VOAL

DASMA – Novelë nga EGLANTINA MANDIJA

May 11, 2020

Gruaja zbriti me të shpejtë shtegun e malit me një dridhje e me një mallëngjim, që nuk e kishte provuar prej kohësh. Lufta është një shok i zymtë. Viti 1920 qe më tepër se një masakër. Gruas iu drodh trupi, megjithëse ishte korrik.

“Ikte Abdyl Shabani vet i pestë. Në shpinën e një kali vetëm pak kallamoq ngarkue. Gjithë gjindjen fukara e pa kurrfarë faji, e lidhi detashmenti çetnik dhe e copëtoi me bajonetë, – shkoi nëpër mend gruaja, – i mbuloi trupat me dhe e me thupra për të fshehë krimin, por Islami megjithëse i varrue e me trembëdhjetë varrë në trup, nuk pati vdekë dhe mbërrini deri te ne për të na kallëzue se ç’kishte ba vaki. Se i ikën vdekjes njeriu me trembëdhjetë varrë në trup, nuk e kisha besue pa e pa me sytë e mi! Jo, – vijoi gruaja, – nuk due të mendoj për vdekjen, veç ç’të baj, kur Galica e Drenica asht e rrethueme dhe e mbushun me ushtarë.”

Ajo donte të mendonte diçka tjetër, të bukur e të lehtë, diçka që t’i kujtonte një çast a një orë të qetë, por ditë të qeta nuk po gjente. Orë të bukura e të ndritura po, veç të qeta s’qenë asnjëherë. Ajo donte t’i përmblidhte të gjitha orët, por ato mërgonin nga vetja, diku fshiheshin, si zogjtë e trembur nga tufani. E tufani ishte i egër.

“Mori Hasime, mori bij’

Ç’kije Hasime që qan ti?

Unë qaj për dy vllazni

Fikë ma kanë të zezën shpi.”

Nga i vinte kjo këngë?

“Motër Hasime, – i tha gruaja me zë të lartë, – ndofta kanga jote asht mendimi që po e kërkoj e s’po e gjej. Ishe nuse e bukur si nuset tona veç. E more hakën e vëllazënve, motër. Të mbyllën në burgjet e errëta e thanë: “E kemi robinjë Hasimenë dhe mund të bëjmë ç’të duam me të!” Por në qelinë burgut ishte një shtambë e ti, nuse për të ruejt veten, e vrave dhunuesin. Trupi yt ma i bukur u ba i mbuluem nga gjaku në sheshin e burgut të Nishit.

E sot motër, në kangë vjen tek unë e një mendim të bukur po kërkoj prej teje. Për vdekjen nuk due të mendoj, por si të baj, Hasime, që e shoh trupin tand të bardhë të mbuluem nga gjaku e Drenicën të mbushur me ushtarët e krajlit?

Unë po shkoj te nana e Azemit. Due të mendoj pak për shtëpinë e re, për shtëpinë që ia ngriti Azem Galica. Due të mendoj kur kam hy nuse për herë të parë në atë derë. E po më dhimbset Sherifja. Po më dhimbset fort, që duhet ta lajë kullën e sapondërtueme përsëri e të marrë rrugët e të ikë pa plang e pa shtëpi. Shumë vjet të jetës tyre po i kalojnë kështu këto nanat tona, pa nxjerrë asnjë ankim, asnjë ofshamë. Po këtë verë asht gëzua Sherifja. Fare pak kohë ka në kullën e re.”

Grueja ecte me kujdes. U ruhej pritave e hafijeve.

“Asht kohë pune e njerëzit nguten ta fusin grunin brenda, pa ia behë rrebeshi”, mendonte.

Po binte muzgu. Gruaja priti natën e fshehur. Dritat e Galicës u fikën njëra pas tjetrës. Nata ishte e kthjellët.

“Erdhi koha”, mendoi gruaja e hyri në Galicë me hapa të shpejtë. Ecte pa u ndier. I shmangej rrugës kryesore e më në fund, u gjend përballë shtëpisë. “Po kjo asht një kullë tjetër. Asnjë fërkem nga kulla ku unë hyra nuse”, foli gruaja me zë që të ndalonte të trokiturat e zemrës.

Nuk ishte as njëzetepesë vjeçe gruaja, por i dukej se patën kaluar mote qëkur mbante një fustan të lehtë, si të gjitha nuset që hynin në dhomën e dhëndrit. E Azem Galica me dy sytë si gaca të ndezura e rrëmbeu me dorën e tij të fortë nusen që e kishte pritur aq gjatë. Vitet e kaluara ishin pak, por asaj i dukej tepër larg pritja e ankthi i kampit të Rudnikut, e pati qarë disa herë si të vdekur Azemin. E kjo kishte ndodhur dikur moti.

“E njeriu mund të jetuaka për një dekikë njëqind vjet, rrumbullak, foli Shota. A je plakë kështu nuse? Je plak’ nga dhimbja e nga pushka të ka humbë kanga. Të ka humbë e nuk po e gjen, veç kur do të mësysh nga Çiçavica?”

Nëna e Azemit u ngrit nga gjumi dhe nuk po e kuptonte pse po lehnin ashtu qentë. Ndezi llambën e bëri dritë. Shota qëndronte e fshehur pas murit. Hëna verdhonte mbi mullarët e barit e nata dukej e pikëzuar me ar. Shotën po e tundonte malli dhe nuk e dinte në kishte pasur në jetën e saj një natë të tillë të hënëzuar, që hynte deri në thellësi të kullës së tyre në Radishevë, kur ajo, Shota e vocërr sa një grimë, mbante emrin Qerime. Apo kjo pati qenë një ëndërr që kurrë s’qe jetuar?

– Kush asht? – pyeti Sherifja.

– Hape nanë! Jam unë, Qerimja.

Shota hyri me vrull e ato mbetën të heshtura në një përqafim të gjatë.

– Mos u tut për ne, se jemi krejt mirë! – tha Shota.

– A jeni të gjithë mirë? – e pyeti Sherifja e lehtësuar nga ankthi për të birin.

– Po ju si jeni? – pyeti Shota.

– Për bukuri. Ja dhe kulla.

– E shoh, e bukur si nuse. Era gëlqere po i vjen, – tha Shota, ndërsa ngjitnin shkallët.

– Nuk asht terë ende, – tha Sherifja.

Shotës i theri në shpirt. Barrë të rëndë mbante mbi supe. “Ti je grua. Shko në shtëpi grua! Zjarri shuhet në vatër. Shko pranë vatrës, pranë sofrës, pranë djepit, grua!”

Nuk ia tha kurrë njeri me zë të lartë këto fjalë, por kjo ishte hija e saj. E kishte këtë emër të butë; “grua”. Brenda vetes mbante edhe zjarrin e vatrës, edhe erën e ngrohtë të sofrës, edhe ninullën e djepit.

Shota shtrëngoi dorën rreth brezit të stolisur me fishekë.

– Po ju si keni jetue?- pyeti.

– Si veshka në mes të dhjamit. A s’po e sheh? E kam edhe një lopë, kam qumësht e djathë të njomë me kulaç. Të ka marrë malli?

– Boll besa, – tha Shota, që e pati dashur Sherifen që ditën e parë. “Ndoshta thjesht, se ajo është nana e Azemit e ata ngjasojnë si dy pika uji”.

– E pe grunin, Shotë?

Kishte një fije krenari e gëzim në çdo lëvizje të nënës. Sherifja qëndronte përballë me flokët e rëndë, të thinjur para kohe, me zërin e ashpër prej burri. Shtathedhur, si e prerë për rrobën drenicase, ruante brenda vetes qëndresë dhe forcë.

– Kam kalue përmes kallinjve, tha Shota, – të naltë e të shëndoshë janë.

– Po ngutet Galica t’i mbushë hambarët, që të mos ia ketë frikën as dimrit, as krajlit, -tha Sherifja dhe ngritit fitilin e llambës.

Edhe Shota do të donte ta gëzonte nënën. Do të dëshironte t’i thoshte se që sot e tutje nuk do të jetë më nevoja t’i tremben askujt, se hambarët me grurë nuk do të digjeshin së bashku me kullat, se kallinjtë e grurit nuk do të stërpikeshin me gjak e me lot, por ajo kishte ardhur vetë duke u dredhuar pritave.

– Asht rrethue dhe asht e mbushun me ushtarë të krajlit Drenica, – tha Shota.

– Dale të të shoh pak nana! Je dobësue Shotë, – i tha Sherifja, ndërsa vendosi llambën mbi oxhak.

– Nga rruga e gjatë.

– Drejt e nga Çiçavica po vjen?

– Drejt. Azemi të çon të fala e të porosit të bash si të bash e të largohesh.

– Ani.

Asnjë ankim. Asnjë pyetje. Gjithnjë kështu.

Figura e Sherifes luhatej e nuk binte nga loja e flakës së llambës.

Shota kishte mall. Kishte mall për çdo gjë. Edhe për erën e lehtë të drurit të ri në kullë, edhe për shtrojat e bardha, edhe për atë fëmijë, që po flinte e qetë në minder. Ishte vajza e vogël e vëllait të vrarë të Azemit. (I vetmi fëmijë i asaj kulle).

Shota u gjunjëzua. U përkul e preku flokët e verdhë të vogëlushes, që flinte me një frymëmarrje të lehtë. Vetëm tre vjet e ndanin me të birin. Dikur i mbanin në djepe, pranë njëri-tjetrit. “Një çikë e një djalë me yll në ballë”, – thoshte atëherë Sherifja. Po vajza ishte zgjatur, e tani këmbët i dilnin jashtë shtrojës, të holla, si të tejdukshme, ndërsa djali “me yll në ballë” nuk ishte më.

– Qenka rritë Shqipja, – tha me zë të lartë Shota.

– E ka thanë Azemi se do të bahet shqipe mali, – tha Sherifja.

Shota nuk e hoqi dorën nga flokët e butë të Shqipes.

“Baftije Seferi, vetë e dymbëdhjeta, e ka përcjellë Idrizin në Kaçanik e Moraçe, – mendoi gruaja. – E ti, Shotë Galica, dikur ke ndie dhimbjen e lindjes. E ajo ka qenë një ditë e bukur, e bardhë, si për çdo nuse. Po Baftije Seferi e ka ndjekë burrin me dymbëdhjetë carrokë në mal e në luftë. Grueja që ka mundë t’i lindë burrit dymbëdhjetë fëmijë e të mos i ndahet pushkës, asht grueja ma e lumtun e Kosovës! E qindra mijëra gra të tjera si ajo ka Kosova!”

Shota u ngrit me kujdes e u shtëngua ndër armë.

– Hallall, nanë, se më duhet të shkoj!

– Të shkosh? A nuk ban të pushosh pak?

– Jo, se më pret Azemi.

– Nuk po të la nana pa u çlodhë pak. Fli, se po të çoj vetë! Fli pak, Qerime, se një gotë tamël po ta nxeh! Pi, e mira e nanës! Unë po të baj roje. Mos ki dert, se do të të çoj me kohë për Çiçavicë!

Shota u ul pranë Shqipes. Mbështeti kokën në jastëkun e bardhë. Ndjeu frymëmarrjen e lehtë të vogëlushes dhe e mbështolli era e gëlqeres së re.

– Nesër edhe unë po e lëshoj lopën e po iki, – tha Sherifja, duke dalë nga dhoma.

Shotën e këputi gjumi menjëherë. Kur u kthye me qumështin e bukën në dorë, Sherifja mbeti e hutuar. Gërsheti i nuses, i zi, i trashë, kishte rrëshqitur pranë flokëve të verdhë e të butë të Shqipes. Fytyra e Shotës në gjumë, e bardhë, e bardhë si biluri. Një dorë në pushkë dhe tjetrën ndër flokët e së voglës. Sherifja la qumështin në vatër. Lotët iu ngjitën e po i mbërthenin grykën.

“Ç’ asht kështu me ty, plakë, që po të lëshon zemra krejt, – tha me zë të ulët.

Mjegulla e lotëve po i shpëmdahej me zor. E sendet i lëviznin si ndër ujë.

“Sokolesha e nanës, kushedi sa kohë ke pa fjetë. Të bani jeta burrë, bijë, të shkoi rinia nëpër male, pa njohë dyshek e ditë të bardha. Në vend të fëmijës, të mbeti pushka në dorë, moj e bardha e nanës. E pate ti një djalë, o Shotë, e nana nuk mundi me ta ruejtë, e nana nuk mundi me ta rrit, po ti asnjë fjalë, moj bijë”.

Shota po i nxirrte mallin e Azemit. Nuk i bënin këmbët të largohej nga dhoma ku flinin ato të dyja, Shota me Shqipen e vogël. Të gjitha ato sende që e gëzuan dhe e qetuan zemrën e Sherifes, tani nuk do t’i shihte më.

“E ti, more burrë, në luftë kur ke ra, – mendoi Sherifja, – katër djem i ke lanë pas vetes në kullë. Po sot vetëm me një sy po shohim. Veç Azemi e bija jonë Mihania po gjallojnë. Në çika kulla do të mbesë. Çikat e Kosovës në armë janë shtrëngue, o bacë. E ti këtë nuse nuk ke mujt ta shohësh. I lumë do të ishe me arritë gjysh me u ba, por fort pak burra në Kosovë po arrijnë, se po kositen si bari, pa u rrit mirë”, – tha Sherifja këtë herë me zë e doli të shihte edhe një herë lopën në haur.

Iu afrua kafshës e ndjeu fërgëllimën e trupit të ngrohtë. I lëmoi lëkurën e ndritur e i ngriti kokën. Rrezja e hënës pasqyrohej në sytë e mbushur me lëng, si lot, të kafshës së gjorë!

“Mos u mërzit, moj Laramane! – tha gruaja. – Kisha dashë edhe ndonjë ditë së bashku ta kalojmë, se fort e butë e me sy si mëndafshi më je.”

Sherifja i dëgjoi barinjtë që po mblidhnin bagëtinë. Nxori lopën te dera e i tha çobanit:

– Në qoftë se nuk jam në shtëpi në darkë, çoje te të zotët, bir, se ti e di fort mirë se kush na e ka falë!

E shtyu lopën si të donte të largonte bashkë me të edhe mendimin.

“Kur të zgjohet Shqipja e të mos të të gjejë, do të të kërkojë.”

Sherifja i ngjiti shkallët shpejt e shpejt, që të zgjonte nusen, por u pendua e zbriti t’i bënte gati diçka për rrugë. – Si e kam humbë krejt, – tha.

“E tash erdhi ora. Një çerepare të ngrohtë me djathë të njomë po u çoj djemve në Çiçavicë. Bahu gati për rrugë Shotë, se rruga asht e gjatë! E gjatë dhe e vështirë, asht kjo rruga jonë. Ma lehtë me dekë e ma vështirë me jetue.”

Por ende nuk ishte ngjitur në shkallët e para të kullës, kur një zë e bëri t’i mbeteshin hejbet në dorë. U drodh dhe shtangu, në këmbë.

– Hapni dyert!

Zëri ishte i egër. E me gjuhë edhe më të egër.

“Xhandarët”, u step Sherifja, si të donte t’i ndalte të trokiturat e forta të zemrës. I ngjiti shkallët dy e nga dy. Kur u dha në derën e kullës, e madhe, e rreptë, me sy që i flakërinin, si të Azemit, Shotë Galica ishte ngritur e shtrënguar ndër armë. Vetëm Shqipja e vogël flinte, si të mos ndodhte asgjë rreth saj.

-Të mora më qafë, çikë, që më hangërt gjarpni! – tha Sherifja.

– Isha duke pa andërr, – tha Shota. – E ti, loke, mos ki dert për mue! Merre Shqipen dhe shkoni, po të mundeni të kaloni në ndonjë shteg!

“Bukur po di me ta largue të keqen kjo nuse”, mendoi Sherifja, ndërsa tha: – Janë mizëri, Shotë.

– Kërkojnë Azemin, – tha Shota.

– Prit pak, nuse, – tha Sherifja e doli me vrap.

Nuk u vonua asnjë çast. Erdhi me një pushkë e me disa gjerdanë fishekësh.

– Ata kujtojnë se e gjejnë të çarmatosun kullën e Azem Galicës, – tha.

Sherifja e Shota u përqafuan e zunë vend përbri dritareve të vogla të kullës.

“Kështu paska qenë kismet, – mendoi Shota, – këtu ku filluem pushkën me Sherifen, këtu do ta mbarojmë së bashku!”

“Ma baj hallall edhe ti, Azem, ma baj hallall, se nuk munda me të dhanë një mashkull, se nuk munda me ta mbushë kullën me zana të gëzuem fëmijësh, po me krisma e me gjamë pushke.” Shota qëllonte pa pushim. Shtinte drejt e në shenjë.

– Nuk duem të mbjellim vdekje, – tha ajo, me zë. – Duem të mbjellim grunë, Sherife, po nuk na lanë. Galica korr grunë. Këta korrin plumba. Kërkojnë vdekjen në arat tona. Nuk do t’u japim çerepare, se duen kokë. E sa ma shpejt gratë ta lanë furkën e drugën, aq ma mirë do të jetë!

– Këta po duen me na farue krejt, – tha Sherifja e skuqur e tëra e kokëjashtë. Shamia i rrëshqiste ndër supe.

– Dashkan të rrimë duarlidhur. Jo, bre Shotë, armë na duhen. Veten ta lajmë me nder, ndigjon?

– Të ndigjoj, – tha Shota.

Lufta ishte shtrënguar rreth kullës. Sherifja e Shota i kursenin fishekët.

Sherifja vikaste emër për emër burrat e Galicës. Shqipja e vogël, gjithë frikë, ndiqte me sy herë gjyshen e herë dadën Shotë.

“Oh, – thoshte e vogla me vete, nuk e di përse kam kaq frikë! Po gjyshja do të zemërohet me mue e nuk do të ma lajë ta prek ma me dorë Laramanen. O dada Shotë, gjyshja nuk i do qaramanet e unë nuk due të qaj, po lotët më shkojnë vetë, e dridhem, as unë nuk e di përse po dridhem kaq fort. Gjyshja më ka tregue se baca Azem për mue “shqipe mali” paska thanë, po unë as një zog i vogël pule nuk jam.”

– Nuk jam fare as një zog pule unë, dada Shotë, – klithi e vogla me sytë tërë lot, gati të vraponte e të fshihej diku.

Shota ia bëri me dorë.

“Mos lëviz, Shqipe!”

– Po ku asht Galica e shkretë? – thirri Sherifja. – Vëllazën, bjerini anmikut! Bashkë me mue asht rrethue Shota. Vdesim, e gjallë nuk biem në dorë të tyne!

– Këndo, Shqipe, këndo bashkë me mue! – tha Shota e filloi këngën:

“Mark Milani e Mark Milica,

Jam Kosova e tanë në plisa …”

Nga dritaret e kullat e Galicës krisën pushkët. Zjarri i mbuloi armiqtë nga të katër anët. Shota e Sherifja nuk e ndalën këngën e pushkën, po këtë herë me zemër të lehtë, duke iu përgjigjur thirrjeve që vinin nga të gjitha anët: “Prite, o prite Azem Galicën!”

“Tash edhe të vdes, nuk më vjen keq”, – tha Sherifja.

Nuk luftonin vetëm burrat e Galicës, por edhe gratë e fëmijët. Pleq e të rinj u përleshën me çfarë u ndodhej në dorë: me pushkë, sëpata e shata, sfurqe e drunj e deri fëmijët gjuanin me gurë e me shkopinj. Në çdo rrugë e shteg të shtëpive të Galicës, në çdo oborr, jehonin krismat.

– Po u ngushtohet rrethi, nanë, – tha Shota gjithë gaz, – po u shtrëngohet laku në fyt e po tërhiqen.

– Qe besa, moj çika e nanës, tash do t’i venë mirë thembrat nga majat e do ta nisin vrapin si lepuj.

– Nuk ka për të dalë asnjë i gjallë nga ky qerthull. Jo vetëm Galica, por edhe fshatrat e tjera po e pasojnë, – tha Shota.

Galica ishte derdhur si rrëmet rreth kullës. Shota nuk po i bënte ballë kësaj here dëshirës për t’u falur me Galicën. Nuk e dinte përse ndiente një mallëngjim të thellë edhe për Sherifen, që po e përcillte.

– Thashë se të humbi Azemi për shkak tem. E do të më mbetej peng ta lija djalin pa nuse, – tha Sherifja.

– Nuse pa fëmijë, – tha Shota.

– Shuej, çikë, – tha Sherifja, – mos ta ndigjojë kush atë fjalë!

– Nuse që nuk do të përkundë djepe në kullë e asgjëkundi tjetër. Kurrë nuk do t’i përqethet shtati nga zëri i foshnjës kur lind, se ajo nuk do ta ndiejë kurrë më atë lumturi, për të cilën jeton në çdo kohë çdo grua.

Armiqtë shumë shpejt do ta sulmonin Galicën. Nënë Sherifja duhej të shpejtonte, të shpejtonte për t’ u fshehur nga hakmarrja e egër. Nuset drenicake po e përcillnin Shotën me sy të gapërruar nga çudia e pyesnin me druajtje:

– A kjo asht nusja e Azemit?

– Po, kjo asht Shota e Azemit, – tha bacë Ujkani, që kishte sjellë doriun e tij.

Sherifja e galicasit ia patën mbushur plot hejbet për trimat. Doriu qimekuq turfulloi, kur Shota iu hodh mbi shpinë, e tha: – Dita e sotme asht ndër ditët më të bukura të jetës sime. I faleminderit ndihmës e miqësisë së Galicës! Kudo që kemi shkue, na ka dhanë jetë e krahë. Ne kemi ba gjithçka mundemi për t’i ndalë katilat.

– Udha e mbarë, bijë! Merr dikë me vete! – tha bacë Ujkani.

– Mos u bani merak për mue, vëllazën! Veç ju të jeni të kujdesshëm e të bashkuem!

– Çika ime, – tha Sherifja e zverdhur nga mundimi për të mos lëshuar lot.

– Mirupafshim, vëllazën, – tha Shota, ndërsa shkëputej nga përqafimi i Sherifes e i Shqipes së vogël, që po i thoshte: “Më merr me vete, dada Shotë!”

Gruaja ia mblodhi doriut frerët dhe ai u ngrit në këmbët e prapme e u lëshua përpara si shigjetë. Gërshetat ia merrte era, e ajo kthente kokën herë pas here, si të mos ndahej dot nga vështrimi i Galicës. I ndiente ende në qafë duart e hajthme të Shqipes së vogël dhe pëshpërimën e saj: “Më merr me vete, dada Shotë!”

E ku ta shpinte dada Shotë atë çikë të imët, me flokë të verdhë si qelibari, që trembej në gjumë? Dikur Shota i pati kënduar asaj dhe të birit: “Fli, o i miri i nanës-o!”

Me të vërtetë i pati kënduar ajo djalit të vogël në djep? Kjo i dukej sikur i kishte ndodhur mot stërmoti një nuseje të re, të largët, me emrin Qerime. Kjo kishte ndodhur pesë vjet më parë, si të qenë pesëqind vjet larg, midis asaj nuses së re, që kthehej nga rruga e vdekjes e mbushej me gazin e kapjes së gjirit nga i vogli, nga “djali me yll në ballë”. Një det gjaku e lotësh të Kosovës e ndanin nusen nga djepi, nga kënga, nga jeta e natyrshme e gruas.

Shota ecte mbi kalë. Nuk ecte, por rendte me duhi. E dinte që nuk kishin fare kohë dhe së shpejti duhej të gatiteshin për një mësymje të re. Kali trokonte mbi tokën e thatë. Korrik. Trokonte një kalë. Kalorësja qe veshur me rroba të thjeshta të komites. Në një ditë jetonte dhjetë vjet. Çdo dekikë i kalonte bashkë me vuajtjen e dhimbjen e kombit. Shpirtin të mbushur me këngë të lashta e të reja. Po më tepër këngën e djepit dëshironte: “More i miri i nanës-o” dhe buzët mbi pushin e faqeve të një njomëzaku, në vend të këngës “Vdekje dushmanit!” të lëshonte plumba e mbillte vdekje.

Kali trokonte. Vdekja e kishte emrin Ceroviq. I zi si nata e zezë. Përse Kosova të jetonte midis netëve të zeza të Ceroviqëve? Përse të paguante një haraç kaq të rëndë, e copëtuar dhe e bërë troha-troha? Përse?

Një vit më parë ishin përballë tij. Mbillnin fjalë me deputetët e Mitrovicës në parlamentin e Beogradit. Ceroviqi donte qetësi.

Azemi kërkonte në emër të çetave të Drenicës, të ndaloheshin menjëherë vrasjet, djegiet e plaçkitjet kundër shqiptarëve, të ndalohej grabitja e tokave të shqiptarëve dhe ardhja e kolonëve, të ndalohej dëbimi i shqiptarëve jashtë vendit.

Ceroviqi tërbohej. Mezi e mbante veten.

“Kërkesat tuaja kanë një rëndësi kaq të madhe, sa nuk mundem t’ju përgjigjem, pa marrë urdhër prej krajlit e prej qeverisë në Beograd”.

“Sa fort më asht dashë të përmbahem që të mos ia numëroj në lule të ballit atij qen bir qeni”, mendonte Shota.

