënd që të dënosh qëndrimet e Hrushovit, kërkon të dënosh shokët e Plenumit, që folën me të drejtë kundër tij. Kur fole pak më parë, ti the: “Ndoshta Hrushovi, duke shëtitur kaq shumë në vëndet kapitaliste, mund të sjellë ide të tjera. Dua të them se ka mundësi të influencojnë disa rrethana te ai. Po, në qoftë se gabon Hrushovi, edhe Stalini ka gabuar”. Jo kështu, Koço Tashko, mos e përziej Hrushovin më Stalinin. Mos na fol në përgjithësi, por na thuaj konkretisht, a ka gabuar Hrushovi, apo jo?

KOÇO TASHKO: Unë them se ai nuk ka gabuar.

SHOKU ENVER: Po ti the se Hrushovi mund të gabojë, ashtu si Stalini?!

KOÇO TASHKO: Edhe sikur të gabojë, unë kam besim se ai do të ndreqet.

SHOKU ENVER: Ti the se nuk ishe dakord që unë nuk shkova në Mbledhjen e Bukureshtit, se gjoja unë nuk i’u përgjigja ftesës së sovjetikëve. Nuk është kështu si thua ti. Unë nuk kisha ndonjë ftesë të tillë. Ti trillon gjëra të paqëna. Normat e partive marksiste-leniniste janë të njohura prej të gjithëve. Në qoftë se ti nuk i njeh këto norma, atëherë, ja ku po ta them unë: nuk ka ndodhur dhe nuk ndodh që Komiteti Qëndror i Partisë sonë, t’i thotë Sekretarit të Parë, mos shko, kur ftohet në një mbledhje të partive komuniste e punëtore të kampit socialist, apo të botës. Edhe në Plenumin e fundit, u vendos që në mbledhjen e ardhshëme që do të zhvillohet në nëntor në Moskë, Sekretari i Parë i Komitetit Qëndror, të vejë në krye të delegacionit të Partisë sonë. Në Bukuresht ne na ftoi vetëm Partia Punëtore e Rumanisë, për të marrë pjesë në kongresin e saj dhe ne dërguam atje delegacionin tonë. Përsa i përket mbledhjes së përfaqësuesëve të partive komuniste e punëtore që u zhvillua në Bukuresht, ajo, sipas marrëveshjes së arritur qysh më parë, kishte për qëllim, vetëm të caktonte datën dhe vëndin e mbledhjës së ardhëshme të partivë komuniste e punëtore të botës, ndaj Komiteti ynë Qëndror, nuk e pa të nevojshmë të më dërgonte mua në Bukuresht, po autorizoi shokun Hysni Kapo, të merrte pjesë në atë mbledhje. Tani se nga i nxjerr ti këto gjëra, që i thua ndryshe nga ç’janë në realitet e nga nisesh, nuk e kuptojmë, prandaj na i shpjego vetë. Ti jë anëtar partie, si shpjegohet që arrin të gjykosh se të gjitha çështjet që u thanë në Plenumin e Komitetit Qëndror të Partisë, nuk u shtruan drejt dhe nuk qëndrojnë? Po cilat qëndrojnë atëherë? Këto që na thua ti?

KOÇO TASHKO: Duhet të keni më shumë besim të Hrushovi!

SHOKU ENVER: Kur në bazë të normave organizative marksiste-leniniste dhe të rregullave të internacionalizmit proletar, një parti kritikon një parti tjetër, ose kur një udhëheqës kritikon një udhëheqës të një partie tjetër, sepse ka bërë gabime, ky është një qëndrim i drejtë. Ti je i mendimit që Mbledhja e Moskës të mos bëhet në nëntor, por sa më parë. Por ky është një propozim që bëhet nga ti. Thelbi i çështjes është, që ne do të venim në Mbledhjen e Moskës dhë atje do të themi pikëpamjen tonë. Ti ç’mund të na thuash?

KOÇO TASHKO: Nuk jam dakord të thuhen hollësira.

SHOKU ENVER: Po përsë je dakord, pa na thuaj?

KOÇO TASHKO: Fola, nuk kam përse të zgjatem, jam dhe njeri i sëmurë.

SHOKU ENVER: Jo, Koço Tashko, ti s’je aq i sëmurë sa hiqesh nga trupi, ti je i sëmurë nga koka. Por është e shëndoshë Partia. Dhe të sëmurët nga koka, të duan, Partia i shëndosh. Ajo ka për detyrë t’i ndihmojë njerëzit që të thonë fjalën e tyrë, të korrigjohen, të ecin në rrugë të drejtë, po, për të marrë këtë ndihmë, ata duhet të jënë me zëmër të hapur përpara Partisë. Ti i di këto parime?

KOÇO TASHKO: I di, prandaj kërkova të flisja me ju, se në Plenium, nuk mund të flisja si këtu, kush të lë atje të flasësh kështu? Atje do të më hidheshin në grykë.

SHOKU ENVER: Ç’janë këto që thua? Na e shpjego pak çështjen, kush nuk të lë të flasësh në Pleniumin e Komitetit Qëndror? Sipas mendimit tënd, kur nuk folke dot në Plenium, kjo do të thotë së atje paska një situatë të sëmurë?! Ti na the vet se ke një besim të madh te Komiteti Qëndror i Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik, atëherë, përse nuk e ke të njëjtin besim edhe te Partia jonë, anëtar i së cilës je dhe vetë?

KOÇO TASHKO: E thashë këtë, se po të më ndërhynin kur të flisja, jam njeri nevrik dhe… pastaj, një ndërhyrje, një vërejtje të më bëhet mua, më hedh në hava.

SHOKU ENVER: Së ç’ndien ti, këtë unë nuk e di. Uni di vetëm normat leniniste të Partisë sonë. Komiteti Qëndror është udhëheqja e Partisë që gjykon kurdoherë drejt, urtë, qetë, por, kur duhet, edhe ashpër. Atëherë, si flet kështu ti për Komitëtin Qëndror, për udhëheqjen e Partisë? Anëtarët e Komitetit Qëndror nuk janë kalamanë që, si thua ti, nuk do të të gjykonin mirë, do të të hidhëshin në grykë!? Ç’do të thuash më atë se je nevrik?!

KOÇO TASHKO: Që atje nuk flas dot, kjo është çështje fizike.

SHOKU ENVER: Po një qëndrim i tillë përpara Komitetit Qëndror të Partisë sonë, a mund të quhet marksist? Ti mbrëmë i the Hysniut se, po të kishe folur në Plenium, do të shkaktoje përçarje, kurse mua këtu po më thua se, po të kishe folur, “do të të hidheshin në grykë”. Cila nga këto qëndron? Në qoftë se ti e shpjegon këtë me “arsye shëndetësorë”, kjo nuk na e mbush mëndjen. Shpjegimet që kërkon Komiteti Qëndror, ti ke për detyrë t’i japësh, se je anëtar i Partisë. Prandaj, na trego përse mendon se anëtarët e Plenumit nuk do të gjykonin drejt? Komunisti flet haptazi në mbledhjët e Partisë. Kur ai e sheh se shpreh një mendim të drejtë, kjo është në interesin e partisë, prandaj e mbron mendimin e vet deri në fund, sikur të gjithë të jenë kundër mendimit të tij, kështu na mëson Lenini. Mbi çdo gjë duhet par interesi i Partisë dhe jo interesi personal. Komunisti mund edhe të vdesë, mund t’i bjerë edhe të fikët në mbledhje, po Partia duhet ta dijë pikëpamjen e tij, tani ose pas 50 vjetëve, prandaj ai duhet ta thotë këtë pikëpamje, ashtu siç është. Në këtë mënyrë mendojnë anëtarët e Partisë dhe jo siç mendon ti, që ke frikë të flasësh në Plenium dhe na thua këtu “mos më ndalet zëmra po të flas”! Kërkoj përsëri të na thuash, ç’është ai mendim që i shprehe Hysniut se fjala jote do të shkaktonte përçarje?!

KOÇO TASHKO: Unë thashë që shokët e Komitetit Qëndror të mos mendonin se unë po ju bëja kritikë juve.

SHOKU ENVER: Mendon ti kështu dhe jo shokët e Pleniumit, të cilët e kuptojnë drejt kritikën. Pastaj, pse të mos më bësh edhe mua kritikë? Na thuaj, është Komiteti Qëndror dhe ç’jam unë? Unë jam një anëtar partie, një ushtar i Partisë. Mbi mua është Byroja Politike, mbi Byronë Politike është Komiteti Qëndror, mbi të cilin është Kongresi i Partisë. Atëherë, përse ti preferon të bisedosh vetëm për vetëm me mua dhe jo me Komitetin Qëndror, që është forumi udhëheqës i Partisë, ndërsa unë jam një anëtar i Komitetit Qëndror? Nesër ti përsëri në Komitetin Qëndror do të vesh të japësh shpjegime për këto pikëpamje.

KOÇO TASHKO: Po ka edhe gjëra që njeriu duhet t’i bisedojë pak më mbyllur.

SHOKU ENVER: Me sa duket, ti nuk ke kuptim të drejt për Komitetin Qëndror. Këtu për të diskutuar në mënyrë të mbyllur? Përse t’i diskutosh këto gjëra me mbyllur, për ç’arsye? Si shpjegohet që ti kërkon të mos i thuash këto çështje në Komitetin Qëndror? Pse të ka ngrënë meraku se duke folur në Plenumin e Komitetit Qëndror do të shkaktoje përçarje në radhët e tij? S’na e sqarove këtë. Ti këtu pohove se po të flisje në Plenium, mund të mendohej se “Koçoja priti dhe i tha këto gjëra në një mbledhje, ku kishte kallaballëk”!. Si flet more, kështu për Komitetin Qëndror?! Je apo nuk je në vete? Ç’është Komiteti Qëndror, një “kallaballëk”, një grumbull njerëzish të rastit? Le t’i kishe thënë në Plenum këto çështje, se nuk do të krijohej asnjë përçarje, vetëm se do të të ulej autoriteti që të ka dhënë ty Partia. Mendohu, fol si duhet folur në Parti, mor derëzi! Ç’janë këto gjëra? Ti ke 20 ditë që i ke mbajtur pa na i thënë këto mendime. Ti ke thënë se je dakord vetëm për çështjen që të vemi në Moskë dhe, “po të jetë se kemi mendime për Hrushovin t’ia themi atij”. Po ti e di fare mirë, sepse ishe në Komitetin Qëndror dhe dëgjove, që ne Hrushovit i’a kemi thënë vazhdimisht mendimet tona. Prandaj për Hrushovin ato që mund t’i themi, nuk janë të reja, i’a kemi thënë në sy, nuk i kemi mbajtur për vete. I dëgjove në Plenum apo jo? Si tregojnë faktet, ti nuk je dakord me vendimet e Plenumit, me përjashtim të një gjëje, që në Moskë mund të vemi. Këto nuk janë as çështje familjare, as çështje miqësore. Ti del me pikëpamje të kundërta me Komitetin Qëndror. Përse atëhere i ngre sot e jo në kohë këto çështje kaq preokupante, për të cilat Komiteti Qëndror ka vendosur se ç’qëndrim duhet mbajtur? Për çështje të tilla partie, përse të presësh e ti mendosh që “të takoj shokun Enver kur të vejë me pushime”? Për gjithë këto gjëra që ke e që janë në kundërshtim me Partinë, ti që të nesërmen duhet të vije të ne. Pse e le atëhere këtë çështje për 20 ditë? Këto nuk janë qëndrime partie. Si do t’ia shpjegosh këtë qëndrim organizatës-bazë?

KOÇO TASHKO: Nuk erdha se mendova që je i zënë më Torezin.

SHOKU ENVER: Po unë dy orë ndenja me Torezin. Ti duhet të kërkoje takim, e kishe për detyrë t’ia thoshe Partisë të gjitha dhe jo të mendoje se “shoku Enver tani është me Torezin”, se “do vete ta takoj kur të shkojë në Korçë me pushime” etj. Po sikur unë të mos shkoja në Korçë, si do të bëje ti, akoma do t’i mbaje pa i thënë këto gjëra? Aq më tepër që ti nuk deshe t’ia thoshe këto gjëra asnjërit nga sekretarët e tjerë të Komitetit Qëndror.

KOÇO TASHKO: Unë kisha shpresë, siç ua thashë edhe shokëve sovjetikë, se me Torezin ju do të bisedonit për këto çështje dhe ai do të ndërmjetësonte për t’u dhënë rrugëzgjidhje.

SHOKU ENVER: Kjo është pikëpamja jote. Dhe kjo me sa duket, të ka shtyrë të mos marrësh menjëherë takim me mua. Përse ti ke shpresë te Torezi e te vetja jote dhe jo te Enveri, që e ke Sekretar të Parë? Po a është i drejtë mendimi yt se tani që erdhi Torezi do të ndreqen punët? Cilat punë do të ndreqen, na thuaj, ke menduar drejt apo jo? Ti mendove se tani që erdhi Torezi, do të bëhen tentativa për të përmirësuar marrëdhëniet me Hrushovin. Ç’janë këto tentativa? Ç’ndërmjetësim do të kërkonim ne, sipas teje, nga Torezi? Shpjegoje!

KOÇO TASHKO: Kjo është fare e thjeshtë: Torezi është sekretar i përgjithshëm i një partie të lavdishme dhe mendova se shoku Enver, do të flasë me të që Mbledhja e Moskës të bëhet më parë se muaji nëntor.

SHOKU ENVER: Ty të mbeti mendja që Mbledhja e nëntorit të bëhet më parë. Të thashë se kjo nuk varet nga ne. Ne kemi dashur dhe duam të bëhej kjo mbledhje dhe këtë e kemi deklaruar përpara përfaqësuesve të më se 50 partive. Në Bukuresht është vendosur që mbledhja të bëhet në Moskë, me rastin e festës së Revolucionit të madh Socialist të Tetorit. Përpara mbledhjes është vendosur gjithashtu të zhvillohen punimet e komisionit që përbëhet nga përfaqësuesit e 12 partive të vendeve socialiste dhe përfaqësuesit e 14 partive të tjera të vëndeve kapitaliste. Këto çështje do të diskutohen më përpara në komision dhe pastaj materialet do t’i dërgohen çdo partie, pra edhe Partisë sonë. Kur të na vijnë, ne këto materiale do t’i studjojmë me shumë vëmendje dhe do të veprojmë ashtu siç u vendos në Plenumin e Komitetit Qëndror e siç je dhe ti në dijeni. Prandaj nuk ke pse t’i kërkosh Partisë sonë që mbledhja të zhvillohet sa më parë. Po të bëhet më parë mbledhja, ne jemi gati të vemi. Ti do që mbledhja të bëhet shumë shpejt, po që të vish sipas rregullave të Partisë e t’ia thuash Sekretarit të Pare, brengën që të mundon, këtë nuk e bën. Atëherë cilat janë arsyet që ti mendon se “tani që erdhi Torezi çështjet do të vihen në rrugë të mirë dhe do të rregullohen-? Për cilat çështje e ke fjalën?

KOÇO TASHKO: Për çështjet që dihen, xhanëm! Janë të tëra ato që u thanë në Plenium dhe po i themi edhe këtu.

SHOKU ENVER: Domethënë ne t’ia thoshim të tëra Torezit dhe ai t’i parashtronte atje ku mendon ti! Po si u vendos në Komitetin Qëndror? Në Plenium vendosëm që këto çështje do t’i shtrojmë në Mbledhjen e Moskës. Në qoftë se ne këto çështje do t’i zgjidhnim nëpërmjet Torezit, kjo do të thotë të vepronim jashtë vendimit të Komitetit Qëndror. Si arrin të mendosh në këtë mënyrë?

KOÇO TASHKO: Mendoj se është e drejtë që Torezi të përdoret për ndonjë mosmarrëveshje që keni me Brezhnjevin, Kozllovin e të tjerë.

SHOKU ENVER: Ç’është ky Brezhnjev, pse na tremb ti me këta? Ne s’kemi punë me presidentin e Presidiumit të Sovjetit Suprem të Bashkimit Sovjetik. Mos na bëj këtu provokacion. Kozllovit unë i’a kam thënë dhe do t’ia them në fytyrë ato që ka. Tani na fol për takimet që ke pasur me sovjetikët. Na intereson të dimë çfarë biseduat. Na thuaj ato që kanë rëndësi.

KOÇO TASHKO: Me 29 korrik, Bespallovi më mori në telefon dhe më ftoi për të biseduar. E takova në klubin sovjetik, pamë filmin dhe pastaj dolëm dhe shkuam në hotel “Dajti”. Bespallovi më tha se marrëdhëniet në mes nesh janë ftohur.

SHOKU ENVER: Nuk të thanë përse janë ftohur?

KOÇO TASHKO: As më tha, as e pyeta. Ne biseduam për shumë gjëra. I thashë se Plenumi i Komitetit Qëndror të Partisë sonë për zgjidhjen e çështjeve ka ngarkuar shokun Enver. I thashë se ndoshta mund të bëhët diçka nëpërmjet bisedimeve që do të zhvillohen më Torezin.

SHOKU ENVER: Po mendimi yt cili ishte?

KOÇO TASHKO: Mendimi im ishte që këto çështje të zgjidhen në mbledhjen e nëntorit ose në çdo mbledhje tjetër që mund të bëhet. Unë nuk e përjashtoj një mbledhje tjetër, përveç asaj të nëntorit.

SHOKU ENVER: Pra, ti nuk përjashton një mbledhjë tjetër. Vazhdo.

KOÇO TASHKO: I thashë Bespallovit se me ardhjen e Torezit në vëndin tonë, do të këtë diçka pozitive, sepse atë ditë kisha lexuar në gazetën “Zëri i popullit”, fjalimin e Torezit mbajtur në Korçë dhe më kishtë bërë përshtypje se ai fliste shumë mirë për Partinë tonë, për Komitëtin Qëndror dhe për shokun Enver.

SHOKU ENVER: Domethënë se ti erdhe në konkluzionin që ne kishim biseduar, kishim shtruar edhe këto çështje dhe ishim në një mëndje më Torezin. Kështu, ti gjykon nga jashtë, formulon mendime me imagjinatën tënde që Torezi nuk ka ardhur te ne për pushime, po për të biseduar. Dhë këtë i’a thua edhe Bespallovit. Paske menduar së shokët e Byrosë mund të kenë ardhur në marrëveshje me Torezin dhe, duke u nisur nga vlerësimi që i bëri Torezi Partisë sonë, në fjalimin që mbajti në Korçë, ke gjykuar se edhe udhëheqja e Partisë sonë, ka lëshuar. Pra, sipas mendimit tënd, del që u hodhën poshtë të gjitha ato që vendosi Plenumi, dhe Enveri ka dalë më ato mendime që ka Koçoja. Po më Novikovin je takuar?

KOÇO TASHKO: Jam takuar. Bespallovi më tha që të veja për darkë në shtëpi të Novikovit, ku do të ishte dhe Ivanovi. Mbasi hëngrëm darkë, kaluam në bisedime një kohë të gjatë. Nga fundi, nuk mbaj mënd si erdhi muhabeti dhe folëm për Torezin.

SHOKU ENVER: Përpiqu të kujtohesh, si erdhi ky muhabet?

KOÇO TASHKO: Ja, folëm për Torezin.

SHOKU ENVER: Ti, gjithë bisedimin për Torezin e bëre?

KOÇO TASHKO: Po, se Torezi do të ishte shpëtimtar.

SHOKU ENVER: Po Ivanovi çfarë të tha?

KOÇO TASHKO: Nuk e di, ai foli në përgjithësi.

SHOKU ENVER: Ivanovin në e njohim shumë mirë, ai nuk është njëri që flet në përgjithësi.

KOÇO TASHKO: Ivanovi nuk ka biseduar kurrë me mua për çështjet që po flasim, as Zollotovi, as Bespallovi, unë ata i kam shumë miq.

SHOKU ENVER: Mua më çudit fakti që ata s’paskan biseduar me ty, që i ke miq të ngushtë, kurse po u drejtohen kuadrove që nuk i njohin mirë, e u thonë “hajde të bisedojmë”.

KOÇO TASHKO: Ata me mua nuk kanë biseduar jo vetëm tani, por as më 1957, kur isha në Bashkimin Sovjetik. Nga gjithë ato që bënë atëherë për mua, diçka kuptova. Më bënë gjithë ato nderime të mëdha, më thanë “po të duash, mund të rrish në vilën ku rri shoku Enver më delegacionin qeveritar”, më ftuan edhe në pritjen që u dha në Kremlin. Për mua, pra, ata kanë uvazhënie (respekt) dhe sillen mirë. Por kohët e fundit, Ivanovi kur më jep dorën, e heq menjëherë, për të mos më kompromentuar para ndonjërit që nuk më do.

SHOKU ENVER: Po përse mund të të kompromentojë? Kush nuk të do dhe a është e vërtëtë kjo?

KOÇO TASHKO: Nuk e di, nuk kam si ta shpjegoj.

SHOKU ENVER: Po më vonë pse u afrua përsëri me ty Ivanovi?

KOÇO TASHKO: Kjo është një nga pyetjet që kam edhe unë në kokën time.

SHOKU ENVER: Ti the së “gjithë muhabeti me sovjetikët, u bë rreth Torezit, së kjo ishte çështje mjaft e rëndësishme”. Po kur ti e gjykon të rëndësishme çështjen e Torezit, përse bisedon me Novikovin dhe Ivanovin dhe nuk vjen te unë? Tërë bisedimet më ta, ti i bëre përpara së të më dërgojë mua letrën.

KOÇO TASHKO: Te ata vajta rastësisht.

SHOKU ENVER: Do të qeshin shokët e Partisë me ty kur të diskutohet kjo çështje. Gjërsa pranon tezën që: shoku Enver mund të këte biseduar me Torezin, atëherë përsë ti i bisedon çështjet me sovjetikët?

KOÇO TASHKO: Unë këtu nuk shoh ndonjë gjë të keqe.

SHOKU ENVER: Këtu jemi në zyrat e Komitetit Qëndror, prandaj fol si duhet. Unë nuk jam prokuror, po Sekretar i Parë i Komitetit Qëndror të Partisë, prandaj diskutoi çështjet siç diskutohen në Parti. Këto që na thua ti, nuk shkojnë fare. Nga njëra anë, ti thua se mund të bisedoj vetëm me shokun Enver, sepse është Sekretar i Parë i Komitetit Qëndror, nga ana tjetër mendimin që ke për Partinë tonë, nuk i’a thua atij, po vete e i’a thua Bespallovit, që e konsideron, siç e the edhe vetë, mik të ngushtë. Ç’janë këto gjëra që na thua? Bespallovi ka vëndin e tij dhe Sekretari i Parë i Komitetit Qëndror të Partisë sonë, ka vëndin e vet. Përse nuk respektove rregullat organizative të Partisë dhe të bisedoje me mua? Në qoftë se ke mosmarrëveshje me Komitetin Qëndror dhe dojë që këto t’ia thoshe Sekretarit të Parë, këtë ta kishe bërë në kohën e duhur, bile menjëherë pas Pleniumit. Pastaj do të shkoje apo jo te sovjetikët, kjo është diçka tjetër. Për mua s’kishte pse të shkoje, kurse ti, jo vetëm vajte dhe bisedove me ta, por shkove pa folur fare me ne, dhe bëre tri takime me sovjetikët.

