VOAL

DASMA – Novelë nga EGLANTINA MANDIJA

May 11, 2020

Gruaja zbriti me të shpejtë shtegun e malit me një dridhje e me një mallëngjim, që nuk e kishte provuar prej kohësh. Lufta është një shok i zymtë. Viti 1920 qe më tepër se një masakër. Gruas iu drodh trupi, megjithëse ishte korrik.

“Ikte Abdyl Shabani vet i pestë. Në shpinën e një kali vetëm pak kallamoq ngarkue. Gjithë gjindjen fukara e pa kurrfarë faji, e lidhi detashmenti çetnik dhe e copëtoi me bajonetë, – shkoi nëpër mend gruaja, – i mbuloi trupat me dhe e me thupra për të fshehë krimin, por Islami megjithëse i varrue e me trembëdhjetë varrë në trup, nuk pati vdekë dhe mbërrini deri te ne për të na kallëzue se ç’kishte ba vaki. Se i ikën vdekjes njeriu me trembëdhjetë varrë në trup, nuk e kisha besue pa e pa me sytë e mi! Jo, – vijoi gruaja, – nuk due të mendoj për vdekjen, veç ç’të baj, kur Galica e Drenica asht e rrethueme dhe e mbushun me ushtarë.”

Ajo donte të mendonte diçka tjetër, të bukur e të lehtë, diçka që t’i kujtonte një çast a një orë të qetë, por ditë të qeta nuk po gjente. Orë të bukura e të ndritura po, veç të qeta s’qenë asnjëherë. Ajo donte t’i përmblidhte të gjitha orët, por ato mërgonin nga vetja, diku fshiheshin, si zogjtë e trembur nga tufani. E tufani ishte i egër.

“Mori Hasime, mori bij’

Ç’kije Hasime që qan ti?

Unë qaj për dy vllazni

Fikë ma kanë të zezën shpi.”

Nga i vinte kjo këngë?

“Motër Hasime, – i tha gruaja me zë të lartë, – ndofta kanga jote asht mendimi që po e kërkoj e s’po e gjej. Ishe nuse e bukur si nuset tona veç. E more hakën e vëllazënve, motër. Të mbyllën në burgjet e errëta e thanë: “E kemi robinjë Hasimenë dhe mund të bëjmë ç’të duam me të!” Por në qelinë burgut ishte një shtambë e ti, nuse për të ruejt veten, e vrave dhunuesin. Trupi yt ma i bukur u ba i mbuluem nga gjaku në sheshin e burgut të Nishit.

E sot motër, në kangë vjen tek unë e një mendim të bukur po kërkoj prej teje. Për vdekjen nuk due të mendoj, por si të baj, Hasime, që e shoh trupin tand të bardhë të mbuluem nga gjaku e Drenicën të mbushur me ushtarët e krajlit?

Unë po shkoj te nana e Azemit. Due të mendoj pak për shtëpinë e re, për shtëpinë që ia ngriti Azem Galica. Due të mendoj kur kam hy nuse për herë të parë në atë derë. E po më dhimbset Sherifja. Po më dhimbset fort, që duhet ta lajë kullën e sapondërtueme përsëri e të marrë rrugët e të ikë pa plang e pa shtëpi. Shumë vjet të jetës tyre po i kalojnë kështu këto nanat tona, pa nxjerrë asnjë ankim, asnjë ofshamë. Po këtë verë asht gëzua Sherifja. Fare pak kohë ka në kullën e re.”

Grueja ecte me kujdes. U ruhej pritave e hafijeve.

“Asht kohë pune e njerëzit nguten ta fusin grunin brenda, pa ia behë rrebeshi”, mendonte.

Po binte muzgu. Gruaja priti natën e fshehur. Dritat e Galicës u fikën njëra pas tjetrës. Nata ishte e kthjellët.

“Erdhi koha”, mendoi gruaja e hyri në Galicë me hapa të shpejtë. Ecte pa u ndier. I shmangej rrugës kryesore e më në fund, u gjend përballë shtëpisë. “Po kjo asht një kullë tjetër. Asnjë fërkem nga kulla ku unë hyra nuse”, foli gruaja me zë që të ndalonte të trokiturat e zemrës.

Nuk ishte as njëzetepesë vjeçe gruaja, por i dukej se patën kaluar mote qëkur mbante një fustan të lehtë, si të gjitha nuset që hynin në dhomën e dhëndrit. E Azem Galica me dy sytë si gaca të ndezura e rrëmbeu me dorën e tij të fortë nusen që e kishte pritur aq gjatë. Vitet e kaluara ishin pak, por asaj i dukej tepër larg pritja e ankthi i kampit të Rudnikut, e pati qarë disa herë si të vdekur Azemin. E kjo kishte ndodhur dikur moti.

“E njeriu mund të jetuaka për një dekikë njëqind vjet, rrumbullak, foli Shota. A je plakë kështu nuse? Je plak’ nga dhimbja e nga pushka të ka humbë kanga. Të ka humbë e nuk po e gjen, veç kur do të mësysh nga Çiçavica?”

Nëna e Azemit u ngrit nga gjumi dhe nuk po e kuptonte pse po lehnin ashtu qentë. Ndezi llambën e bëri dritë. Shota qëndronte e fshehur pas murit. Hëna verdhonte mbi mullarët e barit e nata dukej e pikëzuar me ar. Shotën po e tundonte malli dhe nuk e dinte në kishte pasur në jetën e saj një natë të tillë të hënëzuar, që hynte deri në thellësi të kullës së tyre në Radishevë, kur ajo, Shota e vocërr sa një grimë, mbante emrin Qerime. Apo kjo pati qenë një ëndërr që kurrë s’qe jetuar?

– Kush asht? – pyeti Sherifja.

– Hape nanë! Jam unë, Qerimja.

Shota hyri me vrull e ato mbetën të heshtura në një përqafim të gjatë.

– Mos u tut për ne, se jemi krejt mirë! – tha Shota.

– A jeni të gjithë mirë? – e pyeti Sherifja e lehtësuar nga ankthi për të birin.

– Po ju si jeni? – pyeti Shota.

– Për bukuri. Ja dhe kulla.

– E shoh, e bukur si nuse. Era gëlqere po i vjen, – tha Shota, ndërsa ngjitnin shkallët.

– Nuk asht terë ende, – tha Sherifja.

Shotës i theri në shpirt. Barrë të rëndë mbante mbi supe. “Ti je grua. Shko në shtëpi grua! Zjarri shuhet në vatër. Shko pranë vatrës, pranë sofrës, pranë djepit, grua!”

Nuk ia tha kurrë njeri me zë të lartë këto fjalë, por kjo ishte hija e saj. E kishte këtë emër të butë; “grua”. Brenda vetes mbante edhe zjarrin e vatrës, edhe erën e ngrohtë të sofrës, edhe ninullën e djepit.

Shota shtrëngoi dorën rreth brezit të stolisur me fishekë.

– Po ju si keni jetue?- pyeti.

– Si veshka në mes të dhjamit. A s’po e sheh? E kam edhe një lopë, kam qumësht e djathë të njomë me kulaç. Të ka marrë malli?

– Boll besa, – tha Shota, që e pati dashur Sherifen që ditën e parë. “Ndoshta thjesht, se ajo është nana e Azemit e ata ngjasojnë si dy pika uji”.

– E pe grunin, Shotë?

Kishte një fije krenari e gëzim në çdo lëvizje të nënës. Sherifja qëndronte përballë me flokët e rëndë, të thinjur para kohe, me zërin e ashpër prej burri. Shtathedhur, si e prerë për rrobën drenicase, ruante brenda vetes qëndresë dhe forcë.

– Kam kalue përmes kallinjve, tha Shota, – të naltë e të shëndoshë janë.

– Po ngutet Galica t’i mbushë hambarët, që të mos ia ketë frikën as dimrit, as krajlit, -tha Sherifja dhe ngritit fitilin e llambës.

Edhe Shota do të donte ta gëzonte nënën. Do të dëshironte t’i thoshte se që sot e tutje nuk do të jetë më nevoja t’i tremben askujt, se hambarët me grurë nuk do të digjeshin së bashku me kullat, se kallinjtë e grurit nuk do të stërpikeshin me gjak e me lot, por ajo kishte ardhur vetë duke u dredhuar pritave.

– Asht rrethue dhe asht e mbushun me ushtarë të krajlit Drenica, – tha Shota.

– Dale të të shoh pak nana! Je dobësue Shotë, – i tha Sherifja, ndërsa vendosi llambën mbi oxhak.

– Nga rruga e gjatë.

– Drejt e nga Çiçavica po vjen?

– Drejt. Azemi të çon të fala e të porosit të bash si të bash e të largohesh.