Bashkë me trokun e nxituar të kalit, trokonte përgjigjja flakë për flakë e Azemit: “Këto janë dëshirat tona. E sa për kryemjen e tyne, nuk presim kujdesin e krajlit, mbasi kujdesemi vetë për t’i çue në vend.”

Ceroviqi përdridhej nga halli.

“Krajli e nderon një trim si Azem Galica, por kur të bëhet mik i tij, do ta çmojë më tepër”.

Po më ngushtohej zemra, kur shihja fytyrën e zverdhun të Azemit.

“E njohim mirë bujarinë e krajlit, – gjëmonte zëri i Azem Galicës, Asht’ e lame me gjak.”

Një erë e lehtë frynte mbi kodrat e Drenicës. Trokëllima e thundrave të kalit ushtonte larg e copa të vogla dheu vërtiteshin mbrapa.

“Gjanë ma të thjeshtë po kërkojmë, – ngulmonte gruaja. – E thjeshtë dhe e pastër si drita e diellit. Na lini të jetojmë në tokën, ku bukës i thonë “bukë” e ujit “ujë”! Kjo asht e gdhendun në çdo thep e gur, në çdo dru e kullë. Përse na jeni lëshue si bisha me na e pi gjakun?”

“Ç’është nevoja që edhe gratë të bëjnë një jetë të egër si kjo?” – pyeti dikur Ceroviqi.

“Nuk asht egërsia jonë, po egërsia juej, që nuk na lini me jetue të qeta”, – iu përgjigj Shotë Galica.

“Mosbesimi që keni te krajli, ka për ta zemëruar atë dhe për ju do të jetë më keq.”

“Ceroviq, – foli Shota me zë të lartë, ndërsa vraponte me kalë, – më asht dashë ta përmbaj veten, mos me t’i hedhë trutë në erë. Na asht dashë të përmbahemi e të heshtim, jo vetëm kur shohim trembëdhetë varrë në shtat të burrit, po me qindra varrë në shtatin e kombit. Janë varrë që nuk mbyllen lehtë, varrë që nuk harrohen ndër shekuj. Nuk e kemi besue e nuk do ta besojmë kurrë krajlin. Le të tërbohet sa të dojë. Këtu jemi. Nuk ikim. Burra e gra kemi me luftue. Rroposemi, po nuk dorëzohemi!”

“Drenica, kjo çerdhe komitësh midis vendit tonë, është dhunë për shtetin”, – kishte thënë Ceroviqi.

“Gjithmonë ashtu qoftë, Ceroviq! Veç dijeni se Drenica s’ asht midis vendit tuej, po midis Kosovës,” – përsëriti Shota përgjigjen e saj e u shtrëngua pas doriut.

Drenica është në vendin e vet. Lugina asht e mbushur nga jehona e fjalëve tona. Rrapi mijëvjeçar, ku janë varur armët e trimave, që ka pritur e ka përcjellë kuvende shqipesh, asht aty.

Shota e ngacmonte doriun, që ishte djersitur tashmë. Eci një copë rrugë thuajse pa asnjë mendim. Shkreti. Korrik. Dikur u ndal në një muranë. Zbriti nga kali si të donte të falej me të. Gurët ishin zverdhur. Kishin zënë edhe myshk. Shota u gjunjëzua.

“Iku një vit, vëlla Nezir, – tha, – një e nga një po farohen vëllaznit tanë në lulen e moshës. Nuk pata as kohë me t’i pa çikat, vëlla Nezir”, – vazhdoi Shota e mendoi Mihanen e fshehur në Dubofcë me dy kërthinj të njomë.

Mendoi Sherifen, që ikte me Shqipen për dore drejt tyre.

“Ec, grue e mos mendo ma!”, – tha Shota dhe iu hodh doriut sipër.

“Ik motër, se edhe vëllanë nuk ke mund ta shtiesh në dhe. E ke lanë në duer të hueja. Ik, grue, e mos mendo! Jeta paska qenë e mbushun me plagë e çdo ditë pa u tha të vjetrat, po hapen të reja”.

Shota nuk e ktheu asnjëherë kokën nga murana, por e dinte që ajo ishte atje, e heshtur, e vetmuar si vdekja.

“E ti, mortje e zezë, ma e zezë se nata e zezë e Kosovës, do të na farosh në tokën ku bukës i thonë “bukë” e ujit “ujë”? Qe besa, nuk po arrin dot kurrë, Ceroviq!” – buçiste brenda vetes Shota, ndërsa ngjitej në Çiçavicë. Azemi po e priste. Prej tij pati mësuar se në këto anë veç zanat kalojnë. “Dikur moti isha me Azemin e plagosun në shpellë për tre muaj rresht, – kujtoi gruaja.

– Fliste përçart Azemi, por kurrë nuk rënkonte me za. Iku një pranverë. Në qershor Azemi u mëkamb. Barinjtë sillnin në bjeshkë bagëtinë për verim. Azemi zinte vend nën hijen e bredhave e sodiste tufat e bagëtive. Dukej se luftë kurrë nuk ishte ba, se ata qengja po lodrojnë tash sa mot, laradasha. Bukuri të tillë rrallë sodit njeriu i gjallë. E ti, Shotë Galica, nuse për në mal ishe nisë e po të qante zemra për një fëmijë të dashun e të butë, si ata qengja.”

Çiçavica bashkohej me qiellin.

“Të duket se mund ta prekësh me dorë veç pak ta lakmosh”, mendoi gruaja, ndërsa lëshonte doriun e vraponte me një frymë drejt e tek Azemi.

– Mirë se erdhe, Shotë! – tha Azemi. – Duhej të ishe që mbramë këtu!

– Jemi ndalë pak, se na rrethuen, – tha gruaja.

– E nana?

– Qëndruem përkrah në rrethim e Galica bashkë me ne.

– Po fillon daveti i ri, – tha Azemi. – Ulu, Shotë!

– Qenkemi për rrugë, – tha gruaja, kur pa shokët e çetës.

– Jo të gjithë, – tha Azemi.

– Pritni trima! – tha Shota, që po i mbante akoma hejbet ndër duar. – Galica ju ka dërgue çerepare.

– Po nana, u nis për në Dubofcë? – pyeti Azemi.

– Tash do të ketë mbërrit, – tha Shota.

– Kisha dashë me e pa njëherë, – tha përsëri Azemi.

Sherifja e përcolli nusen me sy derisa erdhi duke humbur pas kodrave e përkulur mbi kalë. Tani që Shota nuk ishte më, galicasit po e vështronin si me çudi Sherifen, që qëndronte përballë kullës së lartë, e thjeshtë dhe e rreptë.

– O miq, edhe unë po largohem, – tha Sherifja, – kur të kthehen ushtarët e krajlit e të mos na gjejnë, do të hakmerren me kullën, e dhantë Zoti, të mos ju damtojnë juve, se fort jeni ngushtue për mue e për jetën e tim biri! E tash që Shota doli gjallë prej këndej, edhe deka po më duket e ambël e nuk do t’ ia harroj kurrë Galicës.

– Ç’ asht ajo fjalë, fisnike, – tha bacë Ujkani. – Due me të përcjellë vetë. Bëhu gati!

– Gati jam, – tha Sherifja.

Mori një bohçe dhe Shqipen e vogël për dore.

– Ikim, bacë!

– Nisemi, Sherife! – tha Ujkani.

-Të falem nderit! – tha Sherifja e përmalluar e u nda për së gjalli me Galicën.

– Nanë, ku po shkojmë? – pyeti Shqipja. – Po Laramanen?

– Laramania do të qëndrojë në Galicë.

– Nuk do ta shohim ma?

-Do ta shohim, – tha Ujkani. – Edhe Laramanen do t’jua ruejmë si doriun e Azemit.

E donte shumë Laramanen Shqipja e vogël. I zbriste shkallët e kullës gjithë gëzim e u shkonte pas Sherifes e Laramaes. Fliste me të. I tregonte që e merrte malli, se donte prej saj një viç të vogël, se do t’ia ruante Shqipja e ajo mos kishte dert fare. Ajo, edhe kur e qortonte gjyshja, vetëm te Laramania shkonte dhe e mbështeste kokën. Laramania e shikonte me sytë e mëdhenj të lëngshëm. Ishte e lumtur Shqipja e vogël, kur ulej përballë Laramanes dhe shihte Sherifen se si ia milte qumështin.

– Mos u tut, o Shqipe! – tha Ujkani.

E vogla u drodh nga dora e rëndë gjithë eshtra e bacës mbi supet e saj të hajthme.

-Në Dubofcë asht’ një vend i sigurt.

– Bacë, – tha Sherifja, – po më dhimbset gruni. Nuk asht korrë ende.

– Nuk asht korrë, – tha Ujkani.

– E kam lanë pushkën në kullë, bacë, – tha përsëri Sherifja. – Do ta mbaja edhe unë si Shota pranë, veç më ka mbetë krejt pa fishekë e rrugës me armë nuk mund të kalojmë.

– Qoftë e bekueme, se ta ka zbardhë faqen! – tha Ujkani.

– Kisha dashë që kulla e re, në Galicë, të priste miq e dashamirës para se të rrafshohej e të digjej përsëri. – tha Sherifja, që e trishtonin kullat e nxira e të tymosura, kullat e shkreta, pa zot.

– Galica e tregoi veten si përherë trime e fisnike. Se bukën e tokën tonë duen me na i heqë prej goje.

– Kurrën e kurrës, sa të jetë jeta, – vazhdoi gruaja.

– Të falem nderit, bacë! Ti më ke sjellë nuse në kullë të Bejtë Galicës.

– Po, moj bijë. Binin tupanët në kullë. Vlonte kanga e gazmohej vendi se trimat me trimat po lidheshin. Kulla e Galicës kishte pasur meshkujt të rrallë. Nuk i linte plumbi të bënin shtat. Nuset sillnin jetën, gëzimin, fëmijët. Shumë, shumë fëmijë të shëndetshëm, të fortë, krenaria e nuses, shpresa e nënës dhe e tokës. Plumbi i sharronte burrat në lulen e moshës. Nuk i linte të thinjeshin e të bëheshin bacalokë. Veç Ujkani ishte thinjur krejt. Ishte tharë ndër rrudha të thella si brazda e gjithçka tek ai ishte e bardhë: plisi, mustaqet, flokët si të kishte dalë nga mulliri. Dikur Bejtë Galica i tregonte Sherifes së re një si përrallë a si të vërtetë për Ujkanët.

Kur kishte ndodhur? Qëmoti, sigurisht. ..

Sherifja ndiqte Ujkanin, që ecte i qetë përbri saj dhe Shqipes së vogël. Kishin hyrë nën hijen e Çiçavicës.

– Natë për natë digjen katunde e rrënohen vatra, – tha Ujkani.

Sherifja dëgjonte.

Shqipja e vogël kishte etje. U ndalën në një burim. Vajza u përkul dhe piu ujë me dorën e vogël, të hollë si të tejdukshme. E brishtë ishte Shqipja me flokë të butë ngjyrë ari, i vetmi fëmijë i Galicajve. Sherifes diçka i ngjante me Ademin, vëllanë e Azemit, xhaxhanë e vogël të Shqipes.

“Ishte i njomë Ademi, – mendoi Sherifja, – kur patën marrë rrugët së bashku me Shotën edhe Azemin. Kur ishte fëmijë, si Shqipja, edhe Ademi i pati flokët të butë, si mëndafshi, e të çelët. Nuk mbërrini me u burrnue djali, mendoi lokja e i fshiu Shqipes buzët me shami.

– A u lodhe, Shqipe? Do të shkojmë te Rahimja, çikë, – tha Sherifja.

– A përnjimend? – pyeti Shqipja, që e kishte marrë malli për të kushërirën, vërsnike me të, vajzën e hallë Mihanes.

– Po, moj e vogla e nanës.

– Në Dubofcë nuk guxon kush ta zgjatë krahun, – tha Ujkani.

– U bie hija e Çiçavicës, – tha Sherifja.

“Ndoshta edhe Ujkani ka me rrojtë sa stërgjyshët e vet të lashtë?- mendoi Sherifja. – A thue ka me e mbërri moshën e Ujkanit të vjetër e i verbët ka me e pa udhën pa u gabue? E i verbët dikur, kangë për Azemin e Shotën ka me këndue? Po Azemi asht’ ende djalë i njomë. Kisha dashë nana që plak me mjekër të bardhë, i lashtë si Ujkani të bahet.”

Shqipja e vogël nuk po pushonte së foluri për asnjë çast. Pyeste për Laramanen.

“Ç’asht fëmija, – mendoi Sherifja. – Plumbat i harroi, shkretinë e shkrumbin e grunit e të kullave nuk po i sheh, veç Laramania i mungon.

– Po ti mos u ngushto, o Shqipe e vocërr! Laramanen bacë Ujkani në Dubofcë ka me jua sjellë, – tha plaku.

Ato u gëzuan aq shumë, kur në shtëpinë e tyre atë mëngjes u gdhinë me Sherifen e Shqipen e vogël pranë. E bija, Mihania, sa nuk fluturonte nga gëzimi.

– Paj, moj nanë, – i tha Sherifes, – si munde të na e gjesh këtë strofull?

– E ç’nuk po mundet të bajë njeriu kur asht në hall. Ujkani e di edhe strofullën e dreqit. Paskam qenë me ditë të bardha, se më pati këputë malli për ty.

Mihania nuk dinte si të gëzohej që paskësh luftuar edhe Sherifja së bashku me Shotën.

– Po ti je trimnesha jonë, moj nanë. Unë do të doja të të ngjaja pak, po nuk mundem, – tha Mihania.

– Dikush lind çika të bukura, – tha Sherifja, – e dikush i mbron. Kështu asht kjo punë. Veç mos thuej se nuk je trime, se Kosova asht mbushë me trimnesha, derisa anmiku vrit, e ne ngri kulla plot fëmijë e djepe. Anmiku zi e tym, ne dasma e çifteli, me kangë me kalue dertin e me fjalë me e zbutë dhimbjen. Jo, çika ime, mos ma thuej atë fjalë! Më trego, si ke jetue, bijo?

– Neziri e ka shitë kalin para se të vritej. Ia kam vu në krah të Rahimes lirat. Vend ma të sigurt nuk gjeta. Kështu si jemi, gati të vrapojmë në çdo çast, nga një cep në tjetrin.

Vajza e vogël e kapi krahun si për t’i siguruar që aty ishte e gjithë pasuria e familjes. Mihania ia kishte qepur lirat në një qese, e ajo e mbante me vete.

– Afrohu, Rahime, – tha Sherifja. – ti më je selitë qysh kur nuk të kam pa e pak, po ma arrin dhe Mihanen, moj mbesë e dashun.

Rahimja e vogëI dëgjonte Sherifen dhe shihte Mihanen, me sytë e bukur, me fustanin e errët. Diçka ishte nxirë e nuk po e dinte e vogla përse nuk e vishte kurrë më atë fustan të bukur nëna e saj.

A ka me ardhë baba Nezir? – pyeti Sherifen.

Mihanes iu mbushën sytë.

– Përse nuk del të luesh me Shqipen? – i tha.

– Jo, më ka marrë malli për babën Nezir, – nguli këmbë Rahimja,

– Kur do të vijë përsëri, më thuej, nanloke, kur do të vijë?

– Nuk e di, moj e mira, – tha Sherifja. – Ka ikë larg e ndoshta rrugën nuk po mundet me e gjetë.

– Larg, shumë Iarg?

– Larg, bijo.

– E nuk do të vijë kurrë ma?

– Kurrë, moj çikë, nuk mundet me u kthye njeriu prej asaj rruge të shkretë, – tha Mihania.

– Fëmijë asht e ka mall, – tha Sherifja.

– Malli nuk na ndahet, – tha Mihania, që përpiqej t’ i kapërdinte lotët, – po kur mendoj kushërirën tonë, Sofijen, me çikën e vet e Hajrijen, të cilave ua vranë të gjithë burrat e u shue krejt fisi, them se njeriu asht i fortë e duroka shumë i ngrati.

– Asht ma i fortë se guri, bijë. Se gurin e plas dhimbja, po njeriu duron. Duron se ka shpresë e trimnohet edhe kur nuk asht trim. E po më vjen mirë që i jeni gjendun pranë njana-tjetrës. Sofija ka marrë nga Baincët, trima të çartun, e njeriu i vleftë njeriut, kur asht zi e ma zi.

– Këto shtëpi të lana shkretë po na bahen fole e strehë, – tha Mihania e menduar. – Ditët e para e kemi pasë të vështirë loke, gra të veja, pa burra e me çika të mituna.

Kaluan disa ditë në Dubofcë. Vajzat e vogla nuk i linin të dilnin jashtë e ato rrotulloheshin rreth oborrit. Gjenin lodra. Kërkonin flutura e buburreca nëpër trungje pemësh. Flisnin me zë të ulët, që kurrkush të mos e dinte se ajo shtëpi ishte e banuar, veç Ujkanit dhe njerëzve të besuar. Të zotët e saj kishin mërguar e ajo shtëpi e vetmuar, në rrëzë të Çiçavicës, ishte bazë e komitës. Sherifja me të bijën nuk çmalleshin dot me njëra-tjetrën. Rrinin e flisnin me orë në dhomën e madhe, aq sa nuk e vunë re kur hyri kushërira Sofije me tabakanë e kafes në dorë.

– Sofije, – tha Sherifja, – qofsh e bardhë, moj çikë, që u kujtove të na kthjellosh!

– Shpesh kemi folë me Mihanen për ty, nanë, – tha Sofija.

Kushërira Sofije ishte e shkurtër, e plotë, në moshën e lulëzimit të gruas, me vetulla të mbërthyera, me sy të blertë e të tërhequr anash. Kur qeshte, gropëçelet në faqe i bënin dritë fytyrës së saj të pastër. Rroba i derdhej në trup e llërët e forta e tregonin një grua të patundur e të vendosur. Fytyra dukej gati e habitur, fëminore, po sytë e duart e saj flisnin më tepër. “Sëpatën – dukej sikur thoshin – sëpatën di ta mbaj e ta përdor mirë!” Sherifes i kishte treguar Mihania që Sofija flinte me sëpatë nën kokë.

– I kam thanë Ujkanit të na sjellë sa më parë armë, – tha Sherifja, ndërsa gjerbte kafen me gllënjka të vogla.

– Kush do të qëllojë me të? – pyeti Mihania.

-Veç t’i kemi, po do t’i varrojmë mu në lule të ballit, – tha Sherifja.

– O nanë, ti të tremb, – tha Mihania.

– Sofija do t’i pikojë, – tha Sherifja.

– Po, besa, – tha e qetë kushërira Sofije.

– Do t’ua bajmë bukur, si Zenel Bainca, – tha Sherifja.

– Nuk mundem të mbaj në shpirt veç fytyrës së tij, – tha Sofija. Forca të mëdha rrethuan Çiçavicën në pranverë e nuk pati mbetur tjetër mjet shpëtimi për çetën e Azemit, veç të dilte nga pyjet e Kozmaçit. Po Zeneli me shtatë trima po qëndronte në istikamin e Gurit të Gradicës. Armiku sulmonte dhe ata qëllonin e lëshonin kushtrimin: “Prite, Azem Galicën!” Qarku i rrethimit ngushtohej. Ushtarët e krajlit hidhnin bomba, por edhe Zeneli u përgjigjej me bomba. Armiqtë, të hutuar, i hidhnin bombat pa ua hequr siguresat. Trimat e Zenelit i përdornin. Vërenin përqark, dilnin me radhë dhe ua kthenin mbrapsht.

– Zenelit i ka ngritë një kangë Ujkani, – tha Sherifja.

– Hajrije, Hajrije, – thirri Sofija, – eja shpejt, çikë!

E bija e Sofijes, Hajrija, e gjatë, e hollë e thyeshme si purteka, me gërsheta të trashë si gjarpërusha mbi supe, erdhi me një frymë.

– Ç’ka ka ba vaki, nanë?

– Mësoje kangën e Ujkanit për Baincët, se edhe ti je Baincë! – i tha kushërira Sofije.

– Ulu këtu pranë me je, Hajrije, – tha Sherifja. – Një pëllëmbë mbi tët amë po ban hije. Ka me ta mësue vetë Ujkani, kur të vijë, kangën e Zenelit, çikë.

Vajza u bë flakë.

– Po më skuqesh si trandafili, moj e mira e nanës, – tha Sherifja dhe e puthi në faqe. – E ty, Sofije Bainca, Mihania të ka motër, se motër tjetër nuk i ka qëllue, veç Shotës.

Vogëlushja Rahime me Shqipen çuçurinin dhe Zoja topolake i ndiqte pas, pengohej e kthehej me lot te Mihania.

– Nanë, o nanë, Rahimja …

– Nuk di veç me u kapë ke fustani i nanës, – i tha Shqipes për të motrën, Rahimja.

– Ani, asht e vocërr, – iu përgjigj Shqipja.

– E vocërr sa një çoçër, – ia priti Hajrija, kur e pa që shqeponte duke qarë e duke zgjatur duart nga e ëma. Mihania e shtrëngoi fort në krahë.

Vëllezërit e Shotës ishin ende gjallë. Po Mihania e pati dashur tepër Nezirin. Dyfish ishin të lidhur me Shotën. Lidhje gjaku dhe zemre. Edhe Sofija, edhe Sherifja e ndiqnin me ca sy të ndritshëm dhe mendonin të njëjtën gjë. “Pa i mbushun ende njëzet e pesë vjet, mbeti e ve Mihania.”

Mihania po tregonte për atë natë të mbrapme, kur Neziri u fal me të dhe ajo lutej që t’i jepte edhe një mashkull. Sikur ta dinte, që kurrë nuk do ta shihte nusen e tij Neziri, i pati thënë: “Çikat e Radishevës nuk bien ma poshtë se burrat e fisit. Ne ishim gjashtë vëllazën, po Shota asht ma në zë.”

– Ka pasë të drejtë Neziri, bijë, Shota turpnon çdo burrë.

Sherifja vërente Sofijen. Sytë e saj kishin marrë flakë. Në ninëzat e zmadhuara dukej ankthi për të bijën, Hajrijen. Gruaja mblodhi duart, si të kishte të ftohtë, i shtrëngoi fort e ndër llërët e zhveshura i kërcyen damarët, sikur po shtrëngonte sëpatën.

– Në qoftë se të vjen thika në rrasht, në qoftë se të therin aty ku nuk mban, Mihane, atëherë edhe një sëpatë a një copë shtambë bahet plumb, se nderi asht ma i shtrenjtë se jeta.

Vajzat e vogla silleshin rrotull nëpër shtëpi. Nuk guxonin të flisnin me zë të lartë.

– Të jesh edhe një herë fëmijë, – tha kushërira Sofije, po nuk arriti ta mbaronte fjalën, kur u hap porta e oborrit dhe hyri një burrë i pluhurosur me kalë.

– Ujkani! – thini Sherifja e iu drodh zemra. – Ç’ka ba vaki, burrë i dheut?!

– Galica asht e gjitha në flakë. Po ashtu, edhe kulla.

– Ani, kryet shëndoshë, – u përgjigj Sherifja e nuk guxoi ta pyeste Ujkanin për armën, derisa ai vetë ishte i çarmatosur.

– Hajde brenda, bacë!

– Jo, -tha Ujkani, – po ngjitem nalt në Çiçavicë. Ç’t’i them Azemit?

– Edhe njëqind kulla i bajmë kurban, – i tha Sherifja.

– Atëherë po të them edhe unë betimin e Drenicës, Sherife: vdesim, po vendin nuk e lëshojmë, nuk e lëshojmë kurrë! Largimi për ne asht vdekje e shkue vdekjes. Këtu na lanë prindër e të parë, e këtu do të vdesim. Krismat e pushkës janë sot kangët e Kosovës, e Kosova asht kthye në një flakadan të madh. Lamtumirë, Sherife! – tha Ujkani e u nis fluturim.

Gratë mbetën në këmbë, me angushti në shpirt. Të heshtura u kthyen në punët e zakonshme. Ishin në ëndërr apo në zhgjëndërr? Vajzat e vogla me fytyrë serioze. Shqipja e frikësuar në duart e Hajrijes. Hajrija ia lëmonte flokët e diçka i tregonte me zë të ulët, si të donte ta vinte në gjumë.

“Hajrija asht me të vërtetë e bukur. E bukur si zanë mali, – mendoi Sheifja. – E bukuria asht tundim. Ka të drejtë Sofija që nuk e heq sëpatën nga vetja. Në shpirtin e Hajrijes kanë lulëzue lulet e Kosovës. Në zanin e saj kanë gurgullue burimet e Kosovës. Me gërsheta të zeza, trup të gjatë, të hollë si borigë, vajza ecën në majë të gishtave, sikur përkulet e përthyhet nga era. Ka krahë të hollë dhe vështrimin e syve të thellë e të menduem. Këtë çikë nuse për Ademin do ta kisha marrë, po Ademi po kalbet në dhe! E ti, Sherife, nuk po mësohesh dot, që një djalë të njomë gjashtëmbëdhjetëvjeçar ta ka tretë dheu”.