KOÇO TASHKO: Jo, dy kam bërë.

SHOKU ENVER: Këto janë të shkruara në letrën tënde. Edhe sikur fare të mos i takoje, po vetëm ideja të të lindte për të shkuar për bisedime te ata, përpara se të vijë te Partia jote, kjo është e palejueshme dhe në kundërshtim me rregullat organizative të Partisë. Nuk jam dakord që letrën për mua ti e ke shkruar para se të bisedoje me sovjetikët, vetë përmbajtja e saj e hedh poshtë një pohim të tillë. Sipas teje, del që Torezi ka ardhur apostafat nga Parisi që të bisedojë me ne mbi këto çështje dhe pastaj të vejë në Moskë. Kur Ivanovi të tha se veç Torezit, me 8 gusht, në Moskë do të venë edhe të tjerë, nuk u bëre pak kurioz ta pyesje se kush janë të tjerët? Pastaj kush të ngarkoi ty t’i thoshe Ivanovit që t’i vijë ftesë edhe shokut Enver për këtë takim? Kush të autorizoi ty të flasësh në emrin e Sekretarit të Parë të Komitetit Qëndror? Ti tani vjen e më thua se mendimi yt, është që çështjet të mos mbetën për t’i biseduar në nëntor “se pastaj trashen”. Ne këtë e dimë, por dimë edhe tjetrën që Partia jonë nuk i trash çështjet, çështjet i trashin veprimet që bën ti, prandaj mos e akuzo Partinë tonë. Ne kemi 4-5 vjet që nuk kemi nxjerrë jashtë asnjë fjalë për veprimet e padrejta të disa udhëheqësve sovjetikë. Disa udhëheqës sovjetikë na godasin, po ne jemi treguar të duruar, kurse ti tani na thua që këto gjëra nuk duhet t’i lemë të trashen. A nuk është kjo një akuzë? Unë ta thashë dhe e përsërit se nuk varet nga Partia jonë të vendosë për kohën e mbledhjes. Pse të ka hipur ty në kokë që të bëhet sa më parë kjo mbledhje? Ivanovit i thua duhet t’i vijë ftesë shokut Enver, pastaj më vjen këtu dhe më thua të vete të bisedoj vetë me Ivanovin. Reflekton ti ndonjë çikë në ç’rrugë je? Pse vepron kështu? Ç’të keqe të ka bërë ty Partia jonë? Ajo të ka rritur, të ka ndihmuar, të ndihmon dhe do të të ndihmojë, por kjo që ke bërë ti është shumë e rëndë. Ti thua se e do Partinë, por përse atëherë nuk i’a thua Partisë ato që të shqetësojnë kaq shumë?

KOÇO TASHKO: Unë ju thashë se jam tip flegmatik, prandaj duhet të mbani parasysh edhe anën humane dhe tipin e njerëzve. Pastaj, pasi u takova me sovjetikët, ata më vunë të dyja këmbët në një këpucë.

SHOKU ENVER: Po si t’i vunë këmbët në një këpucë? Shpjegohu!

KOÇO TASHKO: Unë kisha ndër mend të takohesha me ju, po këtë takim e shtyja nga dita në ditë. Sa bisedova me Bespallovin, e kuptova se nuk kishte si shtyhej më kjo çështje.

SHOKU ENVER: Po na e shpjego pak pse vajte bisedove me të, meqënëse këtë bisedim ti e dënon.

KOÇO TASHKO: Jo, nuk e dënoj, por diçka duhet t’ju thosha edhe juve.

SHOKU ENVER: Atyre u’a thua të gjitha, ndërsa Sekretarit të Parë të Komitetit Qëndror të Partisë tënde, i thua vetëm “diçka”. Po kush e ka fajin për këto që ke bërë? Në qoftë se ti e kupton fajin, atëherë bëj një fije autokritikë. Nuk të pyetën sovjetikët, më të cilët u takove, si shkoi Pleniumi?

KOÇO TASHKO (Heziton të flasë), pastaj thotë: Mund të më kenë pyetur…

SHOKU ENVER: Fol hapur, the gjë për Plenumin? Nuk të pyeti Ivanovi si u diskutuan këto çështje në Plenum? Përsëri po të pyes, të ka pyetur Ivanovi si u diskutuan këto çështje në Plenum? Ta bëri një pyetje të tillë? Ajo që i the Hysniut dhe që na hiqen sikur gjoja e di historinë e Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik, kur e vë udhëheqjen tonë në pozitat e menshevikëve dhe trockistëve dhe thua se te ne ndodhka “si në kohën e Kronshtadit” në Bashkimin Sovjetik. Për Partinë tënde i mendon ti këto gjëra? Po pse ç’jemi ne, bjellogardistë? E njeh ti historinë ë Partisë sonë? Dashurinë e madhe të popullit tonë për popujt e Bashkimit Sovjetik nuk e ke mbrujtur ti, por Partia jonë në luftë, me gjak dhe me djersë, kurse ti vjen tani e na bën akuza të tilla. Këto gjëra që thua ti i kanë rrënjët gjetkë, prandaj mendo dhe reflekto vetëm në rrugën e Partisë, ndryshe nuk korrigjohesh. Ulu pak në tokë. Partia ty të ka respektuar më shumë se ç’ke merituar. Imagjinata jote është e sëmurë dhe kjo imagjinatë nuk është sëmurur tani, këtë sëmundje ti e ke pasur edhe më përpara. Të them të drejtën, nga asnjë njeri në jetën time nuk kam dëgjuar një diskutim dhe shtruarje të tillë të çështjes pa kokë, pa bisht, pa lidhje, si kjo që dëgjova nga ti. Shumë shokë kanë ardhur dhe më kanë hapur zemrën kur kanë gabuar, por nga bisedimi kanë dalë të ngrohtë. Kurse tani ti më flet mua për “humanizëm” për tipin flegmatik! Unë jam treguar humanitar për njërëzit, për shokët. Tani ç’kërkon ti kur më thua: “të shikoj edhe anën humane”, mos do që unë të mos mbroj vijën e Partisë, interesat e saj? Të lutem, interesat e Partisë dhe te popullit unë i vë mbi çdo gjë dhe do t’i mbroj ato sa të jem gjallë. Nëse ka kush fakte për të më kritikuar mua dhe Komitetin Qëndror, me ballë hapur ne do t’i presim kritikat e drejta dhe kështu i kemi pritur kurdoherë. Po nëse ndonjë na kritikon për qëndrimin që mbajmë ndaj revizionistëve jugosllavë, ne i themi “ndal”, kujtdo qoftë, edhe Hrushovit, se derrit dajë ne nuk i themi. Ai vetë ka thënë për udhëheqjen jugosllave që është agjenturë e imperializmit. Atëhere përse të goditet Partia jonë për qëndrimet e drejta të saj kundër revizionistëve jugosllavë? Për ç’arsye? Si mund të mbyllim gojën për këto? Kur themi se Partia Komuniste e Bashkimit Sovjetik është partia mëmë, kjo s’do të thotë që përpara gabimeve të ndonjërit nga udhëheqja e saj ne të heshtim. Pas bisedimeve që zhvilluam në Moskë më 1957, ne, për respekt të Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik, nuk shkruam për një kohë në shtyp kundër revizionizmit jugosllav. Mirëpo s’kaloi shumë kohë dhe revizionistët jugosllavë zhvilluan Kongresin e tyre VII famëkeq, në lidhje me të cilin u duk përsëri drejtësia e vijës së Partisë sonë. Duke qëndruar në pozita revolucionare, ne e mbrojmë edhe vetë Bashkimin Sovjetik dhe Partinë e tij Komuniste, kurse ata që shkelin, në një mënyrë ose në një tjetër, parimet e marksizëm-leninizmit, cilëtdo qofshin, ne do t’i kritikojmë në rrugën marksiste-leniniste. Nuk kemi ne të drejtë të kritikojmë ndonjë kur ai e mbush kupën? Kur bëhen gabime, ne nuk mund të rrimë pa folur, do të kritikojmë, ne rrugën marksiste-leniniste, se kështu mbrohet liria dhe pavarësia e atdheut tonë dhe e vetë Bashkimit Sovjetik, se për këto u derdh shumë gjak. Kështu mbrohet marksizëm-lëninizmi dhe internacionalizmi proletar dhe jo ashtu si mendon ti, Koço Tashko. Ti i bluan gjërat në imagjinatën tënde. Partia Komuniste e Bashkimit Sovjetik ka të drejtë të veprojë si të dojë, po për vërejtjet që i bëhen Partisë sonë kemi edhe ne të drejtë të themi fjalën tonë. Partia jonë lufton gjer në fund t’i mbrojë interesat e popullit dhe të marksizëm-leninizmit nga armiqtë, por imagjinata jote e sëmurë thotë ndryshe. Kritika është kritikë, prandaj kur je përpara gabimesh, është oportunizëm të mos kritikosh. Mirëpo ti ke vuajtur ca nga kjo sëmundje. Unë e kam ndjekur me kujdes jetën e Partisë që nga fillimi. Ka raste që duhet folur pak, por ka edhe raste që duhen shtërnguar dhëmbët dhe, kur vjen puna te parimet, ato duhen mbrojtur, nuk mund t’i shkelim. I ke parë ti shkrimet tona kur kritikojmë revizionistët jugosllavë? Në to ne vazhdimisht kemi folur për eksperiencën e Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik. Atëherë ç’vjen e më numëron artikujt që kanë botuar sovjetikët? Unë i di ato, po ka edhe ndryshime në qëndrimet, të cilat nuk janë vetëm ndryshime taktike. Vërejtjet tona ne i’a kemi thënë edhe Hrushovit, nuk i themi fshehurazi, ia kemi thënë përpara syve dhe ai na i ka thënë gjithashtu në sy. Por këto nuk na kanë çuar në përçarje. Ti e di pikëpamjen e Partisë sonë që mosmarrëveshjet që kanë lindur, janë midis dy partive, midis Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik dhe Partisë Komuniste të Kinës, dhe ne kemi thënë në kohën e duhur që shqyrtimi i këtyre çështjeve në Bukuresht është i parakohshëm, i shpejtuar, se ato duhen zgjidhur me kujdes dhe duke zbatuar me rigorozitet rregullat organizative leniniste të marrëdhënieve midis partive. Atëherë çfarë të shtyn ty të mbash këtë qëndrim kundër Komitetit Qëndror? Prandaj, si shok të them, reflekto për këto çështje. Ke mundësi që këto 2-3 ditë, sipas rregullave të Partisë, t’i shkruash Komitetit Qëndror për të gjitha këto çështjë.

KOÇO TASHKO: Nuk kam ç’them më tepër.

SHOKU ENVER: Domethënë, ti nuk do të veprosh si çdo antar partie, të cilit Partia i jep dorën të thellohet mbi gabimet. Atëhere mos thuash nesër që shoku Enver nuk më dha mundësi të reflektoj për t’i parë më thellë gabimet e mia.

KOÇO TASHKO: Nuk kam ç’të them. Ato që kisha i thashë këtu.

SHOKU ENVER: Më pak fjalë, këto janë qëndrimet e tua. Nuk do ta rishikosh pozitën tënde? Unë edhe një herë të këshilloj të reflektosh sot, nesër dhe deri pasnesër, e të na i dorëzosh me shkrim mendimet e tua, pastaj do ta gjykojmë çështjen tënde në Komitetin Qëndror, sepse është një çështje me rëndësi për të cilën duhet të diskutojë e të vendosë Pleniumi i Komitetit Qëndror të Partisë.

KOÇO TASHKO: Për të shkruar, nuk do të shkruaj, ç’kisha i thashë.

Memorie.al

twitter
Follow
facebook
linkedin

Fjalë kyçe: diplomatët rusë, Koço Tashko, Moris Torezi

Komentet

Cancel reply

Lajme të ngjashëm

Ish-ministrja Tefta Cami rrëfen të vërtetën mbi akuzat ndaj Dali Ndreut: Nuk mund të arratisej në Beograd sepse…

NGA TEFTA CAMI-CANI/ Të dënohej e pushkatohej Dali Ndreu si armik e për tentativë arratisjeje, me siguri ka qenë një alibi e sajuar nga një segment i Beogradit, që është shpërblyer prej tyre. Nuk mund të arratisej Dali Ndreu në Beograd, sepse nuk mund të mirëpritej prej tyre për bëmat antiserbe të gjyshit të tij, Elez Isuf Ndreut.
Qe kënaqësi, që isha ftuar nga OBVLP dhe Lidhja e Intelektualëve Dibranë të merrja pjesë në akademinë përkujtimore kushtuar luftëtarit të lirisë dhe ish-gjeneralit e “Nderit të Kombit”, Dali Ndreut.

Ndoqëm një dokumentar për jetën e veprimtarinë patriotike të Dali Ndreut e të paraardhësve të tij trima në luftërat për mbrojtjen e trojeve shqiptare kundër pushtuesve të huaj, i realizuar me dokumente arkivore e përjetime të kohës, me mjaft cilësi e realizëm, nga sekretarja për marrëdhëniet publike të OBVLP, znj. Mimoza Dilaver Kurti. Aktivitetin e drejtonte sekretari i përgjithshëm OBVLP, gazetari dhe shkrimtari i mirënjohur, z.Halil Rama.

Përshëndetën kryetarja e OBVLP, znj. Tatjana Rrahman Parllaku dhe profesorët e shquar të historisë, prof. dr. Pëllumb Xhufi e prof. dr. Shefqet Hoxha; përfaqësuesi i ministrit të Mbrojtjes Pirro Vengu, kolonel Artan Ajazi – drejtor i Personelit në MM si dhe prof. Demir Osmani, përfaqësues i Lidhjes së Intelektualëve Dibranë me kryetar prof. Shpëtim Cami. Folën e përshëndetën shumë të pranishëm.

Mu dha fjala dhe përshëndeta edhe unë të pranishmit e veçanërisht vajzën e Dali Ndreut, Lavdien e nipin e tij, Enverin, të cilët përjetuan vitet e persekutimit në sistemin e kaluar.Familja e Ndrejeve të Sllovës ka qenë e lidhur dhe ka bashkëpunuar me paraardhësit e mi, Cami, si dhe me të tjerë gjatë gjithë periudhave të historisë në luftërat kundër pushtuesve të huaj për mbrojtjen e trojeve shqiptare.

Gjatë Luftës së Parë Botërore, 1913-1918, në krahinat Verilindore të Shqipërisë, në luftën kundër sulmeve të forcave pushtuesve serbë e bullgarë ishte krijuar një kordon i madh lufte e bashkëpunimi qëndrese të papërkulur nga Luma me Muharrem Bajraktarin, me princin e paepur Elez Isuf Ndreun në Sllovë, me Aliajt në Fushë Alie, me Karasanët e Shehelerët në Peshkopi, me Ismail Strazimirin e bejlerët e Maqellarës në Maqellarë, me Mersim Demën në zonën e Shpenzës, me Fet, Shaban dhe Dan Camin në zonën Tërbaç e Gollobordë, me Aqif pash Elbasanin në zonën Librazhd- Pogradec, me Starovët në Pogradec-Korçë dhe me Sali Butkën në zonën Korçë-Leskovik.

Këto familje të mëdha tradicionale i bashkonte besa e ideali kombëtar për të mbrojtur interesat kombëtare. Gjatë Luftës së Parë Botërore është vrarë e masakruar nga forcat serbe Fet Shaban Cami, si legjenda e asaj lufte në atë krahinë dhe vritet nga forcat pushtuese bullgare Shaban Mahmut Cami, sipas botimit të ASHSH me autor Gazmend Shpuza në librin me titull “Mbi Lëvizjen fshatare e Shqipërisë të Mesme”.

Edhe në Luftën e Dytë Botërore kundër pushtuesve fashistë italianë e nazistëve gjermanë u ngritën e luftuan djemtë e burrat e familjeve tradicionale patriote, që organizuan qëndresën e rez- istencën në krahina, krijuan çeta, sipas traditave të Maleve të Dibrës. Mbi këtë traditë krijoi Çetë edhe Ahmet Fet Cami që në janar të vitit 1940 dhe bëri dy aksione në fund të marsit dhe me 2-3 prill 1941 për sigurimin e armëve e municioneve për çetën.

pushkatim dali nderu

Prandaj futen në pushkatim 8 veta (7 Cami) dhe në burg 19 burra e djem Cami me Ahmet Camin si organizator. Në pushkatim pushkatohen Ejup Shahin Cami, Musa Rahman Cami dhe Mexhit Lezi nga Luznia. Emrat e të arrestuarve e të pushkatuarve janë në Fondin e MPB të atyre viteve dhe në Ditarin e burgut të Ahmet Fet Camit 1941-1942 të burgosur si antifashistë. Çeta e Ahmet Camit ka bashkëpunuar me Çetën e Sllovës e të Grykës së Madhe dhe të Martaneshit që në vitin 1941, kur janë krijuar ato.

Ahmet Cami ka qenë ngarkuar nga dy të dele- guarit e KQ të PK, Zoi Themeli e Njazi Islami dhe ka organizuar krijimin e Batalionit Partizan të Dibrës më 26 korrik 1943 ne fshatin Gjoricë, ku Camët ishin të kon- siderueshëm. Fasli Fet Cami vritet më 7 prill 1941, Ahmet Fet Cami vritet në Luftën për mbrojtjen e qytetit të Peshko- pisë në tetor 1943 nga forcat prej 45 vetë të një çete serbo-malazeze brenda kufirit të Shqipërisë.

U vranë e dhe 12 bur- ra e djem Cami. Lëvizja antifashiste në Dibër është organizuar nga dibranët brenda Shqipërisë e jo nga misionarët e ardhur nga Beogradi, siç është shkruar e vazhdojnë të shkruajnë ende disa të influencuar prej tyre. Dali Ndreu ka qenë zgjedhur z.komandant i Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë Antifashiste Nacional Çlirimtare me 10 korrik 1943 me komandant Spiro Moisiun e pas disa muajve Enver Hoxha.

Lufta Antifashiste Nacional Çlirimtare kundër pushtuesve nazifashistë, që udhëhoqi Fronti Nacional Çlirimtarë ka qenë një ndër Luftërat e mëdha të popullit shqiptar, që u çliruam nga vetë shqiptarët, që u lidhëm me fitimtarët e aleatë të mëdhenj si Bashkimi Sovjetik, SHBA-të dhe Britania e Madhe. Prandaj Lufta Çlirimtare duhet përkujtuar me Nderime e respektin ndaj luftëtarëve të lirisë, ndaj 24 mijë dëshmorëve që luftuan me heroizëm e derdhën gjakun për çlirimin e mëmëdheut.

Në situatat aktuale ku ka disa vatra lufte në botë, ku Serbia po përgatitet për Luftës kundër Kosovës, na duhet të jemi vigjilentë e të përgatitur për të mbrojtur trojet tona, Shqipërinë e Kosovën! Dali Ndreu ka drejtuar luftën si oficer karriere dhe më vonë ka fituar gradën gjeneral. Të dënohej e pushkatohej Dali Ndreu si armik e për tentativë arratisjeje, me siguri ka qenë një alibi e sajuar nga një segment i Beogradit, që është shpërblyer prej tyre. Nuk mund të arratisej Dali Ndreu në Beograd, sepse nuk mund të mirëpritej prej tyre për bëmat antiserbe të gjyshit të tij, Elez Isuf Ndreut.

Ai ishte i informuar, se Cen Elez Ndreu, që shkoi pas çlirimit në Beograd, ndërroi jetë nga torturat e dhuna e serbëve. Kjo mund të shpjegohet edhe për kryeministrin Mehmet Shehu, që në vitin 1947 ishte përjashtuar nga partia si antijugosllav dhe me kthesën e Partisë Komuniste në vitin 1948 rikthehet në parti, që u akuzua si agjent i tyre. Edhe për të, kjo akuzë ka qenë një farsë nga segmente të Beogradit, për të akuzuar e njollosur figurat e shquara patriotike shqiptare.

dali ndreu

Kush ishte gjenerali Dali Ndreu

Dali Ndreu lindi në Sllovë të Dibrës. Më 1931 kreu studimet në Shkollën e Ushtarake të Plotësimit si oficer artilerie i graduar nëntoger. Fillimisht shërbeu në degën e rekrutimit në Përmet, më pas në artilerinë e divizionit “Kosova” deri më 1933. U anëtarësua në Grupin e Tiranës të themeluar dhe drejtuar nga arsimtari Hasan Reçi, ku merrnin pjesë shumë oficerë. U dënua me shkakun e Kryengritjes së Fierit më 1935, u shkarkua si oficer. Pas daljes nga burgu, vijoi studimet për Shkenca Ekonomike në Firence. Në vitet 1940-1941 inkuadrohet në radhët e formacioneve partizane.

Për meritat e tij, bazuar edhe te kontributi historik i familjes, me krijimin e Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë Nacionalçlirimtare caktohet zëvendësko-mandant i Shtabit, pra figura numër dy e luftës partizane. Por njëherësh shquhet si një komandant i zoti me aftësi dhe reputacion. Brigada III Sulmuese ishte formacioni ushtarak që ai drejtoi në fillimet e Luftës Nacionalçlirimtare.

Pas 24 majit 1944, drejtoi Divizionin I Sulmues. Më 18 gusht 1944 drejtoi Korparmatën I të Ushtrisë Nacionalçlirimtare të Shqipërisë, i pari dhe më i madhi i formacioneve ushtarake deri atëherë. Në krye të Korparmatës I, ai drejtoi mjeshtërisht veprimet e njësiteve luftarake të shumta për çlirimin e Tiranës, njëherazi ato për çlirimin e Lezhës dhe të Shkodrës etj., deri në çlirimin e plotë të të gjithë Shqipërisë. U shkarkua nga ushtria në vitin 1948 dhe i ishin dhënë poste të vogla ekonomike. Në vitin 1956 mendohej nga CIA se ishte zëvendësministër i Industrisë.

Në vitin 1956 Dali Ndreun e arrestojnë me akuza si bashkëpunëtor i jugosllave së bashku me bashkëshorten e tij, Liri Gegën, e cila ishte një tjetër kuadro e asaj kohe. Dhjetor i vitit 1956 pushkatohet Dali Ndreu dhe Liri Gega në një vend ku nuk u mor vesh kurrë se ku./Gazeta Panorama

Rrëmbimi, vrasja dhe zhdukja trupit të Jan Prengës, dy vëllezërit zbardhin SMS-të dhe drejtojnë “gishtin” nga Gentjan Funiqi

NIKOLETA KOVAÇI/ Kur po bëhen 5 vjet nga rrëmbimi, vrasja dhe zhdukja e trupit të Jan Prengës, Gjykata e Posaçme vijon procesin në tentativë për të zbardhur ngjarjen.