– Ani.

Asnjë ankim. Asnjë pyetje. Gjithnjë kështu.

Figura e Sherifes luhatej e nuk binte nga loja e flakës së llambës.

Shota kishte mall. Kishte mall për çdo gjë. Edhe për erën e lehtë të drurit të ri në kullë, edhe për shtrojat e bardha, edhe për atë fëmijë, që po flinte e qetë në minder. Ishte vajza e vogël e vëllait të vrarë të Azemit. (I vetmi fëmijë i asaj kulle).

Shota u gjunjëzua. U përkul e preku flokët e verdhë të vogëlushes, që flinte me një frymëmarrje të lehtë. Vetëm tre vjet e ndanin me të birin. Dikur i mbanin në djepe, pranë njëri-tjetrit. “Një çikë e një djalë me yll në ballë”, – thoshte atëherë Sherifja. Po vajza ishte zgjatur, e tani këmbët i dilnin jashtë shtrojës, të holla, si të tejdukshme, ndërsa djali “me yll në ballë” nuk ishte më.

– Qenka rritë Shqipja, – tha me zë të lartë Shota.

– E ka thanë Azemi se do të bahet shqipe mali, – tha Sherifja.

Shota nuk e hoqi dorën nga flokët e butë të Shqipes.

“Baftije Seferi, vetë e dymbëdhjeta, e ka përcjellë Idrizin në Kaçanik e Moraçe, – mendoi gruaja. – E ti, Shotë Galica, dikur ke ndie dhimbjen e lindjes. E ajo ka qenë një ditë e bukur, e bardhë, si për çdo nuse. Po Baftije Seferi e ka ndjekë burrin me dymbëdhjetë carrokë në mal e në luftë. Grueja që ka mundë t’i lindë burrit dymbëdhjetë fëmijë e të mos i ndahet pushkës, asht grueja ma e lumtun e Kosovës! E qindra mijëra gra të tjera si ajo ka Kosova!”

Shota u ngrit me kujdes e u shtëngua ndër armë.

– Hallall, nanë, se më duhet të shkoj!

– Të shkosh? A nuk ban të pushosh pak?

– Jo, se më pret Azemi.

– Nuk po të la nana pa u çlodhë pak. Fli, se po të çoj vetë! Fli pak, Qerime, se një gotë tamël po ta nxeh! Pi, e mira e nanës! Unë po të baj roje. Mos ki dert, se do të të çoj me kohë për Çiçavicë!

Shota u ul pranë Shqipes. Mbështeti kokën në jastëkun e bardhë. Ndjeu frymëmarrjen e lehtë të vogëlushes dhe e mbështolli era e gëlqeres së re.

– Nesër edhe unë po e lëshoj lopën e po iki, – tha Sherifja, duke dalë nga dhoma.

Shotën e këputi gjumi menjëherë. Kur u kthye me qumështin e bukën në dorë, Sherifja mbeti e hutuar. Gërsheti i nuses, i zi, i trashë, kishte rrëshqitur pranë flokëve të verdhë e të butë të Shqipes. Fytyra e Shotës në gjumë, e bardhë, e bardhë si biluri. Një dorë në pushkë dhe tjetrën ndër flokët e së voglës. Sherifja la qumështin në vatër. Lotët iu ngjitën e po i mbërthenin grykën.

“Ç’ asht kështu me ty, plakë, që po të lëshon zemra krejt, – tha me zë të ulët.

Mjegulla e lotëve po i shpëmdahej me zor. E sendet i lëviznin si ndër ujë.

“Sokolesha e nanës, kushedi sa kohë ke pa fjetë. Të bani jeta burrë, bijë, të shkoi rinia nëpër male, pa njohë dyshek e ditë të bardha. Në vend të fëmijës, të mbeti pushka në dorë, moj e bardha e nanës. E pate ti një djalë, o Shotë, e nana nuk mundi me ta ruejtë, e nana nuk mundi me ta rrit, po ti asnjë fjalë, moj bijë”.

Shota po i nxirrte mallin e Azemit. Nuk i bënin këmbët të largohej nga dhoma ku flinin ato të dyja, Shota me Shqipen e vogël. Të gjitha ato sende që e gëzuan dhe e qetuan zemrën e Sherifes, tani nuk do t’i shihte më.

“E ti, more burrë, në luftë kur ke ra, – mendoi Sherifja, – katër djem i ke lanë pas vetes në kullë. Po sot vetëm me një sy po shohim. Veç Azemi e bija jonë Mihania po gjallojnë. Në çika kulla do të mbesë. Çikat e Kosovës në armë janë shtrëngue, o bacë. E ti këtë nuse nuk ke mujt ta shohësh. I lumë do të ishe me arritë gjysh me u ba, por fort pak burra në Kosovë po arrijnë, se po kositen si bari, pa u rrit mirë”, – tha Sherifja këtë herë me zë e doli të shihte edhe një herë lopën në haur.

Iu afrua kafshës e ndjeu fërgëllimën e trupit të ngrohtë. I lëmoi lëkurën e ndritur e i ngriti kokën. Rrezja e hënës pasqyrohej në sytë e mbushur me lëng, si lot, të kafshës së gjorë!

“Mos u mërzit, moj Laramane! – tha gruaja. – Kisha dashë edhe ndonjë ditë së bashku ta kalojmë, se fort e butë e me sy si mëndafshi më je.”

Sherifja i dëgjoi barinjtë që po mblidhnin bagëtinë. Nxori lopën te dera e i tha çobanit:

– Në qoftë se nuk jam në shtëpi në darkë, çoje te të zotët, bir, se ti e di fort mirë se kush na e ka falë!

E shtyu lopën si të donte të largonte bashkë me të edhe mendimin.

“Kur të zgjohet Shqipja e të mos të të gjejë, do të të kërkojë.”

Sherifja i ngjiti shkallët shpejt e shpejt, që të zgjonte nusen, por u pendua e zbriti t’i bënte gati diçka për rrugë. – Si e kam humbë krejt, – tha.

“E tash erdhi ora. Një çerepare të ngrohtë me djathë të njomë po u çoj djemve në Çiçavicë. Bahu gati për rrugë Shotë, se rruga asht e gjatë! E gjatë dhe e vështirë, asht kjo rruga jonë. Ma lehtë me dekë e ma vështirë me jetue.”

Por ende nuk ishte ngjitur në shkallët e para të kullës, kur një zë e bëri t’i mbeteshin hejbet në dorë. U drodh dhe shtangu, në këmbë.

– Hapni dyert!

Zëri ishte i egër. E me gjuhë edhe më të egër.

“Xhandarët”, u step Sherifja, si të donte t’i ndalte të trokiturat e forta të zemrës. I ngjiti shkallët dy e nga dy. Kur u dha në derën e kullës, e madhe, e rreptë, me sy që i flakërinin, si të Azemit, Shotë Galica ishte ngritur e shtrënguar ndër armë. Vetëm Shqipja e vogël flinte, si të mos ndodhte asgjë rreth saj.

-Të mora më qafë, çikë, që më hangërt gjarpni! – tha Sherifja.

– Isha duke pa andërr, – tha Shota. – E ti, loke, mos ki dert për mue! Merre Shqipen dhe shkoni, po të mundeni të kaloni në ndonjë shteg!

“Bukur po di me ta largue të keqen kjo nuse”, mendoi Sherifja, ndërsa tha: – Janë mizëri, Shotë.

– Kërkojnë Azemin, – tha Shota.

– Prit pak, nuse, – tha Sherifja e doli me vrap.

Nuk u vonua asnjë çast. Erdhi me një pushkë e me disa gjerdanë fishekësh.

– Ata kujtojnë se e gjejnë të çarmatosun kullën e Azem Galicës, – tha.

Sherifja e Shota u përqafuan e zunë vend përbri dritareve të vogla të kullës.

“Kështu paska qenë kismet, – mendoi Shota, – këtu ku filluem pushkën me Sherifen, këtu do ta mbarojmë së bashku!”

“Ma baj hallall edhe ti, Azem, ma baj hallall, se nuk munda me të dhanë një mashkull, se nuk munda me ta mbushë kullën me zana të gëzuem fëmijësh, po me krisma e me gjamë pushke.” Shota qëllonte pa pushim. Shtinte drejt e në shenjë.

– Nuk duem të mbjellim vdekje, – tha ajo, me zë. – Duem të mbjellim grunë, Sherife, po nuk na lanë. Galica korr grunë. Këta korrin plumba. Kërkojnë vdekjen në arat tona. Nuk do t’u japim çerepare, se duen kokë. E sa ma shpejt gratë ta lanë furkën e drugën, aq ma mirë do të jetë!