Hajrija po u tregonte diçka çikave të vogla: Sherifja ndali këmbët. Zëri i Hajrijes gurgullonte e gurgullonte si burimet ndër gurra. Sherifja u ul pranë tyre.

– Do t’ju tregojë nana për Ujkanët, – u tha.

Qielli i Kosovës i zi, i tymosur, megjithëse në Galicë binin tupanët, e kulla ishte e stolisur. Burrat shkonin te rrapi i moçëm, e i varnin armët ndër degë. Pastaj zunë të vinin dasmorët nga fshatrat e largëta me dhuratat. Kullat përreth u shndërruan në konakë të miqve dhe daullet e ngritën në këmbë gjithë Galicën. Kuajt e dasmës hingëllinin. Kënga e vashave shpërtheu si lumi pas shirave dhe mbushi ajrin me gëzim. Me buçimën e daulleve u nisën kuajt revan bashkë me kalorësit me petka të dasmës. Zhurma e hareja mbetën prapa, pastaj jehuan rishtas, më të fuqishme se më parë.

“Dasma të kemi, të mos jemi kurrë pa to!” – folën trimat:

Po kush po martohej? Dasma ishte në kullën e Azem Bejtës.

Sherifja gazmonte. Çikat e vogla gëzonin. Binin daullet e burrat e Drenicës kërcenin në sheshin para kullës. Vallja ishte e rreptë. Kënga e sertë. E Shota po këndonte me sharki. Këndonte për Kosovën, për burrat me varrë në shtat, që po i iknin vdekjes dhe për një nuse të bardhë, më të bardhë se bora e bjeshkëve, që po e sillnin krushqit në kullën e Azem Galicës, për të.

Pastaj këndoi për disa çika të reja, që kërcenin valle rreth zjarrit, para vdekjes, të cilat dogjën petkat e dhëndurëve të dashur, që kishin rënë në luftë e vetë vdiqën të helmuara që të mos t’i prekte dora e të huajit.

Në krye të rrugës u duk balli i krushqve. Flamuri i arbrit valëvitej e shqipja dukej sikur fluturonte nën një qiell gjaku. Po nusja ishte e bardhë si drita e dukej më e bardhë e më e druajtur në vrapin e kalorësve të djersitur, që u nxirrnin potkonjtë xixa. Shota u ngrit në këmbë dhe e mposhti fërgëllimën e trupit. Çdo gjymtyrë i dridhej. U dha shenjë daullexhinjve që t’u binin me gjithë fuqinë. Dhe ata u ranë. “Po vjen nusja, po vjen”, – thirrën dasmorët. Turma e grave e mbështolli rrotull e çikat ia shtronin rrugën me lule, oriz e sheqer. Galica po martonte Azemin. Nusen e zbritën nga kali. Kalin e bardhë po e mbante për freri bacë Ujkani. Nuses i vunë në prehër një djalë pesëvjeçar. Shotën e mbuluan djersët nga çudia. Ishte djali i saj. Ishte rritur djali dhe i qeshte Shotës, nga prehri i nuses.

“U shtoftë shtëpia juaj me djem dhe u rritshin me prindër!” – tha Ujkani.

Në oborr, bashkë me bubullimën e tupanëve, hidhej vallja. Këmbët e valltarëve binin lehtë-lehtë e krijonin vallen e shtruar e të rëndë të shpatave. Shota i binte sharkisë e Azemi ishte përzier në valle. Shota këndonte. Azemi u shkëput për një çast nga vallja e ia vuri dorën Shotës mbi sup.

“A po qan, a po këndon?” – e pyeti.

“Po këndoj, o burrë i dheut!”

“Po këndon në dasmën time, Shotë!”

“Po këndoj për dasmën e Kosovës. Grueja për të jep birin, burrin dhe jetën, Azem!”

Gruan e mbërtheu një makth për fyti. Lëshoi sharkinë e u ngrit në këmbë.

Sherifja i vinte rrotull nuses së re. Shotës i theri në zemër. Shqipja e vogël flokëverdhë zgjati duart drejt saj: “Më merr me vete, dada Shotë!” Shota kërkonte të birin në prehër të nuses. Po prehri i nuses ishte bosh. E nusja qante e këlthiste: “Ku asht djali i Azem Galicës?”

“Ku iku djali?” – pyeti edhe Shota.

Djali kishte hyrë në vallen e burrave. Djali ishte veshur me tirq e me plis të bardhë mbi kokë. Shota vrapoi dhe e zuri të birin për dore.

“Nanë! – tha djali. – Nanë!”

Shota ia shtrëngoi dorën fort, po djali humbi.

“Ku iku djali, Azem? Ku iku?” – pyeti Shota.

Ai s’dukej gjëkundi.

Burrat patën ngrirë në valle.

“A po qan, a po këndon, Shotë Galica?”

Shota u zgjua e mbytur në djersë. Nata e korrikut ishte e kthjellët në Çiçavicë. Azemi flinte i qetë pranë saj. Gjumin e bënte të thellë Azemi, me pushkën mbështetur pranë vetes. Shota sa nuk klithi nga gëzimi që kishte qenë në ëndërr. Ajo u përkul e ndjeu frymëmarrjen e burrit dhe një dëshirë e marrë, si tallaz e tundoi. Rrobat i rëndonin në trup. A është burrë, a është grua? Tirqit e shtrëngonin, sikur po ia ndalonin rrjedhën e gjakut. Shota e puthi me zjarr Azemin dhe ndjeu se ishte skuqur e tëra. Ëndrra i kishte depërtuar në çdo pjesë të shpirtit e të trupit.

“A po qan a po këndon, Shotë Galica?”

Shota do të kishte dashur më tepër se çdo gjë në atë çast të mbante në trup një palë petka të lehta, të qëndisura, si atë ditë të paharruar, kur erdhi pranë saj Azemi e ajo kishte ndier në shpirt bukurinë e qetë që ishte bërë grua e vërtetë dhe nënë e djalit të Azem Galicës.

“Grue – tha Shota, – mblidh mendjen, se po të fluturon!”

U rrotullua në shpellë dhe ndezi zjarrin, me duar të dridhura. Në zjarr vuri kusinë me mish. Kërkoi miellin që pati sjellë nga Galica. Gatoi një bukë misri dhe e poqi duke e mbuluar me prush. Kur po e nxirrte bukën nga zjarri, u zgjuan Azemi dhe shokët. Shota nxori bukën dhe e vuri kusinë në mes trimave. U ndau nga një copë bukë dhe nga një lugë druri secilit.

Nuk ishte gdhirë ende, por ata ishin për rrugë. Azemi e shikonte me dhimbje fytyrën e Shotës nën dritën e zbehtë të zjarrit. Vetëm ai diktonte, nëpërmjet dritëhijeve, turbullimin e saj. Burri po e vërente në sy me ngulm, po Shota nuk i lëvizte qerpikët, thua se kishte frikë mos ai lexonte ndër ta, thua se druhej se mos e shihte edhe Azemi atë nusen e bukur të ëndrrës, që zbriste gjithë shend nga kali e që i vinin djalin e tyre në prehër.

Të tjerët s’ vinin re asgjë në vështrimin e ngulur në tokë të Shotë Galicës.

-Të lumtë dora, o Shotë, paç e shtrofsh gjithmonë! – i thanë.

– Faleminderit! – u përgjigj Shota.

Ajo bëri çudi kur në hyrje u shfaq Ujkani. Nga lartësitë e Çiçavicës nuk kishin mundur të dallonin asgjë. Po derisa kishte ardhur Ujkani nëpër natë, laku u ishte shtrënguar në fyt.

– Ka marrë flakë toka, – tha Ujkani. – Nuk ka veç zjarre!

– Do të zbresim menjëherë, – tha Azem Galica.

Ata hynë rrufeshëm midis rreshtave të armikut. Armiku filloi të përdorte mortajat. Ishte një përpjekje e furishme. Tri a katër herë luftëtarëve të çetës së Azemit u takoi të ndesheshin fytafyt me armikun. Shota ishte ngujuar në një kullë tjetër, për të ndihmuar shokët të çanin përpara. Gruaja shtinte pa ndërprerje nga dritarja e këndonte. Shokët ecnin përpara e Azemi pyeste veten: “Kush po m’i vret këta para me je?”

Shota, duke mbrojtur shokët, e harroi veten.U vonua e mbeti e vetme në rrethim. Artileria qëllonte pa pushim muret e shtëpisë ku ishte Shota. Në këtë gjendje, të ecte e vetme pas shokëve, ishte e pamundur. Gruaja vendosi të dilte nga rrethimi në një drejtim tjetër, rrugës për në Mitrovicë. E pushoi qitjen e doli në oborr. Ra barkas pranë një gardhi dhe, duke përbiruar nëpër të, kaloi në arën e mbjellë. Gruri kishte filluar të digjej. Gruaja hiqej zvarrë. I dukej se po digjej e gjithë Drenica. Kur po dilte nga ara, në cep të saj u ndodh ballë për ballë me një xhandar.

– Mos luej, se të vrava! – briti Shota. – Po të dorëzohesh, je i falun.

Xhandari, i hutuar, mbeti si i ngrirë nga frika dhe u dorëzua. Shota me nagant në dorë iu afrua dhe, pasi i hoqi pushkën, i mori shulin e ia ktheu prapë.

– Ec përpara, përkrah meje! Kujtdo që do të të pyesë, do t’i përgjigjesh se më ke arrestue!

Shota dhe xhandari ecnin përbri njëri-tjetrit. Xhandari i çarmatosur, ndërsa Shota me gishtin në këmbëzën e nagantit të fshehur. Kështu, vijuan derisa doli nga rrethimi e mori drejt Çiçavicës.

Ndoshta ato ditë qenë ditët më të bukura e më të qeta të jetës së tyre, atje në shtëpinë e vetmuar rrëzë Çiçavicës. Sherifja priste të birin. Gatuante për të. Ia ruante gjellën të ngrohtë. I bëhej se ai po hynte me vrull në oborrin e shurdhër, duke përmbysur heshtjen e duke sjellë gaz me atë zërin e tij të fortë: “A je burrneshë, Sherife Galica?”

Kështu e përmbante mallin e dashurinë Azemi dhe Sherifja gazmohej, që ai ishte burrë. Por ajo donte që djali të çlirohej sa më parë nga hija e rëndë e armëve, ta hiqte pushkën nga supi, ta varte në mur e ajo të ulej pa druajtje në gjunjë, pranë tij. Se ishte nënë e si të gjitha nënat e botës, kishte mall. Djali na paskësh ardhur nga rruga dhe kishte mbështetur kryet në vatër.

“Pa hë, Sherife?”

“Malli më ka këput për ty, bir!”

Kishte kohë që nëna ndahej e piqej me Azemin rrëmbimthi, gjithë ankth. Malli për të birin e përvëlonte e ëndrrat nuk e linin të qetë. Ndër to Azemin e shihte veç fëmijë. Azemi ishte në një ngutje të vazhduar. Kjo filloi që atë ditë kur nusja i lutej: “Më merr me vete!”.

Sherifja e ndjeu se Shota do të ishte për jetë pranë tij. Syri i saj do ta ruante e nënës iu bë zemra mal. Shota shkonte e vinte më shpesh. Si patën ikur kështu të zotët e kësaj shtëpie ku po rrinin e nuk morën asgjë prej saj?

Sherifja nuk donte ta mendonte ku ishin tretur gjindtë e asaj shtëpie. Ajo ishte një shtëpi e bukur, e ndërtuar me gurë të bardhë. Çdo gjë dukej sikur pati shtangur aty, edhe çarçafët e qëndisur të nuseve, edhe enët e bakërta që farfurinin, edhe qilimat, edhe shtrojat.

Duket se nuset i kishin dashur tepër shqiponjat, se ato nxirnin kokë në çdo skaj, madje edhe në jastëkët e në dyshekët. Me siguri do të kishin qenë nuse hasiane. Ajo shtëpi e bukur ishte punuar më nge. Dyert, tavanet, dollapët në ngjyrën natyrore të drurit, ku shpërthenin zambakët e gdhendur. Arkat e nuseve ishin të gdhendura në dru. Edhe shandanët. Vetëm një hall i jashtëzakonshëm mund ta detyronte njeriun të ikte nga sytë këmbët, larg prej asaj botëze të shtrenjtë.

Sherifja nuk donte të mendonte. Por ishte e pamundur të mos i shihte me sytë e mendjes se si iknin gjindtë e asaj shtëpie e nuk merrnin asgjë me vete, veç shpirtit e rrobat e shtatit, në dhera të largëta, të ftohta si vdekja. E Sherife Galica e ndrydhte mallin për të birin. Çdo lëvizje e Azemit ishte ngulitur në sytë e nënës. Ndofta Azemi do t’i tregonte si i kishin ndjekur zotërinjtë e ngopur deri në grykë, njerëzit e kësaj shtëpie. Zotërinj që, si vampirët nuk nginjen dot, me gjak njeriu. Zotërinj të dhjamosur, sa gati nuk u bie pika, rrethojnë Galicën, djegin kullat. Janë mësuar në të ngrohtë e nuk e dinë si ngrin fëmija nga acari e shkrumbojnë vatra, çika e fëmijë e i detyrojnë gratë ta mbajnë sëpatën nën jastëk, si Sofija.

Sherifja ngrihej menatë. Gjumi i dilte para se të zbardhte agu. Mihania me të bijat flinin. Edhe kushërira Sofije me Hajrijen flinin.

“Flenë, – mendonte nëna, – janë të reja. Lufta nuk ua ka bjerrë gjumin.”

Sherifja përgjonte udhën dhe shihte si çlirohej Çiçavica nga nata e si dilte me druajtje, si çikë e bukur, para syve të saj.

E para ngrihej e bija, Mihania.

– Kaq herët je çue, nanë?

– Gjumi asht për të rinjtë.

Mihania nxirrte ujë nga pusi dhe vështronte Sherifen. “Pret bacën”, mendonte. Azemi ishte vëllai i madh. Dikur luanin bashkë. Ajo ka mbetur Mihania e vogël dhe Azemi në tridhjetë vjeç ishte “bacë!”

Litari gërvinte. Kova përplasej nëpër anët e pusit.

– Çka ke, bijë? –

– Ky asht pus i thellë. Sa herë nxjerr ujë prej tij, më kapin të dridhunat.

– Përse, bijë?

– E çuditshme asht kushërira Sofije, loke. Para se të vije ti këtu, më thoshte se, në qoftë se sëpata e saj nuk do të na mbrojë dot, ky pus do të jetë mjaft për ne. Ma mirë mbytemi në puset tona, thosh, sesa robina në derë të krajlit. Nuk e di përse ka aq frikë Sofija!

– Sofija mendon për Hajrijen. Jeni të reja, çikë!

– Po ne jemi në rrëzë të Çiçavicës, e deri këtu asht tepër larg.

– Tepër larg nuk asht. I kam kërkue armë Ujkanit. Ujkani asht ngjitun në Çiçavicë.

– Siç duket nuk ka armë.

Sherifja e kishte frymën pezull! Priste të birin. Po në vend të tij i vinin lajmet: “Azemi është vrarë!”

Nënës i ftohej gjithë trupi dhe i dukej se ishte e tëra prej akulli.

– Jo, – thoshte me zë të lartë, – gënjejnë. Jo vetëm Azemin nuk e vrasin dot, po as kalin e tij nuk guxojnë ta prekin.

Çikat e vogla e dëgjonin gjithë çudi.

Shqipja u rrëfente për doriun e bacës, që turfullonte kur ikte me dadën Shotë nga Galica. Doriun e pati ruajtur bacë Ujkani.

-Pa shih, – thoshte Sherifja, – Shqipja e Galicajve po rritet.

– Jo, nanë, unë veç sa një zog pule jam.

E kishin me të vërtetë një pulë me zogj në oborr. Nuk qenë ndarë ende nga klloçka. As të vegjël as të rritur. Zogj të bukur.

-Do ta sjellë Laramanen bacë Ujkani? – pyeste Shqipja.

-Do ta sjellë, – i përgjigjej Sherifja.

– Ju nuk e dini sa e bukur asht Laramania. Si i ka sytë me lot, si të ish njeri. Pse qan Laramania, gjyshe?

– Për kullën!

– Për kullën?

– Për kullën që digjet nga flakët, – vazhdonte Sherifja. – Veç kalin e Azemit nuk e prekin dot.

– Kurrë, kurrë! – thoshte Rahimja dhe qeshte me Zojën, që vraponte pas zogjve e klloçkës.

– Kurrë, kurrë! Mos, se po bie, moj “Shota e nanës”, – i thoshte Sherifja dhe e merrte në prehër Zojën.

– Po më shgrahesh pas zogjve, si një rosë e vocërr, – i thoshte dhe e puthte në faqet e kuqe topolake. E puthte edhe në duart me vrima. Ende Zoja i kishte duart të fryra, si të foshnjave dhe gishtërinjtë të vegjël, e vetë si një top i rrumbullakët, që veç qeshte e luante me zogjtë.

– A vërtet i ka krahët e dragoit bacë Azemi? Fluturon ai me krahë nga një kodër në tjetrën? – pyeste Rahimja.

– Fluturon, – thoshte Sherifja.

– Thonë se ai ka shtatë zemra e ka le me këmishë, – vazhdonte Hajrija.

– Me këmishë nuk ka le, se këtë unë e di ma mirë nga të gjithë, po trimat i kanë gjithmonë shtatë zemra. Siç kanë pasë Ujkanët e lashtë, – përgjigjej nëna dhe e shikonte disi me mall Hajrijen. Qerpikët e dendur, të gjatë, të errët, i bënin hije mbi mollëza. Fytyra i merrte ngjyrën e pjeshkës së pjekur.

“Krejt si zanë mali, – mendonte Sherifja. – Nuse për tim bir e kisha dashë.”

Kështu qe deri atë mëngjes. Ishte një mëngjes i bukur. Mihania e kishte vënë kazanin pa gdhirë e po lante çarçafët. Sherifja po u bënte çikave një pite me petë të holla. Zoja e vogël flinte. Sofija e ndihmonte Sherifen të shtronte petët. Ishte skuqur e tëra nga zjarri e doli në oborr t’u hidhte dy grushte ujë syve. Hajrija lante vajzat e vogla e qeshte me zë të ulët. Kishte gjithë mëngjesin që po nxirrte ujë nga pusi së bashku me Mihanen. I kishin shpëlarë çarçafët, e ata dukeshin edhe më të bardhë, kur i ndenin në të gjithë oborrin.

– Deri kur nuk do të mundemi të qeshim e të flasim me za të naltë, nanë? – pyeti Hajrija të ëmën, që po priste ujin te gryka e pusit.

– Derisa bacë Azemi t’i ketë shue këta të mallkuem, – tha Sofija.

Vajzat e vogla u gazmuan.

Hajrija hodhi kovën në pus dhe e ngriti ngadalë, me çikrik.

– Jemi mbledhë këtu gra pa burra e çika pa baballarë, – tha Hajrija, ndërsa i shtinte ujë Sofijes. Ajo e mente midis grushteve dhe e përplaste mbi fytyrën e djersitur. Hajrija hidhte ujë e mendonte për sëpatën nën jastëkun e së ëmës. Hajrija shikonte ëndrra të ngatërruara me njerëz me koka të prera, me shtëpi që digjen flakë, por nuk ia tregonte asnjeriu, as nënës së saj.

– Ç’ke kështu, bijë, – pyeti Sofija. – Nuk je mirë?

Hajrija e pa në sy.

– Jam krejt mirë, nanë, – tha.

Mihania kishte mbaruar së nderi çarçafët e po shikonte me kokën mënjanë çikat e vogla.

– E mbaruat piten? – pyeti Sofijen, që u nis drejt shtëpisë.

– Edhe pak, – tha Sofija. -Po nxitojmë që mos na zërë zhegu, se do të na djegë saçi.

-Tash ka me ju sjellë nana edhe përsheshin me qumësht, – u tha Mihania vogëlusheve dhe hyri brenda.

-Ta zgjojmë edhe Zojën? – pyeti Rahimja.

-Le të flejë, se asht e vogël, – tha Hajrija.

– E vogël, si trumcak, – tha Rahimja.

-Mos bani zhurmë, – tha Hajrija.

– Si mos me qenë hiç, – tha Shqipja,- se ju nuk e dini se si vijnë ata hajna. O, sa frikë pata kur po e shihja dadën Shotë duke luftue.

– E lumja ti, – tha Hajrija.

– E lumja unë? Jam fut nën jorgan. Jam dridhë si purteka. Ju nuk i dini si bërtasin ata “Dorëzohuni! Hapni derën! Do t’ju djegim gjallë!”

– Shuej ti, se vërtet po më hyjnë të dridhurat! – tha Rahimja.

Shqipja e pa Rahimen me ca sy të hapur jashtë mase.

– Mos u tremb! Këtu jemi në kambë të Çiçavicës, – tha Hajrija dhe e afroi vajzën afër vetes, e mbështolli në krahë dhe ndjeu të rrahurat e zemrës së saj të vogël.

– Prit, – i tha e ia lëshoi flokët e butë e të verdhë mbi supe që t’ ia krihte. Në vend të Mihanes erdhi Sofija me përsheshin me qumësht.

– Po pjek byrekun, – tha për Mihanen dhe i dha tasin dhe lugën e drunjtë Rahimes. Rahimja e mori në dorë tasin me qumësht të ngrohtë. Sofija vërente enën e gdhendur bukur.

“I zoti i kësaj shtëpie ka qenë mjeshtër i drunit. Kudo të rrethon dora e tij, – mendonte Sofija. – Ai e pati ndërtue shtëpinë aq larg, që të mbrohej nga rreziku. Po rrezikzi kishte qenë, se ai nuk i ishte nda dhe e pati ndjekë edhe aty. A thue janë gjallë ata njerëz në dhena të hueja? A thue, ai mjeshtër, do të mundtë të gdhendë zambakë e zogj në dru? A thue, nuset do të mund të endin e të qëndisin shqipe në këmishë e në peshqirë?”

Asnjëra nuk e afronte pranë të keqen. Asnjëra nuk e dinte që armiqtë po i kërkonin si shpërblim të humbjeve të tyre, se donin ta godisnin Azemin në zemër, t’i shuanin farefisin, të mos i mbetej njeri i gjallë, që t’u dërrmonin zemrën e pastaj trupin atij dhe të gjithë luftëtarëve.

Hajrija ia krehu flokët e butë si mëndafshi Shqipes dhe ia lidhi me një kordon të kuq. E kuqja po dukej më e kuqe në flokët e Shqipes.

– Shumë bukur, – tha Rahimja dhe përplasi shuplakat. – Shumë bukur! A ka edhe për mue?

Ato nuk e dinin se ishin të rrethuara, se dera do të shkallmohej me kërcëllimë e dita, ajo ditë e bardhë si qumështi, do të nxihej e do të errësohej.

Sherifja doli e para në oborr me duart ende me brumë. Xhandarët ishin sulur mbi fëmijët.

– Pritni pak, bre burra! – tha Sherifja e u përpoq t’i nxirrte vajzat nga duart e tyre. Rahimja kishte mbetur si zog i truar, e habitur. Përsheshi ishte derdhur e kupa me lugën e drunjtë ishin përmbysur.

Shqipes po i mbusheshin sytë me lot dhe Hajrija kishte mbetur e shtangur, e tendosur e tëra, gati të vraponte e të hidhej në pus. Sherifja iu afrua kovës me ujë dhe lau duart me një fije shpresë që të vonohej e Mihania me Sofijen të kishin kohë. Xhandarët ia përmbysën kovën Sherifes dhe u sulën brenda me sy të çakërdisur, të etur për gjak. Për një çast i nxorën Mihanen me Zojën e vogël në krahë dhe Sofijen, që po e ndiqte një xhandar i gërvishtur e i gjakosur, i cili ia kishte marrë sëpatën nga duart. Çarçafët e bardhë i pengonin dhe xhandarët i shkulën e i hodhën përtokë. Xhandari i binte Mihanes pa mëshirë, që ta lëshonte Zojën nga krahu, po ajo e mbante të shtrënguar fort. “Plumbi e deka njëqind herë ma të ambël! – tha Sofija, që ishte qetësuar tashmë.

Xhandari ia rrëmbeu më në fund nga duart Zojën Mihanes dhe e flaku përtokë. E vogla klithi e lebetitur.

– Hajdeni, more burracakë, – u tha Sherifja, – bukur po shitni trimni me plaka e foshnja!

I theri në zemër për Zojën, që ishte ende e përgjumur e nuk kuptonte gjë prej gjëje veç shkonte duke u kalamendur drejt Mihanes e i ngjitej pas fustanit duke qarë.

Gjithçka ndodhi aq papritur e befasisht, saqë gratë nuk patën kohë as të mendonin. I nxorën jashtë oborrit duke i shtyrë me kondakë. I rrahën egërsisht, i lidhën njëra pas tjetrës. E megjithatë, Sofija përsëriste me vete: “Vdekja – kapak florini!”

Në ballë të rreshtit të grave ecte Sherifja. Majat e bajonetave u qëndronin përbri. Mihania ia shtrëngoi dorën e vogël Rahimes, që po qante pa zë. “Shuej, çikë!”- i tha, po e vogla qante nga gjaku që i rridhte Mihanes prej dorës e mendonte: si pulë e therur, si pulë e therur.