Radhën për të dëshmuar e kanë pasur vëllezërit e viktimës, të cilët kanë qenë në Angli në kohën kur është rrëmbyer dhe vrarë Jan Prenga. Pas Astritit, dëshmi kanë dhënë Ndreka dhe Antoni, dy vëllezërit e tjerë të Jan Prengës, të cilët i kanë thënë gjykatës së në fakt malli që kanë pretenduar që është vjedhur prej tyre është kthyer, mirëpo kanë qenë disa personave që kanë thënë se malli është i tyre. Ata treguan se pasi kanë dorëzuar mallin, mall që nuk dihet kujt iu ka dorëzuar, nuk e morën të vëllanë, madje as nuk e dinë se ku është trupi i tij sot dhe asaj dite. Njëri nga vëllezërit i ka vënë gishtin Gentjan Funiqit si autori i rrëmbimit të Janit, ndërkohë që ka mohuar të kishte njohje me Dritan Rexhepin, pasi ai ka dëshmuar se ka shkëmbyer mesazhe me një person me emrin Gramoz.

Sipas SPAK, pengmarrja e Jan Prengës u porosit nga Dritan Rexhepi dhe Gentjan Doçaj, ndërsa ka ndodhur për shkak se i vëllai i tij Astrit Prenga kishte vjedhur një sasi kokaine. 7 të pandehurit akuzohen për grup kriminal për rrëmbim me shkaktim vdekjen dhe asgjësim kufome. Ky rrëmbim është urdhëruar prej tyre me qëllim që Astriti dhe personat e tjerë të kthenin lëndën narkotike, ndërsa organizimi i rrëmbimit është kryer nga të pandehurit Martin Bleta e Korado Keshteja, ekzekutimi i këtij rrëmbimi është kryer në Shqipëri, në datën 17.01.2020, nga të pandehurit Artan Doçaj, Aldo Majnishta, Geraldo Martini dhe një person tjetër i paidentifikuar”, – thuhet në njoftimin e SPAK.

Për rrëmbimin dhe zhdukjen e Jan Prengës është në kërkim Altin Hajri, kreu i një grupi kriminal në Shijak dhe pronar i kompleksit “Golden”, resort dyshohet se humbi jetën Jan Prenga, ku me pamjet e kamerave të sigurisë u bënë publike imazhet e trupit të tij që e nxirrnin nga një mjet “Range Rover”.

PJESË NGA DËSHMIA E NDREK PRENGËS

“Nuk e njoh Dritan Rexhepin. Ka qenë një mesazh në telefon, është prezantuar me emrin Gramoz. Më ka thënë ‘Jam Gramozi, gjërat janë të miat, të mos preken”.

Unë nuk njoh asnjë nga këto që janë në këtë ngjarje. Nëse mund ta shoh personin me foto që kam fol me kamera, absolutisht e njoh. Nuk them 100%, por e njoh. Unë nuk kam pyetur asnjë nga këta që kam folur nëse njihemi apo jo. Më është prezantuar në telefon si Gramoz. Gentjan Funiqi më ka marrë vetë në telefon. Në moment pasi është marrë vëllai peng, unë kam telefonuar personat që më kishin marrë në telefon, Gentjan Doçin, Gramozin kam biseduar me të, me kthye gjërat.

Gramozi me ka thënë nuk ke pune me mu, por me shkodranët me Doçin. Biseda ka qenë me kthye gjërat me liru pengun. Pengu doli më pas që kishte vdekur. Nuk e kam pyetur Gentjan Doçin nëse ai e njeh apo jo Gramozin. Ndoshta edhe e kam pyetur, nuk e mbaj mend 100%. Më mori në telefon Gentjan Doçi, më tha mi keni marrë gjërat. Unë i thash jam në burg. Më mori të nesërmen më tha që të kanë marrë vëllain peng. Kur kanë dalë pamjet filmike origjinal sikur ma ka thënë burri huaj. Unë e kam parë në media videon”!

VËLLAI TJETËR

Vëllai tjetër Antoni tha në gjykatë: “Kam kontaktuar me Astritin dhe Gëzimi Shullanin. E telefonova unë Astritin, ai më tha që nuk dinte gjë. Astriti më ka thënë kemi marrë mall në një port jashtë Londrës. Gent Doçi, Bleta, Gështenja… Këto kishin dalë në skenë duke thënë “Është e imja”. Me merrnin më thoshin më sill mallin se është i joni. Nuk dinim kujt me ia dhënë se mallit i dilnin shumë njerëz për zot. Ky ishte shkaku i rrëmbimit të Jan Prengës, se gjë tjetër s kishim ne. Astriti u shpreh dhe filloi me mi treguar vetë. Ai filloi të ma shpjegonte me Gëzimin dhe unë thosha si ka mundësi kjo punë se ne nuk kemi pas lidhje me shqiptarët.

Ja kemi marrë anglezit, mbrapa kanë dalë këta të tjerët. U telefonua Astriti dhe Gëzimi nga Gentjan Doçi, Korado Gështenja. Nuk mora informacion nga policia. Kur u kthye malli mbrapsht, trupi nuk na erdhi. Në momentin që u kthye malli dhe nuk erdhi vëllai, atëherë i humbën shpresat. Malli është kthyer, unë kam qenë në Shqipëri. Kam dëgjuar në televizor për një kompleks në Shijak. Nuk di më gjë. Shteti nuk më ka dhënë informacione, ato që kam mësuar, i kam marrë vesh nga televizori. Në dijeninë time brenda një jave iu kthye malli. Nuk kam pasur telefonata nga asnjë person për këtë punë. Gëzim Shullanin nuk e kam takuar.

Me Astritin takoj rrallë. Kemi diskutuar çdo gjë. Më ka thënë që e kemi kthyer mbrapsht, e kanë marrë disa polakë. Unë kërkoj vëllain tim, o i vdekur ose si të jetë unë kërkoj vëllain tim. Ato kanë pasur të drejtë të kthejnë gjënë, si e morën”, – ka thënë mes të tjerash,

Antoni i cili përveç autorëve të rrëmbimit të vëllait drejton gishtin edhe nga policia e Prokuroria, të cilët nuk i kanë dhënë asnjë informacion sot e asaj dite se çfarë ka ndodhur me rastin e rrëmbimit, vrasjes dhe zhdukjes së Janit!

/Gazeta Panorama

Ditarët e panjohura të komandantit gjerman të forcave supreme: Hitleri është i brengosur për gjendjen në Shqipëri, gjenerali Badoglio dha dorëheqjen prej humbjeve…

Ditarët e luftës të Komandës Supreme të Forcave të Armatosura Gjermane (Kriegstagebuch des Oberkommandos der Wehrmacht, KTB OKW), në vitet 1940-1945, u mbajtën nga Zyra e Mbrojtjes Kombëtare pranë Shtabit të Operacioneve të Forcave Ushtarake gjermane (Abteilung Landesverteidigung im Wehrmachtführungsstabamt). Këto ditarë lufte, përshkruajnë strategjitë, betejat, lëvizjet e trupave, linjat e fronteve, qëllimet, vendimet operacionale dhe planet e luftës dhe vlerësimet e situatave luftarake, prej udhëheqjes më të lartë të forcave ushtarake gjermane.

Sekretari i Ditarëve të Luftës në Komandën Supreme të Forcave të Armatosura Gjermane, ishte Helmuth Greiner deri më Mars 1943 dhe më pas Percy Ernst Schramm. Në vitet 1961-1965 ditarët e luftës u përpiluan nga historianët dhe u botuan nga shtëpia botuese Bernard & Graefe Verlag für Wehrëesen, Frankfurt am Main. Historiani kryesor ishte Percy Ernst Schramm dhe ndihmësit e tij historianë përkatësisht sipas vëllimeve ishin si më poshtë:

Hans-Adolf Jacobsen: Vëllimi I-rë, 1517 faqe, periudha 01.08.1940 – 31.12.1941, botuar në vitin 1965.

Andreas Fritz Hillgruber: Vëllimi II-të, 1-2, 1477 faqe, periudha 01.01 – 31.12.1942, botuar në vitin 1963.

Ëalther Hubatsch: Vëllimi III-të, 1-2, 1673 faqe, periudha 01.01 – 31.12.1943, botuar në vitin 1963.

Percy Ernst Schramm: Vëllimi IV-të, 1-2, 1976 faqe, periudha 01.01.1944 – 22.05.1945, botuar në vitin 1961.

Këto ditarë lufte të përmbledhura në katër vëllime (fillimisht në tetë vëllime), janë edhe sot një nga burimet më të rëndësishme faktike për shkencën e historisë, që mbulon Luftën II-të Botërore. Me radhë do paraqiten të përkthyera në shqip, sipas vëllimeve të botuara, vetëm pjesët ku shkruhej për Shqipërinë.

Vëllimi I-rë

1 Gusht 1940 – 31 Dhjetor 1941

A Hyrje

III. Plani dhe qëllimet e luftës 1939-1941: Një përmbledhje, faqe 71 E. Në luftën në Ballkan (Prill 1941), Hitleri kishte më pak qëllime territoriale, shumë më tepër kishte qëllim të siguronte interesat strategjike dhe ekonomike. Në asnjë mënyrë, nuk donte të lejonte vendosjen e anglezëve në Greqi, si dhe kërcënimin e fushave të naftës në Rumani, të cilat ishin shumë të rëndësishme për luftën e tij. Po ashtu mendonte, se në atë mënyrë, ndihmonte Italinë, të mbante pozitat e saj në Shqipëri.

B Ditar Lufte

Faqe 42 – 21.08.1940. Deti Adriatik duhet të jetë i tëri nën pushtetin italian, sfera e ndikimit në Ballkan të zgjerohet. Për këtë mendohet të prishet Jugosllavia, të krijohet një Kroaci e pavarur, por nën ndikimin e Italisë, të zmadhohet Shqipëria, duke marrë zonat e banuara nga shqiptarët në jug të Jugosllavisë dhe në Greqi, si dhe bashkimi me Korfuzin dhe ndoshta me disa ishuj të tjerë, në detin Jon.

Faqe 81 – 18.09.1940. Sipas njoftimeve të Shtabit të Përgjithshëm Italian të trupave tokësore, dhënë atasheut ushtarak në Romë, Divizionet 49 dhe 51, janë dërguar në Shqipëri; do dërgohet deri më 30.09.1940, edhe Divizioni 29.

Faqe 110 – 05.10.1940. Sipas një njoftimi të datës 24.09.1940, (171/40 Tepër Sekret), të atasheut ushtarak në Romë, ushtria italiane përbëhet tani nga 74 divizione, prej tyre ndodhen në atdhe 51, në Shqipëri 8, në Libi 14 dhe 1 në ishujt Dodekaneze.

Faqe 130 – 28.10.1940. Seksioni i jashtëm njofton se, pasi në orën 03:00 i është dorëzuar qeverisë greke nga i dërguari italian në Athinë një notë, sot në orën 06:00 të mëngjesit, trupat italiane janë futur nga Shqipëria në Greqi.

Faqe 138 – 30.10.1940. Veprimi politik i planifikuar për në fillim të shtatorit, nuk u ndërmor, por gjatë këtij muaji u përforcua korparmata XXVI italiane, që ndodhet në Shqipëri, me 3 Divizione. Më 27.10.1940, në orën 21:00, Konti Ciano, e njoftuar zyrtarisht personin përgjegjës gjerman, fisnikut Bismarck, se ditën që vijon, në orën 03:00, do t’i dorëzohet qeverisë greke, ultimatumi për të pushtimin e pikave strategjike dhe në orën 06:00, do të fillonte futja e trupave italiane nga Shqipëria, në Greqinë veriore.

Qëllimi i këtij operacioni, është pushtimi i Korfuzit, futja nga Janina deri në gjirin e Patras, për të pushtuar ishujt Levkas, Cefalonia dhe Zante, si dhe marshimi për në Athinë dhe Selanik. Udhëheqja është në dorën e gjeneralit të korparmatës XXVI-të, Viskonti Prasca.

Meqenëse 2 nga 9 divizionet që ndodhen në Shqipëri, nevojiten për mbrojtjen e kufirit me Jugosllavinë, mendohet se epërsia italiane të mos jetë aq e madhe dhe në rastin e një rezistence të madhe greke, nuk duhet të llogaritet sukses i shpejtë. Për shkak të kushteve jo të mira të motit, avionët italianë të stacionuar në Shqipëri, nuk futen dot.

Faqe 157 – 07.11.1940. Nga forcat e aviacionit Italian, nisur nga Shqipëria, janë përdorur në Greqi 56 avionë luftarakë, 120 avionë gjuajtës dhe 17 avionë zbulimi.

Faqe 159 – 08.11.1940. Lajme të jashtme: lajm nga gjenerali Von Rintelen, sipas të cilit po dërgohen përforcime në Shqipëri (4 divizione italiane).

Faqe 162 – 09.11.1940. Për shkak të kushteve të vështira të transportit në Shqipëri, do të kalojë shumë kohë derisa të arrijnë përforcimet në front. Nuk mund të llogaritet më një sukses i shpejtë i italianëve. Ata po përpiqen të ndreqin, atë që nuk patën përgatitur më parë.

Faqe 163 – 09.11.1940. Përparësia e pushtimit të Greqisë veriore, ka përballë disa anë negative. Nëpërmjet futjes në luftë të një vendi tjetër, u zgjerua lufta dhe u përhap në Ballkan, gjë që Gjermania është përpjekur ta shmangë, deri më sot. Ushtria italiane është kështu e lidhur, në një drejtim më shumë. Anglezët kanë kështu një aleat më shumë dhe një pikë mbështetje tokësore, gjë që përforcon gjendjen e tyre në pjesën lindore të detit Mesdhe. Mundësitë e veprimit të tyre kundër ushtrive italiane në Libi dhe Shqipëri, janë rritur.

Faqe 172 – 13.11.1940. Atasheu ushtarak në Romë, dërgon të dhëna që ia ka dhënë shefi i kabinetit, në Ministrinë e Mbrojtjes italiane, Kolonel Sorice, në lidhje me gjendjen në Shqipëri.

Faqe 182 – 19.11.1940. Gjendja në Shqipëri: e ndërlikuar.

Faqe 183 – 20.11.1940. Sipas një telegrami të datës 18.11.1940, të Atasheut ushtarak në Romë, shtabi i përgjithshëm italian, e gjykon situatën në zonën shqiptaro-greke, pas tërheqjeve në disa pjesë të frontit dhe dërgimit të përforcimeve si të qëndrueshme. Situata, megjithatë është rënduar sepse, batalioni shqiptar kaloi në anën e grekëve. Gjenerali Marras, ishte dje në Kancelarinë gjermane dhe kërkoi 3000 kamionë, për t’i çuar në Shqipëri nga Jugosllavia, në shkëmbim të 3000 kamionëve italiane.

Faqe 188 – 25.11.1940. Bisedimet me italianët në lidhje me kamionët për në Shqipëri, arritën një farë përfundimi.

Faqe 201_202 – 05.12.1940. Sipas raportit nr. 429 datë 03.12.1940, ushtria italiane e stacionuar në Shqipëri, e drejtuar nga gjenerali Soddu, është pjesë e Armatës XXI (gjenerali Geloso në Tepelenë më rreth 9 Divizione), e Armatës IX (gjenerali Vercellino në Elbasan, me 6 Divizione) dhe forca tokësore rezervë (1 Divizion i motorizuar, 2 regjimente kalorsie). Si përforcime të mëtejshme, janë 2 Divizione të gatshme në Italinë jugore (Shih Shtesën tek Raporti i Organizimit i Komandës së Forcave Tokësore, për Lindjen dhe Perëndimin).

Situata duket e qëndrueshme, me tërheqjen e plotë të divizioneve italiane në linjën e re të mbrojtjes, e cila shtrihet nga lumi [me] Kallama, deri në Raveni-Koshovicë-Përmet – në perëndim të kufirit shqiptaro-grek. Në Shqipëri, ruajnë rregullin dhe qetësinë, trupa policore italiane të fuqishme.

Faqe 204 – 05.12.1940. Hitleri e vlerëson situatën si më poshtë: Gjendja në Shqipëri, nuk është e qartë. Në se italianët do të prapsen dhe më shumë, atëhere ekziston mundësia e humbjes së gjithë Shqipërisë. Jugosllavia me sa duket, do të shtyjë vendimet e saja, derisa të sqarohet gjendja në Shqipëri. Faktori më i rëndësishëm në Ballkan është Rusia, që po shton ndikimin në Bullgari, pasi është bllokuar e tëra Rumania. Nga kjo rrjedh se çdo dobësi, kudo në Europë, do çojë në përparimin e rusëve.

Faqe 205 – 05.12.1940. Tërheqja e Jugosllavisë nga ana e fuqive të Boshtit, është e dëshirueshme dhe e mundshme edhe në rastin që fronti italian në Shqipëri, të mos përparojë. Hitleri nuk shikon mundësi, për të dërguar trupa në Shqipëri.

Faqe 209 – 05.12.1940. Gjendje e rëndë e trupave italiane në Shqipëri dhe sulme të egra greke.

Faqe 213 – 06.12.1940. Hitleri është i brengosur për gjendjen në Shqipëri.

Faqe 218 – 07.12.1940. Gjenerali Badoglio jep dorëheqjen, me sa duket për shkak të humbjeve në Shqipëri.

Faqe 219 – 08.12.1940. Ambasadori Italian në Berlin, është paraqitur më 07.12.1940 tek Hitleri dhe e ka përshkruar situatën në Shqipëri, me ngjyrat më të errëta.

Faqe 225 – 11.12.1940. Atasheu ushtarak në Romë, lajmëron së gjenerali Cavallero, që sapo është kthyer nga Shqipëria, lajmëron më 09.12.1940, se kriza në Shqipëri, ende nuk është kaluar, por shpresohet që situata të përmirësohet.

Faqe 226 – 11.12.1940. Në të dy bisedat, paraqitet gjendja në Shqipëri, jo aq dramatike, sa deri më sot.

Faqe 230 – 14.12.1940. Sulme të mëtejshme greke në Shqipëri.

Faqe 232 – 16.12.1940. Më tej është menduar për një grup të dytë transportues, me e dërguar në Itali, për qëllime të transportit të trupave dhe furnizimeve drejt Shqipërisë. Sulm i fortë i grekëve, kundër krahut të majtë të Armatës IX-të italiane.

Faqe 237 – 18.12.1940. Për shkak të gjendjes së qëndrueshme të trupave italiane në Shqipëri, nuk do jetë më e nevojshme të dërgohet një trupë e dytë transporti “Ju 52” në Itali.

Faqe 241 – 20.12.1940. Gjendja në Shqipëri para tre javësh, ishte aq dramatike, sa duhej të llogaritej baras me një disfatë të rëndë. Tani fronti është i qëndrueshëm, shpresohet që të mbahet. Në Shqipëri, tufane dëbore.

Faqe 243-244 – 28.12.1940. Atasheu ushtarak italian në Berlin, thotë se; megjithëse grekët sulmojnë rrallë me më shume se 1-2 batalione, nuk bëhet fjalë që ushtria italiane, të mbajë frontin në Shqipëri dhe me tepër ajo është duke u tërhequr, në luftë e sipër. Ai është i mendimit se futja në luftë, qoftë edhe e një regjimenti gjerman, do të bënte që fronti të mbahej, sidomos për shkak të veprimit të jashtëzakonshëm, mbi moralin e ushtarëve italianë, por edhe mbi ata grekë.

Faqe 245-246 – 04.01.1941. Atasheu ushtarak në Romë, lajmëron me shkrim (Nr. 6/41 Tepër e Fshehtë, Tepër Përparësi) se gjeneral Guzzoni e ka bërë me dije më 03.01.1941, se gjenerali Cavallero, ka marrë komandën e trupave në Shqipëri, në vend të gjeneralit Soddu, që është sëmurë. Ai përshëndet gatishmërinë gjermane, për të dërguar trupa me tanke në Libi dhe një divizion me ushtarë në Shqipëri, si dhe armatime e pajisje nga kontingjenti i plaçkës së luftës. Ai lutet që divizioni me ushtarë, të jetë i gatshëm për t’u dërguar.

Gjenerali Guzzoni, e përshkruan gjendjen në Shqipëri, si vijon: Në Shqipëri pritet një sulm tjetër i fuqishëm grek, ose në zonën bregdetare të Vlorës, ose në luginën e lumit Osum, në drejtim të Beratit. Shpresohet se ai sulm, të përballohet nga italianët.

Faqe 251 – 08.01.1941. Për futjen e trupave gjermane në Shqipëri, nuk është marrë ende vendim.

Faqe 252 – 08.01.1941. Që nga data 10.12.1940, janë dërguar 16’000 ushtarë [italianë] në Shqipëri, me transportuesit Ju-52.

Faqe 254 – 09.01.1941. Hitleri flet për gjendjen në Shqipëri dhe thotë se; nëse do të futen trupa gjermane atje, atëhere duhet të jenë aq të fuqishme, sa të mund të godasin nga shpina forcat greke, që do të përpiqen të bllokojnë Selanikun. Por më parë forcave gjermane, do t’u duhet të përparojnë në Shqipëri. Për këtë është e nevojshme një bashkëveprim i forcave gjermane dhe italiane, si dhe një njësie me disa tanke të fuqishëm. Nuk do ishte gabim, që kjo trupë e ndërthurur, të fillonte përpara se të arrinte Armata XII-të [gjermane].

Komandanti i Ushtrisë Tokësore, kërkon leje që të fillohet me mbledhjen e të dhënave të nevojshme mbi gjendjen në Shqipëri dhe ve si kusht paraprak, për sukses ushtrimin e një ndikimi të mjaftueshëm mbi komandën italiane në Shqipëri, në mënyrë që italianët të fillojnë sulmin, njëkohësisht me forcat gjermane.

Faqe 260 – 10.01.1941. Që nga data 10.12.1940, janë çuar me aeroplanët Ju-52, 17’000 ushtarë [Italinë] dhe 1300 ton [materiale] në Shqipëri. Gjenerali Von Rintelen, shkon në frontin shqiptar. Të dhëna mbi vendosjen e trupave italiane në Shqipëri. Të bëhet gati Divizioni i parë malor, për në Shqipëri.

Faqe 261 – 11.01.1941. Të bëhen gati një Korps gjerman, për ta dërguar në Shqipëri, që përfshin 1 Divizion malor dhe forcë tankiste. Ato do të mbështesin trupat italiane, në rast krize si dhe për sulmin e mundshëm dhe çarjen e frontit grek, në pika të rëndësishme. Veç kësaj, do kenë si detyrë të mbështesin nga shpina sulmin ballor të Armatës XII-të (të komanduar nga gjenerali Eilhelm List), për të hapur ngushticën në perëndim të Selanikut. Dërgimi i trupave gjermane, me anë të anijeve që janë ende në detin Mesdhe ose, me grupin e avionëve transportues Ju-52 në Foggia, duhet të jetë kryer brenda mundësive, përpara së të fillojë transporti në Libi.