– Këta po duen me na farue krejt, – tha Sherifja e skuqur e tëra e kokëjashtë. Shamia i rrëshqiste ndër supe.

– Dashkan të rrimë duarlidhur. Jo, bre Shotë, armë na duhen. Veten ta lajmë me nder, ndigjon?

– Të ndigjoj, – tha Shota.

Lufta ishte shtrënguar rreth kullës. Sherifja e Shota i kursenin fishekët.

Sherifja vikaste emër për emër burrat e Galicës. Shqipja e vogël, gjithë frikë, ndiqte me sy herë gjyshen e herë dadën Shotë.

“Oh, – thoshte e vogla me vete, nuk e di përse kam kaq frikë! Po gjyshja do të zemërohet me mue e nuk do të ma lajë ta prek ma me dorë Laramanen. O dada Shotë, gjyshja nuk i do qaramanet e unë nuk due të qaj, po lotët më shkojnë vetë, e dridhem, as unë nuk e di përse po dridhem kaq fort. Gjyshja më ka tregue se baca Azem për mue “shqipe mali” paska thanë, po unë as një zog i vogël pule nuk jam.”

– Nuk jam fare as një zog pule unë, dada Shotë, – klithi e vogla me sytë tërë lot, gati të vraponte e të fshihej diku.

Shota ia bëri me dorë.

“Mos lëviz, Shqipe!”

– Po ku asht Galica e shkretë? – thirri Sherifja. – Vëllazën, bjerini anmikut! Bashkë me mue asht rrethue Shota. Vdesim, e gjallë nuk biem në dorë të tyne!

– Këndo, Shqipe, këndo bashkë me mue! – tha Shota e filloi këngën:

“Mark Milani e Mark Milica,

Jam Kosova e tanë në plisa …”

Nga dritaret e kullat e Galicës krisën pushkët. Zjarri i mbuloi armiqtë nga të katër anët. Shota e Sherifja nuk e ndalën këngën e pushkën, po këtë herë me zemër të lehtë, duke iu përgjigjur thirrjeve që vinin nga të gjitha anët: “Prite, o prite Azem Galicën!”

“Tash edhe të vdes, nuk më vjen keq”, – tha Sherifja.

Nuk luftonin vetëm burrat e Galicës, por edhe gratë e fëmijët. Pleq e të rinj u përleshën me çfarë u ndodhej në dorë: me pushkë, sëpata e shata, sfurqe e drunj e deri fëmijët gjuanin me gurë e me shkopinj. Në çdo rrugë e shteg të shtëpive të Galicës, në çdo oborr, jehonin krismat.

– Po u ngushtohet rrethi, nanë, – tha Shota gjithë gaz, – po u shtrëngohet laku në fyt e po tërhiqen.

– Qe besa, moj çika e nanës, tash do t’i venë mirë thembrat nga majat e do ta nisin vrapin si lepuj.

– Nuk ka për të dalë asnjë i gjallë nga ky qerthull. Jo vetëm Galica, por edhe fshatrat e tjera po e pasojnë, – tha Shota.

Galica ishte derdhur si rrëmet rreth kullës. Shota nuk po i bënte ballë kësaj here dëshirës për t’u falur me Galicën. Nuk e dinte përse ndiente një mallëngjim të thellë edhe për Sherifen, që po e përcillte.

– Thashë se të humbi Azemi për shkak tem. E do të më mbetej peng ta lija djalin pa nuse, – tha Sherifja.

– Nuse pa fëmijë, – tha Shota.

– Shuej, çikë, – tha Sherifja, – mos ta ndigjojë kush atë fjalë!

– Nuse që nuk do të përkundë djepe në kullë e asgjëkundi tjetër. Kurrë nuk do t’i përqethet shtati nga zëri i foshnjës kur lind, se ajo nuk do ta ndiejë kurrë më atë lumturi, për të cilën jeton në çdo kohë çdo grua.

Armiqtë shumë shpejt do ta sulmonin Galicën. Nënë Sherifja duhej të shpejtonte, të shpejtonte për t’ u fshehur nga hakmarrja e egër. Nuset drenicake po e përcillnin Shotën me sy të gapërruar nga çudia e pyesnin me druajtje:

– A kjo asht nusja e Azemit?

– Po, kjo asht Shota e Azemit, – tha bacë Ujkani, që kishte sjellë doriun e tij.

Sherifja e galicasit ia patën mbushur plot hejbet për trimat. Doriu qimekuq turfulloi, kur Shota iu hodh mbi shpinë, e tha: – Dita e sotme asht ndër ditët më të bukura të jetës sime. I faleminderit ndihmës e miqësisë së Galicës! Kudo që kemi shkue, na ka dhanë jetë e krahë. Ne kemi ba gjithçka mundemi për t’i ndalë katilat.

– Udha e mbarë, bijë! Merr dikë me vete! – tha bacë Ujkani.

– Mos u bani merak për mue, vëllazën! Veç ju të jeni të kujdesshëm e të bashkuem!

– Çika ime, – tha Sherifja e zverdhur nga mundimi për të mos lëshuar lot.

– Mirupafshim, vëllazën, – tha Shota, ndërsa shkëputej nga përqafimi i Sherifes e i Shqipes së vogël, që po i thoshte: “Më merr me vete, dada Shotë!”

Gruaja ia mblodhi doriut frerët dhe ai u ngrit në këmbët e prapme e u lëshua përpara si shigjetë. Gërshetat ia merrte era, e ajo kthente kokën herë pas here, si të mos ndahej dot nga vështrimi i Galicës. I ndiente ende në qafë duart e hajthme të Shqipes së vogël dhe pëshpërimën e saj: “Më merr me vete, dada Shotë!”

E ku ta shpinte dada Shotë atë çikë të imët, me flokë të verdhë si qelibari, që trembej në gjumë? Dikur Shota i pati kënduar asaj dhe të birit: “Fli, o i miri i nanës-o!”

Me të vërtetë i pati kënduar ajo djalit të vogël në djep? Kjo i dukej sikur i kishte ndodhur mot stërmoti një nuseje të re, të largët, me emrin Qerime. Kjo kishte ndodhur pesë vjet më parë, si të qenë pesëqind vjet larg, midis asaj nuses së re, që kthehej nga rruga e vdekjes e mbushej me gazin e kapjes së gjirit nga i vogli, nga “djali me yll në ballë”. Një det gjaku e lotësh të Kosovës e ndanin nusen nga djepi, nga kënga, nga jeta e natyrshme e gruas.

Shota ecte mbi kalë. Nuk ecte, por rendte me duhi. E dinte që nuk kishin fare kohë dhe së shpejti duhej të gatiteshin për një mësymje të re. Kali trokonte mbi tokën e thatë. Korrik. Trokonte një kalë. Kalorësja qe veshur me rroba të thjeshta të komites. Në një ditë jetonte dhjetë vjet. Çdo dekikë i kalonte bashkë me vuajtjen e dhimbjen e kombit. Shpirtin të mbushur me këngë të lashta e të reja. Po më tepër këngën e djepit dëshironte: “More i miri i nanës-o” dhe buzët mbi pushin e faqeve të një njomëzaku, në vend të këngës “Vdekje dushmanit!” të lëshonte plumba e mbillte vdekje.

Kali trokonte. Vdekja e kishte emrin Ceroviq. I zi si nata e zezë. Përse Kosova të jetonte midis netëve të zeza të Ceroviqëve? Përse të paguante një haraç kaq të rëndë, e copëtuar dhe e bërë troha-troha? Përse?

Një vit më parë ishin përballë tij. Mbillnin fjalë me deputetët e Mitrovicës në parlamentin e Beogradit. Ceroviqi donte qetësi.

Azemi kërkonte në emër të çetave të Drenicës, të ndaloheshin menjëherë vrasjet, djegiet e plaçkitjet kundër shqiptarëve, të ndalohej grabitja e tokave të shqiptarëve dhe ardhja e kolonëve, të ndalohej dëbimi i shqiptarëve jashtë vendit.

Ceroviqi tërbohej. Mezi e mbante veten.

“Kërkesat tuaja kanë një rëndësi kaq të madhe, sa nuk mundem t’ju përgjigjem, pa marrë urdhër prej krajlit e prej qeverisë në Beograd”.

“Sa fort më asht dashë të përmbahem që të mos ia numëroj në lule të ballit atij qen bir qeni”, mendonte Shota.

Bashkë me trokun e nxituar të kalit, trokonte përgjigjja flakë për flakë e Azemit: “Këto janë dëshirat tona. E sa për kryemjen e tyne, nuk presim kujdesin e krajlit, mbasi kujdesemi vetë për t’i çue në vend.”

Ceroviqi përdridhej nga halli.