Rahimja kishte frikë kur thernin pula dhe fshihej kur i shihte shkulmet e gjakut. Kurse tani gjaku nuk po i pushonte Mihanes nga krahu, që ia kishin prerë tejpërtej me bajonetë. Mihania e njohu menjëherë hafijen që kishte sjellë xhandarët deri tek ato. Dikur rrinin fare pranë shtëpisë së Vuko Stankoviqit. Neziri thoshte se edhe gruen e shet për pare ky Vukoja, buall, më tepër i gjanë, se sa i gjatë.

Mihania po çuditej me veten. Nuk kishte frikë, megjithëse i shtynin me bajonetë, i rrihnin me kondakët e pushkëve dhe u bërtitnin:

– Ku janë komitët tuaj? Ku fshihen? Tregoni!

Ahishta ku po i futnin, ishte e heshtur. Gratë u lëkundën, po nuk ranë nga goditjet. Mbaheshin te njëra-tjetra. Sherifja u përsëriste: “Deka me nder e faqe të bardhë asht dasmë”, po zemra i pikonte gjak Sherifes për Zojën, që herë pas here binte e nuk e ndiqte dot nënën e saj, për gjakun e së bijës, që nuk pushonte.

– More burracakë, – tha Sherifja, – po dhe me foshnjat kapeni, o të mallkuem?

– Me të gjithë, moj shtrigë, – thirri Vukoja dhe e qëlloi. – Trego, plakë, ku e ke Azemin?

Shqipja iu vërsul Vukos me thonj, por ai ia përdrodhi dorën e njomë. Dora iu var, po, për çudi, Shqipja qante me sy të zmadhuar, fare pa zë, pa britma. Atëherë Vukoja u tërbua krejt. I gjakosi, i bëri me plagë gratë e fëmijët.

“Fol edhe ti, moj motër e Azem Galicës”, – i ulërinte Mihanes.

“Oh, mendoi Mihania, kurrë s’kam qenë trime, po nuk kam ma frikë. Nuk do të kisha nxjerrë dot një fjalë të vetme e për çudi nuk paskam ma frikë!”

Rruga kishte mbaruar në ahishtë. Pylli ishte i heshtur. Vetëm lart, shumë lart, dukej një copë qiell. Ahet dukej sikur ushtonin e përcillnin zërat e xhandarëve.

– Shtini, të mallkuem, e mos shitni trimni, se jeni duke vra foshnja e gra të lidhuna, – tha Mihania, duke mbledhur të gjitha forcat, se po i errësoheshin sytë e po e lëshonin gjunjët.

– Bijë e nanës, – tha Sherifja! – Deshe të ishe trime. Trime je. Motër e nuse trimi.

Xhandarët e Vukos po e copëtonin Mihanen me kondakë. Asaj i rridhte gjaku përtokë pa pushim. Bari u skuq nga gjaku i Mihanes. Sherifja, krejt e mpirë, e shtrëngonte veten të mos jepej. Sofija ishte e qetë. Ishte krejt e qetë dhe pa fjalë. “Ka edhe ma keq”, mendonte Sofija. “Deka asht njëqind herë ma e mirë se humbja e nderit.”

E kishin lidhur së bashku me të bijën. Hajrija dridhej lehtë pranë saj, po Sofija i jepte zemër: “Dekën për këtë vend e kemi borxh!” Hajrija dridhej si purteka, ndërsa shihte Mihanen që po binte. Ishte nuse e re, e lartë Mihania dhe u këput në dhe si një pemë që e sharrojnë në rrënjë. Zoja, e lidhur pas fustanit të saj, u përpëlit, veç një çast, aq sa ç’përpëlitet një zog e mbaroi menjëherë. Rahimja e vogël u shkëput prej tyre dhe vrapoi të shpëtonte nga llahtari.

Vukoja e rrëmbeu nga krahu e deshi ta hidhte pranë Mihanes, por i ndeshi dora në qesen me lirat dhe e mbajti pranë e nuk e lëshoi. Dukej sikur ahishta dridhej e rrëqethej për një çast nga të shtënat që jehonin nëpër të me gjëmë, e pastaj binte në qetësi.

Rahimja ishte e tmerruar e nuk e kuptonte tamam se ç’ po ndodhte. Veç nuk donte që nëna me Zojën të qëndronin ashtu pa lëvizur mbi bar. Rahimes i shtrëngohej zemra për motrën e vogël si një lule e skuqur nga gjaku. Motra e vogël, si të mos donte të ndahej prej fustanit të Mihanes, dukej sikur flinte.

“A thue po flenë vërtet? – mendonte Rahimja.

Xhandarët vazhdonin punën e tyre. Vukoja, as i gjallë e as i vdekur, e tërhoqi Rahimen, i rrëmbeu qesen me lira nga krahu dhe e shtyu në thellësi të pyllit. Rahimja ikte duke qarë. Zërat e ndiqnin pas. Zërat i vinin të shumëfishuar nga të gjitha anët e pyllit. Vajza e vogël nuk kishte më forcë të largohej e u fsheh nëpër shkurre. Po zërat ushtonin. “Të mallkuem! Ju po vritni fëmijë dhe plaka, se nuk mateni dot me trimat”, – thoshte Sherifja me zë të thekshëm, kur vuri re Vukon tek kthehej nga pylli. “E ka vra Rahimen e i ka marrë lirat”, mendoi.

Vuko Stankoviqi u drejtua si i tërbuar te Sherifja, nga frika mos fliste për lirat e vajzës dhe xhandarët do t’i kërkonin pjesën.

– As tash, moj shtrigë e keqe, nuk po bindesh se si po e shfaros Kosovën, yt bir, Azem Galica? Ai vret dhe ne vrasim, – thirri Vukoja, që tundej si derr i majmë, i skuqur i tëri.

– Hajdut, – i tha Sherifja. – Faqja e zezë mbetet mbi ju! Ne kurrë nuk vrasim fëmijë e gra. Ne kurrë nuk i kemi nga gratë tueja, o të mallkuem, megjithëse në tokën tonë kanë ra e me bukë e kripë i kemi pritë, e ti, more i pabesë, tash gjakun po na e kërkon borxh. E tash, çka prisni? Mos doni t’ju lutemi? Të shkyejmë teshat, të nxjerrim flokët e të qajmë? Nuk e mallkon nana Azemin, as shokët, as nusen e tij. Hallall qumështin! E nuk jam pishman që po vdes, veç po më mbetet peng se nuk pata edhe Azemë të tjerë, – tha Sherifja.

– Jo, – briti edhe Sofija, me zë të ngjirur, ndërsa shtrëngonte të bijën për krahu fort, që të mos i rrëzohej.- Nuk do të qajmë, Sherife! Do të këndojmë si Zenel Bainca. Do të këndojmë kangën e Zenelit, Sherife . ..

“Ai Zeneli n ‘kamb u çue,

Vet’i shtati ish qëllue,

Naçallniku ngat iu afrue.

Të plaçin sytë, ku je tuj shkue,

As n’kët mal nuk don me m’lan mue.”

Zëri i Sofijes ushtonte e kthehej nëpër ahishtë.

– Zenel Bainca – thirri Vukoja. – Ju jeni të ZeneI Baincës, – e sytë iu skuqën prej gjakut që i buiti ndër ta.

– Po, – tha Sofija, – Jemi Baincë, e do të vdesim si Zeneli. Nuk do të qajmë.

Më pas u dëgjuan disa krisma në pyll, që erdhën deri aty ku ishte fshehur Rahimja e u bë qetësi.

“Nuk do të qajmë. Nuk do të qajmë!” – dukej sikur ushtonte herë pas here pylli. Veç Rahimja e vogël qante. Qante e dridhej e tëra. Nuk guxonte as të lëvizte kokën. Lotët e pengonin të shihte qartë, por ajo e dallonte fare mirë Sherifen, si luhatej, si lëkundej nga breshëria e plumbave. Mbi trupin e saj u rrëzuan flokët e verdhë të Shqipes me kordonin e kuq si gjaku, e kordoni u bë më i kuq se gjaku i Shqipes. Kushërira Sofije me Hajrijen u këputën menjëherë e nuk u ngritën më …

Rahimja dridhej e tëra. Dridhej, vetëm dridhej, megjithëse ishte korrik. Nuk e kuptonte se ç’donin t’u bënin tjetër Vukoja me xhandarët atyre që ishin shtrirë në bar, kur asnjëra nuk lëvizte më. Po ku mund ta dinte një fëmijë, se edhe të vdekura do t’i mundonin duke i copëtuar me bajonetë e sakicë, si të marrë mendsh? Jo, kurrë nuk mund të dinte një vajzë e vogël, se armiku ishte më i egër e më i tërbuar se ujku, se ai kënaqej duke copëtuar duart e foshnjave e grave, se ai qeshte, kur e bënte këtë punë të zezë?

Rahimja, e strukur ndër shkurre, nuk lëvizte fare. Nuk do të luanin më as me të motrën, as me Shqipen. Pylli ishte i heshtur, thuajse asgjë nuk kishte ndodhur. Rahimja rrinte e fshehur, e tmerruar, e uritur dhe nuk besonte që ata të mallkuar po iknin.

Dhe për një hop heshtja u bë e mundimshme. Ishte vetëm, krejt e vetme Rahimja. U ngrit e çjerrë e si e dehur shkoi duke u mbajtur mbi atë grumbull të vrarësh. U soll e u përsoll rreth tyre. Thirri motrën, nënën, gjyshen, Sofijen e Hajrijen. U thirri e thirri dhe zëri i dobët përcillej nëpër pyll. Shkonte e vinte nëpër të. “Nanë! o nanë!” Ahishta ishte e shurdhër. E dita po ikte. Vajza po dridhej nga frika. Nuk dinte nga të shkonte. U kujtua se Mihanes i rridhte gjaku nëpër rrugë. Që nga shtëpia i ishte hapur plaga e Rahimja e shikonte si pikonte gjaku. Rahimja nuk e kuptoi se si u nis nëpër gjurmët e gjakut të Mihanes. Edhe e vdekur iu bë dritë nëna e shkretë. Rahimja ecte. Në fillim me kujdes, pastaj filloi të vraponte. Vrapoi deri afër shtëpisë, rrëzë Çiçavicës. Ajo e dinte që ia kishin përmbysur tasin me qumësht te pusi.

“Po, ç’bëhej atje? Ç’bëhej atje?”- pyeste veten Rahimja. Përse ia bëjnë me shenjë ato vajza lart në pemë? Përse ia bëjnë me dorë të mos shkojë asaj rruge?! Rahimja ishte e hutuar. Lotët nuk i pushonin. Uria po e gërryente, nuk kuptonte asgjë. Vetëm kur ishte fare pranë shtëpisë, një xhandar i tha: “Aty është djegur Azem Galica!” Aq tepër u drodh Rahimja, sa nuk iu largua dot xhandarit, që e rrëmbeu dhe e hodhi në zjarr. Rahimja u ngrit e tmerruar. Vetëm duart iu dogjën. Pëllëmbët i ishin rrjepur nga zjarri. Vajza nuk e dinte nga i erdhi ajo forcë për të ikur nga sytë këmbët. Vonë e kuptoi përse ia bënin me dorë vajzat e vogla lart nga pema. “Mos shko asaj udhe!”

Rahimja ikte. Ikte larg nga shtëpia, që digjej flakë. Duart i përvëlonin. Nuk mund të shkonte më tej. Ishte futur në një fshat të shkretë, pa njerëz. Rahimen po e kaplonte frika. Filloi të qante me të madhe. Thërriste e bërtiste si në një shkretëtirë. “O nana ime, ku je?” Megjithëse i kishte parë të gjitha me sytë e saj, Rahimja prapëseprapë nuk e kuptonte dot se nëna nuk e dëgjonte dhe nuk do ta ndihmonte, siç kishte bërë përherë. Vetëm kur zëri i ishte ngjirur krejt, doli një plakë e moçme nga një shtëpi dhe i foli: “Hajde te nana, oj çikë!” Ajo plakë nuk ngjante fare me Sherifen. Ishte tepër e moçme, me fytyrë si pergamenë.

Rahimja qante me të madhe. Nuk mund ta duronte më dhimbjen e duarve të rrjepura, urinë dhe atë dhimbjen tjetër, që nëna nuk i përgjigjej kur e thërriste.

– Ç’të kanë duert? – pyeti plaka.

– Jam djegë, – tha Rahimja e i tregoi përmes dënesave se ç’kishte ndodhur atë ditë.

-Të ka marrë uria?

– Më ka marrë, sa nuk po duroj dot, – tha Rahimja.

Hynë në shtëpi. Plaka ia fashoi duart e i dha të hante. Vajza deshi ta mbante bukën me duart e lidhura, por ato i dhimbnin fort. Por zemra i dhimbte edhe më shumë. Nuk e dinte a do të mundej nëna e gjyshja të ngriheshin edhe një herë. A do të munden ta marrin rrokaqafë dhe t’i tregonin atë përrallën e moçme, për atë trimin që edhe kur e prisnin armiqtë troha-troha, ai ngrihej e luftonte përsëri.

– Ma kanë pre nanën, gjyshen e motrën, copa-copa, – filloi të qante përsëri Rahimja, – Hajde të shkojmë te nana! A thue po fle nana? A thue do të ngrihet?

– Ikim, çikë, ikim, – tha plaka dhe mori me vete një torbë me bukë. E pa ikur larg, ia behën xhandarët e krajlit.

– Ikim çikë, se këta janë trenue krejt e po na djegin bashkë me shtëpinë.

U err. Shtëpitë e fshatit u dogjën njëra pas tjetrës. Rahimja ishte tulatur në gjoksin e rrasët të plakës. Qielli dukej i përflakur, si të qe ditë.

– Tash ka me ua tregue vendin Azemi, mos ki dert! – tha plaka, ndërsa shtrëngonte në krah Rahimen, që dëneste herë pas here.

– A i sheh baca çka po bajnë?

– Azemi i sheh të gjitha.

– Oh, nanëloke, po përse nuk bante za, kur po i kullonte gjaku nanës sime?

– Ka me i pa për midis flakëve, çika ime. Këto flakë ndriçojnë tash natën e Kosovës e duken deri në majën e Çiçavicës. E veç kur t’ia behë Ujkani me kalë si shqipe mali!

– Bacë Ujkani e ka sjellë gjyshen te ne.

– Bacë Ujkani do të vijë edhe këtu. Ai vjen përherë këtu. E unë nuk largohem kurrë pa ardhë Ujkani. Fli, bija ime! Ja, te ky mullar me bar nuk na gjen njeri veç Ujkanit e Ujkani do të të çojë tek Azemi e te dada Shotë. Fli, e mira ime! – tha plaka e filloi të mërmëriste:

“Hasmi don me na farue,

Me na i mbytë fëmijt në djep,

Me na i vjer trimat në plep.

Na ndrron gjuhë e na ndrron zakon,

Na i çon djemtë në hapsanë …”

Kënga ishte si një thatësirë e shkretim. Rahimja ishte e lodhur dhe e këputi gjumi. Gjithë natën fjeti e strukur në gjoksin e lokes . Vetëm kur u zbardh e dielli filloi të ndriçonte, Rahimja hapi sytë. Nuk po e kuptonte ku ishte. Kush e pati sjellë këtu? Ajo prekte plakën, rrobat, trupin.Apo kish parë vetëm një ëndërr të llahtarshme? Po nëna, ç’bënte atje? Ç’bënin atje, të gjithë mbi barin e skuqur nga gjaku?

U zgjua edhe lokja e plakur shumë,shikonte vajzën me sytë e saj të vegjël, si të shuar, dhe ia lëmonte flokët me dorën e ashpër. E dinte lokja se përse ish si zog i truar e vogla. E dinte se do të kërkonte motrën, nënën, Sherifen.

– A po të dhembin duert, bijo?

Lokja e pati njohur Nezir Radishevën, një trim i hedhur e i zjarrtë, edhe nusen e tij të bukur Mihanen, edhe Sherifen. Sherifja mund të ishte bija e saj nga mosha. Lokja ishte mpirë në vite të largëta e vdekja e pati harruar. E pati harruar, që të shihte ç’po sheh. Truallin të shkretuar nga flakët. S’ kishte më flakë, vetëm shkrumb e hi. Kishte mbetur tek-tuk ndonjë tra i madh, i padjegur deri në fund.

Ujkani ishte i tëri i pluhurosur. Rahimja mbahej fort pas tij. Kali turfullonte e linte pas dhimbje e derte, shkrumb e flakë. Ujkani kishte një peng të madh që nuk arriti me kohë me armë te Sherifja. Pushkët i vareshin dhe e pengonin të ecte me revan. Dhe ai kishte një duf të çmendur.

Ky mëngjes do t’i binte në ballë Azemit. Ujkani nuk deshi ta shpinte lajmin në Çiçavicë. Po nuk kishte njeri tjetër veç tij që t’ia tregonte këtë gjëmë. Ai kishte vrapuar me vajzën e vogël, deri në pyll. Kishin hapur varret. Ujkani kishte varrosur në jetën e tij shumë njerëz. Po nuk e kishte pasur kurrë në shpirt atë makth. Ujkani ishte burrë i vjetër. Gruaja kishte qenë e shenjtë për të. Gruan nuk e kishte vrarë kurrë e aq më tepër, masakruar shqiptari. Ujkani varrosi në pyllin me ahishtë katër gratë e dy foshnjat e njoma.

Ai mbante me vete një fëmijë, që kishte jetuar brenda një dite sa për një shekull.

Një fëmijë, në sytë e së cilës ishte luajtur një tragjedi e përgjakshme. Ai fëmijë nuk do ta harronte kurrë ç’kishte përjetuar, e do ta përcillte ndër breza gjëmën e Kosovës.

Gruaja nuk po e mblidhte dot veten. Nuk ishte hera e parë që brenda një dite shkatërrohej gjithçka. Gjithçka mund të përmbysej brenda një çasti, jeta e një njeriu, e një familjeje apo e një fisi. Kjo ishte moti e njohur. Shota nuk e fshihte dot, nga vetja të paktën, që po dridhej e tëra. Nga të tjerët tashmë duhej t’i fshihte ndjenjat e mendimet, sepse në sytë e saj shihte Azemi. Burri vërtet është shumë i fortë e trim, po do të bëhej më i fortë e më trim, në qoftë se sytë e gruas nuk përcillnin dëshpërimin. Nuk mund ta fshihte Shotë Galica se qenka e vështirë të jetosh kështu, krejtësisht për të tjerët dhe aspak për vete.

Azemi dhe e gjithë çeta e kishin dëgjuar Ujkanin, pa marrë frymë, krejt si të ngrirë. Shota e shtrëngonte Rahimen në krahë e dëgjonte fërgëllimën e trupit të saj të hajthëm, të njomë, dhe mendonte se megjithëse kishin parë shumë, kjo ishte e tepërt. Të vrasësh gra e fëmijë, të masakrosh foshnja e nuse të reja, kjo do të thotë të bësh luftën e ulët të frikacakut.

Balli i Azemit, i akullt, i ftohtë, nën dritën e hënës në lartësi të Çiçavicës. Çiçavica, si një kullë e lartë, shponte qiellin e fshihte nëpër honet e saj kujet dhe gjëmën, që të mos ligështonte zemrat e burrave. Ujkani me duart e veta kishte varrosur gra e foshnja. Gjashtë me radhë. Tani e shikonte me çudi Rahimen, që e shpëtoi lakmia e Vuko Stankoviqit. Rahime Radisheva do të ishte varri i shtatë.

Ujkani me pak fjalë kishte thënë: “Ne gruen nuk e vrasim”. Kishte vërtet një kanun të shkruar, që gjakun e gruas e çmonte më pak se atë të burrit, po kishte edhe një kanun të zemrës, që nënën, zonjën-mëmë të të parëve, e çmonte sa jetën. Azemi vetëm heshtte. Ishte heshtja për gjashtë varre, më e rëndë se vetë vdekja. Brenda saj ndrydhej urrejtja. Urrejtja dendësohej në shpirt, si një natë e errët dhe e ftohtë dimri. Shkreti e dimër në korrik. Shota nuk donte që acari të ngrinte zemrën e Azemit. Veç gruaja e dinte. Zemra është zemër. Edhe prej stralli po të jetë, me të nuk mund të luash e të tallesh me të. Jo, nuk mund të luash kurrsesi. Shota e dinte se nën heshtje burrat ndrydhnin kujën. Mjerë kush nuk e di si fshihet nën heshtje dhimbja! Mjerë kush nuk e di si shpërthen ajo, sapo që çlirohesh prej saj!

Azemi u tha: “Nesër jemi për rrugë, burra, e tash duhet të flemë!”

Ujkani u ngrit ngadalë. Burrat e çetës e ndiqnin Ujkanin me sy. E dinin që Ujkanët kanë një përrallë a një legjendë të hershme. E dinin se Ujkani ka luftuar dikur krah Sulë Vokshit, Mic Sokolit, e në krah të Sefë Koshares. Ishte plak i lashtë tashmë Ujkani, por kur u ngrit në këmbë, i gjatë, si plep, i papërkulur, i drejtë e krejt i zbardhur, u ngritën edhe Azemi dhe shokët e çetës.

“Betohemi burra, – u tha Ujkani, – japim besën e burrave”, (dhe zëri i dridhej pak e duart gjithashtu, se nuse e pati sjellë Sherifen në kullë dhe emrin të katër djemve të Bejtë Galicës ua pati vënë e nga të katër, gjallonte vetëm Azemi).

“Japim besën e burrave dhe jetën e familjeve e të fëmijëve, po kurrë nuk e pushojmë luftën derisa ta shpëtojmë Kosovën. Gjak për gjak! Vdekje për vdekje!” – gjëmoi zëri i çetës. Çiçaviea i përcillte fjalët: “Gjak për gjak! Vdekje për vdekje!” Nata ishte e qetë, e kulluar si loti. Qielli ishte plot me yje. Burrat u mbuluan me zhguna dhe përsëri ra heshtja. Shota me Azemin ishin krejt pranë e në mes tyre Shota vuri Rahimen. E mbështolli vajzën dhe e la midis. Azemi zgjati dorën e për një kohë të gjatë nuk e lëvizi nga flokët e së mbesës.

– Do ta përcjellim me Ujkanin në një vend të sigurt, – tha ai.

Gruaja heshti. Ajo kishte humbur vëllezërit e babën, kishte parë shtëpinë e saj të shkrumbuar. Nuk kishte asnjë lajm nga nëna. E dinte që fshihej diku nëpër Drenieë, por Azemit tani nuk i kishte mbetur më asnjeri përveç Rahimes, që prapëseprapë ishte bijë e vëllait të Shotës, Nezir Radishevës. As nënë, as motër, as vëllezër, as nipa e mbesa. Të gjithë të shkretuar. Shok e familje për të ishte çeta. Vatër – malet e Kosovës, nënë – Shqipëria!

Shota vërente fytyrën e Azemit. E tundonte dëshira ta shtrëngonte fort në krahët e saj, sepse kishte një ëndërr që të ishte nuse, që kullën e Azemit ta mbushte me fëmijë, me gëzim, me dasma. Shota u drodh kur iu kujtua dasma, dasma dhe nusja që shikonte thuajse çdo natë në ëndërr. Ajo dasmë u bë ëndërr e përhershme. Shota kishte frikë të flinte, se do t’i vinte nusja me djalin, se do të fillonte kënga, se do të ngrihej Azemi në valle e do ta pyeste: “A po qan, a po këndon, Shotë Galica?”

Azemi e mbante ende dorën në flokët e Rahimes. Rahimja flinte krejt e qetë. Në fytyrën e zbehtë të Azemit herë pas here ngjitej gjaku me vrull, i përflakur e ia digjte faqet prej hidhërimit. Tëmthat i rrihnin fort e për herë të parë, Shota pa lot në sytë e tij, lot që i kapërdinte bashkë me dhimbjen e me shkretinë e shpirtit. Ajo donte të klithte:

“Azem, zemër, jeta ime!” Po nuk lëvizte, si të qe e mpirë. Azemi u kthye në krah. Bërrylin e mbështeti në njërin gju e faqen në shuplakë të dorës. Nga lëvizja e lehtë e shpatullave e nga qafa krejt e ngrirë, e palëvizur, Shota e mori me mend, se ai nuk donte ta shihte që po qante. Më e mprehtë se çdo herë tjetër, si një ulërimë që shkulej nga thellësitë e shpirtit të saj, i erdhi britma: “Azemi do të mbetet trung i thatë. Azemi çdo ditë shkon drejt vdekjes e çdo ditë mund të vdesë po prej gjakut të tij kurrkush nuk do të merrte gjak”. Kulla ishte djegur e djepi ishte përmbysur. Fisi i qe shuar. Dera e mbyllur me ferrë, ku veç qyqja kuket. Askush nuk do të thoshte dikur: Ky është biri, nipi e stëmipi i Azem Galicës. Atëherë, Shotë Galica e pa dasmën për herë të parë zgjuar, në çdo detaj të saj, me një qartësi të çuditshme. Ajo po shikonte me sy të hapur pa mëshirë gjithçka. Dasmorët ishin të gëzuar. Qielli i Kosovës krejt i pastër. Mullarët e barit shtriheshin qetë mbi fushën e paanë e të gjelbër, të veshur nga mjegulla e kaltër. Midis këngës e dasmës valëvitej flamuri me shqiponjën, që printe krushqit në ballë. Flamuri ishte i kuq si gjaku i Sherifes, i Mihanes e i Shqipes. E nusja krejt e shtangur midis krushqve … Nuse e bardhë, si drita, e mbështjellë nga turma e grave rreth e qark. Çikat ia shtrojnë rrugën me lule dhe e zbresin nga kali. Kalin e bardhë e mban prej freri Ujkani. Si mund të shihej ëndrra me sy hapur? Nuses i vunë në prehër një djalë pesëvjeçar. Ai ishte djali i tyre. Ishte rritur djali dhe i qeshte Shotës nga prehri i nuses.