Faqe 263 – 13.01.1941. Dje kapiten Bürkner, njoftonte se italianët, janë dakord me dërgimin e oficerëve të zbulimit në Shqipëri dhe Libi. Pikëpamje të kolonelit Jodl, mbi gjendjen në Shqipëri, mbështetur në raportin e gjeneral-kolonelit Rintelen. Dërgimi përfundimtar i trupave në Shqipëri, vetëm kur të jetë arritur një baraspeshë e forcave. Prandaj me sa duket, do ketë transport të njëkohshëm, të trupave për Shqipëri dhe Libi.

Faqe 265 – 15.01.1941. Shqipëri: Vije fronti e pavolitshme, në bregdet. Raport i gjeneral-kolonelit Rintelen, rreth bisedës me Guzzonin, më 13.01.1941, mbi gjendjen në Shqipëri. U nisën trupa zbulimi në Shqipëri dhe Libi.

Faqe 266 – 15.01.1941. Komanda e Lartë e Forcave Tokësore, lajmëron se shtabi zbulues, me kolonelin Jodl, me 4 oficerë të tjerë, është nisur për Shqipëri.

Faqe 267 – 18.01.1941. Përgjegjësi i Zyrës së Mbrojtjes Kombëtare (Z.M.K.), në Shtabin e Operacioneve të Forcave Ushtarake (Sh.Op.F.U.), shkon më 17.01.1941, në Berchtesgaden dhe paradite më 18.01.1941, i raporton komandantit të Shtabit të Operacioneve të Forcave Ushtarake në Zyrën Perandorake në Berchtesgaden. Ai i dorëzon organizimin e trupave të parashikuara për t’u dërguar në Shqipëri dhe Libi, si dhe programin e transportit për këto trupa.

Faqe 268 – 18.01.1941. Komandanti i Sh.Op.F.U., pranon mendimin e komandantit të Z.M.K., për t’i dhënë operacioneve në Libi dhe Shqipëri, përkatësisht emrat; “Luledielli“ dhe “Zambak i Alpeve”. Urdhrat për komandat përkatëse të ushtrisë, dolën më 20.01.1941.

Faqe 270 – 20.01.1941. Operacioni “Zambaku i Alpeve”, që parashikon futjen e trupave në Shqipëri, nuk mund të zhvillohet sipas planit, sepse italianët duhen të përdorin kapacitetet e porteve shqiptare plotësisht, për të dërguar përforcimet e tyre. Vendimi i ri do të merret në fillim të Marsit. Nëse atëhere do vihet përsëri në pikëpyetje futja e trupave gjermane, atëhere ajo do të bëhet në një përmasë të zvogëluar.

Faqe 272 – 22.01.1941. Komandanti Suprem i Forcave të Armatosura gjeneral Wilhelm Keitel), dërgon shënimet e tij nga biseda me gjeneralin italian Guzzoni, në Berchtesgaden, më 19.01.1941, si dhe një përmbledhje të përfundimeve të bisedave të Hitlerit me Ducen, në Berghof më 20.01.1941.

Gjeneral Guzzoni, në bisedë me Komandantin Suprem të Forcave të Armatosura, e vlerëson situatën si më poshtë: Në Shqipëri zhvillohet lufta më e rëndësishme për Italinë. Fronti i atjeshëm ende nuk është forcuar, por linja e tanishme do të mbahet me çdo kusht, kundër sulmeve greke dhe nuk ekziston mundësia që Vlona ose Berati, të bjerë në dorë të grekëve.

Në Shqipëri ndodhen tani 21 divizione italiane dhe qëllimi është të dërgohen atje edhe 3 të tjerë nga Italia, për të krijuar në krahun verior të ushtrisë, një grup prej 10-12 divizionesh (që do përfshijë 3 divizionet e përmendura më lart dhe 4 divizione alpine). Grupi do jetë gati të sulmojë vetëm pas dy muaj e gjysëm, sepse transportim më i shpejtë i tre Divizioneve dhe freskimit të Divizioneve të tjerë, nuk mundet.

Sulmi i këtij grupi, është planifikuar në drejtimin e Korçës, nga këtu në drejtim të Ersekës, për ta shkatërruar frontin verior grek dhe për të vazhduar në drejtimin e Follorinës, kur linja e furnizimit nëpërmjet Korçës të jetë siguruar. Synimi i tanishëm për të kryer një sulm në bregdet, me qëllime të kufizuara, është braktisur. Memorie.al

SHBA përgatit transferimin e pushtetit; Mekanizmi i ka fillesat në vitin 1797

Ndërsa presidenti i sapozgjedhur Donald Trump bëhet gati për të marrë detyrën, një proces i koordinuar me kujdes është duke u zhvilluar, për të transferuar pushtetin nga administrata që po largohet tek ajo e re. Korrespondenti i Zërit të Amerikës, Salem Solomon na sjell këndvështrimet e ekspertëve se si qeveria federale po përgatitet për këtë moment kyç në demokracinë amerikane.

Një transferim paqësor i pushtetit – një traditë e qëndrueshme, një premtim solemn dhe një komponent i rëndësishëm i demokracisë amerikane…

Pasi zgjidhet një president amerikan, ka një mori aktivitetesh përpara se ai të bëjë betimin.

Shtatëdhjetë e gjashtë ditë nga zgjedhjet deri në ditën e inaugurimit mund të tingëllojnë si kohë e mjaftueshme, por kalimi nga një administratë në tjetrën nuk është aspak i thjeshtë, thotë Michael Shurkin, i cili ka shërbyer në Këshillin e Sigurisë Kombëtare dhe tani është drejtor i programeve globale në firmën “14 North Strategies”.

“Duam të sigurohemi që presidenti të ketë sukses. Pra, nëse ata duan të rishikojnë politikat, ne do t’i ndihmojmë ta bëjnë këtë duke u thënë ato që dimë dhe duke u shpjeguar se çfarë po ndodh“, thotë ai.

Presidenti i zgjedhur e merr zyrtarisht detyrën më 20 janar, por planifikimi duhet të fillojë shumë më herët, thotë Valerie Smith Boyd me Qendrën për Tranzicionin Presidencial.

“Është një detyrë jashtëzakonisht e madhe dhe gjëja e parë që organizata jonë bën është të nxisë kandidatët presidencialë që ta fillojnë procesin e planifikimit që në pranverën e vitit zgjedhor. Sigurisht që ata kanë një fokus të madh tek fitorja e zgjedhjeve, por gjithashtu duhet të krijojnë një organizatë të veçantë që konsideron se si të shqyrtojë qindra mijëra biografi për të përzgjedhur saktësisht njerëzit e duhur, për t’i shndërruar premtimet e tyre politike në veprime”, thotë zonja Boyd.

Plotësimi i posteve qeveritare nuk është punë e vogël. Shumë nga pozicionet kërkojnë konfirmimin e Senatit, ndërsa të tjerat duhet të kalojnë në procesin e certifikatës së sigurisë, duke krijuar kështu një periudhë delikate, thotë ekspertja Boyd.

“E shohim periudhën e tranzicionit si një periudhë delikate për vendin, sepse të emëruarit politikë, udhëheqësit e lartë po largohen nga administrata. Mund të ketë vonesa në futjen e njerëzve të rinj, dhe sigurisht që mund të krijojë disa sfida në komunikim, ose në kuptimin e rregullave dhe përgjegjësive”, thotë zonja Boyd.

Shtetet e Bashkuara kanë një traditë të gjatë të transferimit paqësor të pushtetit që i ka fillesat në vitin 1797, kur George Washington ia dorëzoi presidencën John Adamsit. Në themelet e një transferimi të suksesshëm të pushtetit, thotë zonja Boyd, është komunikimi i qartë dhe efektiv.

“Një transferim paqësor i pushtetit në rastin më të mirë, bëhet me dy ekipe, një që vjen dhe një që largohet. Ata ndajnë informacion dhe bashkëpunojnë nga afër për të mbrojtur vendin dhe botën nga rreziqet shumë serioze”, thotë ajo.

Zoti Shurkin thekson se, në fund të fundit, ruajtja e një demokracie të qetë është më e rëndësishme se kush i fiton zgjedhjet.

“Që një demokraci të funksionojë, të gjithë duhet, në një nivel të caktuar, të kuptojnë se për sa kohë që sistemi funksionon, sistemi është disi më i rëndësishëm se ata. Integriteti i sistemit është më i rëndësishëm se nëse kandidati juaj i preferuar i fitoi apo i humbi zgjedhjet. Dhe unë mendoj se kjo ka qenë historikisht një arsye e rëndësishme përse demokracia amerikane ka qenë kaq e qëndrueshme dhe kaq relativisht e suksesshme”, thotë eksperti Shurkin.

Ndërsa vendi përgatitet për inaugurimin e ardhshëm presidencial, procesi i transferimit të pushtetit risjell në vëmendje njerëzit që punojnë larg syve të opinionit publik, të cilët mundësojnë që demokracia të funksionojë.

ATDHETARI LUIGJ GURAKUQI HAPI SHKOLLEN NORMALE T’ ELBASANIT- Pergatiti Fritz RADOVANI

ELBASAN: 1 DHJETOR 1909

SHKOLLA NORMALE E ELBASANIT U HAP ME 1 DHJETOR 1909.DREJTORI I PARË I ASAJ SHKOLLË ASHT KENË ATDHETARI I PAVDEKSHEM I POPULLIT SHQIPTAR

LUIGJ GURAKUQI.

Mbas Kongresit të Manastirit me 14 – 22 Nandor 1908, u mbajt Kongresi i Elbasanit nga data 2 – 8 Shtator 1909, ku u vendos hapja e Shkollës së Parë të Mesme Pedagogjike në Gjuhën Shqipe, e njohun me emnin Normalja e Elbasanit. Kjo shkollë do të luente një rol vendimtarë per mësimin e Gjuhës Shqipe nder Trojet tona, si dhe do të kishte per qellim kryesor piksynimin e paraqitun nga Atdhetari Luigj Gurakuqi, i cili me rasën e hapjes së saj tha: “…Shqipnia u lëkund e tana nga zani i Shkollës Normale; atdhetarët nuk kursyen ndihmat e veta të begata, ndersa djelmët tanë rrodhën nga të gjitha viset e Shqipnisë e u derdhën këtu në Elbasan… Jo vetem nga Toskëria që ka qenë gjithmonë e para nder tregimet kombtare e nder luftat e Gjuhës, por ma fort nga Gegënia e Siperme, nga ajo Kosovë sa fisnike e trimoshe, me përpjekjet e të ndershmit Hasan Prishtina, i cili, na rrnoftë përjetë, na erdhën mjaft nxanës sa mund të thuhet pa frikë lajthimi se nuk ka asnji kand të Shqipnisë që të mos të ketë këtu mbrenda perfaqësuesit e vet.”

Asht ajo kohë kur shkolla Normale e Elbasanit u rreshtue me shkollat e njohuna të Shkodres, dhe u ba prita ma e pakapercyeshme nga anmiqtë shekullor të Shqipes së shkrueme: Turq, grek e sllav!

Ndersa sot ne nuk duhet të harrojmë Mësuesit e Nderuem Atdhetarë Shqiptarë, që per kontributin e Tyne në arsimimin e brezave të rijë me Gjuhën Shqipe, dhanë edhe jeten. E nuk janë aq pak sa kujtojnë disa!

Bie n’sy që sot edhe këte Vater të Kulturës sonë kombtare, po punohet me shkatrrue, me e lanë “pa Emen” dhe pa trashigimtarë, si shumë Vatra të tjera. Sikur kjo shkollë të ishte themelue nga një anadollak në pragun e Pavarsisë, dhe të kishte punue per me nxjerrë nga bankat e asaj shkollë mësues turq, a do të quhej “1 Dhjetori Dita e Mësonjësit ?!”

Në kushtet e sotme kur po punohet ditë e natë me e shperba Shqipninë, ndoshta edhe nuk i bjen nder mend kujt per “Diten e Mësuesit”, po duhet pasë parasyshë se “Dita e Mësonjësit” asht zgjedhë një datë pa kurrfarë kuptimi, vetem me qellim që me fshij nga Historia e Arësimit tonë disa atdhetarë dhe, datat e sakta të Arësimit në Shqipninë e Veriut, mbasi gjithshka e tillë i duket Akademisë së Shkencave në Tiranë: “Gegnisht”!

Dhe ja një fakt që i verteton të gjitha ata që kam shkrue deri tashti:

Në se tek Monumenti i Vlonës së 1912 nuk asht vue as Don Nikoll Kaçorri dhe as Luigj Gurakuqi, simbas porosisë së anadollakut Ramiz Alia, duhet thanë se kështu fillon të shtremnohet histororia.

Veprime të tilla antikombtare vetem shkatrrojnë themelet e vume me aq kujdes e perkushtim nga Atdhetarët e Parë Shqiptarë, që Atyne kur ju asht paraqitë rasa per të miren e Atdheut dhe edukimit të brezave t’ rijë nuk kanë kursye as gjanë ma të shtrenjtë: Jeten e Tyne!

Historia e Mësuesve Atdhetarë Shqiptarë ishte dhe asht e lavdishme nder shekuj, ashtu si asht kenë e asht Madhështia e Gjuhës Bekueme Shqipe!

NDERTESA E SOTME E NORMALES S’ ELBASANIT

Melbourne, 15 Nandor 2024.

Refleksionet e historianes: Nako Spiru iu ankua ambasadorit sovjetik në Shqipëri, Çuvahin, për paaftësinë e hetuesve të çështjes së inxhinierëve të Maliqit

Viti 1946, shënoi një moment kthesë në historinë e Shqipërisë, por edhe më gjerë. Kontradiktat ndërmjet Aleatëve të Mëdhenj, SHBA-së, Britanisë së Madhe, nga njëra anë, dhe Bashkimit Sovjetik, nga ana tjetër, po bëheshin gjithnjë e më të dukshme. Lufta ideologjike, shtrirja e zonave të influencës dhe imponimi i sistemeve të qeverisjes, kishte bërë që në Europë të binte ajo, që Willson Churchill-i do ta konsideronte “Perdja e Hekurt”. Kjo situatë do të ndikonte drejtpërdrejt edhe në një vend të vogël, si Shqipëria.

Gjyqi kundër inxhinierëve dhe teknikëve të Kënetës së Maliqit, është një proces që nxit një reflektim të thellë, mbi sistemin e drejtësisë gjatë regjimit komunist, por edhe mbi marrëdhëniet e këtij regjimi, me individët. Pa hyrë në një analizë juridike të procesit, nuk mund të mos vë në dukje disa fakte, lehtësisht të dallueshme:

Së pari, gjatë procesit të hetuesisë dhe atij gjyqësor, në asnjë rast nuk u paraqit asnjë provë konkrete. U fol për mbledhje dhe takime të “grupit të sabotatorëve”, por nuk u dhanë prova mbi bisedat e zhvilluara në këto takime. Të gjithë të akuzuarit, flisnin me fjalë të përgjithshme dhe përsërisnin saktësisht njëri-tjetrin.

Po kështu, nuk u dha asnjë provë mbi takimet e anëtarëve të këtij “grupi”, me anëtarin e Misionit Amerikan në Tiranë, Harry Fultz. Duke qenë se Sigurimi i Shtetit, ndiqte nga afër të gjithë lëvizjen e z. Fultz, madje dhe të vajzës së tij, Joanës, nuk do të ishte e vështirë të gjendeshin prova për këto takime dhe shkëmbime korrespondence.

Së dyti, gjatë procesit nuk u morën parasysh një numër shumë i madh dokumentesh e letër-këmbimesh, të cilat dëshmojnë se gjatë muajve maj-shtator, vazhdimisht të akuzuarit, kishin ngritur problematikat që lidheshin me vështirësitë, ndonjëherë dhe të pakapërcyeshme, që ata hasnin në punën e tyre të përditshme.

Ata nuk morën parasysh konkluzionet e Komisionit Special të Kontrollit, i cili pranonte që preventivat mbi normat e punës ditore të një punëtori, ishin të ekzagjeruara, që projektet paraprake kishin pasur llogaritje të gabuara, madje dhe që data për përfundimin e punimeve për tharjen e kënetës së Maliqit, ishte shumë optimiste.

Së treti, gjyqi nuk shqyrtoi në thellësi kontradiktat që lindnin nga deklarimet e të akuzuarve, të cilat do të ishin shqetësuese për çdo njeri të logjikshëm. Në fakt, ato ishin shqetësuese edhe për drejtuesit e lartë komunistë. Nako Spiru, do t’i ankohej ambasadorit sovjetik në Shqipëri, D. Çuvahin, për paaftësinë e hetuesve të çështjes së inxhinierëve të Maliqit, të cilët, sipas tij, e kishin kthyer procesin në qesharak.

Së katërti, procesi gjyqësor vuri theksin te takimet e inxhinierëve Sharra dhe Beqiri me Fultz-in, që në prill të vitit 1945, kohë kur të dy inxhinierët, ishin të angazhuar me rindërtimet e disa urave dhe të veprave të tjera në Shqipëri. Lind pyetja: Nëse kërkesa e Fultz-it, ishte për të sabotuar, atëherë, përse këta inxhinierë, nuk sabotuan edhe në këto vepra, që u kryen më parë, sesa tharja e kënetës së Maliqit?

Të gjithë ata që kanë rast të lexojnë dokumentet mbi procesin e Maliqit, nuk e kanë vështirë të kuptojnë, manipulimet që gjenden në të. Ajo që duhet analizuar, janë arsyet se përse i shërbeu regjimit në Shqipëri, një proces i tillë i montuar. Siç u përmend dhe në fillim, viti 1946, ishte viti, në të cilin maska e regjimit u rrëzua.

Ndërsa, deri atëkohë, për të bindur Aleatët Perëndimorë, për njohjen e regjimit të ri dhe për të siguruar mbështetjen maksimale në zgjedhjet e 2 dhjetorit 1945, regjimi kishte qenë disi më i kujdesshëm, tanimë, ai nuk kishte më nevojë, të fshihte qëllimet e tij. Ai iu vu punës për të zbatuar programin e tij ekonomik dhe politik, një pjesë e rëndësishme e të cilit ishte zbatimi i luftës së klasave, e cila përkthehej në eliminimin e të gjithë kundërshtarëve të shpallur, apo dhe të atyre potencialë.

Gjatë vitit 1946, u zhvilluan një sërë procesesh gjyqësore, përfshirë gjyqin ndaj klerikëve të lartë katolikë, apo gjyqin e “grupimit social-demokrat”, “monarchist” dhe të “rezistencës”, në përbërje të të cilit, ishin disa nga intelektualët më të spikatur në vend, si; Musine Kokalari, Gjergj Kokoshi, avokat Fuad Asllani e, shumë të tjerë.

Dëshmitë e misioneve të huaja, që gjendeshin në Shqipëri në atë kohë, flasin për lëvizje të shumta të trupave ushtarake shqiptare drejt Veriut të vendit, për të vendosur nën kontroll grupet e kundërshtarëve të regjimit. Regjimi në fuqi, shihte te njerëzit e shkolluar në universitetet më të mira të Europës, kundërshtarët e tij realë dhe u tregua shumë agresiv, për neutralizimin e tyre. Në këtë kategori bënin pjesë, padyshim, edhe inxhinierët e dënuar në procesin e Maliqit.

Tharja e kënetës së Maliqit, ishte një ndërmarrje e jashtëzakonshme, që do të kishte ndikim sa në ekonominë e vendit, aq edhe në rritjen e prestigjit të qeverisë shqiptare, në popull. Jo më kot, propaganda zyrtare e kishte trumbetuar pa reshtur aksionin për tharjen e kësaj kënete dhe zyrtarët më të lartë partiakë, i ndiqnin zhvillimet e punimeve me shqetësim të posaçëm. Koha tregoi, se projekti i tejkalonte mundësitë reale të shtetit shqiptar të asaj kohe.

Mungesa e makinerive, e punëtorëve të kualifikuar, paaftësia e drejtuesve lokalë, nisja e punimeve jo në kohën e duhur, ishin arsyet kryesore që tharja e kënetës së Maliqit, të mos kryhej dot në afatin e caktuar. Kaq e vërtetë është kjo, sa edhe në muajt në vijim të gjyqit famëkeq të inxhinierëve dhe teknikëve të Maliqit, vështirësitë të cilat kishin kushtëzuar rendiment të ulët të punimeve, vazhdonin të ekzistonin dhe ritmet e punës, ishin shumë larg asaj që kërkohej.

Punimet për tharjen e kënetës së Maliqit, vijuan përtej vitit 1946. Faza e parë e punimeve, nuk u mbyll dot përpara vitit 1948. Ndërkohë që tharja e plotë e kënetës, nuk ishte bërë e mundur edhe gjatë viteve ’50-të. Në vitin 1959, një vendim i Byrosë Politike të Komitetit Qendror të PPSH-së, njoftonte aplikimin e një projekti të një inxhinieri rus, i cili do të realizonte fazën përfundimtare të tharjes e kësaj kënete.

Akuza dhe dënimi i inxhinierëve e teknikëve të Maliqit, ishte thjesht një mekanizëm për të kamufluar dështimin e qeverisë shqiptare, në përfundimin e një projekti kaq madhor. Nga ana tjetër, ajo do të shërbente për të frikësuar popullsinë dhe për t’i bërë ata më të përulur, ndaj urdhrave të drejtuesve politikë. Jo më kot u zgjodh Maliqi, si vend i ekzekutimit të të dënuarve me vdekje.

Së fundi, qeveria shqiptare, mund ta përdorte këtë proces, për të përligjur politikën e saj ndaj SHBA-së. Gjatë vitit 1946, prirjet e qeverisë shqiptare ndaj Jugosllavisë së Titos dhe Bashkimit Sovjetik, ishin fare të dukshme.

Ndërkohë, marrëdhëniet me Perëndimin, po acaroheshin gjithnjë e më shumë. Incidentet në Kanalin e Korfuzit, përcaktuan përfundimisht marrëdhëniet e qeverisë shqiptare, me Britaninë e Madhe. Ndërsa marrëdhëniet me SHBA-në, vazhdonin të ishin më të paqarta. Enver Hoxha, në disa dalje publike gjatë vitit 1946, kishte kritikuar qëndrimin e SHBA-së, për mospranimin e Shqipërisë në OKB, si dhe votën amerikane, për të lejuar që në rend të ditës të Konferencës së Paqes, të futej paraqitja e pretendimeve greke, ndaj Shqipërisë së Jugut.

Propaganda zyrtare, kishte ndërmarrë një fushatë të gjerë për të diskredituar Misionin Civil Amerikan në Tiranë dhe anëtarët e tij. Që prej fillimit të vitit 1946, anëtarët e këtij Misioni ishin izoluar pothuajse plotësisht, nga kontaktet me njerëz të zakonshëm, ndërkohë që edhe marrëdhëniet me zyrtarët shqiptarë, ishin kufizuar.

Në këto kushte, duke parë prirjet pro-sovjetike të qeverisë shqiptare dhe sjelljen e saj në vijimësi ndaj SHBA-së, Departamenti i Shtetit vendosi, se nuk do të ishte oportune, që ta njihte qeverinë shqiptare.