“Krajli e nderon një trim si Azem Galica, por kur të bëhet mik i tij, do ta çmojë më tepër”.

Po më ngushtohej zemra, kur shihja fytyrën e zverdhun të Azemit.

“E njohim mirë bujarinë e krajlit, – gjëmonte zëri i Azem Galicës, Asht’ e lame me gjak.”

Një erë e lehtë frynte mbi kodrat e Drenicës. Trokëllima e thundrave të kalit ushtonte larg e copa të vogla dheu vërtiteshin mbrapa.

“Gjanë ma të thjeshtë po kërkojmë, – ngulmonte gruaja. – E thjeshtë dhe e pastër si drita e diellit. Na lini të jetojmë në tokën, ku bukës i thonë “bukë” e ujit “ujë”! Kjo asht e gdhendun në çdo thep e gur, në çdo dru e kullë. Përse na jeni lëshue si bisha me na e pi gjakun?”

“Ç’është nevoja që edhe gratë të bëjnë një jetë të egër si kjo?” – pyeti dikur Ceroviqi.

“Nuk asht egërsia jonë, po egërsia juej, që nuk na lini me jetue të qeta”, – iu përgjigj Shotë Galica.

“Mosbesimi që keni te krajli, ka për ta zemëruar atë dhe për ju do të jetë më keq.”

“Ceroviq, – foli Shota me zë të lartë, ndërsa vraponte me kalë, – më asht dashë ta përmbaj veten, mos me t’i hedhë trutë në erë. Na asht dashë të përmbahemi e të heshtim, jo vetëm kur shohim trembëdhetë varrë në shtat të burrit, po me qindra varrë në shtatin e kombit. Janë varrë që nuk mbyllen lehtë, varrë që nuk harrohen ndër shekuj. Nuk e kemi besue e nuk do ta besojmë kurrë krajlin. Le të tërbohet sa të dojë. Këtu jemi. Nuk ikim. Burra e gra kemi me luftue. Rroposemi, po nuk dorëzohemi!”

“Drenica, kjo çerdhe komitësh midis vendit tonë, është dhunë për shtetin”, – kishte thënë Ceroviqi.

“Gjithmonë ashtu qoftë, Ceroviq! Veç dijeni se Drenica s’ asht midis vendit tuej, po midis Kosovës,” – përsëriti Shota përgjigjen e saj e u shtrëngua pas doriut.

Drenica është në vendin e vet. Lugina asht e mbushur nga jehona e fjalëve tona. Rrapi mijëvjeçar, ku janë varur armët e trimave, që ka pritur e ka përcjellë kuvende shqipesh, asht aty.

Shota e ngacmonte doriun, që ishte djersitur tashmë. Eci një copë rrugë thuajse pa asnjë mendim. Shkreti. Korrik. Dikur u ndal në një muranë. Zbriti nga kali si të donte të falej me të. Gurët ishin zverdhur. Kishin zënë edhe myshk. Shota u gjunjëzua.

“Iku një vit, vëlla Nezir, – tha, – një e nga një po farohen vëllaznit tanë në lulen e moshës. Nuk pata as kohë me t’i pa çikat, vëlla Nezir”, – vazhdoi Shota e mendoi Mihanen e fshehur në Dubofcë me dy kërthinj të njomë.

Mendoi Sherifen, që ikte me Shqipen për dore drejt tyre.

“Ec, grue e mos mendo ma!”, – tha Shota dhe iu hodh doriut sipër.

“Ik motër, se edhe vëllanë nuk ke mund ta shtiesh në dhe. E ke lanë në duer të hueja. Ik, grue, e mos mendo! Jeta paska qenë e mbushun me plagë e çdo ditë pa u tha të vjetrat, po hapen të reja”.

Shota nuk e ktheu asnjëherë kokën nga murana, por e dinte që ajo ishte atje, e heshtur, e vetmuar si vdekja.

“E ti, mortje e zezë, ma e zezë se nata e zezë e Kosovës, do të na farosh në tokën ku bukës i thonë “bukë” e ujit “ujë”? Qe besa, nuk po arrin dot kurrë, Ceroviq!” – buçiste brenda vetes Shota, ndërsa ngjitej në Çiçavicë. Azemi po e priste. Prej tij pati mësuar se në këto anë veç zanat kalojnë. “Dikur moti isha me Azemin e plagosun në shpellë për tre muaj rresht, – kujtoi gruaja.

– Fliste përçart Azemi, por kurrë nuk rënkonte me za. Iku një pranverë. Në qershor Azemi u mëkamb. Barinjtë sillnin në bjeshkë bagëtinë për verim. Azemi zinte vend nën hijen e bredhave e sodiste tufat e bagëtive. Dukej se luftë kurrë nuk ishte ba, se ata qengja po lodrojnë tash sa mot, laradasha. Bukuri të tillë rrallë sodit njeriu i gjallë. E ti, Shotë Galica, nuse për në mal ishe nisë e po të qante zemra për një fëmijë të dashun e të butë, si ata qengja.”

Çiçavica bashkohej me qiellin.

“Të duket se mund ta prekësh me dorë veç pak ta lakmosh”, mendoi gruaja, ndërsa lëshonte doriun e vraponte me një frymë drejt e tek Azemi.

– Mirë se erdhe, Shotë! – tha Azemi. – Duhej të ishe që mbramë këtu!

– Jemi ndalë pak, se na rrethuen, – tha gruaja.

– E nana?

– Qëndruem përkrah në rrethim e Galica bashkë me ne.

– Po fillon daveti i ri, – tha Azemi. – Ulu, Shotë!

– Qenkemi për rrugë, – tha gruaja, kur pa shokët e çetës.

– Jo të gjithë, – tha Azemi.

– Pritni trima! – tha Shota, që po i mbante akoma hejbet ndër duar. – Galica ju ka dërgue çerepare.

– Po nana, u nis për në Dubofcë? – pyeti Azemi.

– Tash do të ketë mbërrit, – tha Shota.

– Kisha dashë me e pa njëherë, – tha përsëri Azemi.

Sherifja e përcolli nusen me sy derisa erdhi duke humbur pas kodrave e përkulur mbi kalë. Tani që Shota nuk ishte më, galicasit po e vështronin si me çudi Sherifen, që qëndronte përballë kullës së lartë, e thjeshtë dhe e rreptë.

– O miq, edhe unë po largohem, – tha Sherifja, – kur të kthehen ushtarët e krajlit e të mos na gjejnë, do të hakmerren me kullën, e dhantë Zoti, të mos ju damtojnë juve, se fort jeni ngushtue për mue e për jetën e tim biri! E tash që Shota doli gjallë prej këndej, edhe deka po më duket e ambël e nuk do t’ ia harroj kurrë Galicës.

– Ç’ asht ajo fjalë, fisnike, – tha bacë Ujkani. – Due me të përcjellë vetë. Bëhu gati!

– Gati jam, – tha Sherifja.

Mori një bohçe dhe Shqipen e vogël për dore.

– Ikim, bacë!

– Nisemi, Sherife! – tha Ujkani.

-Të falem nderit! – tha Sherifja e përmalluar e u nda për së gjalli me Galicën.

– Nanë, ku po shkojmë? – pyeti Shqipja. – Po Laramanen?

– Laramania do të qëndrojë në Galicë.

– Nuk do ta shohim ma?

-Do ta shohim, – tha Ujkani. – Edhe Laramanen do t’jua ruejmë si doriun e Azemit.

E donte shumë Laramanen Shqipja e vogël. I zbriste shkallët e kullës gjithë gëzim e u shkonte pas Sherifes e Laramaes. Fliste me të. I tregonte që e merrte malli, se donte prej saj një viç të vogël, se do t’ia ruante Shqipja e ajo mos kishte dert fare. Ajo, edhe kur e qortonte gjyshja, vetëm te Laramania shkonte dhe e mbështeste kokën. Laramania e shikonte me sytë e mëdhenj të lëngshëm. Ishte e lumtur Shqipja e vogël, kur ulej përballë Laramanes dhe shihte Sherifen se si ia milte qumështin.

– Mos u tut, o Shqipe! – tha Ujkani.

E vogla u drodh nga dora e rëndë gjithë eshtra e bacës mbi supet e saj të hajthme.

-Në Dubofcë asht’ një vend i sigurt.

– Bacë, – tha Sherifja, – po më dhimbset gruni. Nuk asht korrë ende.

– Nuk asht korrë, – tha Ujkani.

– E kam lanë pushkën në kullë, bacë, – tha përsëri Sherifja. – Do ta mbaja edhe unë si Shota pranë, veç më ka mbetë krejt pa fishekë e rrugës me armë nuk mund të kalojmë.