“U shtoftë shtëpia juej me djem dhe u rritshin me prindër!”, thoshte Ujkani dhe ngulte bajrakun.

Shotës i vinte të ngrihej, se nuk e mbante dot klithmën e dyzimit të vetes. Po për çudi, me një krismë të jashtëzakonshme, ajo ishte ndarë tashmë plotësisht në Shotën-nuse të bardhë e të brishtë, dhe ishte kthyer në Shotë Galicën.

“Dhimbjen e lindjes e kam provue, – tha Shotë Galica, – asht ma e fortë se dhimbja e plumbit, po e kisha durue dymbëdhjetë herë me radhë, si Baftije Seferi. E ti, nuse, që po të fërgëllon shpirti e trupi për Azemin, asnjë fëmijë kurrë nuk mund t’ia japësh.”

Shota nuk duroi më. U kthye me kujdes nga Azemi. Shihte vetëm plisin e tij. Pak i mënjanuar plisi. Dora e ngrirë. Dhe ai krejt i ngujuar, si shtatore. “Plisi i burrave të Kosovës e ka marrë emnin nga toka. I bardhë asht, si bora e bjeshkëve. Plisi mban emën toke.”

Ajo ishte një natë e gjatë dhe e kthjellët. Shumë yje lodronin mbi Çiçavicë. Bari i gjelbër i shtruar me lule, Rahimja e vogël që flinte. Lule ishte edhe Shqipja, Zoja, që si një lulëkuqe kishte rënë në prehër të Mihanes. Shota e shihte Sherifen me sy të përlotur dhe Shqipen që zgjaste duart drejt saj: “Më merr me vete, dada Shotë!”

“Të kesh fëmijë, do të thotë të flesh. Të flesh e qetë mbi vdekje e kukamë. E unë due medoemos një djalë. Një bir, që vdekjes t’i thotë: ndal! Që tupanë të bien brez pas brezi në kullë: “O prite Azemin, të birin, të nipin, e të birin e të nipit, në tokën që plisa të bardhë na ka dhanë. Plisa të pastër si zemra, që zemra akull të mos i ngrijë Azemit, që vdekja e ndjek në çdo hap. Përpëlitu sa të duesh ti, nuse e Azemit”, – ngulmoi Shota me zemërim.

“Thonë se je trime e çartun ti, Shotë Galica, – foli nusja, që luhatej e përlotur, – se plumbin me plumb e ke nxjerrë prej varrës. Po unë çdo gjymtyrë të këtij trimi fort e due. E malli më djeg si zjarri në shpirt për të. E në qoftë se do, më merr jetën, po jo atë burrë. Nuk mund kurrë ta ndaj me një tjetër Azemin, për këtë qiell e për këtë dhe!”

“Shuej ti, nuse! Kosova ka çika të reja, të bukura e ti mund të mbjellësh vetëm vdekje. Po na vrasin. A nuk e ndien si po klith Kosova:

“Hasmi don me na farue,

Me na i mbytë fmijët në djep,

Me na i vjerë trimat në plep.”

Trimat flinin. Azemi heshtte. “Ti dashke që gur në lis të mbetet Azemi?” – tha Shota me rrëmbim.

“Edhe ti aq të lehtë nuk e paske, o komite e vjetër, – iu përgjigj ajo tjetra, – po të shoh që po të thinjen flokët për çdo dekikë e po plakesh në çast, aq sa Azemi nuk do të mundet të të njohë ma.”

“Azemi dhimbjen e ndrydh në shpirt. Po gjaku i ri i zien ndër dej. Në çdo çap lufton me vdekjen. Ai e ka të fortë dorën e nusja duhet t’i sjellë jetë, kurse ti je tharë në rranjë”, – foli Shota me kërcënim.

Por ajo tjetra, ajo nusja e brishtë, që kukaste brenda saj, po e shtrëngonte fort me duart e holla, po e mbërthente për gryke, po e shkundte e tmerruar.

“Njeriu për një çast i humbet të gjitha. Po ti ma mirë më vrit, nagantin në dorë e ke, o trime e Galicës, e plumbin me plumb e ke nxjerrë prej varrës. Më vrit, se nuk duroj dot, ta ndaj Azemin me një grue tjetër!”

“Plumbin me plumb do ta nxjerr nga zemra, vetëm të të dërrmoj ty”, – gati sa nuk klithi me zë të lartë Shotë Galica dhe pa edhe njëherë ndoshta për të fundit herë, me sytë e mendjes Galicën dhe dasmën me një qartësi të tejdukshme.

“Dasma të kemi e të mos mbesim kurrë pa to!”

Shota i binte sharkisë. Azemi ishte përzier në valle. Azemi u shkëput nga vallja e dorën mbi sup ia vuri gruas.

“A po qan, a po këndon?” – e pyeti.

“Po këndoj, Azem! Hasmi nuk mundet kurrë me na farue. Se ne jemi si bari, kur e kositin, ai përtërihet.”

Flamuri valëvitej e valëvitej në kullën e Galicës.

“Veç po e mashtron veten, o Shotë Galica (shtrëngohej ajo tjetra brenda saj). Unë e kam zemrën tande në dorë. Ajo pikon gjak. E gjaku asht aq i hidhëruar, sa edhe gjarpnin e kishte helmue.”

“Ti s’ke pse vikat si bishë e plagueme, që çjerr me thonj! – briti Shota.

– Hiqi thonjtë nga zemra ime! Hiqi, që t’i shpëtosh helmimit! Ti do ta lash trung të thatë këtë burrë. Këtë trimni të mos e përtëritsh! Këtë bukuri e urti, të mos i trashëgosh!”

Shota nuk e dinte që përpëlitej. Kujtonte se këtë betejë, ndoshta më të vështirën e jetës së saj, po e bënte “krejt e qetë”, e palëvizshme, ndërsa yjet që regëtinin po humbitnin një e nga një. Po zbardhte dita në Çiçavicë.

– Shotë, – i tha Azemi. – E di që nuk fle.

Shotës iu nderën të gjitha pejzat e trupit. Donte të ngrihej, ta përqafonte e ta puthte me zjarr dhe të shpëtonte nga kjo barrë, që e kishte thinjur patjetër brenda një nate e që e çonte aq larg prej tij, kur Azemi nuk ishte veç dy hapa më tej. Por ajo ishte Shotë Galica. Mbërtheu duart përtokë e tha:

– Nuk po fIe, Azem.

– Shotë, – i tha përsëri Azemi. – E di pse nuk fle e ç’të mundon.

– Jo, Azem. Nuk mund ta dish kurrë.

– E di, fisnike, – tha Azemi, – e lexoj në ballin e fIokët e tu. Por ajo që po mendon, nuk bahet kurrë.

– Ajo që po mendoj, do të bahet, Azem, – ngulmoi Shota e shtiu me nagant.

Shokët e çetës u ngritën nga gjumi.

Ujkani pyeti.

– Ç’ asht kjo krismë?

– Krismë dasme, – tha Shota.

Ishte gdhirë tashmë e ata po vështronin pak të habitur Azemin e Shotën që ishin në këmbë, përballë njëri-tjetrit. Rahimja e vogël midis tyre ishte në gjumë. Asnjeri, as vetë Azemi nuk po lexonte dot në sytë e gruas atë pyetje që e kishte munduar aq kohë nusen e tij: “A po qan, a po këndon, Shotë Galica?”

twitter
Follow
facebook
linkedin

Fjalë kyçe: Eglantina Mandija

Komentet

Cancel reply

Lajme të ngjashëm

DITA E SHENJTËRIMIT TË NËNË TEREZËS – Fjala në anglisht nga Eda Zhiti –

Organizata “Care for Albania/ Kujdesu për Shqipërinë” në Chicago, SHBA, organizoi këto ditë një takim, që i kushtohej shenjtes shqiptare Nënë Tereza.
Në Mayslake Peabody Estate, në Oakbrook, në sallën e madhe, u mblodhën shumë shqiptaro-amerikanë, të ardhur nga të gjitha trojet shqiptare, nga diaspora e re dhe e vjetër, të rinj, fëmijë dhe të moshuar, të besimeve të ndryshme dhe të racave të ndryshme, amerikanë, ashtu siç përbashkonte Nënë Tereza.
Presidentja e “Care for Albania/ Kujdesu për Shqipërinë”, Dr. Sonila Sejdaras, në fillim tha se në punën e tyre frymëzoheshin nga Nënë Tereza dhe donin të ecnin në gjurmët e saj dhe më pas vazhdoi për misionin e Nënë Terezës në Chicago, ku ajo vinte…
Eda Zhiti foli për shejtërimin e Nënë Terezës, kishte qenë në Vatikan në ditën e kanonizimit dhe është autore e një libri të kësaj ngjarje të madhe, të botuar në Itali.
Shkrimtari Visar Zhiti në fjalën e tij shtjelloi lidhjet e Nënë Terezës me shqiptarët dhe marrëdhëniet dramatike me Shqipërinë.
Kumtesat u mbajtën në gjuhën angleze dhe shqip.
Takimin e drejtoi Taip Bes Hiri, ai tha se ishte andej nga vinte dhe Nënë Tereza, ndjehej bashkëqytetar i lumtur i saj.
Dy vogëlushe, Valentina Gonxhe-Tereza Casacchia dhe Christine Prifti ishin të veshura si Nënë Tereza të vogla, njëra me kostumin popullor si në fëmininë e Nënë Terezës, kurse tjetra me të bardha si motër misionare dhe recituan vargje dhe thënie të sajat.
Pianisti i ri, Leart Shabani, luajti në piano himnin “Porsi fleta e Ejllit t’Zotit” me muzikë të Lec Kurtit dhe fjalët të At’ Gjergj Fishtës dhe Ave Marian e Preludit nga Johann Sebastian Bach.
Ishte dita Kur Nënë Tereza ishte shpallur “Qytetare Nderi”, që vetëm 7 veta e kanë këtë titull në të gjithë historinë e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, ndërsa në Shqipëri, në Katedralen e Shkrodrës lumturoheshin me Dekret të Papa Françeskut edhe dy martirë të tjerë shqiptarë, At Luigji Paliq dhe Dom Gjon Gazulli.
Veprimtaria “Nënë Tereza – Ikona Globale e dhembshurisë dhe e shërbimit”, e organizuar nga “Care for Albania/ Kujdesu për Shqipërinë”, la mbresa të fuqishme në të pranishmit, pati jehonë ndër shqiptarë dhe amerikanë dhe dha mesazhe paqeje dhe përkushtimi, shpalosi vlera me kulturë dhe art të shqiptarëve në Chicago.

DITA E SHENJTËRIMIT TË NËNË TEREZËS
– Fjala në anglisht nga Eda Zhiti –

MOTHER TERESA CANONIZATION DAY.

We were in the Vatican, in the most beautiful square of the Catholic world, in Saint Peter’s, when Mother Teresa was to be canonized.
I cannot say how blessed we were to be there, and in full disclosure, we were very much front and back, working on behalf of Albania there, as my husband worked as the head of the Albanian Embassy in the Holy See at that time.

There was so much light and emotion that Sunday, September 4, 2016. More than 120,000 pilgrims, coming from all continents, waving the flags of the Vatican, but also of Albania, Kosova, India, Europe and America
The crowd stretched all the way to the Tiber River bridges and no one could see where the end was. It looked like a sea of people.
During the Canonization mass for Blessed Mother Teresa, Cardinal Amato – the Prefect of the Congregation for the causes of saints presented a biography of the Church newest Saint in the presence of Pope Francis. He said:
“This humble nun, to whom countless number of people turn, affectionately calling her “Mother Teresa”, is the Blessed Soul we are presenting to your Holiness today so…, the whole world may contemplate her, ask her intercession, and imitate her in charitable works. Throughout her life, following the example of Christ the Good Samaritan, she was always close to anyone she encountered who was in need, sharing in the suffering of those who live on the extreme outskirts of society and witnessing to God’s boundless love for His people. (Vatican Radio-Catholic news).
Blessed Mother Teresa of Calcutta was born Agnes Gonxhe Bojaxhiu in Skopje, to a family of Albanian origin. As an adolescent she became ever more active in her parish while her vocation to give herself totally to the Lord grew. Leaving her family, she was received as a Postulant in the convent of the Blessed Virgin Mary of the Sisters of Loreto, near Dublin.
Sent to Darjeeling, in India, at the end of her novitiate, she made her final profession and took the name of Teresa. She served as a teacher and spent 17 years at Saint Mary’s Bengali Medium School, near Calcutta.
While travelling by train from Calcutta to Darjeeling, she received what she defined as “the call within the call”: an intuition to begin a religious institute that would “satisfy the infinite thirst of Jesus on the Cross for love and for souls by working for the salvation and the sanctification of the poorest of the poor”.

She opened houses of mercy first in India where not only the poverty was extreme, but so was also the thirst for God, to continue in Latin America, in Europe.
Then it was the turn of the Middle East: At Amari, at Gaza, then to Yemen where there had been no Catholics for many centuries. The government accepted Mother Teresa’s conditions and she said: “After six centuries Christ has returned among these people”. In Asia, In North America, In central America and Africa.
Mother Teresa said about herself and about the Missionaries of Charity: “I know that we are merely a drop in the ocean of human misery and suffering, but if it were not for this drop, human misery and suffering would be even greater…”
Mother Teresa always sought to involve many people doing something good for God.
She founded various branches of her Congregation:
⦁ The Missionaries of Charity Sisters;
⦁ The Missionaries of Charity Brothers
⦁ The International Association Co-workers of Mother Teresa, approved and blessed in 1969 by Pope Paul VI.
⦁ The Missionaries of Charity Sisters – contemplative branch
⦁ The Missionaries of Charity Brothers – contemplative branch
⦁ The Missionaries of Charity Fathers…

Mother Teresa was canonized nine years after her death
According to the Vatican law, the first miracle attributed to a candidate for sainthood means beatification can be conferred. Recognition of her first miracle resulted in Mother Teresa’s beatification in 2003. Monika Besra’s healing, from an incurable stomach tumor happened after a sister placed a medal that had been touched to Mother Teresa’s body on Monica’s stomach.

We attended as pilgrims the Beatification mass too. We also had with us the prayers of Mother Teresa, which my husband published for the first time in Albania. And a portrait of Mother Teresa, which our son had drawn when he was three and a half years old, with several crosses in a background of different colors, which the Vatican newspaper “Osservatore Romano” would publish, commenting that “those crosses represent the human races united by Mother Teresa, and the drawing of this child is stronger than the treaties of statesmen”.
Let’s continue with her canonization. A second miracle followed so canonization and entry into sainthood took place.
Mother Teresa’s second miracle was curing a man who had brain abscesses
In 2008, Brazilian Marcilio Haddad Andrino was close to death. An infection had left his brain with abscesses and accumulating fluids, and his worsening condition made him fall into a coma. His wife, Fernanda, prayed to Mother Teresa for help, she put Mother Teresa relic on Marcilio’s head, where he had the abscesses.
While Andrino was taken into surgery room, he woke up and stated, “What I am doing here?” His wife’s prayers were answered as Andrino made a fast and complete recovery.
As before, the Congregation for the Causes of Saints and a medical committee examined the case. No medical explanation was discovered for how Andrino had been cured. In 2015, his recovery was deemed to be Mother Teresa’s second miracle.

This is what the Holy Father said that day:
“Mother Teresa, in all aspects of her life, was a generous dispenser of divine mercy, making herself available for everyone through her welcome and defense of human life, those unborn and those abandoned and discarded. She was committed to defending life, ceaselessly proclaiming that “the unborn are the weakest, the smallest, the most vulnerable”. She bowed down before those who were spent, left to die on the side of the road, seeing in them their God-given dignity; she made her voice heard before the powers of this world, so that they might recognize their guilt for the crime – the crimes! – of poverty they created. For Mother Teresa, mercy was the “salt” which gave flavor to her work, it was the “light” which shone in the darkness of the many who no longer had tears to shed for their poverty and suffering. Her mission to the urban and existential peripheries remains for us today an eloquent witness to God’s closeness to the poorest of the poor. Today, I pass on this emblematic figure of womanhood and of consecrated life to the whole world of volunteers: may she be your model of holiness!”

I wanted to collect the emotions and sentiments of everyone who was there, but that would have been impossible. Then I thought: What about the women? There were thousands of them too. That was also impossible. I suddenly had the idea to make an anthology with the impressions of the women of the Diplomatic Corps only, of the women ambassadors and the wives of male ambassadors. I thought taking even a sentence from each one would be a great testimony about that great day.
I felt it was my duty as a Catholic, also as a compatriot of Mother Teresa. And I started writing to all of them. And they were kind enough to answer me.
Thus, a book was created.
The women who brought their impressions and reflections about Mother Teresa included the wife of the Ambassador of Italy to the Holy See and the wives of other ambassadors from Japan, Austria, Poland, France, Slovenia, etc… the
Ambassador of the United Kingdom, Bosnia, the European Union, from African countries.
I also included thoughts and reflections of two Albanian nuns, Elena and Majlinda, as they are truly spiritual ambassadors of Saint Mother Teresa.
The women authors brought a variety of memories, prayers in the presence of and with Saint Mother Teresa, their meetings with her; one of them even shared about a not so pleasant moment , when she had been arrested, in a former socialist country; another recalled what the Cardinal of her country had told her when he had come with Mother Teresa to Albania, even sharing how they had met the widow of dictator Hoxha, and how Mother Teresa had asked her for a house for her sisters of charity.
“The one who pays the most will get it,” the widow of the dictator had said, implying that this was the nature of your system, in a capitalist world.

And Mother Teresa replied: “Don’t you understand that I want to give you the chance to show kindness?”
Albania has paid the highest price of all. But blessed be the land that also gave the world Mother Teresa, who not only is an example of how to not let go the chance to show kindness, but it brings goodness and spreads it.

***

On the day of her canonization “The voice of Pope Francis seemed to spread with the white wings of doves and stopped in the nest of every heart”, – that was a sentiment I entered in my book:
My book was published in Italian by “Libreria Editrice Vaticana” under the title “Day of Saint Mother Teresa” and I shared few things from the book here.
Mother Teresa is the most famous woman on the planet thanks to the divine love she still spreads, but how does she unite the world? With her prayers. With the mission she fulfilled.
Faith in action – would become Mother Teresa’s mission and she would later be called the greatest investor of smiles.
I also like to call this day “A holy day of Mother Teresa” All days, in fact, are like this: they carry the light of her soul, that spirit.
I close by praying every day with love:
May Saint Mother Teresa be our model of holiness.
Thank you!

NËNË TEREZA ME SHQIPTARË – Për të na mësuar të duam. – Nga Visar ZHITI

NËNË TEREZA ME SHQIPTARË
– Për të na mësuar të duam. –

Nga Visar ZHITI

Nënë Tereza shërbeu si misonare e dashurisë në Indinë e largët dhe hapi shtëpi bamirësie nëpër botë, iu dha çmimi Nobel për Paqe, u shpall shenjtore e shekullit XX, u bë gruaja më e njohur e planetit duke i takuar gjithë njerëzimit, – faleminderit që e patëm, – ndërkaq ajo deshi dhe mundi të mbajë lidhje përjetë me shqiptarët, të forta dhe shpirtërore dhe ta thotë hapur, kurdo që duhej, se jam shqiptare.

FAMILJA E NËNË TEREZËS

Kur Shqipëria ishte nën Perandorinë Osmane, pra nuk e kishte fituar ende pavarësinë, në një nga katër nënndarjet administrative të saj, në Sanxhakun e Shkupit siç quhej, pikërisht në qytetin e Shkupit, sot kryeqytet i Maqedonisë së Veriut, por atëhere nuk kishte Maqedoni, në një familje shqiptare me mbiemrin Bojaxhiu, Nikollës – mirditor, që kishte ardhur nga Prizreni – dhe të shoqes së tij, Dranes – nga Dukagjini i Gjakovës, – u lindi fëmija i tretë, në 26 gusht të vitit 1910, vajzë dhe i vunë emrin e bukur shqiptar: Goxhe. Dhe e pagëzuan menjëherë të nesërmen, se ishte shumë e dobët dhe s’dihej a do të rronte. Por ajo do të bëhej shenjtja Nënë Tereza Familja e Bojaxhinjtë njihej për virtytet dhe besimin dhe traditat. Kolë Bojaxhiu merrej me tregti, por ai do të ishte dhe themeltar i teatrit të qytetit të Shkupit, anëtar i bandës muzikore, ndërkaq veprimtar i çështjes kombëtare shqiptare, prandaj dhe e helmuan shovinistët, kur kthehej nga mbledhje nga Beogradi.
Të mbetur jetimë, Goxhja e vogël, motra e saj Agia dhe vëllai Lazer, do të rriteshin dhe edukoheshin nën kujdesin e nënës Drane, sa e dhëmbshur, aq dhe e paepur, e duruar dhe kurajoze, të cilat i trashëgoi dhe e bija, Gonxhia. Shpesh fëmijët e saj, për t’u marrë me diçka të dobishme, që të mësonin, jo vetëm të argëtosheshin, ajo i merrte dhe i çonte, ku? Në një shtëpi të varfër, ku njiheshin, të bënin punët atje, të pastronin, të lanin, të ndihmonin ata që s’mundeshin.
Gonxhja mësimet e para i mori në një shkollë shqipe në Shkup, më pas në gjuhën serbo-kroate se s’kishte më shqip. Pasionet e adoleshencës së saj ishin: të bëhej mësuese, të shkruante dhe recitonte poezi si dhe muzika, ajo luante në mandolinë. Këndonte këngë shqip, p.sh., ato të kompozitorit Lorenc Antoni, “Në kodrat mbi liqen”, por dhe lexonte poezi të Dom Ndre Mjedës, që do të bëhej poeti i rinisë së saj. Ia jepte vëllai i poetit Lazër Mjeda, mik i familjes, që e kishte mësues.
Dhe luteshin familjarisht të gjithë. Gonxhe Bujaxhiu, në kishën kroate të Letnicës në Kosovë, ku shkonin shpesh dhe në këmbë, ndjeu atë që quhet “Thirrje” dhe vendosi të bëhej murgeshë. Nëna e saj u mbyll për 24 orë rresht në dhomë, ajo e di ç’ka menduar dhe ç’lutje ka bërë, por, kur doli, i tha të bijës: “Bëju, por mos u kthe pas nga rruga, shko veç përpara!”
Nëse duhej të shpallej dikush e shenjtë, ajo është nëna ime, do të thoshte më vonë Nënë Tereza.
Dhe kështu 16-17 vjeçarja Gonxhe Bojaxhiu do të ikte nga Shkupi për në Irlandë. Do të studionte në Dublin për t’u bërë misionare te Motrat e Loretos. Gjuha e saj e punës dhe e jetës do të bëhej anglishtja.
Një vit më vonë do të nisej për në Indi.

NË INDI, NGA MINJTË TE YJET

Një letër tjetër nga Shqipëria, e rëndësishme, nga nëna Drane, që i shkruan së bijës se ç’bënte në kuvend e mbyllur, prandaj kishte ikur aq larg, në Indi, po dil, i shkruante, njerëzit janë jashtë, shërbeju atyre, ky është misioni yt…
Nënë Tereza del… U tmerrova, tregon ajo, kur pashë njëherë në një rrugë, në një lagje të varfër të Kalkutës një grua të dobët, të mbaruar, që po e hanin minjtë. Doja të ikja sa më parë, ta harroja ç’pashë, por u ktheva. Një dritë qe ndezur brenda meje. M’u shfaq Krishti… Përzura minjtë e shumtë dhe desha të ngre gruan… Me mundim e çova në spitalin më të afërt, s’ma pranuan, as në një tjetër, as në tjetrin. Dhe gjeta një dhomë private dhe e kurova vetë. Që nga ajo ditë jeta ime ndryshoi…
Nga minjtë tek yjet.