Më 2 nëntor 1946, Misioni Civil Amerikan në Tiranë, i kërkoi qeverisë shqiptare leje, për largimin e tij nga Shqipëria. Kjo shënoi shkëputjen përfundimtare të marrëdhënieve mes dy shteteve. Sa i takon akuzave ndaj inxhinierëve të Maliqit dhe lidhjes së tyre agjenturore me SHBA-së, nuk përligjen nga dokumentacioni i konsultuar deri më tash.

Departamenti i Shtetit, kërkoi sqarime mbi akuzat që bënte qeveria shqiptare ndaj z. Fultz dhe Misionit Civil Amerikan. Si Fultzi, ashtu dhe anëtarë të tjerë të Misionit, kanë mohuar të kenë ndonjë lidhje me akuzat e ngritura ndaj tyre, në gjyqin e inxhinierëve dhe teknikëve të Maliqit. Deri më tash, nuk kemi asnjë të dhënë, që të implikojë Harry Fultz-in, në këtë proces.

Procesi i Maliqit, u kushtoi jetën shtatë njerëzve të kualifikuar, të cilët e kishin treguar aftësinë dhe përkushtimin e tyre ndaj zhvillimit dhe përparimit të Shqipërisë. Ai ishte fillimi i një kalvari të gjatë vuajtjesh, për të gjithë të dënuarit dhe familjet e tyre. Për fat të keq, ky ishte vetëm një episod nga shumë e shumë të tjerë që i kushtuan Shqipërisë, elitën intelektuale të vendit.

Askush nga ne nuk mund të kthehet prapa në kohë, për të vënë në vend padrejtësitë e së djeshmes, por ne kemi një mision shumë të rëndësishëm: T’i analizojmë me objektivitet dhe paanshmëri dëshmitë dhe faktet e së shkuarës, në mënyrë që të mos e lejojmë veten dhe shoqërinë, që të bëjë sërish të njëjtat gabime. Memorie.al

Dënimi me vdekje nga Mbreti Zog dhe Enveri! Njërin e varën, tjetrin e vranë… Fati tragjik i dy vëllezërve meshtarë, Gjon e Nikolla Gazulli

FRANO KULLI/ Të shtunën e kësaj jave, me 16 nëntor, në Katedralen e Shën Shtjefnit në Shkodër do të mbahet Mesha e Shenjtë dhe Riti i Lumnimit të martirëve At Luigj Palaj dhe dom Gjon Gazulli. 38 martirëve shqiptarë të Kishës Universale katolike, që 8 vite më parë patën stolisur bulevardin “Dëshmorët e Kombit” në vigjiljen e vizitës së Papa Françeskut në Tiranë, u shtohen edhe dy martirët e ri, shpallur si të tillë nga Ati i Shenjtë, më 20 qershor, 2024.

1) Dom Gjon Gazulli u dënua me vdekje nga mbreti Ahmet Zogu, pasi kundërshtoi marrëveshjen e tij me serbët për të ashtuquajturin “bashkim personal të Shqipërisë me Jugosllavinë”, më 2 janar 1927. U var në sheshin e Fushës së Druve të Shkodrës. Në ora 2 të natës, me datë 05 mars 1927. Ishte 34 vjeç

Ai, që hapi shkollën e parë të përzier djem-vajza, myslimanë e të krishterë, deputeti i opozitës, bashkëpunëtor i Gurakuqit e kundërshtar i Zogut, u akuzua se kishte organizuar kryengritjen e kishte shpërndarë armë nëpër malësi. Fjalët e tij të fundit, të përcjella nga një dëshmitar okular kanë qenë: “Po vdes i pafajshëm. Rrnoftë Krishti, Mbreti ynë! Rrnoftë Kisha Katolike, Nana jonë! Rrnoftë Papa, Ati ynë! Rrnoftë Shqipnia dhe shqiptarët e vërtetë!”… E varën tek “Fusha e Druve” në Shkodër.

2) Hollësitë e fundit tragjik të Dom Gjon Gazullit, gjinden në revistën gjermane Korrespondenz des Priestergebetsvereines im theologischen konvikte zu Innsbruck (Letërkëmbimi i Shoqatës së klerikeve të Seminarit të Insbrukut), Innsbruk ,nr. 4, korrik 1931, fq. 65. Aty është sjellë tekstualisht dëshmia e togerit të gjykatës Xhemal Dibra, i cili është i pranishëm në ekzekutimin e këtij martiri…

“U thirrën për të asistuar në sakramentet e fundit, të Nderuarit fretër Atë Çiprian Nika dhe Atë Martin Gjoka. Ishte ora 11, para mesnatës. Rrugët e Shkodrës ishin plot me njerëz, sepse ishte festa e Bajramit. Dhashë urdhër që famullitari (Dom Gazulli) të çohej në oborr, sepse me të donte të fliste ipeshkvi. Gazullin e zgjuan dhe, pasi u vesh zbriti poshtë. Këtu pa atë që po ndodhte. Një frat françeskan i rrinte përpara me Sakramentet. Dënimi me vdekje që u ishte dhënë të tjerëve para tij, i linte të kuptonte se çfarë donte të thoshte e gjithë kjo. Frati mbeti pa fjalë, ndërsa famullitarit, Gazullit nuk i ndryshoi ngjyra e fytyrës aspak. Këtë e dallova mirë. Kapi dorën e Atit dhe i tha: “Atë Martin, tani do të dëgjosh rrëfimin tim!” Atë Martini i luti ushtarët e mbledhur aty rrotull që të largoheshin dhe, meqenëse nuk po largoheshin, Ati i tha:

-Dom Gjon rrëfehu në latinisht ose në italisht!- Jo Atë- u përgjigj Gazulli- rrëfimin e fundit dua që ta bëj në gjuhën shqipe. Dua që ta dëgjojnë të gjithë !

Dhe kështu u rrëfye në praninë tonë. Ne myslimanët nuk i kuptojmë këto gjëra, po nuk dëgjuam të dilte prej buzëve të tija asnjë mëkat. Pastaj Atë Martini i dha një copë bukë të bardhë, rrumbullake, që e mori me devocion të madh… Pastaj u hap dera e burgut dhe u nisëm. Ushtarët rrinin përpara, prapa dhe anash tij… Pasi bëmë një copë rrugë në këmbë, arritëm në vendin e vdekjes, në Fushën e Druve. Aty gjindej shtylla, në të cilën do të varej. Unë, sipas praktikës i dhashë mundësinë të fliste. Thoni fjalën e fundit, i thashë. Në atë moment e çoi zërin më shumë dhe tha: “Po vdes i pafajshëm. Rroftë Krishti Mbret…Rroftë Shqipëria dhe shqiptarët e vërtetë ! “. Atëherë lexova dënimin me vdekje. I dhanë të vishte një këmishë të bardhë. Magjypi i vuri litarin në fyt dhe i hoqi stolin poshtë këmbëve. Kishte vdekur! Ishte 5 marsi 1927.

3) Dom Gjon Gazulli ishte pinjoll i denjë i Gazullorëve, origjina e mëhershme e të cilëve, siç deri më tani kumtohet është ky fshat i Zadrimës, qarkon me fill të argjendtë rreth gjashtë shekuj histori tonën. Histori që rrënjëzon brenda përbrenda një krahine, brenda përbrenda një fshati, madje në të njëjtin komunitet me lidhje të njohura gjaku, pra të të njëjtit fis. Daniel Gazulli (1944-2012) njëri prej pinjollëve të vonë që e ka sjellë përmbledhtasi historinë e gazullorëve na lë të shkruar kumtin se: Mbiemri Gazulli, ashtu si dhe më parë vazhdon të mbahet dhe sot e kësaj dite si mbiemër në disa fshatra të Zonës së Ulët të Shkodrës. Gazujt përmenden së pari më 1301 në “Liber Reformationis” (Libri i Reformave) të Raguzës, më pas në Kadastrën Veneciane të një shekulli më vonë 1416, ku dalin 4 shtëpi me mbiemrin Gazulli në një katund të Bregut të Bunës. Histori që fillon qysh në epokën e ndritur të Kastriotit. Një kontribut elitar në fushë të dijes e prosperitetit idenditar, me rezonim ndëreuropian e më përtej. Po shënjimi i lavdishëm i Gazullorëve në histori fillon me Gjon Gázullin (1400-1465). Gjon Gàzulli ka qenë një ndër figurat më të shquara të shkencës europiane të shekullit të XV, periudha më në shenj e kohës: e humanizmit dhe Rilindjes Europiane. Astronom me famë europiane e diplomat i shquar i Gjergj Kastriot Skënderbeut. Në këto fusha shkëlqeu porse veprimtaria e tij, është mjaft më e gjerë: në astronomi, matematikë, fizikë, filozofi, diplomaci, arte; ai ka qenë një enciklopedi e kohës së vet. Gàzulli studioi në Raguzë, (Dubrovniku i sotëm) e mandej, në vitin 1422 shkon në Padova ku kryen studimet universitare më 1428. Mbas dy vjetësh mbron atje doktoratën në një moment solemn, në të cilin shkruhet se: morën pjesë shumë arbneshë të Italisë. Po një pjesë të mirë të jetës ai e kaloi në Raguzë, nga vitet 1433-1439. Këtu ai u emnue nga Këshilli i të Urtëve (Raguza ishte Republikë e pavarun) Rektor i Shkollave të Raguzës. Këtu edhe u bë astronom në zë në mbarë Europën sa, mbreti i Hungarisë, nëpërmjet një letre dergue Këshillit të të Urtëve të Republikës, i lutet atij që Gàzulli të shkonte në oborrin e tij e të udhëhiqte studimet astronomike.

Diplomati. Mision i parë diplomatik i dokumentuar i Gàzullit është udhëtimi i tij për në Romë, që të takonte mbretin e Hungarisë Sigmundin (paraardhësin e Korvinit) me rastin e kurorëzimit të tij mbret prej Papës. Ky mision, sipas vetë dokumenteve raguziane, i ishte besue ma të shquarit të asaj Republike e me autoritet edhe ndër hungarezë.

Misioni i tij i dytë është ai i vitit 1435 në Italinë e Jugut e fill mbas pak në Slloveni.

Në ato vite bashkëpunimi në mes princave shqiptarë e Sigmundit të Hungarisë ishin dendësue shumë. Ka qenë pikërisht Gàzulli ai që lehtësoi rikthimin e shumë shqiptarëve në atdhe, me qëllim forcimin e rezistencës antiosmane e kjo veprimtari vazhdoi me udhëtime të shpeshta në Romë, Firence, Sienë, Lubjanë etj. Duke qenë i përpimë në këto veprimtari të dendura diplomatike, Republika e Raguzës e liron atë nga detyra e Rektorit dhe emëron në vend të tij Pal Gàzullin, të vëllain, që cilësohet ndër dokumente (lat.)“magister, prudens et literatus vir”(mësues, njeri i urtë dhe i ditur), çka do të thotë se kishte krye edhe ai studime universitare, si dhe identifikohet si vëlla i “magister Johannis Gaxuli”(mësues Gjon Gazulli). (Kujtojmë se, si Pali, ashtu edhe vëllai tjetër Andrea, do të përmenden më vonë si bashkëpunëtorë të afërt të Gjergj Kastriotit, Skënderbeu).

Përpos Gjonit, Pal Gàzullit, ambasador edhe ky i Kastriotit pranë Republikës së Raguzës, në vitet 1452-1459 dhe Rektor i Shkollave të asaj Republike gjithashtu, Imzot Ndue Gàzullit, doktor në filozofi, Arqipeshkëv i Shkupit (1702- 1753), Abatit të Mirditës Ndre Gazulli (shek XVII), më pas Ipeshkëv i Zadrimës e kështu me radhë, deri në ardhjen në pushtet të komunistëve, ka pasur gjithmonë një pinjoll të familjes që do të shkonte për studime në Universitetet e Europës; katolike dhe laike…Kurse në fillim të shekullit XX, ishin tre vëllezër njëherësh, lauruar në Universitetet katolike të Europës; Gjoni (1893 – 1927), Nikolla (1895 – 1946) dhe Stefani (1896 – 1964)… 4)

Ndërsa vëllai i Dom Gjonit, dom Nikollë Gazulli, edhe ai i burgosur, iu shpëton torturave dhe vdekjes nga Ahmet Zogu, por nuk i shpëtoi dot pushkatimit në vitin 1946 nga Enver Hoxha. Edhe qeveria komuniste e nisi gjyqin special me akuzat për armë në kishë. Strategji e njëjtë në dy kohë të ndryshme, e cila shkroi fatin tragjik të dy vëllezërve meshtarë. Edhe dom Nikolla u pushkatua pas një gjyqi special politik në 1946-n. Ai, autori i “Fjalori i fjalëve të rralla të përdoruna në veri të Shqipnis” i njohur si “Fjalori i Gazullit” dhe “Fjalori toponomastik”… Panorama

Persekutimi i familjes Belishova- Kush ishte studenti i shkëlqyer në Akademinë e Moskës, nga frika u largua e shoqja me vajzën! Skenari për eliminimin e Lirisë dhe Fiqiriut

NGA HYQMET ZANE/ Janë të shumtë shembujt e studentëve shqiptarë që studiuan në vendet e Lindjes, por edhe të Perëndimit që në atdheun e tyre u persekutuan, u burgosën, u pushkatuan dhe u internuan. Ata ishin potenciale intelektuale që studiuan me zell në fusha të ndryshme të shkencave dhe u vlerësuan maksimalisht atje ku studiuan dhe u panë me syrin e keq të partisë në pushtet me xhelozinë e madhe të diktatorit që shkoi për studime në Montpelie të Francës dhe erdhi në Shqipëri pa diplomë pa dhënë asnjë provim dhe me një nam të keq moral. Moska, kryeqyteti i ish- Bashkimit Sovjetik, u bë vendi ku studioi në Akademinë e Inxhinierisë Fiqiri Belishova, vëllai i të vetmes anëtare të Byrosë politike deri më 1960 Liri Belishova që pati fatin e një persekutimi të rëndë. Dënimi i saj u bë shkak edhe për persekutimin e të vëllait dhe familjarëve të tjerë të saj. Ky persekutim filloi që më 1947 për Lirinë dhe për vëllain Fiqiriun edhe pse ishte 13 vjeç, që ishin antijugosllavë, duke e përjashtuar nga shkolla ushtarake në Tiranë. U persekutuan edhe shumë të tjerë që ose u vranë si Mustafa Gjinishi e të tjerë, ose pas luftës si Lef Nosi që tha se “djemtë janë të rinj, por nuk e kuptojnë se serbët ia kanë me hile”.

Fiqiriu, pasi mbaroi shkollën e lartë ushtarake, ku u titullua oficer në vitin 1954, e dërgojnë për studime në Akademinë e Inxhinierisë në Moskë në specialitetin e fotogrametrisë të cilën e mbaroi me rezultate të shkëlqyera. Pikërisht atje u njoh me një vajzë ruse Valentinën dhe kur erdhi me të në Shqipëri, iu lind një vajzë me emrin kuptimplotë shqiptar Iliriana. Por prishja e marrëdhënieve me BS, Valentina me të bijën Ilirjanën e vogël ikën nga frika e persekutimit nga Shqipëria. Këtu nisi edhe persekutimi i Fiqiri Belishovës.

Ai u lind në Mallakastër më 12 maj1934 në një familje patriotike me emër në krahinë. Në vitin 1940, familja Belishova u transferua në Tiranë, ku Fiqiriu kreu shkollën fillore, 7-vjeçare dhe të mesme, si edhe të lartën ushtarake. Nga këto familje të mirënjohura dhe me emër të krahinave të ndryshme të Shqipërisë dolën intelektualë të shquar që studiuan dhe u kthyen në vendin e tyre me pasionin për kontribute në atdhe. Kurrë nuk do ua merrte mendja se partia e Enver Hoxhës pa shkollë të lartë dhe si shërbëtor i serbizmit dhe më pas i stalinizmit do t’i denigronte, do i poshtëronte, do i burgoste, do i pushkatonte dhe internonte familjet, pa asnjë faj, por për xhelozinë dhe ligësinë e diktatorit që i urrente të shkolluarit me potenciale intelektuale.

Kështu e pësoi edhe Fiqiriu që e larguan nga çdo funksion dhe detyrë në Ministrinë e Mbrojtjes dhe u dërgua në Korçë dhe më pas në Elbasan, në Ndërmarrjen e Bonifikimit dhe Ujërave. Shumë shpejt ing. Fiqiriu dhe pse ishte i përndjekur fitoi respektin e kolegëve dhe shokëve të punës, një bashkëpunues e udhërrëfyes në profesion e jetën e përditshme.

Duhet të themi se si njeri me nivel të lartë në hidroteknikë dhe me njohuri, në çdo sektor jetik të vendit në këtë periudhë filloi ndërtimi i rrjetit vaditës dhe kullues, ku Fiqiriu kontribuoi në çdo vepër hidroteknike. Nuk ka rezervuar, kanal vaditës dhe kullues, stacion pompimi dhe hidrovor, mbrojtje nga lumenjtë dhe ujërat e larta ku nuk është shfaqur mendja dhe dora e inxhinier Belishovës.

Në fillim të viteve ’70, u krijua Ndërmarrja e Ujërave, Ujitjes, Kullimit dhe Sistemimit të Tokës, ku kontributi i inxhinier Fiqiriut ishte shumë konkret, duke përfshirë ideimin, projektimin, ndërtimin dhe shfrytëzimin e veprave hidroteknike.

Një kontribut të veçantë ai dha në ndërtimin e rrjetit vaditës të Dumresë, si dhe në ndërtimin e rezervuarëve të Shalsit, Xibrakës, Marinzës, Plevicës, Projt të Zi dhe të tjerë, si dhe ndërtimin e mbi 50 stacioneve pompimi me rrjetin e kanaleve shpërndarës.

U ndërtua dhe u përmirësua kapaciteti ujëmbajtës i Liqenit të Cestijas si dhe shpërndarja me rrjedhje të lirë duke u vaditur mbi 1200 ha tokë në Dragot e Kosovë. U tha fusha e Leshnicës duke ndërtuar sistemin e kullimit me Hidrovor dhe u përfituan mbi 20 ha tokë bujqësore. Gjithashtu, në Dumre u ndërtua rrjeti ushqyes i rezervuarëve dhe liqeneve nga tre linjat Shkumbin, Devoll dhe Rezervuari i Thanës, ku dërgoheshin 30-35 milion m³ ujë.

Në Peqin u ndërtuan rezervuarë dhe stacione pompimi, si dhe mbrojtje nga lumi Shkumbin.

U ndërtua rrjeti mbrojtës nga ujërat e larta të fushës së Sulovës së Poshtme nga Floqi në Selitë dhe përmirësimi i kanalit vaditës të Sulovës dhe ndërtimi i stacioneve vaditëse. Pesëmbëdhjetë degët e përrenjve të Sulovës u disiplinuan dhe nuk kryenin më përmbytje.

Është një gamë e madhe punësh me rëndësi jetike që inxhinier Fiqiri Belishova me një barrë studimore dhe eksperiencë të bëhej i kërkuari dhe i domosdoshmi në zgjidhjen e shumë problemeve që nuk mund t’i zgjidhnin dot mediokrit e pushtetit me tesera partie apo hetuesit e sigurimit. Është ky njeri me potencë të madhe intelektuale që më në fund të meritonte një mirënjohje të madhe nga kolegët, profesorët dhe Këshilli i Qarkut Elbasan që zhvilloi një ceremoni nderimi për fëmijët e babait të dashur dhe punëbërësit. Për këtë kryetarja e Këshillit të Qarkut Ermira Urupi e celebroi me titullin “Mirënjohja e Qarkut Elbasan”.

Profesor Fetah Elezi apo inxhinier Haxhi Gjini e shumë të tjerë që kishin punuar me inxhinierin akademik Fiqiri Belishova nuk gjenin fjalë vlerësimi për të shprehur komplimentimet e tyre për njeriun që studioi dhe u bë një akademik i sektorit të ujërave dhe më gjerë. Ishte kjo edhe një veprim kuptimplotë për fëmijët Ilirianën, vajza që kishte me Valentinën ruse që kishte ardhur nga Franca ku jeton tanimë, po ashtu edhe Enkelejda, Aida dhe Endri me zonjën e tij Agapinë që e deshi dhe e vlerësoi shumë bashkëshortin Fiqiri. Edhe prania e nipave të tij si Petrit Çomo (Belishova) djali i Lirisë, shoqëruar me miq të kësaj familjeje, bënë plotësinë e një atmosfere vlerësimi miqësor më shumë se sa zyrtare.

Sipas kujtimeve të oratorëve që sollën mesazhet e tyre për Fiqiri Belishovën, pohuan se ai ishte njerëzor dhe një vëlla i dashur dhe i përkujdesur për motrën e tij Lirinë dhe vajzën e ndjerë të saj Drita që ishte drama e madhe që iku nga jeta më sëmundjen e rëndë në moshën 21 vjeçare dhe nënën Liri nuk e lejuan të vizitonte vajzën në grahmat e fundit të kësaj jete. Sot emrin e saj e mban një shkollë 9-vjeçare në Cerrik “Drita Çomo” si vajza që studioi në gjimnaz dhe i mohuan dhënien e diplomës me arsyetime të shërbëtorëve të nomenklaturës për shkrimtaren e re. Këto ishin dhimbje të një familjeje që pati kontribute në luftën antifashiste, që dha kontribute në çlirimin e vendit dhe ndërtimin e një jete që i zhgënjeu parulla se luftuan për Shqipërinë e Lirë dhe Demokratike dhe pësuan Shqipërinë e izoluar dhe diktatoriale. Më shumë se kaq Liri dhe Fiqiri Belishova ishin në listën në numrin 4 dhe 6 të atyre që do të eliminoheshin në rast të ndonjë trazire apo kundërrevolucioni, siç ishin edhe shumë të tjerë e mes tyre edhe babai im Nuri Emin Zane.

Sa ndryshe do të ishte një vend si Shqipëria që pati intelektualë vlerash që u bënë të shquar në shkollat ku studiuan në Austri e Rusi, në Francë dhe Itali, në Gjermani dhe Turqi dhe që pas Luftës II Botërore u eliminuan. Mendohet se deri 5 vjetët e parë të çlirimit me ndikimin e emisarëve serbë janë eliminuar rreth 400 intelektualë të shquar, ku bënin pjesë edhe Liri dhe Fiqiri Belishova.

Në intervistën që unë i kam marrë Fiqiri Belishovës në vitin 2003 në Elbasan, pas pyetjeve të shumta që unë i bëra, në një moment shprehet “Hyqmet, studiova në vendin e madh të Rusisë, u bëra një kuadër për vendin tim, jeta më mori rrjedhë negative, por unë punova, ula kokën dhe bëra më të mirën e mundshme sepse unë e doja vendin tim, edhe pse partia e Enver Hoxhës nuk më deshi mua dhe familjen tone Belishova si dhe shumë të tjera. Nuk jam pishman për punën që kam bërë sepse të duash vendin tënd, të punosh për vendin tënd është shërbim që ju bën brezave që nuk do e harrojnë kurrë veprën e mirë që ne bëmë në shërbim të atdheut”.