– Qoftë e bekueme, se ta ka zbardhë faqen! – tha Ujkani.

– Kisha dashë që kulla e re, në Galicë, të priste miq e dashamirës para se të rrafshohej e të digjej përsëri. – tha Sherifja, që e trishtonin kullat e nxira e të tymosura, kullat e shkreta, pa zot.

– Galica e tregoi veten si përherë trime e fisnike. Se bukën e tokën tonë duen me na i heqë prej goje.

– Kurrën e kurrës, sa të jetë jeta, – vazhdoi gruaja.

– Të falem nderit, bacë! Ti më ke sjellë nuse në kullë të Bejtë Galicës.

– Po, moj bijë. Binin tupanët në kullë. Vlonte kanga e gazmohej vendi se trimat me trimat po lidheshin. Kulla e Galicës kishte pasur meshkujt të rrallë. Nuk i linte plumbi të bënin shtat. Nuset sillnin jetën, gëzimin, fëmijët. Shumë, shumë fëmijë të shëndetshëm, të fortë, krenaria e nuses, shpresa e nënës dhe e tokës. Plumbi i sharronte burrat në lulen e moshës. Nuk i linte të thinjeshin e të bëheshin bacalokë. Veç Ujkani ishte thinjur krejt. Ishte tharë ndër rrudha të thella si brazda e gjithçka tek ai ishte e bardhë: plisi, mustaqet, flokët si të kishte dalë nga mulliri. Dikur Bejtë Galica i tregonte Sherifes së re një si përrallë a si të vërtetë për Ujkanët.

Kur kishte ndodhur? Qëmoti, sigurisht. ..

Sherifja ndiqte Ujkanin, që ecte i qetë përbri saj dhe Shqipes së vogël. Kishin hyrë nën hijen e Çiçavicës.

– Natë për natë digjen katunde e rrënohen vatra, – tha Ujkani.

Sherifja dëgjonte.

Shqipja e vogël kishte etje. U ndalën në një burim. Vajza u përkul dhe piu ujë me dorën e vogël, të hollë si të tejdukshme. E brishtë ishte Shqipja me flokë të butë ngjyrë ari, i vetmi fëmijë i Galicajve. Sherifes diçka i ngjante me Ademin, vëllanë e Azemit, xhaxhanë e vogël të Shqipes.

“Ishte i njomë Ademi, – mendoi Sherifja, – kur patën marrë rrugët së bashku me Shotën edhe Azemin. Kur ishte fëmijë, si Shqipja, edhe Ademi i pati flokët të butë, si mëndafshi, e të çelët. Nuk mbërrini me u burrnue djali, mendoi lokja e i fshiu Shqipes buzët me shami.

– A u lodhe, Shqipe? Do të shkojmë te Rahimja, çikë, – tha Sherifja.

– A përnjimend? – pyeti Shqipja, që e kishte marrë malli për të kushërirën, vërsnike me të, vajzën e hallë Mihanes.

– Po, moj e vogla e nanës.

– Në Dubofcë nuk guxon kush ta zgjatë krahun, – tha Ujkani.

– U bie hija e Çiçavicës, – tha Sherifja.

“Ndoshta edhe Ujkani ka me rrojtë sa stërgjyshët e vet të lashtë?- mendoi Sherifja. – A thue ka me e mbërri moshën e Ujkanit të vjetër e i verbët ka me e pa udhën pa u gabue? E i verbët dikur, kangë për Azemin e Shotën ka me këndue? Po Azemi asht’ ende djalë i njomë. Kisha dashë nana që plak me mjekër të bardhë, i lashtë si Ujkani të bahet.”

Shqipja e vogël nuk po pushonte së foluri për asnjë çast. Pyeste për Laramanen.

“Ç’asht fëmija, – mendoi Sherifja. – Plumbat i harroi, shkretinë e shkrumbin e grunit e të kullave nuk po i sheh, veç Laramania i mungon.

– Po ti mos u ngushto, o Shqipe e vocërr! Laramanen bacë Ujkani në Dubofcë ka me jua sjellë, – tha plaku.

Ato u gëzuan aq shumë, kur në shtëpinë e tyre atë mëngjes u gdhinë me Sherifen e Shqipen e vogël pranë. E bija, Mihania, sa nuk fluturonte nga gëzimi.

– Paj, moj nanë, – i tha Sherifes, – si munde të na e gjesh këtë strofull?

– E ç’nuk po mundet të bajë njeriu kur asht në hall. Ujkani e di edhe strofullën e dreqit. Paskam qenë me ditë të bardha, se më pati këputë malli për ty.

Mihania nuk dinte si të gëzohej që paskësh luftuar edhe Sherifja së bashku me Shotën.

– Po ti je trimnesha jonë, moj nanë. Unë do të doja të të ngjaja pak, po nuk mundem, – tha Mihania.

– Dikush lind çika të bukura, – tha Sherifja, – e dikush i mbron. Kështu asht kjo punë. Veç mos thuej se nuk je trime, se Kosova asht mbushë me trimnesha, derisa anmiku vrit, e ne ngri kulla plot fëmijë e djepe. Anmiku zi e tym, ne dasma e çifteli, me kangë me kalue dertin e me fjalë me e zbutë dhimbjen. Jo, çika ime, mos ma thuej atë fjalë! Më trego, si ke jetue, bijo?

– Neziri e ka shitë kalin para se të vritej. Ia kam vu në krah të Rahimes lirat. Vend ma të sigurt nuk gjeta. Kështu si jemi, gati të vrapojmë në çdo çast, nga një cep në tjetrin.

Vajza e vogël e kapi krahun si për t’i siguruar që aty ishte e gjithë pasuria e familjes. Mihania ia kishte qepur lirat në një qese, e ajo e mbante me vete.

– Afrohu, Rahime, – tha Sherifja. – ti më je selitë qysh kur nuk të kam pa e pak, po ma arrin dhe Mihanen, moj mbesë e dashun.

Rahimja e vogëI dëgjonte Sherifen dhe shihte Mihanen, me sytë e bukur, me fustanin e errët. Diçka ishte nxirë e nuk po e dinte e vogla përse nuk e vishte kurrë më atë fustan të bukur nëna e saj.

A ka me ardhë baba Nezir? – pyeti Sherifen.

Mihanes iu mbushën sytë.

– Përse nuk del të luesh me Shqipen? – i tha.

– Jo, më ka marrë malli për babën Nezir, – nguli këmbë Rahimja,

– Kur do të vijë përsëri, më thuej, nanloke, kur do të vijë?

– Nuk e di, moj e mira, – tha Sherifja. – Ka ikë larg e ndoshta rrugën nuk po mundet me e gjetë.

– Larg, shumë Iarg?

– Larg, bijo.

– E nuk do të vijë kurrë ma?

– Kurrë, moj çikë, nuk mundet me u kthye njeriu prej asaj rruge të shkretë, – tha Mihania.

– Fëmijë asht e ka mall, – tha Sherifja.

– Malli nuk na ndahet, – tha Mihania, që përpiqej t’ i kapërdinte lotët, – po kur mendoj kushërirën tonë, Sofijen, me çikën e vet e Hajrijen, të cilave ua vranë të gjithë burrat e u shue krejt fisi, them se njeriu asht i fortë e duroka shumë i ngrati.

– Asht ma i fortë se guri, bijë. Se gurin e plas dhimbja, po njeriu duron. Duron se ka shpresë e trimnohet edhe kur nuk asht trim. E po më vjen mirë që i jeni gjendun pranë njana-tjetrës. Sofija ka marrë nga Baincët, trima të çartun, e njeriu i vleftë njeriut, kur asht zi e ma zi.

– Këto shtëpi të lana shkretë po na bahen fole e strehë, – tha Mihania e menduar. – Ditët e para e kemi pasë të vështirë loke, gra të veja, pa burra e me çika të mituna.

Kaluan disa ditë në Dubofcë. Vajzat e vogla nuk i linin të dilnin jashtë e ato rrotulloheshin rreth oborrit. Gjenin lodra. Kërkonin flutura e buburreca nëpër trungje pemësh. Flisnin me zë të ulët, që kurrkush të mos e dinte se ajo shtëpi ishte e banuar, veç Ujkanit dhe njerëzve të besuar. Të zotët e saj kishin mërguar e ajo shtëpi e vetmuar, në rrëzë të Çiçavicës, ishte bazë e komitës. Sherifja me të bijën nuk çmalleshin dot me njëra-tjetrën. Rrinin e flisnin me orë në dhomën e madhe, aq sa nuk e vunë re kur hyri kushërira Sofije me tabakanë e kafes në dorë.

– Sofije, – tha Sherifja, – qofsh e bardhë, moj çikë, që u kujtove të na kthjellosh!