Lufta e Dytë Botërore (1939 – 1845) solli vështirësi ende më të mëdha edhe në Indinë e largët, atëherë nën sundimin britanik. Mungesat ushqimore ishin një hata tjetër. Nënë Tereza vazhdoi të punonte në shkollën, duke iu përkushtuar veçanërisht fëmijëve dhe njerëzve të margjinalizuar.
⦁ Kishte ndodhur thirrja brenda thirrjes. Ajo e la jetën si murgeshë për t’ju përkushtuar plotësisht ndihmës ndaj të varfërve të skajshëm, atyre që po vdisnin në rrugë dhe themeloi Urdhrin e saj, Misionarët e Bamirësisë. Botës i erdhi kështu një Tereze tjetër, që, siç thoshte, emrin e kishte zgjedhur në nderim të Terezës së vogël franceze, por dhe të shenjtores së lavdishme të shekullit XVI, spanjolles Shën Tereza e Aviles. Mbase vetëndjehej si rimishërim i tyre, sepse ngjante, me njërën nga shtati dhe me tjetrën nga vetëflijimi absolut. Në thellësi të qenies së saj, shtoj unë, kishte dhe Rozafën, gruan mitike shqiptare të murosur në përjetësi, por me dorën, gjirin dhe syrin jashtë, për të ushqyer foshnjën.
India e varfër nuk është vetëm në Indi, por gjithkund, edhe në vendet e zhvilluara, në Itali e Rusi e Francë, edhe në New York, do të thoshte Nënë Tereza dhe iu përvesh punëve me ngulm e pasion, bëri mrekullinë, arriti të hapë shtëpitë e bamirësisë në të gjithë kontinentet, Azi e Afrikë, Europë e Amerikë dhe Oqeani. Shtrirja e Urshërit të themeluar prej saj tashmë është globale.

Një mikja jonë murgeshë, Motër Elena, që ka shërbyer në Indi, na tregon se, “kur e merrnin vesh që isha shqiptare, më binin në gjunjë në rrugë dhe donin të më puthnin këmbët, se kujtonin Nënë Terezën”…

MARRËDHËNIET DRAMATIKE TË NËNË TEREZËS
ME SHQIPËRINË

…ishte vendosur regjimi diktatorial komunist, kufijtë u mbyllën, Shqipëria u shpall me kushtetutë si vendi i parë dhe i vetëm ateist në botë, kishat dhe xhamitë u mbyllën, u shëmbën apo u shndërruan në kinema, në depo prodhimesh bujqësore, në magazina armësh. U pushkatuan klerikë apo u futën burgjeve, etj, etj.
Nëna dhe motra e Nënë Terezës, Drania me Agen, do të mbeteshin vetëm në Tiranë. Agia punoi dhe në Radio-Tirana, nga që dinte serbo-krioatisht dhe duhej për sektorin e lajmeve në gjuhë të huaj, kurse vëllai Lazri, nuk u kthye më nga Italia, qëndroi atje si emigrant politik. Ai kishte studiuar në Grac të Austrisë në Akademinë Ushtarake dhe ishte bërë oficer.
Nënë Tereza e takonte, kur shkonte në Itali. Qeshnin kur ajo i thodhte se ti i shërbeve një mbreti që kishte 1 a 2 milionë shtetas, unë i shërbej një mbreti, që ka gjithë universin, Zotit.

Nënë Tereza e kishte të ndaluar rreptësisht futjen në Shqipëri. As emri nuk i përmendej. “Si shumë po vepron qoftëlargu në anët tona”, u thoshte Nënë Tereza miqve të saj. Djallit i thohte shqip: qoftëlargu. I dërgonte letra nënës dhe motrës, por shpesh e më shpesh ato nuk arrinin më, çensuroheshin nga policia sekrete.
Nëna Drane u sëmur, Nënë Tereza kërkoi leje të vinte ta shikonte. Nuk iu përgjigjën fare. Kërkoi të lejonin nënën e saj të vinte në Itali, të kurohej. Jo, thanë, është shumë plakë, s’lëviz dot dhe i ka kushtet më të mira këtu… Për të vdekur, po!
Trokiste Nënë Tereza nëpër ambasadat shqiptare, ku të mundëte, trokiste e trokiste, fort ashtu si zemra e saj, por jo, dyrt s’hapeshin. U shkruajti drejtuesve më të lartë të shumë shteteve në Europë e Amerikë, presidentëve të ndërhynin, ta ndihmonin, por Tirana memece mbetej tmerrësisht tiranike.

NJË SHKRIMTAR, I ARRATISUR NË SHBA

I vetëm ai sikur donte të korrigjonte gjithë atë mëkat që bënte Shqipëria ndaj Nënë Terezës.
Është fjala për shkrimtarin Bilal Xhaferri, me baba të pushkatuar nga regjimi, që ishte arratisur nga Shqipëria dhe kishte erdhur në Çikago, bënte punë të rëndomta, por vetë, i vetëm, kishte hapur gazetën “Krahu i Shqiponjës”, ku dhe boton një letër, dërguar Nënë Terezës. Ishte viti 1976 dhe ajo ende nuk e kishte marrë çmimin Nobël dhe Bilali 7 vjet kishte që kishte ikur nga Shqipëria. Merr vesh se Nënë Tereza kishte ardhur në Çikago, papritur si ajo, për punët me murgeshat e saj, vështirësitë dhe ai do të donte ta takonte, ta intervistonte, por ajo kishte ikur siç erdhi, papritur.
Vlerësimet që i bën në letër asaj shkrimtari çam, – edhe mysliman, do të thoshte ndokush, – janë të mrekullueshme. Edhe pse të shkruara gjysmë shekulli më parë, na nderojnë të gjithëve.
“E dashur Nënë Terezë! Ju i përkisni gjithë njerëzimit, i shkruante ai dhe vazhdonte, – Ju jeni e jona… imazhi jetësor i Shqipërisë, atij vendit tonë të dashur, që nga shumë vetë është konsideruar si vend i harruar nga Zoti, imazhi i gjallë i popullit shqiptar, popullit më të lashtë e më të vuajtur në Evropë.
[…] Si një dritë e largët qiellore, zemra Juaj e mirë, rrezaton rreze shprese dhe dashurie në zemrat tona dhe në zemrat e miliona njerëzve në mbarë botën.
Zoti e bekoftë zemrën Tuaj!”
I bashkohemi atij urimi, edhe për atëhere, kur regjimi nuk lejonte që të dinim se ajo ishte…

NË BURG.

Unë emrin e Nënë Terezës e dëgjova së pari në burg. Isha dënuar me 10 vjet heqje lirie nga shaku I poezive të mia, të cilësuara kundër regjimit.
E kam shkruar, sepse më dukej si metafora e njohjes së shqiptarëve me shenjten, është në librin tim, në burgologjinë “Rrugët e ferrit”. Po i lexoj ato rreshta:
“…një grup të burgosurish tymosnin duhan dhe po dëgjonin. Nuk e besoni? E po çmimin “Nobel” për paqe ia dhanë një shqiptareje, Motrës Terezë, e dëgjova vetë tek “Italia”, e dha RAI. Ti e ke dëgjuar? Jo këtu brenda, ko, sapo isha liruar nga burgu i parë. Andej e mbaja radion dhe kapa një surprizë: çmimi “Nobel” një shqiptareje, Gonxhe Bojaxhiu, murgeshë në Indi, tha spikeri italian. Pse më shikoni kështu? Kam faj unë që lodhem me ju! Dhe iku. Kush ishte ky? – pyeta unë. Murat Gjonzeneli, nga Vlora, e sollën prapë në burg. Rrëfen gjithmonë gjëra të çuditshme, sfiduese. Janë të fantaksur, thashë me vete, pa e kuptuar as vetë për kë e kisha, për ata që s’po besonin, për atë që shpikte çmime “Nobel” apo për të gjithë ne”.

ÇMIMI NOBEL

Dhe kishte një shqiptar dhe atje në Oslo të Norvegjisë, ku Nënë Terezës po i jepej çmimi Nobël në vitin 1979. E pranoi, sepse e mendoi që shuma që merrte, do ta përdorte me murgeshat e saj në ndihmë të të varfërve, po kështu kërkoi që në ceremenoni darka tradicionale të mos bëhej dhe fondet të përdoreshin po për të varfërit e saj në Kalkuta.
Rrugët e Oslos përflakeshin nga pishtarët me mijëra, që mbanin ndër duar qytetarët, që dyndeshin drejt hotelit, ku kishte bujtur Nënë Tereza. Donin ta shihnin.
Pranë saj ishte dhe prifti shqiptar nga Kosova, i riu Dom Lush Gjergji, ai që do të bëhej biografi më i mirë i Nënë Terezës.
Në konferencën për shtyp, para gazetarëve të shumtë të mediave ndërkombëtare, ai do ta pyeste: – Çfarë do të thotë për ju dhe motrat tuaja Çmimi Nobel për paqe? – …asgjë nuk ndryshon… çmimi është vetëm për të varfërit tanë, mendoj se ka qenë dhuratë prej Zotit…
– Cili është mesazhi juaj tani, kur jeni bërë zyrtarisht “Nëna e Paqes?” – do të ishte pyetja tjetër. “Duajeni njëri-tjetrin siç u do Zoti, – tha Nënë Tereza…
Përsëri Don Lush Gjergji, pyetja ende më e thjeshtë, pak çuditëshme për aty, që ai e dinte përgjigjen:
– Kush jeni Ju? Ç’do të thoshte botërisht Nëna Tereze: “Origjina ime është shqiptare… Për nga vokacioni, i takoj tërë botës. Zemra ime është e Zemrës së Jezusit”. Don Lush Gjergji diçka parandjente, që duhej të mbrohej për të ardhmen, prandaj dhe i dha Nënë Terezës një fletë të bardhë, që të shkruante dhe ajo me atë shkrimin e saj të rregullt dhe harmonioz si të rilindasve, me shkronjat si kokrrat e rruzares na la këto fjalë shqi si në një testament:
“Unë gjithmonë e kam në zemër popullin tem shqiptar. Shumë luti Zotin që Paqja e Tij të vijn në zemrat tona, në gjitha familjet tona, në gjithë botën. Lutem shumë për fukarat e mij – dhe për mua dhe motrat e mija. Unë lutem për juve. M. Teresa Bojaxhiu”

Tashmë nuk diskutohet më në botë që Nënë Tereza është shqiptare, megjithëse donin të na i merrnin, thanë jo maqedonase, rumune, kruate, sllave, indiane etj, por rëndësi ka se sa shqiptarët janë të Nënë Terezës? Të paktën sot, them.

* * *

Në Kosovë dhe në viset e tjera shqiptare në Jugosllavinë e atëhershme, në vendlindje Nënë Tereza shkonte herë pas here. Në Itali po. Vatikani… Shkonte në familjen e vëllait, Lazrit. Takonte dhe një kushëri të vetin, kineast në RAI, Gjon Kolëndrekaj nga Kosova, i cili më ka treguar që takonin dhe piktorin shkodran, të ikurin nga komunizmi, Lin Delija, me njohje europiane. Vetëm atij Nënë Tereza i ka qëndruar për t’i bërë një portret, që ia kërkoi e askujt tjetër në botë. Nënë Tereza ka ardhur shpesh dhe në SHBA, shqiptarët kanë ndjekur dhe mesha shqip me atë…

ARDHJA E NËNË TEREZËS NË SHQIPËRI

1989. Do të shëmbej Muri i Berlinit si prolog i rënies së perandorisë komuniste dhe Nënë Tereza do të vinte në Shqipëri.
Në Tiranë shkoi te varri i nënës së saj dhe i së motrës, të rregulluar me këtë rast. Por dhe te varri i diktatorit Enver Hoxha, vuri lule dhe atje, megjithëse ai e kishte penguar gjithë jetën, që ajo të mos vinte dot në atdhe. Ajo bënte realitet porosinë biblike: duajini dhe armiqtë tuaj, bëjini vëllezër!
Udhëheqja komuniste në fund sikur po zbutej ca, i kishte hyrë dhe frika për vetveten.
Kam lexuar një shkrim në gazetën e njohur italiane, “Avvenire”, se Nënë Tereza u ftua nga pasardhësi i diktatorit, nga Ramiz Alia dhe vejusha e diktatorit, Nexhime Hoxha, si ekzorciste, sepse varri i diktatorit – dhe kjo mbahej sekret, – dridhej, madje dëgjoheshin ulërima sikur të kishte brenda demonë, aq sa nga ushtarët që e ruanin, kishin përfundur në çmendinë.
Po e gjithë Shqipëria atëhere ishte një çmendinë dhe dridhej nga tmerri. Dora e Nënë Terezës solli qetësi.

Ajo do të vinte sërish në Shqipërinë e hapur dhe demokratike, shpesh e më shpesh. Do të hapte shtëpitë bamirësie, solli muresha të Urdhërit të saj. Bekoi projektin e Katedrales së re me emrin e Shën Palit, që do të ndërtohej në Tiranë, po kështu firmosi për ngritjen e Kryegjyshatës Bektashiane, vëllezërit e mi myslimanë, thoshte nëpër lutje a në fjalimet që mbante.
Në një nga vizitat në shtëpinë e saj të bamirësisë në Tiranë, kur erdhi ta takonte njëri nga presidentët e Republikes, ajo nuk e hoqi nga dora shkopin e leckës me të cilën po pastronte dyshemenë. Mbase donte të thoshte që ky vend ka nevojë të punojë e të pastrohet nga balta dhe gjaku, të ndrisë…
Nënë Tereza priti në Tiranë dhe Papa Gjon Palin II, i pari papë që vizitonte Shqipërinë, ashtu si një bijë që prêt mysafirët në derë të atit, e shoqëroi dhe për në Shkodër.
Aeroporti në Tiranë tani mban emrin e saj. Të gjithë që udhëtojnë nëpër botë, duket sikur nga aty i përcjell Nënë Tereza drejt qiejve të hapur dhe kushdo që vjen, përsëri duket sikur ajo u uron mirë se ardhjen.

Pata fatin ta takoj dhe unë Nënë Terezën. Kujtoj që iu afrova me adhurim dhe druajtje dhe i thashë:
– Nënë, kam përkthyer nga lutjet e Tua…
– Mir’ ke ba! – m’u përgjigj. Prerë. Pse? Po dyshoja tek vetja. Por jo, Kur u thellova më shumë në jetën dhe bëmat e Nënë Terezës, lexova se ajo nuk i pëlqente të flitej për të, edhe kur i tregonin gazetarë, studiues apo shkrimtarë se ç’kishin shkruar apo donin të shkruanin për të, gjithmonë i ndërpriste, mirë ke bërë, u thoshte, duhen të sensibilizohen të tjerët, që të bëjnë mirë.

Pastaj e kam takuar Nënë Terezën dhe në Romë, ishte një kohë kur RAI çdo mbrëmje në fund të lajmeve lexonte një lutje të Nënë Terezës. Kur punoja në ambasadë, botuam dhe një antologji me punime për Nënë Terezën, poezi, thënie dhe vizatime, ajo ende s’ishte kanonizuar dhe titulli librit në italisht iu vu: “Një shenjtore shqiptare me emrin Nënë Tereza”, ndërsa esenë time “Plagët nuk kanë atdhe” ia dhuruam dhe Papa Françeskut dhe një portret të Nënë Terezës, punim i një mikut tonë, piktorit shqiptar Gjergj Kola.

Ne do të ishim në Vatikan në meshën e shenjtë që celebroi Papa Françesku, kur shenjtërohej Nënë Tereza siç e tregoi dhe Eda në fjalën e saj.

PO DHE QILIMI SHQIPTAR

që i kishin dhuruar gratë shqiptare Nënë Terezës dhe ajo e mori me vete në Indi. I vogël, me motive popullore. Dhe lutjet po i bënte mbi atë qilim. Donte të prekte Shqipëri, edhe kur s’ishte, ta ndjente te gjunjët e dobët, t’i kalonte në gjak, te kockat, në shpirt. Por ajo e kishte Shqipërinë gjithmonë brenda vetes.
Motrat e Nënë Terezës e kthyen këtë qilim, ia dhanë arkipeshkvit tonë. Ka qenë në Katedralen e Tiranës…
Ashtu si në sindonen e famshme, në çarçafin që mbështolli Krishtin, që e vizitojnë me miliona veta dhe shkencëtarët kërkojnë përhitjen e kurorës së përgjakur gjithë gjemba mbi ballin e Birit të Zotit, plagët e gozhdëve, në qilimin e Nënë Terezës ne gjejmë vegimin e këmbëve të zbathura, ikjen larg për të qenë sa më afër. Dramën tonë. Aty është lutur Nënë Tereza…

Kam dëgjuar të pyetet, ndoshta më shumë me naivitet se sa me keqdashje: e ç’bëri Nënë Tereza për shqiptarët? Po dhe unë mund të pyes: po shqiptarët ç’bënë për Nënë Terezën?
Gjithsesi ajo bëri shumë e më shumë se ç’bëmë ne për atë. Ajo bëri mrekullinë, na dha dhe emër shpirtëror nëpër botë.
Të mos harrojmë, ajo thjesht ishte një murgeshë, as udhëheqëse shteti, as stratege ushtarake, as deputete a kongresmene, as biznesmene apo e pasur, etj, s’kishte asgjë, përveç rrobave të trupit dhe zemër më të madhe se vetja, por e tundi botën me të vetmen armë të saj: dashurinë. Dhe lutjet. Për ata që i ndjejnë, por dhe për ata që nuk i ndjejnë.

Lutjet e Nënë Terezës, uratat e saj janë dhe porosi qiellore, dhe dritë, dhe frymë, por janë dhe poezi, unë kështu i kam shikuar dhe trajtuar.
Dhe në ditët e fundit të jetës së saj, larg në Indi, ajo përjetoi tronditjet e Shqipërisë së 1997 dhe do te shkruante që murgeshat e saj të luteshin për të larguar të keqen nga atdheu.

PËR SHQIPËRINË TIME

E tronditur jam, se u trondit gjithë vendi im i mrekullueshëm.
Më dhemb zemra për jetët e humbura.
Plagë më hapin plagët e njerëzve.
I kuptoj andrrallat kur humbin paratë, por unë ju përgjërohem:
mos i sillni vuajtje edhe më njëri-tjetrit!
E di pse s’kemi paqe tani? Kemi harruar
të shohim tek tjetri vetveten.
Që armët dhe bombat të jenë të panevojshme,
te fqinji ynë të zbulojmë Zotin.

Mars, 1997

Dua të kthehem në Shqipëri, – mërmëriti. – aty të mbyll sytë…
Fuqia e Nënë Terezës është po aq e madhe në tokë edhe tani që Ajo është shpërngulur në qiell.

SI EPILOG LUTJET PËR KOSOVËN

Nënë Tereza pa dyshim si katolike ishte kundër çdo lufte dhe kundër çdo lloj arme që vret, që nga ato të abortit apo të urisë e nëpërkëmbjes e deri te ato të lemerishmet që shfarosin në masë,
Që të çlirohej Kosova, duhej të ndërhynte NATO-ja dhe u bë e para luftë morale për të shpëtuar një popull që po kërcënohej nga përzënia, nga ai eksod si në b ibël, nga zhbërja.
Presidenti i Shteteve të Bashkuara, Bill Clinton do të dëshmonte në qershor të vitit 2002: “Nënë Tereza, ishte e para Ajo që më bëri ta dua kombin shqiptar, dhe tani ndihem shumë krenar që plotësova një detyrë morale ndaj saj dhe ndaj vlerave të lirisë”.
Kaq herë u kishte thënë Ajo të mëdhenjve të botës: Ndihmojeni popullin tim! I telefonoi vetë dhe Shtëpisë së Bardhë në Washington. Dhe lutja Zotit iu dëgjua. E lëvizi botën. Pushoi lufta. Në Kosovë u vendos paqja.
Ajo dashuri prej nënëtereze dhe ai guxim duhet të jetë kudo.
Në Prishtinë tani është Katedralja me emrin e Nënë Terezës. Po dhe një qendër kulturore shqiptare me këtë emër është në Michigan, ne dhuruam aty një portret të saj, vepër e bashkëvuajtësit tim, arkitektit dhe artistit Maks Velo.
Po edhe në Chicago ka një rrugë me emrin e saj, na e tregoi Presidentja e “Care for Albania”, ka dhe një kishë, është dhe shtëpia e bamirësisë që themeloi Nënë Tereza dhe ne e kemi vizituar pa teklif, na është dukur si e Nënës tonë… Që ia dhamë botës. Ne shqiptarëve na erdhi 500 vjet pas kryeheroit tonë, Gjergj Kastrioti – Skënderbeu, që me shpatë mbrojti atdheun, Europën, kulturën Perëndimore dhe u bë kryekomandant i përbashkimit. Por vjen dhe koha për një Nënë Terezë, e dashurisë së saj, koha e paqes dhe e bashkëpunimit njerëzor, që duhet të jetë e gjithmontë.
Prandaj dhe Nënë Tereza lutej: Mësomë të dua!

Album nga veprimtaria.

Koha për “leksione” Amerikës rreth zgjedhjes së Presidenteve!- Nga Senad Guraziu

( ngjitur: portret i Znj. Klinton, bërë me ndihmën e IA )

Vallë a nuk është e çuditshme që Amerika as 1 Miss-Presidente kurrë, kaluan shekuj dhe afro 50 Presidentë varg e varg! Ndërsa Kosova, shembullorja e urtësive të popullit, gjatë demokracisë “newborn” (pothuaj ende me cucëll, me biberon) i zgjodhi jo 1… por 2 Miss-Presidente (pata shkruar në humoreskën dikur, 2 vite më parë).

Dhe tani, siç e pamë desh e likviduan ish-Presidentin Trump, pothuaj në sy të botës, jo natën as tinëz… por në pikë të ditës. Krijohet përshtypja se në historinë e vet Amerika kurrë s’ka qenë më e “përçarë e më e ndarë”.
Siduket ka ardhur koha që Kosova t’i jep “leksion” Amerikës sa i përket demokracisë dhe avancimeve politike : ) Pse? Epo, sepse… sepse faktet të qarta, faktet shpalosin gjithçka, faktet janë fakte, as vetë shkencat s’ia bëjnë gëk pa fakte, pa le politikat.

Po ashtu, fakt është, bota e tendosur, gjithandej plot trazira, mosmarrëveshje, luftra, plot padrejtësi; Izraeli, Palestina, Rusia, Ukraina… gjithandej luftime, sulme, raketa, bombardime, viktima, lajme të këqija mozomokeq!

Fushë-mejdani politik globlistik di t’jetë i tmerrshëm, mos pyet… tashmë politikat i bëjmë madje dhe me kërcënime bërthamore, tashmë dhe bombat atomike i “hedhim” gjoja në tavolinat e “paqes” dhe i shtjellosim debatet.
Ruana zot, ngjashëm sikur dhe nënave, gjithmonë mendja na shkon tek skenari më i keq, një buton gabim, një buton i kuq, një buton i nxehtë dhe buuuum. Ja pse duhet shumë kujdes kur zgjedhen udhëheqësit.

Ja pse Miss-Presidenteshat do ishin “udhëheqëset ideale” të krizave moderne, sidomos në arenën e politikave globale. Sepse janë më të matura, më gjakftohta, më të arsyeshme, më pro-jetës, më kundër-vdekjes etj etj. Sa për Miss-Presidenteshat shtetet kurrë s’do luftonin mes vete, do pakësoheshin dukshëm me bomba e me raketa, pas ca dekadave ndoshta s’do ekzistonin fare armatimet. Garant, ato bërthamore do zhdukeshin, vetë Elon Musk me raketat e veta do i hidhte diku në humnerën kozmike, do i zhdukte atje diku afër Marsit. Me urdhrin e Presidentes do ta pastronte planetin nga secila bombë a bombulë e marrëzisë. Gjithë satelitët e tij, dhe raketat e SpaceX do ishin në shërbim të paqes, s’do guxonte t’ia kthente fjalën as gruas së vet, pa le Miss-Presidentes.

Miss-Presidenteshat sëshumti s’do i flisnin njëra-tjetrës, do pëshpëritej e do shushuritej, nëpër konferencat e botës do i shmangeshin njëra-tjetrës me çdo kusht, s’do pinin kafe bashkë as në Davos, as në OKB për inat, dhe kaq : )

Zoti Biden e kuptoi dhe vetë “limitin” kohor, përkundër vullnetit të mirë që t’i shërbejë popullit (me legjitimitetin + të një mandati tjetër), ja që zinte n’thua dhe desh u rrëzua 2-3 herë duke i ngjitur shkallët e “Air Force One”.
Ndërsa dihet, “Air Force One” përveç si avion udhëtimesh, përveç si avion vizitash e diplomatikash është dhe krye-shtab, është Gjeneralshtab, është “komandë mobile” e Komandantit të Forcave të Armatosura, jo vetëm atyre ajrore a vetëm tokësore… por madje dhe të “Space Forces”, të gjithçkaje. Me mini-raketë e me pistoletë, me mbidetëse e me nëndetëse, të 5 faqet e Pentagonit, gjithçka pentagonale i përkulet komandave dhe butonave të “Air Force One”.

Dhe tani bota mbarë e sheh, kamera gjithandej, President-Komandanti trulloset, i merret mendja akoma duke i ngjitur shkallët, jo vetëm nuk “përputhet” me parapritjet por dhe e rrezikshme që vetë “Krye-Komandanti” të kalamendet. Aspak shenjë e mirë. Presidenti Biden e di që burrat e kanë me zemër dhe duhet sa më realistik, asgjë s’është “limitless”, gjithçka i ka kufijtë e vet.