/Gazeta Panorama

“Donat Kurtin e lidhën me tel të ndryshkur”- Fati tragjik i albanologëve e përkthyesve në regjimin komunist

Lufta e klasave dhe persekutimi komunist, veproi në të gjitha shtresat e shoqërisë. Ato qenë shumë të ashpra, sidomos ndër intelektualë që ishin shkolluar jashtë shteti e, kishin kulturë perëndimore. Frika e regjimit komunist nga intelektualët demokratë, që mund të mendonin ndryshe nga dogmat zyrtare, pati si pasojë përndjekjen e tyre, arrestimet, internimet, torturat e pushkatimet, që ndërprenë për një gjysmë shekulli, lidhjet shpirtërore e kulturore të shqiptarëve me botën e qytetëruar perëndimore. Shembujt që vijojnë flasin qartë për këtë.

Bernardin Palaj e Donat Kurti i dhanë thesare kulture kombit tonë. I pari qe mitologu më i shquar shqiptar, i quajtur nga gjuhëtarja Desnickaja “njohësi më i mirë i maleve tona”, poet e prozator. I laureuar në Insbruk të Austrisë, profesor i greqishtes e latinishtes në Liceun “Illyricum”, i burgosur më 1924, si kundërshtar i Monarkisë, tërë jetën ia kushtoi albanologjisë.

Pas njoftimit që kishte dhënë Shtjefën Gjeçovi më 1905 se “ndër malet tona fshihet një thesar i paçmueshëm i epikës shqiptare”, ai së bashku me Donat Kurtin gjurmuan e mblodhën, sistemuan e botuan qindra kangë kreshnikësh, të cilat i botuan në revistën “Hylli i Dritës”, që çmohej si më e mira në Ballkan. Dhe shpërblimi që mori për këtë punë vigane, qe burgosja e tij më 1946, torturat më çnjerëzore derisa vdiq në burg, në moshën 50 vjeçare. Një bashkëvuajtës i tij, dëshmon: “E kishin lidhur duarsh me tel të ndryshkur te pisha në oborr, ku qëndronte pezull, aty ku lidheshin të burgosurit pasi i rrihnin për vdekje.

Pastaj e lanë të ngujuar nën shkallë në një vend të qelbur. E kjo zgjati për muaj e muaj, derisa iu helmatis gjaku e vdiq nga tetanosi. E varrosën në fund të oborrit, por eshtrat e tij nuk u gjetën kurrë”. Vdiq i akuzuar si agjent i të huajve, ai që i kishte dhuruar kombit visaret e tij më të shtrenjta, të cilat nga dijetarët e huaj, janë krahasuar me eposet më të mëdhenj të Europës, me “Iliadën” e grekëve, “Kangët e Rolandit” të francezëve dhe “Nibelungenin” e gjermanëve.

Donat Kurti, qe mbledhës i zellshëm i folklorit, i quajtur; “Anderseni shqiptar”. I laureuar në Universitetin “San Antonio” të Romës, ku iu dha titulli “Doktor i Shkencave”, njohës i shkëlqyer i 7 gjuhëve të huaja, u vlerësua nga Norbert Jokli, “ndër prozatorët më të mëdhenj shqiptarë”. Por edhe ky pati të njëjtin fat si bashkëpunëtori i tij. I burgosur që në vitet e para të vendosjes së diktaturës, u dënua me vdekje, dënim që më vonë iu shndërrua në burgim të përjetshëm. Dhe kaloi 17 vjet në burgjet dhe kampet shfarosëse komuniste. Ironia e fatit deshi, që ai të vdiste i harruar, i vetmuar e në heshtje të plotë, pikërisht në ditët kur në Tiranë, mbahej një simpozium për ciklin e Kreshnikëve.

Një tjetër albanolog pati një fat edhe më të rëndë. Lazër Shantoja, qe mbledhës folklori, publicist, kritik letrar, poet e prozator, përkthyes i talentuar i Gëtes, Shilerit e Hajnes. Por ai që për mbrojtje të demokracisë, kishte provuar burgun që në vitet ’20-të, ai që bisedonte me ditë e me muaj me Faustin e Wilhelm Telin, e pësoi keq nga diktatura. I arrestuar në shkurt të vitit 1945, u torturua kaq shumë, sa luste zotin ta shpëtonte me vdekjen e tij. Kur e pa për herë të fundit e ëma, duke u zvarritur pas hekurave me këmbët të gangrenizuara, iu lut rojeve ta vrisnin, që të mos vuante më. Dhe e pushkatuan pas një gjyqi fars, që i dha dënimin me vdekje.

I fundit që e pa trupin e tij të vrarë, dëshmon: “E kishin coptue. Ishte me kambë e me krahë të gjymtueme. Ia kishin pre me sharrë. Kofsha e djathtë ishte e ajun tej mase, sa dukej më e madhe se trupi, dhe dukeshin gjithkund gjurmë plagësh të bame me gjithfarë mjetesh. S’kishte mujtë me qindrue në kambë dhe e kishin pushkatue me një breshërimë plumbash brenda në varr. Gurë e dhé mbuluen trupin e tij të gjymtuem, për të mos u gjetur kurrë vorri i tij”. Vepra e tij, e shpërndarë në revista e gazeta të kohës, u botua në një vëllim me rreth 700 faqe, 60 vjet pas vdekjes së autorit. Duke u çmuar përtej kufijve të Shqipërisë, kam pasur rastin të jem i pranishëm në Romë, para katër vjetësh, kur u përkujtua me nderim të veçantë në një konferencë shkencore, organizuar posaçërisht për të.

Një tjetër shkencëtar, intelektual-albanolog, që u vra nga diktatura në ditët e para të vendosjes së terrorit komunist, qe Nikollë Gazulli. Ai ka lënë Fjalorin më të mirë krahinor të fjalëve të rralla, me shpjegime e sqarime të shumëllojshme dhe me një pasqyrë të gjerë të parashtesave e prapashtesave të shqipes, që e bëjnë atë një thesar të paçmueshëm në fushë të leksikografisë.

Qe nismëtar edhe në fushë të leksikografisë onomastike, duke botuar të parin “Fjalor onomastik” shqiptar, në revistën “Hylli i Dritës”, ku trajtohen edhe probleme historike e etnografike. Nga informacionet që kemi, ai kishte mbledhur edhe 2000 fjalë të tjera, fati i të cilave nuk dihet. E me gjithë këto kontribute, emri i tij nuk u përmend asnjëherë në studimet albanologjike.

Së shumti lejohej të citohej vetëm titulli i veprës me shkurtime, por kurrsesi autori i saj. E kjo ndodhte sepse ai u pushkatua pa gjyq, në vitet e para të vendosjes së regjimit komunist. I rrethuar nga bandat komuniste, u vra si martir në një shpellë ku ishte strehuar, për t’iu fshehur terrorit të kuq, një Bajram Curr, i kohëve tona, i mbetur edhe ky pa varr, ai që në luftën për demokraci në vitet ’30-të, kishte vuajtur 4 vjet në burgun e Gjirokastrës dhe ishte liruar falë ndërhyrjes së Norbert Joklit, Gjergj Fishtës dhe Aleksandër Xhuvanit.

Mark Dushi, qe një tjetër mbledhës i zellshëm i folklorit, i leksikut të rrallë, i toponimeve, të dhënave historike, mitologjike, legjendave etj. Ka lënë në dorëshkrim disa vepra, që ruhen në Arkivin e Shtetit dhe presin një dorë të kujdesshme t’i nxjerrë në dritë. Një monografi e tij, që u botua si vepër postume, “Tirana dhe rrethinat e saj”, përmban të dhëna dhe argumente arkeologjike, etnologjike, gjuhësore dhe etimologjike me interes shkencor për të njohur kryeqytetin dhe rrethinat e tij. Dhe shpërblimi i gjithë kësaj pune qe burgosja e tij nga diktatura, torturat mizore, dënimi me vdekje dhe pushkatimi në moshën 46 vjeçare.

Fate të njëjta patën edhe shumë dijetarë të tjerë, që për punën e tyre u shpërblyen me burgje, internime e persekutime të tjera. I tillë është rasti i tre orientalistëve të shquar: Mykerem Janina, Vexhi Buharaja dhe Tahir Dizdari, që të tre njohës shumë të mirë të gjuhëve perëndimore e lindore, të vjetra e të reja, filologë, përkthyes e transkriptues të shumë veprave me vlerë shkencore e letrare.

Mykerem Janina, qe ndër specialistët më të mirë të osmanishtes, njohës i përkryer i dokumenteve historike dhe i paleografisë, përkthyes i “Defterit të Sanxhakut Shqiptar” të historianit turk Inalçik. Ai kishte nisur aktivitetin botues që në vitet ’30-të, por u burgos dy herë gjatë jetës së tij, me akuzën stereotipe “për agjitacion e propagandë”. Kaloi rreth 15 vjet në burgje e internime. Në burgimin e dytë, ishte afër moshës 80 vjeçare.
Vexhi Buharaja, ka lënë një vëllim shumë të madh materialesh dokumentare osmane, që janë me rëndësi të dorës së parë, për studimin e historisë së Shqipërisë.

Duke i përkthyer në gjuhën shqipe, ai solli pranë nesh veprat e frashërlinjve, “Besën” e Samiut dhe “Ëndërrimet” e Naimit, si edhe disa kryevepra botërore të poetëve persianë. Por ky intelektual me potencial të madh shkencor, që punoi 10 vjet në Institutin e Historisë, u pushua nga puna në vitin 1975, për të kaluar vitet e pjekurisë më të madhe shkencore në vetmi të plotë, larg çdo aktiviteti shkencor.

Tahir Dizdari, është autor i fjalorit më të madh e më të mirë të orientalizmave në gjuhën shqipe, ku jepen shpjegime të shumta për huazimet turke, me argumente leksikore e gramatikore, etnologjike, letrare e etimologjike, dhe me krahasime me gjuhët e tjera të Gadishullit Ballkanik, gjë e bëjnë atë me vlera të paçmueshme jo vetëm për albanologjinë, por edhe për orientalistikën e ballkanologjinë. Por e gjithë kjo punë e stërmundimshme, për të cilën ai punoi gjithë jetën, nuk u botua sa qe gjallë autori, dhe pa dritën e diellit 33 vjet pas vdekjes së tij. E kjo për arsyen e thjeshtë se Tahir Dizdari, ishte burgosur më 1951, si antikomunist, ai që për ndjenjat e tij patriotike e demokrate ishte internuar nga fashizmi në vitin 1939.

Fat të tillë patën edhe helenistët, latinistët dhe përkthyesit e tjerë, faji i vetëm i të cilëve ishte se kishin studiuar në shkolla perëndimore dhe nuk pajtoheshin me diktaturën. Guljelm Deda, që “Orlandon e çmendur” të Ludovico Ariostos, e bëri të flasë shqip, kaloi një jetë të tërë në burgje e internime, ai që për 17 vjet punoi për të përkthyer 40 mijë vargje, të rimuara në gjuhën shqipe. Edhe kur u lirua, për të nuk kishte punë tjetër veç të thyente gurë në malin e Taraboshit. Këtë fat pati edhe Mark Dema, përkthyesi i talentuar i “Eneidës” së Virgjilit; Veniamin Dashi, përkthyes i shumë veprave me karakter albanologjik, nga studiuesit gjermanë.

Edhe këta të shpërblyer me shumë vite burg dhe me anonimatin e përjetshëm. Mithat Araniti, përktheu nga gjermanishtja vepra kapitale për albanologjinë. I tillë është Fjalori etimologjik i gjuhëve indoeuropiane, me tre vëllime i etimologëve me përmasa botërore, Alois Walde dhe Julius Pokorny, një kopje e të cilit gjendet në Muzeun e Durrësit. Dhe shpërblimi i kësaj pune, qenë vitet e pafund të burgut e të internimit.

Një tjetër njohës i thellë e përkthyes i letërsisë klasike, Gjon Shllaku, shqipëroi kryevepra botërore: “Iliadën” e Homerit, veprat e Eskilit, Sofokliut dhe Euripidit, “Gjeorgjikat” e Virgjilit dhe “Këngët e Rolandit” të eposit francez. Ka lënë në dorëshkrim “Fjalorin latinisht-shqip” dhe “Fjalorin greqisht shqip”. Për të gjitha këto, u shpërblye me burg disavjeçar.

Nikollë Dakaj, përkthyes i talentuar, gjuhëtar, poet kritik letrar e folklorist, pasi kaloi disa vite në burgjet komuniste, u detyrua të fitonte bukën e gojës duke punuar në fabrikën e tullave, atje ku mes gropave të baltës, mund të gjeje njerëzit më të kulturuar të kohës, sepse ky ishte vendi i caktuar nga diktatura për ata që kuvendonin me Homerin e Virgjilin, me Danten e Petrarkën, për ata që ishin shkolluar në perëndim dhe tentuan të ecnin kundër rrymës zyrtare.

Një tjetër përkthyes i talentuar, qe edhe Mark Harapi, që na dha në shqipe kryeveprën e Manzonit “Të fejuemit”, njëri nga intelektualët më të kulturuar të kohës, që kishte refuzuar të qëndronte për të dhënë mësim në Universitetin e Romës, vetëm që të kthehej në atdhe. Ai qe i pari që transkriptoi veprën e Bogdanit “Cuneus prophetarum”, duke e pajisur me shumë komente e shënime gjuhësore. Dhe shpërblimi i kësaj pune, qe dënimi me 20 vjet burg politik, prej të cilave bëri 10 dhe pas këtyre edhe 5 vjet të tjera internim. Deri sa vdiq, jetoi me lëmoshën e bamirësve të rrugicës ku banonte.

Këtë fat pati edhe klasiku i fundit i traditës së përkthimeve greko-latine, që u nda prej nesh para para pak vitesh. Pashko Gjeçi përktheu rreth 40 mijë vargje nga gjuhët klasike e moderne, duke na dhënë në një shqipe të dëlirët e të pasur “Odisenë” e Homerit, “Faustin” e Gëtes, “Hamletin” e Shekspirit, “Andromakën” e Rasinit, poezitë e Leopardit e të Karduçit, dhe mbi të gjitha trilogjinë “Komedia Hyjnore”, së cilës i kushtoi 20 vjet të jetës së tij.

Dhe si shpërblim, u burgos që në vitet e para të vendosjes së diktaturës, duke vuajtur për disa vjet në burgjet e tmerrshme komuniste dhe në kampet e shfarosjes, atje ku në hyrje mund të shkruhej si në portën e ferrit të Dantes: “Këndej kalohet në qytetin e mjerimit / Këndej kalohet në dhimbjen pa kufi / Këndej kalohet te njerëzit humbun shqimit / O ju që hyni mbrendë keni mbarue”. Dhe shumë që hynë në këto burgje, nuk dolën të gjallë, por vdiqën burgjeve të Burrelit e të Spaçit, ose kënetave të Maliqit e të Bedenit.

Nëpër burgjet e diktaturës kaloi një pjesë të mirë të jetës edhe përkthyesi i talentuar në gjuhën frënge, Isuf Vrioni. Ai që bëri për vete edhe vetë francezët me përkthimet e tij në një frëngjishte elegante, kaloi 16 vjet në burgje e kampe shfarosëse, dhe kur doli s’andejmi, la në burg emrin e tij, që nuk mund të shënohej në asnjë libër, revistë a gazetë. Ishte i dënuar i përjetshëm edhe kur doli nga burgu i vogël në burgun e madh. Ai mbeti anonim deri në vitet ’90-të.

Një shembull tjetër i këtij persekutimi, është Frano Illia, ky Shtjefën Gjeçov i dytë, i cili pasionin e tij për të mbledhur doke, zakone, tradita e fjalë të rralla të shqipes, e pagoi me një kalvar të vërtetë vuajtjesh të pafund, sepse atëherë kur më 1967, dorëzoi për të botuar “Kanunin e Skenderbeut”, e thirrën, jo për t’i botuar veprën, por për t’i vënë prangat në duar dhe pas 7 muaj torturash në qelitë e Sigurimit të Shtetit, me një gjyq farsë, ku nuk munguan as duartrokitjet, e dënuan me vdekje, dënim që iu kthye në 25 vjet burgim, prej të cilave bëri 20 vjet.

Gjergj Fishtën, të madhin e letrave shqipe, të quajtur “Homeri shqiptar”, kryetarin e komisionit të hartimit të alfabetit, njërin nga themeluesit e “Komisisë Letrare”, e shpëtoi nga ferri komunist, vdekja e parakohshme. Por ai s’mund të hidhej në harresë aq lehtë, sepse vepra e tij, e botuar në të gjallë të poetit, njihej e deklamohej prej shqiptarëve nga Veriu në Jug. Ja përse ai ishte një rrezik potencial për diktaturën. Prandaj edhe i vdekur, nuk i shpëtoi persekutimit mizor dhe hakmarrjes makabre komuniste: eshtrat e tij u zbuluan, u nxorën nga varri dhe u hodhën në lumin Drin.

Në çdo vend të botës prehjet e fundit të poetëve kombëtarë ruhen me fanatizëm si relikte të shenjta e, si vende nderimi e pelegrinazhi. Varri i Dantes, ruhet në Ravena, prej afro 700 vjetësh; varri i Shekspirit, ruhet në Stratford prej 400 vjetësh. Edhe varri i De Radës, ruhet në Maki të Kozencës prej më se një shekulli nga arbëreshët, që patën fatin të mos e jetojnë ferrin komunist. Vetëm në Shqipërinë e diktaturës komuniste, një poet kombëtar lihet pa varr. Qenka e thënë që të mëdhenjtë e këtij kombi, të mos prehen të qetë pas vdekjes, por t’u nxirren eshtrat nga varri, nga të huajt për t’i shndërruar në hajmali; kurse nga vetë shqiptarët, për t’i hedhur në lumë. Dhe atë që s’arritën t’ia bëjnë sa qe gjallë, e bënë me veprën e tij.

Ajo ishte e ndaluar të lexohej, të komentohej, të mbahej në shtëpi. Njihen plot raste kur intelektualë të arrestuar, janë akuzuar se kanë lexuar Fishtën, se kanë folur për të, se kanë fshehur “Lahutën” e, shumë akuza të tjera të kësaj natyre. Shteti i diktaturës sllavo-komuniste, nuk mund t’ia falte kurrë poetit të madh, himnizimin e luftës që bënë shqiptarët “mos me nda tokat e Shqipnisë, për me ngopë klyshët e Rusisë”. Ndërsa si kryetar i komisionit të hartimit të alfabetit të shqipes, ai nuk u përmend asnjëherë dhe për shkak të tij e të ndonjë anëtari tjetër të anatemuar, fotografia e komisionit të këtij kongresi, nuk u bë e njohur asnjëherë gjatë 50 vjetëve.

Viktor Volaj, gjuhëtar leksikolog, profesor i gjuhës shqipe, latine e greke në gjimnazin “Illyricum” të Shkodrës, kaloi shumë vite nëpër kampe internimi. Ai qe komentatori e shpjeguesi më i mirë i veprave të Fishtës, për të cilat punoi shumë vite nën mbikëqyrjen e poetit të madh. Ai qe edhe autor i sa veprave të tjera, që humbën në vitet e diktaturës pa mundur të shohin dritën e botimit. Prandaj ai u quajt “akademiku i madh pa vepra”. Me nxitjen e Xhuvanit e të Çabejt, ai kishte mbledhur e dorëzuar në Institutin e Gjuhësisë, 1200 fjalë e shprehje të rralla shqipe, si kontribut për “Fjalorin e madh të shqipes”, por emri i tij nuk përmendet askund.

Nikollë Mazreku, ky njohës i mirë i historisë, gjuhës e letërsisë, njëri nga latinistët më të shkëlqyer, ka lënë shumë dorëshkrime, ndër të cilët një vëllim për heroin kombëtar, Skëndërbeun. Ka mbledhur shumë fjalë të rralla, që i ka përdorur me mjeshtri në vargjet e tij poetike. Mbrojtës i flakët i racës dhe kulturës shqiptare, ai shkroi me pseudonimin “Nikë Barcolla”, pamfletin e famshëm kundër skandalit të Cordignanos. Për të gjitha meritat e tij, diktatura e shpërbleu me 25 vjet burg dhe 12 vjet në internim.

Në bankën e të akuzuarve u rreshtua edhe Marin Sirdani, historian, folklorist e shkrimtar, mbledhës i pasionuar i legjendave, këngëve e gojëdhënave, gjurmues i fjalëve të rralla e toponimeve, autor i veprave; “Skanderbegu mbas gojëdhënash”, “Për historinë kombëtare”, “Shqypnia e shqiptarëve”, etj. Kishte lënë në dorëshkrim disa mijëra faqe, gjatë një periudhe 50 vjeçare punë të palodhshme, por ato u dogjën e u zhdukën nga kriminelët e Sigurimit të Shtetit.

Vëllai i tij, Aleksandër Sirdani, një tjetër mbledhës e studiues i folklorit dhe i fjalës së rrallë shqipe, që ka lënë me mijëra faqe dorëshkrim, u torturua në mënyrat më çnjerëzore dhe trupin e tij të dërrmuar nga torturat e shëtitën nëpër Koplik, për t’i futur të merrnin qytetarëve. Pastaj e vranë duke ia shpuar trupin me cfurk, deri sa e rrokullisën në një gropë të zezë.

Dijetarë të tjerë u lanë në heshtje, vepra e tyre nuk vlerësohej e nuk botohej. Këtë fat pati gjuhëtari i madh, që tërë jetën ia kushtoi albanologjisë, Selman Riza. Ai që ishte internuar në Ventotenë prej fashizmit, për idetë e tij demokratike në mbrojtje të lirisë së vendit, ai që ishte internuar nga regjimi titist jugosllav, për përpjekjet e tij për një Kosovë të lirë, ai që kishte ndërruar burgje e kampe internimi, po aq sa edhe vende pune e banimi, u persekutua egërsisht nga diktatura komuniste e Tiranës: u dëbua nga Instituti i Gjuhësisë e, u internua në Berat. Dhe ashtu siç u la në heshtje për vite me radhë vepra e tij e pabotuar, ashtu qe edhe dita e varrimit të këtij kolosi të albanologjisë.

Një fat të tillë pati edhe gjuhëtari Justin Rrota. Për autorin e sa studimeve në fushë të gjuhësisë, për dijetarin që solli në vendin tonë veprën e parë të shkruar në gjuhën shqipe, “Mesharin” e Gjon Buzukut, askush s’kujtohej nga zyrtarët e regjimit, prandaj vdekja e tij kaloi në heshtje, ashtu siç u la edhe vepra e tij, që bëri gjumin letargjik 50-vjeçar në Arkivin e Institutit të Gjuhësisë, për t’u zgjuar e për të parë dritën e botimit, vetëm pas shembjes së diktaturës dhe vendosjes së demokracisë.