– Shpesh kemi folë me Mihanen për ty, nanë, – tha Sofija.

Kushërira Sofije ishte e shkurtër, e plotë, në moshën e lulëzimit të gruas, me vetulla të mbërthyera, me sy të blertë e të tërhequr anash. Kur qeshte, gropëçelet në faqe i bënin dritë fytyrës së saj të pastër. Rroba i derdhej në trup e llërët e forta e tregonin një grua të patundur e të vendosur. Fytyra dukej gati e habitur, fëminore, po sytë e duart e saj flisnin më tepër. “Sëpatën – dukej sikur thoshin – sëpatën di ta mbaj e ta përdor mirë!” Sherifes i kishte treguar Mihania që Sofija flinte me sëpatë nën kokë.

– I kam thanë Ujkanit të na sjellë sa më parë armë, – tha Sherifja, ndërsa gjerbte kafen me gllënjka të vogla.

– Kush do të qëllojë me të? – pyeti Mihania.

-Veç t’i kemi, po do t’i varrojmë mu në lule të ballit, – tha Sherifja.

– O nanë, ti të tremb, – tha Mihania.

– Sofija do t’i pikojë, – tha Sherifja.

– Po, besa, – tha e qetë kushërira Sofije.

– Do t’ua bajmë bukur, si Zenel Bainca, – tha Sherifja.

– Nuk mundem të mbaj në shpirt veç fytyrës së tij, – tha Sofija. Forca të mëdha rrethuan Çiçavicën në pranverë e nuk pati mbetur tjetër mjet shpëtimi për çetën e Azemit, veç të dilte nga pyjet e Kozmaçit. Po Zeneli me shtatë trima po qëndronte në istikamin e Gurit të Gradicës. Armiku sulmonte dhe ata qëllonin e lëshonin kushtrimin: “Prite, Azem Galicën!” Qarku i rrethimit ngushtohej. Ushtarët e krajlit hidhnin bomba, por edhe Zeneli u përgjigjej me bomba. Armiqtë, të hutuar, i hidhnin bombat pa ua hequr siguresat. Trimat e Zenelit i përdornin. Vërenin përqark, dilnin me radhë dhe ua kthenin mbrapsht.

– Zenelit i ka ngritë një kangë Ujkani, – tha Sherifja.

– Hajrije, Hajrije, – thirri Sofija, – eja shpejt, çikë!

E bija e Sofijes, Hajrija, e gjatë, e hollë e thyeshme si purteka, me gërsheta të trashë si gjarpërusha mbi supe, erdhi me një frymë.

– Ç’ka ka ba vaki, nanë?

– Mësoje kangën e Ujkanit për Baincët, se edhe ti je Baincë! – i tha kushërira Sofije.

– Ulu këtu pranë me je, Hajrije, – tha Sherifja. – Një pëllëmbë mbi tët amë po ban hije. Ka me ta mësue vetë Ujkani, kur të vijë, kangën e Zenelit, çikë.

Vajza u bë flakë.

– Po më skuqesh si trandafili, moj e mira e nanës, – tha Sherifja dhe e puthi në faqe. – E ty, Sofije Bainca, Mihania të ka motër, se motër tjetër nuk i ka qëllue, veç Shotës.

Vogëlushja Rahime me Shqipen çuçurinin dhe Zoja topolake i ndiqte pas, pengohej e kthehej me lot te Mihania.

– Nanë, o nanë, Rahimja …

– Nuk di veç me u kapë ke fustani i nanës, – i tha Shqipes për të motrën, Rahimja.

– Ani, asht e vocërr, – iu përgjigj Shqipja.

– E vocërr sa një çoçër, – ia priti Hajrija, kur e pa që shqeponte duke qarë e duke zgjatur duart nga e ëma. Mihania e shtrëngoi fort në krahë.

Vëllezërit e Shotës ishin ende gjallë. Po Mihania e pati dashur tepër Nezirin. Dyfish ishin të lidhur me Shotën. Lidhje gjaku dhe zemre. Edhe Sofija, edhe Sherifja e ndiqnin me ca sy të ndritshëm dhe mendonin të njëjtën gjë. “Pa i mbushun ende njëzet e pesë vjet, mbeti e ve Mihania.”

Mihania po tregonte për atë natë të mbrapme, kur Neziri u fal me të dhe ajo lutej që t’i jepte edhe një mashkull. Sikur ta dinte, që kurrë nuk do ta shihte nusen e tij Neziri, i pati thënë: “Çikat e Radishevës nuk bien ma poshtë se burrat e fisit. Ne ishim gjashtë vëllazën, po Shota asht ma në zë.”

– Ka pasë të drejtë Neziri, bijë, Shota turpnon çdo burrë.

Sherifja vërente Sofijen. Sytë e saj kishin marrë flakë. Në ninëzat e zmadhuara dukej ankthi për të bijën, Hajrijen. Gruaja mblodhi duart, si të kishte të ftohtë, i shtrëngoi fort e ndër llërët e zhveshura i kërcyen damarët, sikur po shtrëngonte sëpatën.

– Në qoftë se të vjen thika në rrasht, në qoftë se të therin aty ku nuk mban, Mihane, atëherë edhe një sëpatë a një copë shtambë bahet plumb, se nderi asht ma i shtrenjtë se jeta.

Vajzat e vogla silleshin rrotull nëpër shtëpi. Nuk guxonin të flisnin me zë të lartë.

– Të jesh edhe një herë fëmijë, – tha kushërira Sofije, po nuk arriti ta mbaronte fjalën, kur u hap porta e oborrit dhe hyri një burrë i pluhurosur me kalë.

– Ujkani! – thini Sherifja e iu drodh zemra. – Ç’ka ba vaki, burrë i dheut?!

– Galica asht e gjitha në flakë. Po ashtu, edhe kulla.

– Ani, kryet shëndoshë, – u përgjigj Sherifja e nuk guxoi ta pyeste Ujkanin për armën, derisa ai vetë ishte i çarmatosur.

– Hajde brenda, bacë!

– Jo, -tha Ujkani, – po ngjitem nalt në Çiçavicë. Ç’t’i them Azemit?

– Edhe njëqind kulla i bajmë kurban, – i tha Sherifja.

– Atëherë po të them edhe unë betimin e Drenicës, Sherife: vdesim, po vendin nuk e lëshojmë, nuk e lëshojmë kurrë! Largimi për ne asht vdekje e shkue vdekjes. Këtu na lanë prindër e të parë, e këtu do të vdesim. Krismat e pushkës janë sot kangët e Kosovës, e Kosova asht kthye në një flakadan të madh. Lamtumirë, Sherife! – tha Ujkani e u nis fluturim.

Gratë mbetën në këmbë, me angushti në shpirt. Të heshtura u kthyen në punët e zakonshme. Ishin në ëndërr apo në zhgjëndërr? Vajzat e vogla me fytyrë serioze. Shqipja e frikësuar në duart e Hajrijes. Hajrija ia lëmonte flokët e diçka i tregonte me zë të ulët, si të donte ta vinte në gjumë.

“Hajrija asht me të vërtetë e bukur. E bukur si zanë mali, – mendoi Sheifja. – E bukuria asht tundim. Ka të drejtë Sofija që nuk e heq sëpatën nga vetja. Në shpirtin e Hajrijes kanë lulëzue lulet e Kosovës. Në zanin e saj kanë gurgullue burimet e Kosovës. Me gërsheta të zeza, trup të gjatë, të hollë si borigë, vajza ecën në majë të gishtave, sikur përkulet e përthyhet nga era. Ka krahë të hollë dhe vështrimin e syve të thellë e të menduem. Këtë çikë nuse për Ademin do ta kisha marrë, po Ademi po kalbet në dhe! E ti, Sherife, nuk po mësohesh dot, që një djalë të njomë gjashtëmbëdhjetëvjeçar ta ka tretë dheu”.

Hajrija po u tregonte diçka çikave të vogla: Sherifja ndali këmbët. Zëri i Hajrijes gurgullonte e gurgullonte si burimet ndër gurra. Sherifja u ul pranë tyre.

– Do t’ju tregojë nana për Ujkanët, – u tha.

Qielli i Kosovës i zi, i tymosur, megjithëse në Galicë binin tupanët, e kulla ishte e stolisur. Burrat shkonin te rrapi i moçëm, e i varnin armët ndër degë. Pastaj zunë të vinin dasmorët nga fshatrat e largëta me dhuratat. Kullat përreth u shndërruan në konakë të miqve dhe daullet e ngritën në këmbë gjithë Galicën. Kuajt e dasmës hingëllinin. Kënga e vashave shpërtheu si lumi pas shirave dhe mbushi ajrin me gëzim. Me buçimën e daulleve u nisën kuajt revan bashkë me kalorësit me petka të dasmës. Zhurma e hareja mbetën prapa, pastaj jehuan rishtas, më të fuqishme se më parë.