Ose bie fjala Presidentin Zelensky e quante “Putin”, i ngatërrohej Zelensky në pikë të ditës në foltoren e mitingut, e qartë, pleqëria i bën të vetat dhe në këtë drejtim nuk mungon as mirëkuptimi. Vetë pleqtë thonë nuk është “mëkat” t’bësh shaka me pleqtë, jo vetëm sepse gjithkush mplaket, gjithkush vjen në t’njëjtin moment, por sepse “kalamendjet” dhe gafat e pleqërisë janë aq simpatike, sikur u ngjajnë atyre kalamallëqeve engjëllore të fëmijërisë.
Mirëpo, dmth. thelbi është: çfarë nëse President-Komandantit i ngatërrohen ata butonat e kuq, i ngjet shkallët pa u kalamendur, i hip avionit mbarë e rehat por çfarë nëse e shtyp gabimthi butonin që s’do duhej dhe… etj. etj.

Duke i njohur sjelljet dhe psikologjisjen e Trump, e gjithë bota mbarë e dinë se atij si kandidat pikërisht kjo e fundit mund t’i ndodhë. Njëherë pati ngelur, s’e gjente si hapej dera e autobusit, s’e gjente dot butonin, dorezën. Nëse t’kishte patur aty 5-6 butona, padyshim do e kishte shtypur pikërisht atë që s’duhet.

S’jam kundër z. Trump (s’jam as amerikan madje, s’më takon as të votoj) mirëpo jam i drejtë, ai veç ishte President 1 herë, ndenji në “Shtëpi…” plot 4 vjet, s’është nevoja të fitojë Trump 2 herë… e ndokush tjetër asnjëherë. Politika nuk është sport, e saktë dhe kjo, por duhet sadopak dhe “fair”, apo jo. Andaj uroj kësaj radhe (pas largimit të Presidentit Biden nga kampanja presidenciale) të fitojë ndonjë “grua demokrate”, ndonjë zonjë e mençur, ndonjë “lady” e politikës largpamëse.

Ndërsa Kosova mrekullia vetë, avancimet me presidencat dhe me zgjedhjet s’kanë si i shmangen botës. Thonë se thëniet e popullit janë fjalë të mençura, nuk thuhet kot “thënie e urtë e popullit”, apo jo. Thuhet ashtu sepse janë thënie ngjeshur me përvojë e me urtësi. Psh. popullit në Kosovë i takon autorësia rreth thënies “femna i ka ment e shkurta”. Dhe shih, thuase populli na qenkësh ngutur me “thënien e urtë”, gjatë demokracisë “newborn” (pothuaj ende me cucëll, me biberon) i zgjodhi jo 1… por 2 Miss-Presidente.

Dhe shih çudinë po ashtu, çudinë e “anës tjetër”, Amerika gjoja zemra e demokracisë moderne, që nga vetë filli i fillimit, që nga Washington-i i Parë, si Presidenti i parë me “1 dhëmb” (njëdhëmbaxhiu), kaluan shekuj dhe afro 50 Presidentë varg e varg… populli amerikan as dhe 1 “mendjeshkurtër” s’e zgjodhi si Miss-Presidente! E qartë, koha për “leksione” Amerikës rreth zgjedhjes së Presidentëve, rreth Miss-Presidenteshave!

IDRIZI (një skicë për një njeri të ndershëm)- Nga Përparim Hysi

Kujtimit të IDRIZ SINANIT

Aty.mesviteve ’50-të të shekullit të kaluar,IDRIZ SINANI,nga TROPOJA,u vendos familjrisht në fshatin PETOVË të FIERIT. Unë kam lindur dhe,pothuajse,gjysmën e jetës (tani jam 82-vjeç) e kam kaluar në PETOVË.Deri 16-vjeç kemi banuar familjarisht atje dhe, mandej, për 25-vjet kam qenë mësues në PETOVË. Aty e kam njohur IDRIZ SINANIN dhe,natryshëm,edhe familjen e tij. Ishte malësor dhe,sado që jetoi mbi 50-vjet, në këtë komunitet myzeqarësh,në punë e në jetë manifestoi tiparet e një malësori:i drejtë dhe i ndershëm. Qe komunist,por kurrë nuk e bëri trupin “urë” ku mbi të të shkelnin njerëz me pozitë në kooperativë apo dhe të dërguar nga rrethi.
Ka kohë që ka ndërruar jetë,por kurrë nuk është vonë për të kujtuar një njeri të ndershëm. Kjo kujtesë bëhet paksa si e veçantë,se jo vetëm ka humbur ndershmëria,por dhe drejtësia.
*
Kurrë nuk shkruaj për gjëra që nuk i kam parë ose pa i dëgjuar me veshët e mi. Nëse po shkruaj këtë skicë përkujtimore për IDRIZ SINANIN, se ndershmërinë dhe përkushtimin për të mbrojtur të drejtën e kam parë dhe nuk kam se si e harroj. Ne,mësuesët,shpesh hanim drekë në mensën e kooperativës. Sado që për mësuesët ishte përcaktuar gjella e zakonshme:fasule,ne i nënshtroheshim këtij”ligji të brendshëm”. Në fakt,qe si padrejtësi.se për trraktoristët shërbehej mish dhe,jashtë çdo dyshimi,mish shërbehej dhe për kuarot e kooperativës,:si kryetari,përgjegjësi i sektorit apo sekretari i byros.
Po hanin traktoristët,me bërzolla dhe bashkë me ta dhe përgjegjësi i sektorit. Natyrshëm, kuzhinierja e kish lëshuar dorën andej nga përgjegjësi dhe një traktorist rebel, bërtiti:
-Kuzhiniere, në do t’i bësh nder përgjegjësit,merre për drekë në shtëpi,por këtu racionet bëj njëlloj,se njëlloj paguajmë. Në këtë moment hyri IDRIZ SINANI (u ndodh rastësisht aty) dhe,kur pa pjatën plot të përgjegjësit,shfryu:-Përgjegjës (po qe hileqar,tërë jetës veç ankohej),mos ta ndiej zanin me u ankue se je keq me stomakun. Me gjithë atë bërzollë je tuj u mbyt krejt!!!
Fytyra e”hileqarit” mend u ndez nga “dy sulme”njëherësh,dinak siç qe,i thotë kuzhinieres:-Më bën dëm kjo bërzolla,por më bjerë ndonjë gjë tjetër.
-Epo mirë,- fola unë,-tani e marr unë këtë bërzollën.
-Jo.Jo,- bërtiti kuzhinierja, se e ruaj për dikë tjetër.
Po ku të linte IDRZI? Këtë o e ha,Papi(kështu më thërresin ata që më njohin),o po shtrohem dhe e ha veta.
Deshi s’deshi,kuzhinierja u dorëzua. Bërzollën e përgjegjësit e hëngra unë.
*
Por kjo histori nuk mbaron me kaq. Përgjegjësi i”sëmurë(ia la Idrizi bërzollën në grykë),nuk mund ta përtypte atë ankesën e atij traktoristit dhe,ngaqë e kish dorën e gjatë e të rëndë,ndërhyri tek drejtori i S.M.T. dhe i hoqi traktorin. U ankua traktoristi i pafaj,po kush e dëgjonte? Atëherë kërkoi ndihmën e IDRIZ SINANIT. Ky i doli krah,shkoi me të në komitet të partisë së rrethit dhe jo vetëm kaq,po ua përplasi:-Kam qenë dëshmitar dhe dëshmoi,po qe nevoja me ankuesin do vete deri në Komitet Qendror. U thyen nga këmbëngulja e këtij malësori të ndershëm dhe traktoristit ia kthen traktorin.
*
IDRIZ SINANI kish qenë në qytet dhe,kur po kthehej në fshat,bashkë me të shoqen DUSHEN,u takua me mua.Zbrita nga biçikleta (qe një 10-vjeç më i mah se unë) dhe me politesë,e pyeta:-Hë,Bacë,si ia kalove nga qyteti?
-Lane mos e luej,- ma priti me të folmen e tij. Dhe një mik që e pata,e hupa!!! Po përse,BACË?- pyeta.
Ishim ndenjë tek veranda e mikut(i ka shtëpitë e veta),kur “trrak” ia thyen xhamin e penxheres.
-Ou,burrë,a ndjeve që ta thyen xhamin.Çohu e ta kapim”hajnin”!
-Jo,- më tha,- asht çuni i jem,m’i kërkoi do lekë për kinema e nuk ia dhashë…
-Çohu,-i thashë Dushes, dhe ika.
Çfarë po e due atë mik që nuk asht i zoti me edukue fëmijët e vet?…
*
IDRIZ SINANI ka ndërruar jetë,por e kujtoj me këtë shkrim për ndershëmërinë e tij dhe,sidomos.si një prind që edukoi fëmijët.Ata,me sa më kujtohen qenë 6 apo 7 dhe kurrë nuk sollën ndonjë shqetësim në shkollë.

Tiranë,20 nëntor 2024

SHENJTJA NËNË TEREZA MIDIS NESH – Takimi në Chicago – Triptik nga VISAR ZHITI

1.
NËNË TEREZA NË CHICACO
– Fjala në anglisht nga Dr. Sonila Sejdaras –
Presidente e organizatës “Care for Albania”

“Care for Albania”

What an honor, We gathered to celebrate not only the incredible legacy of Mother Teresa in our city but also the vital work we are doing through Care for Albania—a foundation that embodies her message of love and compassion.
Mother Teresa impact doesn’t come from grand gestures, but from the simple acts of love.
In her own words, “Not all of us can do great things. But we can do small things with great love.”
This resonates deeply with our mission at Care for Albania, where we focus on mental health needs within our communities, by taking small steps helping hundreds of individuals and inspiring thousands more.
Im proud to share some of our projects and their direct impact.
We have supported over 50 children on the autism spectrum with their dental care-most of them had never gone to the dentist due to Financial needs. Care for Albania brought their smiles back 🙂
In addition we helped financially to improve the infrastructure of two social services centers in Korca , the city where I was born and raised, to help the center better serve the community

One of the recent initiatives (2 years old), Each year in September we walk along with individuals and families affected by cancer. Focusing primates on their mental health needsWe were inspired to see the support so many Albanian youth, families and their children, and individuals diagnosed with cancer showing up and supporting our community in Chicago .
I believe it is our responsibility to increase awareness on these issues, to create safe spaces without fear of judgment and show up when they need us most. Just like the many examples of mother Teresa work.

Mother Teresa in Chicago 1980-1990’s

My portion of this event is to talk about Mother Teresa in Chicago. Her time in Chicago began in 1980 ( the year I was born, maybe as a birthday gift! had no idea she had lived & served in our city, in particular in “North Lawndale “ a neighborhood I’ve worked for several years as a psychologist
I privileged to say, I was walking the same footsteps of mother Teresa, in the very same neighborhood and possibly with the children of the people she helped in the 80’s. When the Sisters arrived in N Lawndale, they were determined to serve and spread love, but the environment was intimidating & harsh. The community was plagued by gang violence, shootings, and a pervasive sense of fear. Recognizing the difficulties they reached out to Mother Teresa, perhaps hoping she would suggest they relocate to a safer area.
However, Mother Teresa had a different plan. Instead of moving away, she decided to come to Chicago herself.Upon her arrival, Mother Teresa, didn’t shy away from the challenges of the neighborhood; instead, she actively engaged with the community. She went door to door, knocking on each one, introducing herself, and letting the residents know that the Sisters were there to help—bringing love, peace, and hope to a place that desperately needed it.
Imagine the shock and surprise of the people when they opened their doors to find this 5 foot tall woman, who had dedicated her life to serving the poorest of the poor, standing before them in the midst of their struggles. Her presence in Chicago was a testament to her commitment to serve those in need, regardless of the danger.
Mother Teresa’s actions inspired not only the Sisters but also countless others in the community and beyond. She taught them that real change comes from action, from stepping into the unknown, and from loving others without hesitation. Her legacy encourages us all to work tirelessly and to take initiative, reminding us that we should not wait for others to make a difference we must be the change we wish to see in the world.- ghandi
Here is the first time visiting to same place where Mother Teresa planted the sisters and served since 1980
Sister Bethel gardening…
The very same soup kitchen opened in 1980 and still contributing to feed thousands of hungry children and families.
Cruising with Mother Teresa

Mother Teresa didn’t call “Shotgun!”
But she ended up in the front seat of Mr. Ambuul’s van in 1983 looking for a place to live in Chicago.
After cruising a few tough neighborhoods around the city, Mother Teresa settled on a home in Pilsen, where sisters of the Missionaries of Charity still reside.
About 15 years later, Ambuul, before he retired from work he removed – the seat Mother Teresa sat in and carried it home.
In his own words
“It’s just a constant reminder of one of the greatest people on this planet,” And that we can all strive to be as god as that person and sit in that chair.”

Contribution of Mother Teresa in reducing gang and street violence
I also want to share another real story of mother Teresa impacting directly and people in our community.
Demetrius grew up in N-Lawndale, a neighborhood dominated by violence and gang activity, Ford’s life was the ring leader of 300 people.
“We were shooting from building to building.
Kids couldn’t go outside. I couldn’t even go out to the store without somebody going with me with two or three guns for protection,” Ford
However, the turning point in his life came during a meeting with Mother Teresa in the 1980s.
“Before Mother Teresa grabbed his hand, perhaps the most powerful thing Dimitri ever held was a gun”
Her compassion towards him offered a contrasting perspective to the life he was leading. This encounter not only inspired change within him but also the profound effect on he made in the community.
Ford’s life might have gone another direction had he not met Mother Teresa.

“I might be dead or locked up or doing some crazy s-,” he said.
The power of love and dedication in the face of adversity can inspire anyone to do good and uplift their communities, just as she did.
Thank you all for your presence today! A special thank you to the children in this room, our inspiring speakers, and the talented piano player for sharing such beautiful melodies with us. Remember, each of us has the power to make a difference. Tonight, all donations will go directly to supporting children in the city of Shkodra, Albania. Let’s come together to create a brighter future for them. Thank you once again—shume faleminderit!

2.
DITA E SHENJTËRIMIT TË NËNË TEREZËS
– Fjala në anglisht nga Eda Zhiti –

MOTHER TERESA CANONIZATION DAY.

***

3.
NËNË TEREZA ME SHQIPTARË
– Për të na mësuar të duam. –

Nga Visar ZHITI

FAMILJA E NËNË TEREZËS

NË INDI, NGA MINJTË TE YJET

MARRËDHËNIET DRAMATIKE TË NËNË TEREZËS
ME SHQIPËRINË

NJË SHKRIMTAR, I ARRATISUR NË SHBA

NË BURG.

ÇMIMI NOBEL

* * *

ARDHJA E NËNË TEREZËS NË SHQIPËRI

Ne do të ishim në Vatikan në meshën e shenjtë që celebroi Papa Françesku, kur shenjtërohej Nënë Tereza siç e tregoi dhe Eda në fjalën e saj.

PO DHE QILIMI SHQIPTAR

PËR SHQIPËRINË TIME

Mars, 1997

Dua të kthehem në Shqipëri, – mërmëriti. – aty të mbyll sytë…
Fuqia e Nënë Terezës është po aq e madhe në tokë edhe tani që Ajo është shpërngulur në qiell.

SI EPILOG LUTJET PËR KOSOVËN

Album nga veprimtaria.

Kavalieri s’është mëz që e lidh pas karrocës- Esé nga Fatbardh Amursi

–

Kur nisem për në Amerikë, lexoj kryesisht autorë shqiptarë, ndërsa në kthim autorë të huaj, ndoshta si një nevojë për kompesim. “S`iu del një fjalë e mirë nga goja për bashkohësit dhe fqinjët e tyre, por i ha meraku nëse brezat e ardhshëm do të flasin mirë për ta, njerëz që as i kanë parë, as do t`i shohin ndonjëherë. Është njësoj si të varësh buzët se ata që kanë jetuar para teje nuk të kanë lavdëruar kurrë.”-qorton perandori Mark Aurel të gjithë ata, që e kalbin fjalën e mirë në shpirt. Gjithsesi, “fjala e mirë” s`është dorovitje, lajkë, gëzim fals, me hidh e prit komplimentash, duke të kujtuar limonatat me pluhur kimikatesh. Pa një vizore, ku të mbështetesh, s`e heq dot një vijë të drejtë, këshillon Seneka. Vizorja në këtë rast ka vlerën e levës së Arkimedit, të shpatës së Aleksandrit që zgjidhi nyjen Gordiane apo të peshores, që, herë të kujton atë të drejtësisë dhe herë të farmacistit. Ja që ka disa syresh, që rrinë gjithë kohës me peshore në dorë, duke mos ditur peshën e tyre. “Një zemër e korruptuar nuk dua të më dojë”, shkruan Moleri tek Mizantropi, që për mua ka vlerën e një aksiome, pavarësisht se një “zemër e korruptuar” po bën namin duke ndotur atmosferën letrare, duke nxitur fiktivitetin dhe trafikun e influencës, duke pompuar autorë groteskë e nobelistë të fantaksur. (Dikur fabrikohej heroi, tani po fabrikohen autorë.)

Tek sa bisedoja me botuesin e “Onufrit” Bujar Hudhrin, ia mbërrin Besnik Mustafaj. Ishte hera e tretë, që takohesha me të. Në fillim, kur ai ishte gazetar i sapoemëruar në “Zërin e popullit” dhe më kërkoi një shkrim për Halil Jaçellarin me porosinë t`ia vija në dukje të qënit “shkrimtar nga klasa punëtore”, si një mbështetje kjo për prozatorin aso kohe i sulmuar nga autoritetet. Është i vetmi shkrim që kam botuar në atë gazetë. Herën e dytë jam takuar në një panair libri, shumë vite më parë. E pyeta, nëse kishte ndonjë botim, më tregoi stendën dhe ia bleva. Tani për herë të tretë folëm goxha, duke kujtuar brezin tonë të krijuesve. I përmenda romanin e Skënder Buçpapajt shoqëruar me konsideratat e mia. Më tha se nuk e kishte lexuar, por që do e lexonte. I fola dhe për tropojanen Brunilda Zllami, librat e së cilës tërhiqeshin në bibliotekën ku unë isha përgjegjës, madje romanin “Labirintet e Medeas” punonjëset e kaluan dorë më dorë. As e di se në ç`dorë shkoi më në fund. Kur u ndamë më dhuroi romanin e tij “Fati i marrë” me një dedikim, që s`e prisja prej tij: “Bardhit, mikut të hershëm e të përhershëm.” “Unë jo vetëm, që lexoj, por dhe shkruaj.”-nxitova t`i shpreh mirënjohjen. Dhe ashtu bëra. Shkrimin e botova në ExLibris.

Në Nju Jork më priste romani “I arratisuri” i patriotit tim, Taip Sulko. Hap zarfin, më pas kapakun e librit ku ndodhej dhe autografi i tij. Ishte hera e dytë që ma sillte librin me postë. Me patriotin s`di të jem takuar ndonjëherë, edhe pse në mendje më ka mbetur buzëqeshja e tij. Pasi e mbarova së lexuari, romani më pëlqeu, i hodha një sy shënimeve, por, për të qenë i saktë në diçka më duhej ta pyesja, kur shoh: patrioti më kishte hequr nga facebook-u. E konsiderova viktimë të ndonjë intrige se, nga ata që qesh kot më kot, s`e besoj se është apo i tillë: fjalën e mirë dhe gurin në trastë?! Desha ta lija në harresë këtë histori të shëmtuar, si disa të tjera të këtij lloji, por me që kupa u mbush, duhej derdhur. “Nuk lejoj asnjë që të më vjedhë një ditë të vetme, pa më shlyer plotësisht dëmin.”-më del në krah Seneka. I këtij halli duhet të ketë qenë dhe poeti Izet Shehu, kur ka shkruar poezinë “Autoportret”:

Nuk bëj pjesë në asnjë klan,

Shpeshherë grindem me vetminë.

Më mjafton ky shpirt që kam

Që të çmoj më shumë lirinë…

Nuk bëj pjesë në asnjë grup,

Kështu ndjehem dhe më mirë…

Jo se nuk i kam të qarta klanet, grupimet, psikopatët, delirantët, preferencat e kolegëve, animet politike, huqet apo të shkuarën e tyre, qoftë dhe mospërputhjet në karakter apo arsye të tjera për t`i ndenjur larg, por krijimtarinë e kujtdo qoftë: á priori e quaj të shenjtë. Për çdo libër që lexoj, autorin e lë pas dere. Ashtu si patrioti im, e kam fjalën për Izet Shehun, s`kam qenë asnjëherë pjesë e klaneve, e grupimeve, njësoj më kanë bërë keq, si socialistët dhe demokratët. Është e turpshme të mbahen qendrime partiake ndaj kolegëve, si në kohët. Kam reaguar i shqetësuar për feudet letrare, ku sjelljet në grup të kujtojnë votimet familjare. (Fjala “feud” nga anglishtja në shqip përkthehet: çiflik dhe grindje. Kur gjithkush i drejtohet tjetrit me fjalën “mik”, ty të kujtohet proverbi: “Më mirë një mik se sa një çiflik”, ndërsa Mizantropi i Molierit këshillon: “s`ka tregti më të fëlliqur, se sa me të gjithë botën mik”. Ndërsa mendjendrituri Seneka të këshillon: “Nëse ngatërrohesh me të këqinjtë, do e humbasësh atë shpirt të mirë që ke pasur.” Edhe pse u rri larg, prapë ta zënë derën.)

Shkruaj ese dhe veten s`e mbaj për kritik. Shoh me keqardhje: kush lavdëron pa lexuar, përkëdhel sedrën e autorëve duke tjerrur fraza boshe, duke mos i kursyer epitetet “evropian”, “botëror”, “postmodern”, merret në konsideratë kundrejt atij që të jep hakun, duke të vënë në dukje atë vlerë që s`është e lehtë të konstatohet e jo më ta konkretizosh. (Nuk është njësoj si t`i nxjerrësh citimet duke lexuar male me libra dhe t`i marrësh ato të gatshme nga facebook-u. Tjetër ta nxjerrësh arin, duke kërkuar nëpër Alaskë dhe tjetër ta blesh në dyqan.) Më thoni një kritik, që t`i mbahet mend një shkrim, sikurse mbahen mend introduktet e Nolit? “Njerëzit e mirë bëjnë atë që gjykojnë si të ndershme, edhe nëse kërkon shumë mund; e bëjnë atë edhe nëse i dëmton, edhe nëse i rrezikon. Dhe nuk bëjnë atë që e gjykojnë të ultë, edhe nëse iu sjell pasuri, kënaqësi, apo pushtet.”-shkruan Seneka dhe ti ndjehesh mirë, që në ato rreshta gjen veten. S`ia heq dot skalpin atij, që ua di se sa i vlen lëkura. Bëj kujdes me kavalierin, se ai s`është mëz, që lidhet pas karrocës. Sikur asgjë fare të mos bëjë, mjafton kohën, që mund ta përdorte për veten, e shpenzon për ty.

E pakta: mos e lëndo.

FJALËT E NËNËS PËR 14 VJEÇARIN….

“Një dritë që u ndez por nuk arriti të ndriçojë…

E shoh ende fytyrën tënde, bir,

si një dritë e brishtë,

si një zog që mezi kishte mësuar të fluturonte.

I shoh duart e tua të njoma,

më kujtojnë pemët e njoma të pranverës,

ende të papërkulura nga erërat e jetës.

Ti ishe vetëm katërmbëdhjetë,

vetëm fillimi i një rruge që s’mundi kurrë të hapet.

Çfarë faji kishe ti, bir?

A e di, e pyeta veten mijëra herë

kur trupin tënd e pashë të shtrirë, pa frymë,

në një dysheme të ftohtë shkolle

ku duhej të mësoje për jetën, jo ta humbje atë.

Kush është kjo dorë e zezë

që shkrepi dhunën mbi ty,

kush ia vrau shpirtin më parë

që të shkatërronte edhe tëndin?

A thua ishte një djalë si ti,

një shpirt i njomë, një zemër e rritur pa dashuri?

A e kishte provuar ndonjëherë një përqafim?

Apo vetëm britma, urrejtje dhe dhimbje?

Më thuaj, bir,

a pate frikë kur u ngrite për herë të fundit?

Kur e ndjeve se bota po të braktiste?

A mendove për shtëpinë, për ne, për ëndrrat e tua?

Unë isha atje, duke pritur,

me tryezën plot e një karrige bosh.

Nuk e dija se ai boshllëk do të bëhej përjetësi.

E di që nuk mund të të kthej.

Por nuk mund ta pranoj këtë dhimbje,

këtë padrejtësi që ta hoqi të ardhmen.

Një shkollë që duhet të ishte strehë,

një shoqëri që duhej të ishte mbrojtëse.

Si u bë e gjitha një varr për ty?

Ti ishe dashuria jonë,

pse u bëre viktima e indiferencës?

A nuk e dëgjoi njeri britmën tënde,

a nuk e pa njeri dhimbjen e atij që ta mori jetën?

Sa të verbër jemi ne, prindërit, mësuesit, të gjithë.

Sa të humbur janë ata që nuk dinë më të duan.

Tani mbetem këtu, me zemrën time të copëtuar,

duke të kujtuar në çdo hap, në çdo frymë.

Ti ishe pemë që sapo kishte lulëzuar,

por një dorë e egër ta shkuli rrënjën,

dhe tani unë, si hije e një nëne,

qaj në heshtje,

ndërsa toka përqafon atë që unë s’mundem më.

Një dritë që u shua dhe la pas një natë pa fund…..”