Për 50 vjet me radhë, u mbuluan me heshtje edhe emrat dhe veprat shkencore të personaliteteve më të shquar të diasporës: Martin Camaj, Namik Resuli, Arshi Pipa, Karl Gurakuqi, Mustafa Kruja, Tajar Zavalani, Zef Valentini e shumë albanologë të tjerë, emrat e të cilëve ishin bërë tabu në regjimin komunist.

Martin Camaj, është albanolog ndër më të shquarit, për më tepër shkrimtar e poet, ndër më të talentuarit. Në fushë të albanologjisë ka lënë një varg veprash për historinë e gjuhës shqipe, për gramatikën e dialektologjinë, për etimologjinë dhe të folmet arbëreshe, për tekstet e vjetra, folklorin e letërsinë. Ai qe shtyllë e emigracionit, që mbajti të gjallë studimin e gjuhës shqipe dhe traditën shqiptare në Itali, Gjermani e kudo që shkoi.

E megjithëkëtë, nga regjimi totalitar mori epitetin “tradhtar”, sepse mundi të shpëtonte nga ferri komunist e, të dilte në botën e lirë, duke mbetur tërë jetën një shqiptar i vërtetë. Edhe pas vdekjes mbeti i tillë. Kam pasur rastin të vizitoj varrin e tij. Është më i thjeshti në varrezat e Lengriesës në Gjermani: një copë shkëmb i pagdhendur, që bashkëkombësit e tij e kishin sjellë nga malet e Dukagjinit, për t’ia vënë te koka këtij shqiptari të madh, që vdiq në dhé të huaj, pa mundur ta vizitonte qoftë edhe një herë të vetme, atdheun e tij.

Një tjetër albanolog që mundi të shpëtonte nga Shqipëria e rrethuar me tela me gjemba e, të dilte në botën e lirë, qe Arshi Pipa, studiues gjuhe e folklori, kritik letrar, estet, poet e përkthyes. I arrestuar menjëherë pas vendosjes së komunizmit, mundi të arratiset pas lirimit nga burgu. Profesor universiteti në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ku emigroi, ai drejtoi disa revista shkencore e letrare dhe botoi disa libra e artikuj me vlerë për kulturën shqiptare; por emri i tij deri në vitet ’90-të, nuk mund të përmendej, dhe të gjitha botimet e tij mbetën të panjohura.

Namik Resuli, qe filolog, gramatikan, historian i letërsisë, studiues i teksteve të vjetra, drejtor i Institutit të Studimeve Shqiptare në Universitetin “La Sapienza” të Romës. Ai ka transkriptuar “Këngët e Milosaos” të De Radës dhe vepra të tjera të letërsisë së vjetër dhe arbëreshe. “Gramatika e shqipes” që hartoi, është ndër më të mirat në llojin e saj.

Por punën e tij më të madhe ia kushtoi transkriptimit, komentimit dhe botimit të veprës më të hershme të shkruar në gjuhën shqipe, “Mesharit” të Buzukut, me të cilën punuan shumë dijetarë të vendeve të ndryshme për vite me radhë, madje, edhe pas botimit të saj 10 vjet më vonë nga Eqrem Çabej, vepra e të cilit mbeti e kyçur në depot e Institutit të Gjuhësisë, e cilësuar si “vepër me përmbajtje fetare”.

Shembulli më i fundit për këtë është vepra me 800 faqe “Das albanische Verbalsystem in der Sprache des Gjon Buzuku”, e botuar më 2004 prej akademikut Wilfried Fiedler, i cili është mbështetur te botimi i Namik Resulit. E me gjithë këto vlera të mëdha për albanologjinë, emri i tij mbeti tabu, dhe vepra e tij qe dënuar për 50 vjet me shkronjën ‘R’, që do të thotë “rezervat”. Atij nuk iu lejua asnjëherë të shkelte në atdhe.

Një tjetër albanolog i shquar, vepra e të cilit nuk u vlerësua kurrë në regjimin totalitar, qe Zef Valentini, shqiptar nga shpirti e zemra, ndonëse jo nga kombësia. Ai qe historian, etnolog, gjuhëtar, profesor letërsie, bashkëpunëtor dhe drejtues revistash shkencore e letrare në Shqipëri e jashtë saj, anëtar i disa akademive. Njohës i shkëlqyer i gjuhës shqipe, i historisë dhe etnologjisë, ai qe një mbrojtës i flakët i racës shqiptare dhe i vlerave kulturore të popullit tonë para botës së qytetëruar dhe një pikë referimi për studimet shqiptare.

Edhe kur u largua nga Shqipëria, vijoi studimet dhe botimet në fushë të albanologjisë duke punuar në Universitetin e Palermos e, duke drejtuar Institutin Ndërkombëtar të Studimeve Shqiptare. Punoi sa për një institut të tërë. Vepra e tij madhore “Acta Albaniae Veneta”, përmban 27 vëllime, me dokumente për historinë mesjetare të Shqipërisë.

E ndërsa shkriu jetën për vendin tonë, asnjëherë gjatë 50 vjetëve diktaturë, s’mundi të shkelte në të. Emri i tij ishte kthyer në tabu dhe askush s’mund t’i referohej. Dhe atë që regjimi komunist, s’arriti t’ia bënte këtij dijetari, që u largua nga Shqipëria, një vit para vendosjes së diktaturës, ia bëri veprës së tij, që qëndroi e burgosur për 50 vjet, e dënuar edhe kjo me shkronjën ‘R’.

Dhe në mbyllje të këtyre radhëve, bëj pyetjen: “Cili ka qenë faji i të gjithë këtyre”? Faji i tyre ka qenë i njëjtë me fajin tim, kur diktatura komuniste në moshën 10 vjeçare, më 1949, më internuan në kampet shfarosëse me tela me gjemba, në Turan e në Bënçë të Tepelenës dhe në kështjellën e Ali Pashës në Porto-Palermo të Himarës.

Faji i tyre ishte i njëjtë me fajin tim, kur më 1990, ndërsa isha mësues fshati, larg familjes, Sigurimi i Shtetit emrin tim, e kishte vënë në listat e zeza të vdekjes, të publikuara pas fitores së demokracisë. Populli që harron historinë e vet, e dënon veten me përsëritjen e saj. Të mos e harrojmë tragjedinë kombëtare të 50 vjetëve komunizëm, të martirizimit, kryqëzimit dhe torturimit të një populli të tërë. Memorie.al

“Kur kryetari i gjyqit më pyeti pse mbaja revole, iu ktheva ‘Për të të vrarë ty’…”- Historia e rrallë e Raif Elezit që bëri thirrje të sulmohej Radio-Kukësi

Ndava dhomën me Pjetër Arbnorin, çfarë bisedonim në qeli

Nga Dashnor Kaloçi

Raif Elezi, pinjoll i një prej familjeve më të mëdha dhe me të kaluar patriotike të rrethit të Kukësit, e cila ndër vite ka nxjerrë burra të shquar të pushkës dhe intelektualë të spikatur që kanë punuar dhe luftuar në dobi të çështjes shqiptare, si rrallë familje tjetër në atë zonë në veri-lindje të vendit, foli shumë pak për jetën e tij dhe kalvarin e vuajtjeve gjatë komunizmit. Nuk preferoi të mburrej dhe as të zinte podiumet e shoqatave të ish-të persekutuarve. Nuk e ngriti zërin, edhe pse kishte më shumë të drejtë se shumë të tjerë për të kërkuar të drejtat e tij. Madje nuk foli, edhe kur “harruan” t’i jepnin dëmshpërblimin për vitet e vuajtjeve, teksa e meritonte më shumë se shumë të tjerë. Jeta e tij, burgu, vuajtjet dhe rezistenca ndaj komunizmit, vlenin më shumë se çdo dekoratë, apo lavde. Është vështirë të përmbledhësh jetën e një njeriu me pak fjalë.

Nëse duhet të flasim për Raif Elezin, nuk mund të harrohet se ai është një nga personat e rrallë, që u dënua nga regjimi komunist i para viteve ’90-të, i akuzuar për kryengritje të armatosur ndaj komunizmit, madje që kishte edhe një plan konkret, se si mund të shpëtohej vendi nga komunizmi. Një mjek radiolog me profesion, që kuptoi se komunizmi ishte një e keqe, që nuk mund të largohej vetë. Është personazhi që ideoi organizimin e një kryengritjeje të armatosur dhe përmbysjen me dhunë të pushtetit popullor.

Nuk përfitoi asgjë nga dëmshpërblimi për ish-të përndjekurit politik, për shkak të klasifikimit absurd të ligjit, për figurën e dënimit; “terrorizëm”. Siç theksuam pak më sipër, Raif Elezi nuk foli kurrë për vete, dhe intervista që botojmë më poshtë në këtë shkrim, është realizuar pak kohë para se ai të ndahej nga jeta dhe mbetet dëshmia e tij e vetme, për jetën, familjen, arrestimin, hetuesinë, torturat dhe dënimin e vuajtjet e tij në burgjet e regjimit komunist të Enver Hoxhës dhe pasuesit të tij, Ramiz Alia.

Zoti Raif, cila është origjina e familjes suaj?

Origjina e familjes sonë është nga Kukësi dhe jemi vendosur aty që në kohën kur është ndërtuar ai qytet. Ne rrjedhim nga një familje e madhe patriarkale dhe me tradita patriotike, e njohur dhe me influence, jo vetëm në atë zonë, por në të gjithë Veriun e vendit. Disa nga burrat më të njohur të Shqipërisë, personalitete të larta, si; Abdyl Frashëri, apo më pas Bajram Curri, Hasan Prishtina etj., e kanë pasur si qendër shtëpinë tonë. Ata kanë ardhur disa herë aty, kryesisht në vitin 1911, kur përgatitej kryengritja e armatosur, e cila çoi në shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë, në nëntorin e 1912-ës. Në familjen e Elezëve, kryetari i familjes, kryesori ka qenë Bislim Elezi, e me radhë, babagjyshi im, Xhem Elezi, Sul Elezi e të tjerët, se ata kanë qenë shtatë vëllezër. Të gjithë mbeten gjithmonë patriotë të ndershëm dhe që kanë marrë pjesë në çdo betejë lufte, si kundra turqve, ashtu dhe kundra serbo-malazezëve.

Në kohën e Mbretërisë së Zogut, babagjyshi ka qenë deputet, ndërsa Mahmut Xhema (me shkollë të mesme laike), ka shërbyer si hoxhë. Babai ynë, Rexhep Mahmuti, ka mbaruar shkollën në Shkodër, e më vonë, ka bërë një shkollë 4-vjeçare në Lezhë, me disa austriakë. Nga aty, e patën çuar drejtor pyjesh në Elbasan. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, babai, Rexhep Mahmuti, ka qenë nënprefekt i Kukësit. Xhaxhai, Reshati, ka qenë në Gardën Mbretërore të Zogut dhe para se të mbaronte lufta, diku nga viti 1944, është vrarë nga gjermanët.

Pas mbarimit të luftës, e shpallën dëshmor?

E shpallën dëshmor të atdheut dhe e kanë hequr më vonë, pasi arrestuan babanë, Rexhepin. Me ardhjen e komunistëve në pushtet, në dhjetor 1944, familja jonë ishte projektuar për t’u goditur. Arsyeja e kësaj goditjeje, ishte fakti se ne ishim një familje intelektualësh dhe patriotësh, të cilën komunistët nuk e donin. Babën Rexhep, e hoqën nga posti i nënprefektit dhe e arrestuan në 1948-ën. Xhaxha Reshatin, që e pati vrarë gjermani dhe emri i tij i ishte vënë një rrugë në Kukës, ia hoqën emrin. Babanë e kanë arrestuar më 22 qershor 1948 dhe arsyeja e arrestimit, ishte se ai nuk ishte dakord me politikën që po ndiqte regjimi komunist në fuqi.

Dalim tani tek ju, si ndodhi arrestimi juaj?

Sigurimi i Shtetit, që më ndiqte prej kohësh, bëri një kombinacion, duke më nisur me shërbim për në Tiranë, gjoja për të marrë një vegël për aparatin e radiologjisë. Kur kam arritur tek Qafa e Malit, më kanë ndalur tre utovetura përpara, në të cilat ndodheshin disa oficerë me armë. Njërin e njihja dhe u kapa fizikisht trup me trup me të, duke u përplasur me njëri-tjetrin. Gjatë përleshjes, ai më tha: “mos lëviz, je i arrestuar në emër të popullit”. Unë iu përgjigja: “Po në emrin e cilit popull po më arrestoni? Ju po më arrestoni në emrin tuaj dhe të politikës suaj”? Ç’është e vërteta, nuk kam qenë me asnjë organizatë shoqërore apo politike të asaj kohe. Në vitin 1953, na kërkuan të gjithë të rinjve të hynim në rini, e unë nuk pranova. Në fakt, flisja kundër regjimit, për ato gjëra që i konsideroja të padrejta.

Për çfarë flisnit konkretisht?

Po disa herë kam thënë: “çfarë bëhet kështu, po këta nuk kanë bukë të hanë”. Dhe ashtu ishte vërtet, pasi njerëzit me ato të ardhura që merrnin në ditë, nuk u dilnin për një paketë cigare e, një shkrepëse. Me një fjalë, ishte varfëri e tejskajshme. Nejse, të kthehemi te arrestimi. Pasi më vunë prangat, më hipën në makinë e më çuan në burgun e Kukësit. Aty ka filluar hetuesia e rëndë, që zgjati plot 19 muaj. Më morën në pyetje, nga të gjitha llojet. Më thanë se kam sharë partinë, se kam dashur të bëj të pakënaqur popullin, etj., etj.

“Jo, – u thosha unë, – kam thënë se populli është i pakënaqur, sepse nuk ka bukë të hajë”. Ata më pyesnin: “Po kush të ka thënë ty kështu”? Unë u përgjigjesha; “Po ata 22 lekë marrin në ditë sa për duhan, po ku hanë këta njerëz”? Unë, meqë flisja që përpara arrestimit, më dërgonin provokatorë në shtëpi, për të parë se çfarë flitej tek unë. Dhe pas arrestimit tim, e kanë internuar të gjithë familjen tonë (të gjithë vëllezërit e martuar me fëmijët e tyre) në Dumre të Elbasanit, ku kanë vuajtur për vite me radhë, në punët më të rënda.

Si ju trajtuan gjatë hetuesisë, e cila siç thatë se zgjati 19 muaj?

Trajtimi ka qenë çnjerëzor. Rrahje në mënyrë barbare po e po, por na kanë lënë dhe të zhytur në ujë, saqë për 22 ditë me radhë, nuk janë tharë rrobat. Hetuesia bëhej ditën dhe gjithë natën. Meqë këta kishin bërë plan të godisnin familjen tonë, më vunë dhe disa akuza të tjera, sikur unë kisha dashur të vrisja disa njerëz. Unë u përgjigjesha se, nuk është e vërtetë, sepse nëse kisha dashur t’i vras, do t’i kisha vrarë e, s’do më kishin ndaluar dot. Hetuesia ime ka vazhduar në Kukës, rreth një vit e pak, e më pas më kanë çuar në Tiranë, për arsyen se më kanë torturuar në mënyrë barbare, pasi nuk pranoja akuzat.

Për çfarë ju akuzonin tjetër?

Gjatë hetuesisë, më thanë se kam dashur ta rrëzoj me dhunë pushtetin popullor dhe unë u jam përgjigjur: “Po, me dhunë kam dashur ta rrëzoj, se pa dhunë nuk merret liria”. Këtë e kisha thënë dhe para arrestimit, me një koleg pune, kur ai më shprehu një mendim e, unë u shpreha hapur, duke i thënë se; “Po të organizohemi me 100 veta të fuqishëm, fillimisht pa dalë drita, sulmojmë Degën e Brendshme, Komitetin e Partisë, Komitetin Ekzekutiv, repartet ushtarake, etj., duke i marrë të gjitha ato nën kontroll. Dhe më pas, me këtë që po ndodh në Kukës, e përhap me anë të Radio-Kukësit, në të gjithë Shqipërinë. Vetëm kështu bëhet rrëzimi i qeverisë, se ndryshe nuk bëhet”.

Mirëpo kjo bisedë doli dhe për këtë punë më arrestuan. Pas meje kanë arrestuar shumë e shumë veta, por jo për punën time, por për të krijuar një grup, se po të ishte grup, dënoheshe më shumë.

Kur dolët ne gjyq dhe ku u zhvillua ai?

Në marsin e vitit 1970, kam dalë në gjyq dhe seanca gjyqësore u zhvillua në kinemanë e Kukësit, e cila ishte e mbushur plot. Gjyqi ishte demonstrativ, pasi të gjithë popullin e kishin nxjerrë në sheshin “Skënderbej” e, në rrugët e qytetit të Kukësit, duke e ndjekur atë me altoparlantë. Në gjyq bashkë me mua në bankën e të akuzuarve, ishin dhe nja 7-8 veta të tjerë.

A kishit lidhje ju me ata persona?

Për të besuar populli akuzat që më bëheshin, kishin gjetur disa njerëz të afërt, që kishin lidhje gjaku me mua. Ndërsa për ata të tjerët, që ishin të akuzuar aty në atë grup, unë e dija se ishin të përpunuar nga Sigurimi i Shtetit, me hir apo me pahir. Unë në sallën e gjyqit, nuk e pranova akuzën. Në akuzë m’u shtua edhe një gjë tjetër, përveç asaj që unë kisha bërë thirrje për kryengritje të armatosur, duke më akuzuar edhe si atentator, ndërsa ajo e agjitacion e propagandës, dihej tashmë.

Përse ju akuzuan si atentator?!

Më akuzonin se kisha dashur të vrisja një sekretar partie, por që unë u thosha, se nuk e mbaja mend. Unë nuk e pranova akuzën, por të tjerët e pranuan. Unë pranova vetëm atë që kisha folur kundër pushtetit popullor, por jo thirrjen për kryengritje të armatosur. Gjyqi vazhdoi për katër ditë me radhë, paradite dhe pasdite. Në sallën e gjyqit, kishte shumë dëshmitarë e një nga ata ishte një i shëndetësisë, i cili m’u drejtua drejtpërdrejt me përbuzje: “Shaje edhe njëherë Partinë këtu, siç e ke sharë”.

Akuza ishte shumë e rëndë edhe ky po më rëndonte akoma më shumë, e ata po prisnin që unë të shpërtheja, por unë nuk e dhashë veten. Po kështu, gjatë gjyqit, kryetari Shefqet Muçi, më thotë: “Pse ke mbajtur revole”?! “Për të të vrarë ty”, – ia ktheva unë. Kryetari i gjyqit po më provokonte, që unë të acarohesha dhe i thashë fjalën e fundit.

Si përfundim sa ju dënuan?

Vendimi m’u dha; 21 vjet e ca muaj, se nuk më kujtohet saktësisht. Fjalën e fundit e thashë; “protestoj”, ndërsa të tjerët e pranuan. Kërkova apelim e apelimi ka ardhur pas tre muajsh. Ai ishte vendim i formës së prerë, aq sa e dha gjykata e Kukësit.

Pas mbarimit të gjyqit, ku ju çuan për të vuajtur dënimin?

Pas pak kohësh, më kanë çuar në burgun e Burrelit e, më kanë lënë vetëm në një dhomë, me kushte ekstreme, e aty kam ndenjur plot 13 vjet me radhë. Më pas, aty kam pasur nja pesë priftërinj katolikë, që më thane; “shyqyr që shpëtove nga plumbi”.

Kë keni pasur tjetër bashkëvuajtës në qelinë tuaj?

Më vonë më sollën dhe Pjetër Arbnorin në dhomën time, me të cilin bisedonim gjatë kundra pushtetit, pa pasur frikë nga njëri-tjetri. Shpeshherë më merrnin e më çonin në birucë, që të më torturonin, saqë të gjithë të burgosurit, e kuptuan se donin të më eliminonin fizikisht, nëpër biruca. Aty nga viti 1977, më marrin për së dyti në hetuesi. Më hyjnë në dhomë nga ora dhjetë e darkës. Unë u them se ishte pushim, e nuk pranoj të dal për në hetuesi.

Më marrin me forcë e, më çojnë në birucë, ku ishin rreth 13 veta. Gjatë kohës që më çojnë në birucë, më thonë: “Ti nuk e njeh këtë pushtet”? Unë u përgjigjem: “As e njoh dhe as dua ta njoh. Më keq se të hani mish njeriu, keni çfarë të bëni? Atëherë vazhdoni”. Pas kësaj, më torturuan, më lanë pa ndjenja atë natë në dysheme e, më marrin të nesërmen, e më çojnë në birucat e Burrelit. Unë isha i copëtuar, tre brinjë i kisha të thyera. Më sjellin aty brenda dy veta, njëri mora vesh se ishte hetues, kurse tjetrin nuk e dija se kush ishte. Unë u thashë: “Dua kryetarin e gjykatës, mjekun ekspert-ligjor dhe prokurorin, që ta shohin gjendjen time, se ndryshe nuk pranoj të flas asnjë fjalë”.

Si t’u përgjigjën ata?

Ata më thanë: “Kryetari i gjykatës, është me shërbim, mjeku s’është këtu”. Ata mua nuk më pyetën asgjë, se isha i copëtuar, por kishin sajuar një plan, që të më akuzonin se gjoja unë kisha goditur policët. Por ai ishte një budallallëk nga ana e tyre, pasi ajo gjë nuk do të besohej në gjyq, sepse ata ishin 13 veta e, unë s’do të mundja kurrë t’i godisja ata me duar të lidhura. Por ata e bënë punën e tyre dhe më nxorën në gjyq.

Po pas kësaj, ka pasur raste të tjera që ju kanë keqtrajtuar?

Po, pas 21 ditëve, kanë ndodhur prapë tortura me mua, aq sa ra sy edhe të disa burgosurve të tjerë. Një ndër ta është dhe Spartak Ngjela, i cili u ka thënë: “Çfarë bëni kështu, pse e rrihni kot”?! Madje, Spartaku u tha; “Çështjen e Raif Elezit, do ta ndjek ligjërisht deri lart…”! Pas kësaj, Spartakun e kanë spostuar dhe e kanë çuar tek qelitë e “revizionistëve”. Siç i thonim ne në Burrel.

Ndërkaq, vijnë e më thonë mua: “Ti je ankuar”?! “Po, – u them unë, – jam ankuar, por më duket se është ankuar dhe një tjetër për çështjen time dhe të dyja këto ankesa, kërkoj të çohen në Prokurori”. Ata më thanë: “Nuk është këtu personi që është ankuar”. “Shkoni e merreni ku të doni”, u thash unë, duke lënë të kuptoja, që ishte Spartaku. E lanë në heshtje edhe këtë punë. Në vitin 1987, më marrin prapë në tortura dhe më dënojnë me izolim në biruca, për të më eliminuar fizikisht.

Si ndodhi?

Ndërsa isha duke u futur në mensë, më thane: “Raif Elezi dil pak jashtë”. Dola… më vunë hekurat e më nisën në Kukës. I ranë nga Dibra. E pashë se donin të më vrisnin pa gjurmë, se e ndaluan makinën dhe e lanë pas një peme. Nuk e dhashë veten, duke menduar se u pa puna ime. Pas ca minutash, ata morën disa fruta (ishte muaji gusht) si kumbulla të egra e mollë dhe u nisëm përsëri. Më çuan në Kukës, ku më prisnin dy hetues, që nuk ua dija as emrin.