“Dasma të kemi, të mos jemi kurrë pa to!” – folën trimat:

Po kush po martohej? Dasma ishte në kullën e Azem Bejtës.

Sherifja gazmonte. Çikat e vogla gëzonin. Binin daullet e burrat e Drenicës kërcenin në sheshin para kullës. Vallja ishte e rreptë. Kënga e sertë. E Shota po këndonte me sharki. Këndonte për Kosovën, për burrat me varrë në shtat, që po i iknin vdekjes dhe për një nuse të bardhë, më të bardhë se bora e bjeshkëve, që po e sillnin krushqit në kullën e Azem Galicës, për të.

Pastaj këndoi për disa çika të reja, që kërcenin valle rreth zjarrit, para vdekjes, të cilat dogjën petkat e dhëndurëve të dashur, që kishin rënë në luftë e vetë vdiqën të helmuara që të mos t’i prekte dora e të huajit.

Në krye të rrugës u duk balli i krushqve. Flamuri i arbrit valëvitej e shqipja dukej sikur fluturonte nën një qiell gjaku. Po nusja ishte e bardhë si drita e dukej më e bardhë e më e druajtur në vrapin e kalorësve të djersitur, që u nxirrnin potkonjtë xixa. Shota u ngrit në këmbë dhe e mposhti fërgëllimën e trupit. Çdo gjymtyrë i dridhej. U dha shenjë daullexhinjve që t’u binin me gjithë fuqinë. Dhe ata u ranë. “Po vjen nusja, po vjen”, – thirrën dasmorët. Turma e grave e mbështolli rrotull e çikat ia shtronin rrugën me lule, oriz e sheqer. Galica po martonte Azemin. Nusen e zbritën nga kali. Kalin e bardhë po e mbante për freri bacë Ujkani. Nuses i vunë në prehër një djalë pesëvjeçar. Shotën e mbuluan djersët nga çudia. Ishte djali i saj. Ishte rritur djali dhe i qeshte Shotës, nga prehri i nuses.

“U shtoftë shtëpia juaj me djem dhe u rritshin me prindër!” – tha Ujkani.

Në oborr, bashkë me bubullimën e tupanëve, hidhej vallja. Këmbët e valltarëve binin lehtë-lehtë e krijonin vallen e shtruar e të rëndë të shpatave. Shota i binte sharkisë e Azemi ishte përzier në valle. Shota këndonte. Azemi u shkëput për një çast nga vallja e ia vuri dorën Shotës mbi sup.

“A po qan, a po këndon?” – e pyeti.

“Po këndoj, o burrë i dheut!”

“Po këndon në dasmën time, Shotë!”

“Po këndoj për dasmën e Kosovës. Grueja për të jep birin, burrin dhe jetën, Azem!”

Gruan e mbërtheu një makth për fyti. Lëshoi sharkinë e u ngrit në këmbë.

Sherifja i vinte rrotull nuses së re. Shotës i theri në zemër. Shqipja e vogël flokëverdhë zgjati duart drejt saj: “Më merr me vete, dada Shotë!” Shota kërkonte të birin në prehër të nuses. Po prehri i nuses ishte bosh. E nusja qante e këlthiste: “Ku asht djali i Azem Galicës?”

“Ku iku djali?” – pyeti edhe Shota.

Djali kishte hyrë në vallen e burrave. Djali ishte veshur me tirq e me plis të bardhë mbi kokë. Shota vrapoi dhe e zuri të birin për dore.

“Nanë! – tha djali. – Nanë!”

Shota ia shtrëngoi dorën fort, po djali humbi.

“Ku iku djali, Azem? Ku iku?” – pyeti Shota.

Ai s’dukej gjëkundi.

Burrat patën ngrirë në valle.

“A po qan, a po këndon, Shotë Galica?”

Shota u zgjua e mbytur në djersë. Nata e korrikut ishte e kthjellët në Çiçavicë. Azemi flinte i qetë pranë saj. Gjumin e bënte të thellë Azemi, me pushkën mbështetur pranë vetes. Shota sa nuk klithi nga gëzimi që kishte qenë në ëndërr. Ajo u përkul e ndjeu frymëmarrjen e burrit dhe një dëshirë e marrë, si tallaz e tundoi. Rrobat i rëndonin në trup. A është burrë, a është grua? Tirqit e shtrëngonin, sikur po ia ndalonin rrjedhën e gjakut. Shota e puthi me zjarr Azemin dhe ndjeu se ishte skuqur e tëra. Ëndrra i kishte depërtuar në çdo pjesë të shpirtit e të trupit.

“A po qan a po këndon, Shotë Galica?”

Shota do të kishte dashur më tepër se çdo gjë në atë çast të mbante në trup një palë petka të lehta, të qëndisura, si atë ditë të paharruar, kur erdhi pranë saj Azemi e ajo kishte ndier në shpirt bukurinë e qetë që ishte bërë grua e vërtetë dhe nënë e djalit të Azem Galicës.

“Grue – tha Shota, – mblidh mendjen, se po të fluturon!”

U rrotullua në shpellë dhe ndezi zjarrin, me duar të dridhura. Në zjarr vuri kusinë me mish. Kërkoi miellin që pati sjellë nga Galica. Gatoi një bukë misri dhe e poqi duke e mbuluar me prush. Kur po e nxirrte bukën nga zjarri, u zgjuan Azemi dhe shokët. Shota nxori bukën dhe e vuri kusinë në mes trimave. U ndau nga një copë bukë dhe nga një lugë druri secilit.

Nuk ishte gdhirë ende, por ata ishin për rrugë. Azemi e shikonte me dhimbje fytyrën e Shotës nën dritën e zbehtë të zjarrit. Vetëm ai diktonte, nëpërmjet dritëhijeve, turbullimin e saj. Burri po e vërente në sy me ngulm, po Shota nuk i lëvizte qerpikët, thua se kishte frikë mos ai lexonte ndër ta, thua se druhej se mos e shihte edhe Azemi atë nusen e bukur të ëndrrës, që zbriste gjithë shend nga kali e që i vinin djalin e tyre në prehër.

Të tjerët s’ vinin re asgjë në vështrimin e ngulur në tokë të Shotë Galicës.

-Të lumtë dora, o Shotë, paç e shtrofsh gjithmonë! – i thanë.

– Faleminderit! – u përgjigj Shota.

Ajo bëri çudi kur në hyrje u shfaq Ujkani. Nga lartësitë e Çiçavicës nuk kishin mundur të dallonin asgjë. Po derisa kishte ardhur Ujkani nëpër natë, laku u ishte shtrënguar në fyt.

– Ka marrë flakë toka, – tha Ujkani. – Nuk ka veç zjarre!

– Do të zbresim menjëherë, – tha Azem Galica.

Ata hynë rrufeshëm midis rreshtave të armikut. Armiku filloi të përdorte mortajat. Ishte një përpjekje e furishme. Tri a katër herë luftëtarëve të çetës së Azemit u takoi të ndesheshin fytafyt me armikun. Shota ishte ngujuar në një kullë tjetër, për të ndihmuar shokët të çanin përpara. Gruaja shtinte pa ndërprerje nga dritarja e këndonte. Shokët ecnin përpara e Azemi pyeste veten: “Kush po m’i vret këta para me je?”

Shota, duke mbrojtur shokët, e harroi veten.U vonua e mbeti e vetme në rrethim. Artileria qëllonte pa pushim muret e shtëpisë ku ishte Shota. Në këtë gjendje, të ecte e vetme pas shokëve, ishte e pamundur. Gruaja vendosi të dilte nga rrethimi në një drejtim tjetër, rrugës për në Mitrovicë. E pushoi qitjen e doli në oborr. Ra barkas pranë një gardhi dhe, duke përbiruar nëpër të, kaloi në arën e mbjellë. Gruri kishte filluar të digjej. Gruaja hiqej zvarrë. I dukej se po digjej e gjithë Drenica. Kur po dilte nga ara, në cep të saj u ndodh ballë për ballë me një xhandar.

– Mos luej, se të vrava! – briti Shota. – Po të dorëzohesh, je i falun.

Xhandari, i hutuar, mbeti si i ngrirë nga frika dhe u dorëzua. Shota me nagant në dorë iu afrua dhe, pasi i hoqi pushkën, i mori shulin e ia ktheu prapë.

– Ec përpara, përkrah meje! Kujtdo që do të të pyesë, do t’i përgjigjesh se më ke arrestue!