Qypi me mjaltë i Xhelo Koçisë, një rrëfim i vërtetë- Nga Bedri Çoku

Kur Halim Xheloja ( Koçia) goditi shtëpinë e vet me topa (murtajë ) vetëm sepse i ati, Xhelo Koçia, ishte komandant i Ballit Kombëtar për zonat e rrethinës së Vlorës, ndërsa i biri komandant i një çete partizane, njerëzit e krahinës që çapëluan sytë e veshët nga habia, vajtën një e nga një e tufa-tufa tek i ati i “gjeneralit” dhe, të indinjuar për veprën e djalit-partizan, pyetën: – Po mirë, mo, Xhelo Koçia i famshëm, i thanë, si shpjegonetë që yt bir la nam duke e goditur me predha shtëpinë e tija, ë? I prekur, burri i mençëm dhe trim i Labërisë, u gjegj: Edhe im bir, si shumë të tjerë, bijtë e mi, mori mendjen e serbëve, që po gënjejnë dynjanë, bashkë me ca bashto të tjerë të origjinës tënë, pa dinë e iman, sikur në malin e Koçisë, në një guvë, paska qypa të mbushur me mjaltë. Pa po janë turrur ca humbameno, si im bir dhe kush e kush të zaptonjë ndonjë qyp me mjaltë. Të parët që futën lugën, thirrën në kupë të qiellit: “Mjaltë, o popull, mjaltë!”… Tani ata s’po thërrasin më, sepse lugët me mjaltë mbaruan, u ka dalë m…Këtë po ha edhe im bir. Po dale, dale, se nuk është ngopur ala`! Në këtë jetë do të jeni e keni për të parë që, tani për tani, im bir po ha me kënaqësi çka brenda në qyp, nesër, ai dhe i tërë populli do ta hanë me pahir…” Këto fjalë profetike të Xhelo Koçisë m’i tregonte në burgun e Burrelit, Ladi, djali i madh i Halim Xhelos, gjeneralit, i cili në vitin 1966, doli i vetëm hapur kundra heqjes së gradave të ushtarakëve, veprim për të cilin u dënua me heqje të lirisë. Kam qenë në burgun e Burrelit me Halimin, më vonë edhe me të birin, Ladin, kopjo ky, siç thonë, i Gjyshit të vet. I shpëtonin lotët rrëke për të atin që kishte vdekur aty, në Burgun e Burrelit, nga një “atak në zemër”. Kështu ua kishin transmetuar vdekjen e “komandantit të SS-ve”, siç e quante veten Halim Xhelo, i burgosur, gruas dhe fëmijëve. Ndërsa të vërtetën e vdekjes i biri e mësoi vetëm kur e dënuan edhe atë dhe e sollën aty, në burgun e Burrelit. “U hap fjala njëherë, në vitin 1972, më thoshte Ladi në burg, sikur im atë kishte vdekur, madje pak ditë pasi kishim qenë unë e mamaja në takim me të”. Çuditesha kur njerëzit më ndalonin rrugës e më ngushëllonin. I kundërshtoja që vdekja e babait s’ishte e vërtetë. Ata hapnin sytë, gati sa s’i shqyenin. Aq i fuqishëm ishte disinformacioni i Sigurimit të Shtetit, atëherë. “ Ore, u thosha njerëzve, unë para tri ditësh isha tek babai dhe e lashë shëndosh e mirë…” Shkova në shtëpi i mërzitur tej mase dhe i thashë mamasë që duhet të shkoja patjetër në burg te babai. Pse? – më pyeti ajo. – Sepse janë hapur fjalë, i thashë, sikur Halim Xhelo ka vdekur…Mamaja sa nuk ia dha kujës. U nisa menjëherë. Komandanti i burgut, Hazbi Lamçe, qeshi kur i thashë se kisha vajtur për të pyetur, nëse ishte gjallë babai, apo jo? Më takoi përnjëherë me të. Edhe babai vuri buzën në gaz, sapo dëgjoi pse kisha vajtur, por jo aq pa teklif, siç qeshi komandanti i burgut –

Dëgjo, bir, më tha i vendosur për të më treguar diçka shumë të rëndësishme: mund të dëgjosh edhe herë të tjera se, gjoja Halim Xhelua vdiq, ose vrau veten, a më the e të thashë, por asnjëherë mos u beso përrallave të Sigurimit të Shtetit. Babai nuk do të vdes kurrë, këtu, në burg, aq më keq po të vras veten. Sepse e di, ndoshta, edhe më mirë nga cilido që drejton sot shtetin dhe qeverinë. Që, këtu, tek unë, një ditë do të vijnë të gjithë ata që drejtojnë këtë ngrehinë kriminale shtetërore, ndoshta jo të gjithë, pasi disa do të hanë plumbin kokës. Vetëm dy vetë mund të jenë ata që do të shpëtojnë, emrat e të cilëve s’po t’i them, sot. Por ama, një gjë ta kesh të qartë, bir! Unë mund të vdes këtu, në burg, por kurrë nga vetja ose mosha, atë mund të ma shkaktojë shteti, ndoshta dhe një njeri i lig, mbi të gjitha, mallkimi, që më ka dhënë babai. Ka më tepër mundësi mallkimi, sepse jam i vetmi, ndoshta, në të gjithë Shqipërinë që, gjatë luftës, për të çliruar vendin nga pushtuesit, shkallmova shtëpinë time me predha, i verbuar nga ideologjia antinjerëzore e antikombëtare e komunizmit. Por edhe kur erdhi nëndetësja angleze për të marrë babanë tim të famshëm, unë, me urdhër nga lartë, shkova për ta ndaluar të ikte nga vendi e për ta arrestuar, si kundërshtar politikë. E thirra nga bregu dhe i thashë se do të pendohej po qe se largohej nga atdheu. E shava, e mallkova. Ndërsa ai m’u përgjigj vetëm kur më tha se do të kthehej përsëri, por vetëm atëherë, kur ne, partizanët, të kishim mbaruar qypin me mjaltë, dhuratë nga sllavët, të cilin kishim nisur të hanim. Më la amanet që kur të lindnit ju, fëmijët e mi, të mos ju edukoja me marrëzitë e mia. Më uroi shpëtim të shpejtë nga kthetrat e djallit, me emrin “komunizëm, dhe iku.” Ladit i shpëtuan pika loti për Gjyshin që kishte vdekur pikërisht ato ditë në Amerikë. Pasuria e tij, si trashëgim, erdhi nga Amerika me fjalët:“ Vetëm për fëmijët e Halimit, i cili u martirizua në burgun e Burrelit, duke luftuar për të larguar nga vetja djallin e tmerrshëm të shekullit XX…”Atë vit, para se të vdiste Halim Xheloja ( Koçia) në burgun e Burrelit, varën veten katër djem të rinj, 22 deri në 30 vjeç. Emrat e të cilëve nuk përmenden në këtë shkrim, vetëm për të mos ngjallur në zemrat e vrara kujtime të hidhura. Ata i dhanë fund jetës së tyre të re, ngaqë nuk donin t’u jepnin kënaqësi xhahilëve që e përftonin teksa shkaktonin stërmundime te të burgosurit politikë. Ishte viti 1975, viti më i egër, ndoshta, i luftës brenda llojit, kur gjeneralëve më në zë të ushtrisë së diktaturës u ikte koka, sikur të ishin presh të mbjellë në një zallishte. Luftë, e cila në burgun e tmerrshëm të Burrelit, nga administrata e burgut, u përkthye në tortura fizike e psikologjike ndaj qënieve të mbyllura brenda katër mureve, si njerëzit më të rrezikshëm për diktaturën. Tri herë në muaj nisi të bëhej kontrolli nëpër dhomat e të burgosurve që do të thoshte, tri herë në muaj, me detyrim, të zbrazeshin në oborrin e burgut, qëllimisht, dyshekët me kashtë, jastëkët me kashtë e, mbi to, edhe ato pak ushqime personale të rezervuara, nëpër trastat e varfra të të dënuarve. Të gjitha këto të përziera së bashku, me shpejtësi marramendëse, duhet të transportoheshin pastaj nga të burgosurit e sfilitur nëpër dhomat e ngushta, siç ishin, kashtë e ushqime, sepse, ndryshe, ngurrimi më i vogël, do të shoqërohej me shkopinjtë e gomave, apo bishtat e kazmave, me bollëk në duart e policëve, mbi shpinat e pambrojtura. Në këto kushte Halim Xhelo refuzoi të nxirrte dyshekun e tij në oborr. E thirrën në zyrën e komandantit tepelenas, Idajet Dedës, në prani të komisarit dhe operativit të burgut. E pyetën pse nuk zbatonte rregulloren e burgut dhe ai, Halimi, i egërsuar siç ishte, u përgjigj: – Zoti shef i SS-ve, komandanti juaj i SS-ve, pra, unë, Halim Xhelo, nuk i bindem më urdhrave tuaj antinjerëzore e kriminale. – I dënuar,- e ndërpreu komandanti i burgut, ju nuk po kundërshtoni urdhrat e mia, fatkeqësisht po kundërshtoni e nuk po zbatoni rregulloren, të cilën ju, vetë, e keni firmosur, dikur, së bashku me Kadri Hazbiun. Urdhëro, shikojeni! Rregullorja e burgut të Burrelit, e theksonte saktësisht tri herë në muaj kontrollin fizik të të burgosurve, firmosur nga Kadri Hazbiu dhe Halim Xheloja. I mbetur keq “komandanti i SS-ve” protestoi, duke pyetur: – Pse me rregulloren time e të Kadriut i torturoni ende të burgosurit ju?- Patjetër, sepse armiqtë e pushtetit popullor, si puna jote, nuk kanë ndryshuar që pasardhësit ta ndryshojnë rregulloren…Halimi u kthye në dhomë i dërrmuar shpirtërisht. E morën përsëri pas disa orësh. Këtë herë nuk e kthyen si më parë në dhomë, te bashkëvuajtësit, por u përgojua sikur e kishin dërguar në birucat e Degës së Punëve të Brendshme të Burrelit, për ta ridënuar. Mos vallë atje, i vrarë në ndërgjegje, Halim Xhelo i dha fund jetës, ngaqë me firmën e tij vazhdonin të fikeshin ende jetë njerëzish, siç ndodhi kohët e fundit me djemtë e rinj, të vetëvarur në dritaret e larta të burgut të Burrelit?. Apo i dhanë ndonjë kokërr koçifos, siç ndodhte rëndomë në të tilla raste…Megjithatë, i biri e qau të atin njerëzisht, pavarësisht shkakut nga i cili ai vdiq…Tani Ladi jeton në Itali, familjarisht. Do të kthehem në Shqipëri, – më tha para ca vitesh – sapo të bindem se “qypi me mjaltë” i Xhelo Koçisë do të jetë zbrazur i tëri në Shqipëri…

“Kënga e sprasme e Balës”, dorëshkrimet nga gjyshi dhe i ati te Gavril Dara i Riu

Gavril Dara i Riu lindi më 1826 në Pallaci të Sicilisë në një familje të trashëguar bujarësh shqiptarë, që kishin kaluar përtej Adriatikut pas vdekjes së Skënderbeut. Po kështu Dara i Riu bëhet poeti trashëgimtar, pra brezi i tretë i një familjeje me kulturë kombëtare, ku kishin bërë emër gjyshi i tij Gavril Dara Plaku, dhe i ati Andrea, veçanërisht në mbledhjen e folklorit arbëresh. Kjo trashëgimi kulturore familjare ashtu dhe talenti i tij do të përbëjnë shtratin krijues që prodhoi poezinë e tij të madhe. Dara mbaroi seminarin shqiptar të Palermos dhe përfundoi studimet për drejtësi dhe punoi si avokat. Si njeri i zoti në fjalë e në veprime, mori pozita administrative në disa qytete. Botoi një fletore letrare me emër Paligenesi, që merrej me letërsi italiane.

Në Romë, në vitet 1871-1874, drejtoi të përkohshmen La riforma. Fundin e jetës e kaloi në qytetin Xhirxhenti, në të cilin vdiq më 1885. Dara u mor me drejtësi, gazetari e poezi, duke pasur interes të veçantë për filozofi e arkeologji. Ai u mor me jetën e me kulturën italiane. Po si trashëgimtar i brezave të kulturuar të familjes, ai u mor me folklor dhe letërsi shqipe. Veprat i mbetën në dorëshkrim. Në dorëshkrim mbeti edhe kryevepra Kënga e sprasme e Balës, që u botua e plotë më 1906 në Katancaro. Më parë Zef Skiroi kishte nisur botimin e poemës më 1887, mirëpo një botim në vazhdime u bë në La Nazione Albanese gjatë viteve 1900-1902. Dara kishte shkruar edhe “Alcune Poesie” (1848) dhe “I nostri mali” (1870). Kënga e sprasme e Balës është pandan i Milosaos të De Radës : ka figurën poetike të freskët si ajo, por ka një strukturë artistike më të lidhur. Është një kryevepër e poezisë romantike shqipe.

Mbledhja e dorëshkrimeve

Pasioni i Gavril Dara i Riu ishin poezia dhe folklori, të ushtruara në vazhdim të traditës të gjyshit Gavrilit Plakut dhe të atit Andrea Dara. Gavril Dara i Riu ka rrëfyer para se të ndërronte jetë se: “Prindët tanë, që kur ikën nga Arbëria, erdhën në vitin 1485 dhe stisën katundin Palazzo Adriano. Ata ruajtën ndezur në zemër kujtimin dhe dashurinë për atdheun. Gjyshi im mblodhi së pari “Këngët e pleqërisë”, të cilat më pas u botuan pjesërisht nga peshkopi Krispi dhe nga Dhimtër Kamarda, që kuptonin sa vlen nderi i kombit. Në mes të dorëshkrimeve të gjyshit, Ati im Andrea gjeti të fshehura, ato më të shtrenjtat, këngën “Rënkimet e Nik Petës dhe të Pal Golemit” dhe në fund të fletës kishte vënë shënimin: Këto duhet të quhen Kënga e sprasme e Balës”.

Sipas Gavrilit të Ri, Andrea, “zuri të endej lart e poshtë, a thua se kish dalë për gjah, duke pyetur pleqtë dhe plakat nëse i dinin këngët e Balës; ca këtu e ca atje mblodhi gojë më gojë pjesën më të madhe që mungonte në shkrimet e të atit (Gavril Dara Plaku) dhe i shtoi ato. Pas zbulimit të dorëshkrimeve të Gavril Darës Plakut dhe zbulimit të këngëve të reja, i hyri shkrimit të një vepre, i shtyrë nga fakti se këto vargje ishin fragmente pak a shumë të arrira, por duke i lexuar kuptoi se mungonin disa pjesë.

Në fakt, dorëshkrimi përmbante vetëm gjashtëdhjetë vargje në pjesën e parë, po aq në pjesën e dytë dhe diçka më shumë në të tretën, gjithsej 280 vargje. Albansk Samling, Theca. II.17, fashikulli VIII (A-3). Në vazhdim të kontributeve të gjysh Gavrilit dhe të babait Andrea, Gavril Dara i Riu këto dorëshkrime i sistemoi, i renditi së bashku dhe fillimisht i botoi pjesë – pjesë në periodikun “Arbëri i Ri” i Giuseppe Schirò- Plaku, ndërsa duke filluar nga viti 1900, pjesë më të plota u botuan në italisht dhe në shqip në revistën “La Nazione Albanese”. Si libër më vete, poema epiko – lirike “Kënga e sprasme e Balës”, e ndarë në katër pjesë me 1640 vargje, u botua e plotë në vitin 1906. Kjo vepër u shqipërua nga Razi Brahimi dhe është ribotuar disa herë në Shqipëri./Gazeta Panorama

HIMNI I ALFABETIT- Nga Parashqevi QIRIAZI

Sot ësht’ dita shqipëtare

të përpiqemi

Alfabetin ton’ të mbrojmë,

Shpejto burrani.

Shkronjat tona jan’ të arta,

Këto duamë.

Shqipëri, atdhe i dashur

Ne s’të lemë ty të varfër.

Shkronjat ton’ kanë

për të mbrojtur

Me gjithë shpirt shqipëtarisht.

Arëmiqtë o shqipëtarë

po përpiqenë

Shkronjat turçe dhe gërqishte

Të na japinë.

Le t’i mbajnë ato për vete,

Kemi tonatë.

Ata duan shqiptarë ndarjenë tonë.

Këtë punë shumë kthjellet

e treguanë.

Ngrihuni pra t’u tregoni

se ju s’i ndroni

(HEJZA)

ZËRI I PRISHTINËS – Poezi nga ATDHE GECI

Në orën e re të Republikës së Kosovës

Atdheu ynë po e ruan forcën e herojve

forcën e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut

forcën e Rilindjes sonë Kombëtare, si

dhe lidhjen me gjuhën dhe flamurin

Në orën e re të Republikës së Kosovës

Kosova është e nderuar t´i ngjaj vetes

ti ngjaj kohës, lirisë, dhe lavdisë së saj

Populli i zgjuar di ta bëj ndryshimin e

e vet, në emrin e pakufishëm të Ilirisë

Në pafundësinë e qiejve dhe të eterit

qerrja e yjeve dhe e hënave nuk i nxë

të gjitha dëshirat dhe premtimet tona,

e ardhmja ka gojë greminash të kohës

ku flatrojnë nëpër ajër erërat dhe retë.

Ky çast lirie i Republikës së Kosovës

është drita e diellit dhe hënës në rendje

vargjet që mi dikton muza dhe mendja,

janë e nesërmja jonë e gjatë, prandaj,

atdheu është i gëzuar që ti ngjaj vetes!…

Atdhe Geci – Dortmund, 2024

TAKIM I PËRZEMËRT ME POETIN DHE STUDJUESIN E NJOHUR SEJDI BERISHA- Nga TAHIR BEZHANI

Me Sejdi Berishen,Pejë,17.11.2024

Sot ishte një ditë e veçantë në kalendarin ditor të këtij viti në ikje . Pas afër pesë muajsh, takova mikun ,poetin, shkrimtarin e mirënjohur në të gjitha gjinitë letrare, z. Sejdi Berisha, në shtëpinë e tij, në Pejën e dashur, të cilës ia kushtoi tërë jetën me veprat e tija madhore.
Gjithmonë me mikun Sejdi Berisha jemi takuar çdo tri jave, apo së largu, çdo muaj. Nga fundmaji nuk u takuam deri me sot.
Ngjau, siç i ngjan çdokujt të sëmuremi, të jemi paqejf, mos të kemi disponim etj. Pra nuk u pamë, nuk hurpëm kafe se bashku për afër pesë muaj. Ishin të gjatë, sa shekulli (për mua) muajt e kaluar. Humba “durimin” dhe dje, me 16 nentor e pyeta në telefon, për mundësinë e takimit.
-Të pres kur të duash më tha, shumë i gëzuar!
U gëzuam të dytë. Sot, mora drejtimin e Pejës për në shtëpinë e mikut tim, Sejdi Berisha. Aty kah ora 11-të preka zilen në derën e oborrit. Doli një çun, sigurisht nipi i Sejdiut, dhe menjëherë më zgjati dorën e më foli: “ Urdhëro, gjyshi është këtu, ka bërë më mirë, po të pret!….”
Te dera e dhomës ia lëshova një zë si prej shpati, o Sejdi Berisha, ku të kam ore burrë?!
U ngrit në këmbë nga krevati, pashë se iu hap balli si shkëmb bjeshke, i buzëqeshi fytyra dhe u ngrykuam bukur gjatë…

-Sa më paska pas marë malli tha, duke u ulur në krevatin e tij!…
Besa e tradhtuan edhe dy-tre pika lot malli… Mua jo!… U bëra guri!..
Pas pak filluan pyetjet reciproke mes nesh.
Më pyeti për gjithë familjen time. Pastaj edhe unë fillova ta pyes ngadalë për familjen dhe muajt e kaluar me sëmundjen e zgjatur… Më tregoi gjerësisht. Vuajtjet e tija i përjetova thellësisht nga se vite më parë e kisha kërkuar atë” çorbë,” ndonëse pak më ndryshe…
I ofruam “ vuajtjet” deri në qeshje!Sa u gëzova kur e shikova duke qeshur!…
-Eh, ndal pak!- më foli. Dua të di për gjithë shokët, miqtë tonë kudo i kemi. Tregomë miku im, si janë tropojanët, të gjithë, si e kam Lulzim Logun. A keni zhvilluar ndonjë aktivitet letrar, si u ka shkuar puna. Po në Gjakovë si janë shokët, si e kam Muharrem Kurtin, a është mirë?!
Gjitha këto pyetje që mi bëre miku im!…
Dhe fillova t’i përgjigjem për çdo gjë që ishte i interesuar, aq sa dija e i mbaja mend ngjarjet. Kuptova se e kishte marë malli shumë, sytë iu mbushen me lot. Sejdia ishte krahu i djathtë i bashkëpunimit në gjithë Malësinë e Gjakovës e jo vetëm, në kuptimin letrar.
Përderisa unë hurpja kafen pranë tij, ndali për pak çaste bisedën, duke më shikuar me vështrim të veçantë, në heshtje….
Dhe si një tingëllimë i erdhi dëshira të dijë edhe për shkrimet e botimet e miqve.

Sa i interesuar ishte Sejdi Berisha për Mitingun jubilar të poezisë në Gjakovë!
-Eh, gati të harroj, po foli ndoshta më tepër, por më paska pas marë malli. Më trego për Mitingun e Poezisë në Gjakovë!… më foli.
E shikova në RTK, një emision, por ty nuk të vërejta askund?!
Pse, mu drejtua miku im. E njoftova duke i thënë me sinqeritet se Mitingu arriti qëllimin të manifestojë jubileun e 6o vjetorit me shumë sakrifica. Jam i gëzuar, i fola, se ka premtime nga qeveritaret komunalë së mitingu duhet të mbahet në vazhdimësi si fryt e aset kulturor i qytetarëve të Gjakovës e jo vetëm. Sa u gëzua poeti Sejdi Berisha!..
Pyetja e tij e serishme ishte, po këtë radhë a kaluat mirë ? U zura pakës ngushtë, si t’i përgjigjem, nga se, mirë ishte, por jo çdo gjë mirë…
Dhe i dhashë përgjigje të shkurtë e lakonike: “ nusja e mirë boll, por pakës qorre!…”
Ehe, ndali fjalën, i kuptova të gjitha!… Faleminderit!… tha dhe mbet pakës në kujtime…
Nuk u ndal me aq. Sërish trajtoi çeshjen e mitingut, duke shtuar: mendoj se duhet të vazhdoni gjithmonë së bashku, si tani e dy decenie më parë, duke ngritur sa më lartë bashkëpunimin shpirtëror të krijuesve të Malësisë së Gjakovës.
Isha në mesin e dashamirëve të fjalës së shkruar, i thashë, aty ulur në sallën solemne të Pallatit të kulturës “Asim Vokshi”në Gjakovë. Nuk u ndjeva keq, i fola, sepse mosha kur ikën, bëhesh i tepërt edhe në “dasmë”….

Tek i sëmuri nuk duhet të qëndrosh edhe aq gjatë. Ishte bërë një orë ndeje e biseda që nuk e kishin fundin askund. I urova shëndet e të mbara në jetë, duke ia dëshiruar sa më parë shërimin dhe takimin me miqtë tjerë nga Gjakova, Tropoja , Klinë e vende tjera.
Në përshëndetje e sipër, si i përmallur tha se së shpejti do të pimë kafe në hotel “Turizmi” në Bajram Curri me gjithë miqtë e tjerë. U bënë shumë të fala!….

Gjakovë,17.11.2024

DASMA – Novelë nga EGLANTINA MANDIJA

Komentet

Cancel reply

Lajme të ngjashëm

DITA E SHENJTËRIMIT TË NËNË TEREZËS – Fjala në anglisht nga Eda Zhiti –

NËNË TEREZA ME SHQIPTARË – Për të na mësuar të duam. – Nga Visar ZHITI

Koha për “leksione” Amerikës rreth zgjedhjes së Presidenteve!- Nga Senad Guraziu

IDRIZI (një skicë për një njeri të ndershëm)- Nga Përparim Hysi

SHENJTJA NËNË TEREZA MIDIS NESH – Takimi në Chicago – Triptik nga VISAR ZHITI

Kavalieri s’është mëz që e lidh pas karrocës- Esé nga Fatbardh Amursi

FJALËT E NËNËS PËR 14 VJEÇARIN….

Qypi me mjaltë i Xhelo Koçisë, një rrëfim i vërtetë- Nga Bedri Çoku

“Kënga e sprasme e Balës”, dorëshkrimet nga gjyshi dhe i ati te Gavril Dara i Riu

HIMNI I ALFABETIT- Nga Parashqevi QIRIAZI

ZËRI I PRISHTINËS – Poezi nga ATDHE GECI

TAKIM I PËRZEMËRT ME POETIN DHE STUDJUESIN E NJOHUR SEJDI BERISHA- Nga TAHIR BEZHANI

Lajmet me interesante

Lajmet e fundit

ARKIVA E LAJMEVE

RRETH NESH

Komentet

Lajmet me interesante

Lajmet e fundit

ARKIVA E LAJMEVE

RRETH NESH

NEWS LETTER

SOCIAL