Kur më pyetën se si e kam emrin, gjë e cila nënkuptonte se po riniste hetuesia, unë i sulmova menjëherë. Më mbajtën aty 18 dite me radhë dhe kur e panë se nuk po u dilte gjë, më nisën nga Kukësi për në Burrel. Kur u ktheva në qeli, më pyetën të dënuarit e tjerë, se ç’kishte ngjarë dhe e unë u thashë se më kishin akuzuar edhe një here, për akuzën e parë. Ishte viti 1990 dhe unë isha akoma në burg….!

Kur u liruat nga burgu dhe si e kujtoni ditën e lirimit?

Unë jam liruar në datën 26 janar të vitit 1990. Lirimin nga burgu, unë e kam parë si ëndërr, pasi e konsideroja veten të vdekur. Ëndërr ishte, ëndërr. Pasi udhëtova me një kamion natën, shkova drejt e në shtëpi.

Ju prisnin të shtëpisë, apo nuk e dinin se po liroheshit?

Jo, e dinin, se kisha dërguar vëllanë t’ua thoshte. Kam hyrë në shtëpi në orën 12 e gjysmë të natës. Ata më kishin pritur të vdekur e, kështu filloi vajtimi nga gëzimi. Nuk u besonin syve, që unë pas 22 vjetësh burgu të pandërprerë, kthehesha i gjallë në shtëpi. Gjatë atyre ditëve, mësova edhe shumë gjëra, jo pak të rënda që kishin ndodhur me familjen time dhe të vëllezërve të mi, gjëra të cilat nuk i kisha ditur më parë, për shkak se kisha qenë i izoluar në burgun e Burrelit.

Pasi u liruat nga burgu, me çfarë u morët?

Pas pak kohësh, kam hyrë e kam punuar hamall. Më pas më kanë filluar ndryshimet politike dhe unë e ndjeja se diçka do ndodhte. Në dhjetorin e 1990-ës, e gjithë familja jonë e madhe e Elezëve, u përfshi në ndryshimin e sistemit dhe lëvizjen demokratike. Në themelimin e degës së Partisë Demokratike të Kukësit, kanë marrë pjesë shumë nga familja jonë, vëllezërit e mi dhe djemtë e tyre. Një nga themeluesit, ka qenë vëllai im, Isa Elezi që u zgjodh nënkryetar i degës së PD-së së Kukësit dhe nipi im, Ardjani, djali i Dautit. Një kushëri tjetër, Besnik Elezi, ishte sekretar i degës dhe mjaft të tjerë në kryesinë e saj. Memorie.al

Ismail Qemali më 1913: Nëse Roosevelt-i dëshiron të bëhet mbret i Shqipërisë

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 10 Nëntor 2024

“St. Louis Post-Dispatch” ka botuar, të dielën e 11 majit 1913, në faqen n°8, intervistën ekskluzive me Ismail Qemalin në hotelin Cecil, në Londër, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Theodore Roosevelt mund të jetë mbret (i Shqipërisë) nëse kërkon punë

“Ai thjesht duhet të na afrohet,” deklaron lideri i kombit në kërkim të një monarku të fortë.

“Vendi im ka nevojë për një njeri”

Shpresojmë që ish-presidenti amerikan të përfitojë nga kjo hapje.

Kabllo speciale për The Post-Dispatch dhe New York World.

Copyright, 1913, nga Press Pub. Co. (New York World.)

Londër, 10 maj. — The Post-Dispatch dhe New York World janë në gjendje t’i ofrojnë fronin e Shqipërisë Theodore Roosevelt-it. Negociatat janë çuar tashmë deri në atë pikë sa koloneli duhet vetëm të nënkuptojë gatishmërinë e tij për të pranuar dhe kurora është e tij.

“Nëse Roosevelt-i dëshiron të bëhet mbret i Shqipërisë, ne do ta vendosim atë përpara të gjithë kandidatëve të tjerë të përmendur. Personalisht, do ta votoja me siguri.”

“Roosevelt-i është një nga njerëzit më të jashtëzakonshëm në botë, duke qenë për nga natyra në një nivel më të lartë se princat e thjeshtë.”

Këtë e deklaroi sot me forcë Ismail Qemali, presidenti i përkohshëm i Shqipërisë dhe kreu i delegacionit të popullit shqiptar përgjegjës për gjetjen e një lideri të pranueshëm për ta nga konferenca e ambasadorëve të Fuqive të Mëdha. Qemali i shoqëroi fjalët e tij me gjeste dramatike, sikur ta kishte vendosur me vendosmëri Roosevelt-in në fron.

Audienca e korrespondentit të The Post-Dispatch dhe The World me Qemalin u zhvillua në Hotelin Cecil, ku ai po qëndron, i shoqëruar nga bashkëdelegatët Luigj Gurakuqi, ministër i Arsimit dhe Noga, Konica dhe “Deletgus”. Ata e përshëndetën korrespondentin e The Post-Dispatch me përzemërsi dhe mirësjellje të theksuar. Qemali është një zotëri flokëbardhë, mjekërbardhë, me të folur të ngadaltë, dinjitoz dhe sjellje oborrtare (mbretërore). Djali i tij, i cili është me të, është një djalë i shkurtër, esmer, rreth 30 vjeç, vigjilent dhe i gjallë. Gurakuqi është më i gjati i delegacionit, me mbi gjashtë këmbë. Ai është i zgjuar dhe i fortë, me një çehre të bronztë dhe mustaqe të zeza të trasha. Noga është një diplomat, i butë, i lëmuar dhe i rezervuar. Konica dhe “Deletgus” janë ushtarakë në dukje, me tipare të zbehta dhe trupa të thurur mirë.

I interesuar për sugjerim.

Të gjithë ata shprehën interesin më të madh dhe u befasuan dukshëm nga sugjerimi i The Post-Dispatch në lidhje me Roosevelt-in. Ismail Qemali tha duke buzëqeshur me kënaqësi :

“Kjo është me të vërtetë një ide amerikane, por përse duhet të kujdeset Roosevelt-i për t’u bërë sundimtar i Shqipërisë kur ai tashmë është pothuajse një Mbret në vendin e tij ?”

Korrespondenti shpjegoi se perspektiva e mbretërimit shqiptar dukej më e prekshme. Qemali u gudulis nga risia e sugjerimit, të cilin ai e pranoi si kompliment për vendin e tij. Anëtarët e tjerë të grupit u ulën me padurim përpara në karriget e tyre, me ankth të mos humbisnin asnjë fjalë nga biseda, e cila u zhvillua në frëngjisht, pasi delegatët flisnin pak anglisht. Korrespondenti sugjeroi disa nga kualifikimet e veçanta të Roosevelt-it për këtë pozicion. Për shembull, ai do të ishte plotësisht i pamposhtur nga ndikimet evropiane. Qemali u pajtua, duke thënë :

“Ajo që thoni është e vërtetë. Roosevelt-i do të ishte i lirë nga ndikimi dinastik, i tillë që mund të binte mbi të emëruarit e tjerë, të cilët mund të kenë interesat e tyre për të mbrojtur.”

Korrespondenti vuri në dukje se Roosevelt-i kishte një forcë të madhe karakteri dhe nuk do të duronte asgjë të pakuptimtë nga jashtë, duke qenë si vetë shqiptarët, një luftëtar i lindur. Kësaj Qemali iu përgjigj :

“Kjo është e vërtetë. Roosevelt-i është një njeri i madh, i guximshëm dhe i drejtë; ai zotëron pikërisht karakterin e përshtatshëm për mbretin tonë.”

Doli nga populli.

Korrespondenti dha më pas emra monarkësh të ardhur nga njerëz që kishin arritur famë të pavdekshme, ndaj të cilëve Qemali ngriti supet si për të thënë se nuk ishte i aftë të kundërshtonte të padiskutueshmen. Ai shtoi :

“Unë pajtohem që Roosevelt-i është një njeri i jashtëzakonshëm, i aftë për të përballuar një situatë të jashtëzakonshme dhe se ai është njeriu që i duhet vendit tim në këtë moment, kur ne kemi nevojë për një burrë të fortë. Roosevelt-it i mbetet vetëm të na afrohet. Unë nuk e propozoj atë, por nëse ai do të propozojë veten, kjo është çështje tjetër. Ju ma keni sugjeruar emrin e tij dhe përgjigja ime është, pse jo ?”

“Nuk ka njeri më të përshtatshëm se ai për t’u ngjitur në fronin tonë. Unë ju them, nëse Roosevelt-i sugjeron veten, ne do ta vendosim atë përballë të gjithë të tjerëve. Nuk ka asnjë formë të veçantë etiketimi që duhet respektuar në paraqitjen e kandidaturës së tij, sepse në krizën që po përballet Shqipëria nuk mund të bëjmë asnjë ceremoni se si mund të na paraqitet emri i Roosevelt-it.”

Korrespondenti vuri në dukje se Roosevelt-i nuk ishte një njeri që të qëndronte në ceremoni, nëse donte diçka. Ai nuk ishte skllav i mirësjelljes më shumë se shqiptarët. Qemali vazhdoi :

“Roosevelt-i është një gjuetar i madh dhe njerëzit tanë janë të famshëm për entuziastët e tyre të gjuetisë, kështu që kjo lidhje simpatie na bashkon.”

Ismail Qemali shtoi me entuziazëm : “Nëse ai pranon të prezantohet, unë do të shkoj ta marr. Unë dëshiroj shumë të vizitoj Shtetet e Bashkuara.”

Deri te Roosevelt-i i ri.

Pastaj dyshimi i çastit dukej se e pushtoi Ismail Qemalin, i cili pyeti : “Unë e di që Roosevelt-it i përshtatet karakteri, trajnimi dhe aftësia dhe se ai mund të përshtatej me çdo rrethanë, megjithëse historia ka treguar se princat e importuar rrallë kanë qenë në gjendje ta bëjnë këtë në mënyrë të kënaqshme, por a do të kishte para të mjaftueshme ? Unë kurrë nuk kam dëgjuar se ai është një nga milionerët amerikanë. Do t’i duheshin mijëra e mijëra dollarë për të mbajtur një oborr mbretëror, qoftë edhe në Shqipëri. Kjo është një pikë që, për fat të keq, duhet ta kemi parasysh në zgjedhjen e një mbreti.”

Korrespondenti guxoi të sugjeronte se Partia Republikane, nga mirënjohja ndaj shërbimeve të kaluara të Roosevelt-it, pa dyshim do të ishte e gatshme ta subvenciononte atë për sa kohë që ai të qëndronte në Shqipëri. Qemali replikoj :

“Ah, kjo është mirë. Sugjerimi juaj na intereson thellësisht. Shpresoj se Roosevelt-i do të përfitojë nga mundësia që po i ofrojmë përmes The Post-Dispatch për t’u bërë lider i vendit tonë.”

Qemali nuk ishte në gjendje të thoshte se sa do të qëndrojë delegacioni në Londër, por ndoshta do të qëndrojë për të paktën dhjetë ditë. Aktualisht ata janë në pritje të çështjes së konferencës së ambasadorëve. Lëvizja tjetër qëndron tek Roosevelt-i.

Darka më 1899 e shtruar nga ambasadori britanik në Stamboll, përplasja e Ismail Qemalit me sulltanin! Kërkesa e lordit dhe teka e Abdyl Hamidit

NGA EVARIST BEQIRI*

“Fryte dritë e Shqipërisë,/ jashtë nga qytet i errët,/ Ti veç dermën dhelpërisë/ E të gëzoç na të mjerët./ Ti që kur dole në jetë/, Që kur bëri nëna djalë,/ Kokën e mbajte përpietë/ Edhe shpirtin zjarr e valë.”

Vargje kushtuar Ismail Qemalit nga poeti Dhamian Strati (i njohur edhe si Dush Strati ose Duçe Jorgo Baba), botuar tek “Kalendari Kombiar”, i vitit 1900.

Dinjiteti njerëzor ka një rol kyç në lëmin e lidershipit, i cili i tejkalon barrierat kohore dhe kulturore. Ky princip është pa aq i vlefshëm në jetë sa është edhe tek udhëheqësia. Respektimi i dinjiteti njerëzor vendos themelet mbi të cilat krijohet një mjedis pozitiv dhe produktiv. Ai mund të ushtrojë një fuqi të jashtëzakonshme transformuese tek udhëheqësia. Jo më kot ky parimi themelor gjendet në themel të shtetit të së drejtës. Dinjiteti njerëzor është një e drejtë e pandashme dhe e patjetërsueshme, të cilën e gëzon çdo qenie njerëzore. Ky shkrim përpiqet të ilustrojë vlerën që ka kuraja dhe dinjiteti tek udhëheqësia virtuoze. Kuraja dhe dinjiteti njerëzor janë dy anë të së njëjtës medalje.

Në një shkrim të shkurtër, por shumë domethënës që gazeta “Le Moniteur Oriental”, ka botuar me titullin “Shënimet e ditës”, në Kostandinopojë, më 23 mars 1899, afro një vit para azilit vullnetar politik të Ismail Qemalit, flitet për një darkë të shtruar nga ambasadori britanik në Stamboll Sir Nicholas Roderick O’Conor, për nder të ish-kryeministrit britanik Lordit Rosebery. Në këtë darkë ishin ftuar disa personalitete të rëndësishme në Stamboll, ku përfshihet Ismail Qemal bej Vlora, ambasadori i Italisë në Stamboll Pansa, koloneli dhe znj. Ponsonby, zonjusha Milner, z. De Bunsen, dragomani i parë Adam Block, sekretari i ambasadës Scott dhe z. Ëaterfield. Për këtë episod Ismail Qemali ka folur edhe në kujtimet e tij…

Kur Ismail Qemali shërbente si anëtar i ”Conseil d’État” (Këshillit të Shtetit), njoftohet gjatë një dreke me ambasadorin britanik në Stamboll, Sir Nicholas O’Conor, se kishte ardhur një letër nga Lordi Rosebery, ish-kryeministri britanik në vitet 1894–1895. Në këtë letër, ai i bënte me dije se do të vinte në Stamboll dhe donte të njihej me Ismail Qemalin. Ai e pranon ftesën dhe ditën e caktuar meqë u ndodh në Pallat, i bën me dije sulltanit se do të ishte për darkë bashkë me ish-kryeministrin britanik dhe e pyeti nëse kishte ndonjë porosi për të. Por, Abdyl Hamidi, i çon fjalë se nuk dëshironte që ai të merrte pjesë në darkë dhe t’i kërkonte ndjesë ambasadorit për këtë.

Përunjësia pa kurrfarë arsyeje, para një teke të tillë të sulltanit, do ta bënte Ismail Qemalin të dukej qesharak para Lordit Rosebery dhe ambasadorit britanik. Për Ismail Qemalin ruajtja e dinjitetit njerëzor vlente më tepër së kënaqja e tekave të sulltanit. Argumentet e Ismail Qemalit për të përligjur pjesëmarrjen e tij në darkë ranë në vesh të shurdhër…

Një nga pjesëmarrësit në këtë darkë diplomati britanik Sir Maurice de Bunsen do të shkruante në ditarin e tij: “Ismail Qemali është një nga të paktët që guxon të vijë në ambasadë. Asnjë turk me pozita nuk lejohet të bëjë vizita ose të vijë për darkë në një ambasadë pa lejen e Sulltanit, e cila shpesh refuzohet. Shumë po internohen përditë, dhe një gjendje terrori mbretëron kudo, e shkaktuar nga tmerri që ka Sulltani nga çfarëdolloj lëvizje liberale kundër tij.”

Sulltani i dërgoi të gjithë miqtë e tij në Pallat një e nga një për t’i mbushur mendjen. Pavarësisht kërkesave të sulltanit, Ismail Qemali shkoi në darkë dhe i shkroi paraprakisht një letër sulltanit, në të cilën i thoshte se, e dinte se duke mos iu bindur urdhrit të eprorit të tij perandorak, po kryente një akt që meritonte ndëshkim, por në këtë rast dinjiteti i tij personal dhe interesat e sulltanit kërkonin që ai të mos e refuzonte këtë ftesë. Ai i bën me dije sulltanit se do të kthehej të nesërmen për të pritur urdhrat e tij. Dhe ashtu bëri, shkoi të nesërmen në Yildiz Palace, për të pritur ndëshkimin dhe i tregon sulltanit për bisedat me Lordin Rosebery. Abdyl Hamidi II nuk ia përmendi më këtë punë.

Një episod tjetër kuptimplotë do të zhvillohej në 31 dhjetor 1908, kur Sulltan Abdyl Hamidi II, shtroi një darkë për nder të parlamentarëve osman të sapo zgjedhur. I vetmi deputet i opozitës, që refuzoi ftesën e Sulltanin ishte lideri i partisë liberale Ismail Qemali. Këtë fakt e pasqyrojnë disa shkrime të shtypit ndërkombëtar të kohës si për shembull, gazeta kanadeze “The Gazette”, Montreal, 4 shkurt 1909, që meriton të analizohet me kujdes, apo gazeta franceze “Le Temps” e 30 prillit 1909. Ismail Qemali e shikonte këtë darkë pajtimi si të pakuptimtë dhe të padenjë, ku deputetët shndërroheshin në puthadorë të Sulltanit…

Karakteri është thelbi i lidershipit virtuoz. Dhe në momente delikate ai del në pah duke treguar personalitetin e njeriut. Në themel të lidershipit nuk qëndrojnë as titujt, as postet, as gradat, as vjetërsia, as eksperienca, por qëndron karakteri dhe aftësia për të ndikuar të tjerët. Kuraja është një nga ato cilësi të karakterit pa të cilën lidershipi nuk mbijeton dot. Jo më kot Uinston Çurçilli do të shprehej se: “Kuraja me të drejtë vlerësohet si e para ndër cilësitë njerëzore…sepse është ajo që i garanton të gjitha cilësitë e tjera.”.

Lidershipi dhe pushteti nuk janë e njëjta gjë. Madje shpesh ato janë në kundërshti midis tyre. Historia na tregon plotë raste, në të cilat qëndrimi për një kohë të gjatë në pushtet, nuk përkthehet domosdoshmërisht në arritje pozitive. Përkundrazi, shpesh qëndrimi i stërzgjatur në pushtet dhe zvarritja pas tij, sjell pas edhe kalbjen e lidershipit. “Në fund, nuk janë vitet e jetës tuaj që kanë rëndësi. Por është jeta në vitet tuaja”, – thoshte Abraham Linkoln.

Pushteti, ashtu si vjen edhe ikën, ndërsa lidershipi është diçka e brendshme që mbetet te ju dhe askush nuk mund t’ua heqë. Thelbi i lidershipit është forca morale e karakterit dhe jo zvarritja pas pushtetit. Lideri duhet t’i vendosë fre egos së tij, duke vendosur interesin e përgjithshëm mbi gjithçka…

Në qoftë se ju mposhteni nga uni dhe bota e ngushtë e dëshirave dhe interesave vetjakë, atëherë keni humbur forcën e lidershipit. Egoja personale është armiku kryesor i lidershipit. Lidershipi ka të bëjë me perceptimin. Me perceptimin që ju keni për veten dhe për të tjerët, por edhe me perceptimin që të tjerët kanë për ju. Shpesh perceptimi që ju keni për veten, nuk përputhet me perceptimin që kanë njerëzit përreth për ju. Sa më të ngjashme të jenë këto dy perceptime, aq më afër realitetit është vlerësimi për lidershipin…

* Nuk lejohet publikimi i këtij shkrimi pa lejen e autorit. Çdo portal, gazetë online apo e shtypur, që merr këtë shkrim duhet të citojë autorin në fillim të shkrimit (Nga Evarist Beqiri).

/Gazeta Panorama

Debati i 1960 – Koço Tashko: Të dënohet kush foli kundër Hrushovit. Enver Hoxha: Thirri mendjes, je i sëmurë nga koka

Komentet

Cancel reply

Lajme të ngjashëm

Ish-ministrja Tefta Cami rrëfen të vërtetën mbi akuzat ndaj Dali Ndreut: Nuk mund të arratisej në Beograd sepse…

Rrëmbimi, vrasja dhe zhdukja trupit të Jan Prengës, dy vëllezërit zbardhin SMS-të dhe drejtojnë “gishtin” nga Gentjan Funiqi

Ditarët e panjohura të komandantit gjerman të forcave supreme: Hitleri është i brengosur për gjendjen në Shqipëri, gjenerali Badoglio dha dorëheqjen prej humbjeve…

SHBA përgatit transferimin e pushtetit; Mekanizmi i ka fillesat në vitin 1797

ATDHETARI LUIGJ GURAKUQI HAPI SHKOLLEN NORMALE T’ ELBASANIT- Pergatiti Fritz RADOVANI

Refleksionet e historianes: Nako Spiru iu ankua ambasadorit sovjetik në Shqipëri, Çuvahin, për paaftësinë e hetuesve të çështjes së inxhinierëve të Maliqit

Dënimi me vdekje nga Mbreti Zog dhe Enveri! Njërin e varën, tjetrin e vranë… Fati tragjik i dy vëllezërve meshtarë, Gjon e Nikolla Gazulli

Persekutimi i familjes Belishova- Kush ishte studenti i shkëlqyer në Akademinë e Moskës, nga frika u largua e shoqja me vajzën! Skenari për eliminimin e Lirisë dhe Fiqiriut

“Donat Kurtin e lidhën me tel të ndryshkur”- Fati tragjik i albanologëve e përkthyesve në regjimin komunist

“Kur kryetari i gjyqit më pyeti pse mbaja revole, iu ktheva ‘Për të të vrarë ty’…”- Historia e rrallë e Raif Elezit që bëri thirrje të sulmohej Radio-Kukësi

Ismail Qemali më 1913: Nëse Roosevelt-i dëshiron të bëhet mbret i Shqipërisë

St. Louis Post-Dispatch (1913) / “Nëse Roosevelt-i dëshiron të bëhet mbret i Shqipërisë, ne do ta vendosim atë përpara të gjithë kandidatëve të tjerë të përmendur” — Intervista ekskluzive me Ismail Qemalin në hotelin “Cecil”, në Londër

Darka më 1899 e shtruar nga ambasadori britanik në Stamboll, përplasja e Ismail Qemalit me sulltanin! Kërkesa e lordit dhe teka e Abdyl Hamidit

Lajmet me interesante

Lajmet e fundit

ARKIVA E LAJMEVE

RRETH NESH

Komentet

St. Louis Post-Dispatch (1913) / “Nëse Roosevelt-i dëshiron të bëhet mbret i Shqipërisë, ne do ta vendosim atë përpara të gjithë kandidatëve të tjerë të përmendur” — Intervista ekskluzive me Ismail Qemalin në hotelin “Cecil”, në Londër

Lajmet me interesante

Lajmet e fundit

ARKIVA E LAJMEVE

RRETH NESH

NEWS LETTER

SOCIAL