Shota dhe xhandari ecnin përbri njëri-tjetrit. Xhandari i çarmatosur, ndërsa Shota me gishtin në këmbëzën e nagantit të fshehur. Kështu, vijuan derisa doli nga rrethimi e mori drejt Çiçavicës.

Ndoshta ato ditë qenë ditët më të bukura e më të qeta të jetës së tyre, atje në shtëpinë e vetmuar rrëzë Çiçavicës. Sherifja priste të birin. Gatuante për të. Ia ruante gjellën të ngrohtë. I bëhej se ai po hynte me vrull në oborrin e shurdhër, duke përmbysur heshtjen e duke sjellë gaz me atë zërin e tij të fortë: “A je burrneshë, Sherife Galica?”

Kështu e përmbante mallin e dashurinë Azemi dhe Sherifja gazmohej, që ai ishte burrë. Por ajo donte që djali të çlirohej sa më parë nga hija e rëndë e armëve, ta hiqte pushkën nga supi, ta varte në mur e ajo të ulej pa druajtje në gjunjë, pranë tij. Se ishte nënë e si të gjitha nënat e botës, kishte mall. Djali na paskësh ardhur nga rruga dhe kishte mbështetur kryet në vatër.

“Pa hë, Sherife?”

“Malli më ka këput për ty, bir!”

Kishte kohë që nëna ndahej e piqej me Azemin rrëmbimthi, gjithë ankth. Malli për të birin e përvëlonte e ëndrrat nuk e linin të qetë. Ndër to Azemin e shihte veç fëmijë. Azemi ishte në një ngutje të vazhduar. Kjo filloi që atë ditë kur nusja i lutej: “Më merr me vete!”.

Sherifja e ndjeu se Shota do të ishte për jetë pranë tij. Syri i saj do ta ruante e nënës iu bë zemra mal. Shota shkonte e vinte më shpesh. Si patën ikur kështu të zotët e kësaj shtëpie ku po rrinin e nuk morën asgjë prej saj?

Sherifja nuk donte ta mendonte ku ishin tretur gjindtë e asaj shtëpie. Ajo ishte një shtëpi e bukur, e ndërtuar me gurë të bardhë. Çdo gjë dukej sikur pati shtangur aty, edhe çarçafët e qëndisur të nuseve, edhe enët e bakërta që farfurinin, edhe qilimat, edhe shtrojat.

Duket se nuset i kishin dashur tepër shqiponjat, se ato nxirnin kokë në çdo skaj, madje edhe në jastëkët e në dyshekët. Me siguri do të kishin qenë nuse hasiane. Ajo shtëpi e bukur ishte punuar më nge. Dyert, tavanet, dollapët në ngjyrën natyrore të drurit, ku shpërthenin zambakët e gdhendur. Arkat e nuseve ishin të gdhendura në dru. Edhe shandanët. Vetëm një hall i jashtëzakonshëm mund ta detyronte njeriun të ikte nga sytë këmbët, larg prej asaj botëze të shtrenjtë.

Sherifja nuk donte të mendonte. Por ishte e pamundur të mos i shihte me sytë e mendjes se si iknin gjindtë e asaj shtëpie e nuk merrnin asgjë me vete, veç shpirtit e rrobat e shtatit, në dhera të largëta, të ftohta si vdekja. E Sherife Galica e ndrydhte mallin për të birin. Çdo lëvizje e Azemit ishte ngulitur në sytë e nënës. Ndofta Azemi do t’i tregonte si i kishin ndjekur zotërinjtë e ngopur deri në grykë, njerëzit e kësaj shtëpie. Zotërinj që, si vampirët nuk nginjen dot, me gjak njeriu. Zotërinj të dhjamosur, sa gati nuk u bie pika, rrethojnë Galicën, djegin kullat. Janë mësuar në të ngrohtë e nuk e dinë si ngrin fëmija nga acari e shkrumbojnë vatra, çika e fëmijë e i detyrojnë gratë ta mbajnë sëpatën nën jastëk, si Sofija.

Sherifja ngrihej menatë. Gjumi i dilte para se të zbardhte agu. Mihania me të bijat flinin. Edhe kushërira Sofije me Hajrijen flinin.

“Flenë, – mendonte nëna, – janë të reja. Lufta nuk ua ka bjerrë gjumin.”

Sherifja përgjonte udhën dhe shihte si çlirohej Çiçavica nga nata e si dilte me druajtje, si çikë e bukur, para syve të saj.

E para ngrihej e bija, Mihania.

– Kaq herët je çue, nanë?

– Gjumi asht për të rinjtë.

Mihania nxirrte ujë nga pusi dhe vështronte Sherifen. “Pret bacën”, mendonte. Azemi ishte vëllai i madh. Dikur luanin bashkë. Ajo ka mbetur Mihania e vogël dhe Azemi në tridhjetë vjeç ishte “bacë!”

Litari gërvinte. Kova përplasej nëpër anët e pusit.

– Çka ke, bijë? –

– Ky asht pus i thellë. Sa herë nxjerr ujë prej tij, më kapin të dridhunat.

– Përse, bijë?

– E çuditshme asht kushërira Sofije, loke. Para se të vije ti këtu, më thoshte se, në qoftë se sëpata e saj nuk do të na mbrojë dot, ky pus do të jetë mjaft për ne. Ma mirë mbytemi në puset tona, thosh, sesa robina në derë të krajlit. Nuk e di përse ka aq frikë Sofija!

– Sofija mendon për Hajrijen. Jeni të reja, çikë!

– Po ne jemi në rrëzë të Çiçavicës, e deri këtu asht tepër larg.

– Tepër larg nuk asht. I kam kërkue armë Ujkanit. Ujkani asht ngjitun në Çiçavicë.

– Siç duket nuk ka armë.

Sherifja e kishte frymën pezull! Priste të birin. Po në vend të tij i vinin lajmet: “Azemi është vrarë!”

Nënës i ftohej gjithë trupi dhe i dukej se ishte e tëra prej akulli.

– Jo, – thoshte me zë të lartë, – gënjejnë. Jo vetëm Azemin nuk e vrasin dot, po as kalin e tij nuk guxojnë ta prekin.

Çikat e vogla e dëgjonin gjithë çudi.

Shqipja u rrëfente për doriun e bacës, që turfullonte kur ikte me dadën Shotë nga Galica. Doriun e pati ruajtur bacë Ujkani.

-Pa shih, – thoshte Sherifja, – Shqipja e Galicajve po rritet.

– Jo, nanë, unë veç sa një zog pule jam.

E kishin me të vërtetë një pulë me zogj në oborr. Nuk qenë ndarë ende nga klloçka. As të vegjël as të rritur. Zogj të bukur.

-Do ta sjellë Laramanen bacë Ujkani? – pyeste Shqipja.

-Do ta sjellë, – i përgjigjej Sherifja.

– Ju nuk e dini sa e bukur asht Laramania. Si i ka sytë me lot, si të ish njeri. Pse qan Laramania, gjyshe?

– Për kullën!

– Për kullën?

– Për kullën që digjet nga flakët, – vazhdonte Sherifja. – Veç kalin e Azemit nuk e prekin dot.

– Kurrë, kurrë! – thoshte Rahimja dhe qeshte me Zojën, që vraponte pas zogjve e klloçkës.

– Kurrë, kurrë! Mos, se po bie, moj “Shota e nanës”, – i thoshte Sherifja dhe e merrte në prehër Zojën.

– Po më shgrahesh pas zogjve, si një rosë e vocërr, – i thoshte dhe e puthte në faqet e kuqe topolake. E puthte edhe në duart me vrima. Ende Zoja i kishte duart të fryra, si të foshnjave dhe gishtërinjtë të vegjël, e vetë si një top i rrumbullakët, që veç qeshte e luante me zogjtë.

– A vërtet i ka krahët e dragoit bacë Azemi? Fluturon ai me krahë nga një kodër në tjetrën? – pyeste Rahimja.

– Fluturon, – thoshte Sherifja.

– Thonë se ai ka shtatë zemra e ka le me këmishë, – vazhdonte Hajrija.

– Me këmishë nuk ka le, se këtë unë e di ma mirë nga të gjithë, po trimat i kanë gjithmonë shtatë zemra. Siç kanë pasë Ujkanët e lashtë, – përgjigjej nëna dhe e shikonte disi me mall Hajrijen. Qerpikët e dendur, të gjatë, të errët, i bënin hije mbi mollëza. Fytyra i merrte ngjyrën e pjeshkës së pjekur.

“Krejt si zanë mali, – mendonte Sherifja. – Nuse për tim bir e kisha dashë.”

Kështu qe deri atë mëngjes. Ishte një mëngjes i bukur. Mihania e kishte vënë kazanin pa gdhirë e po lante çarçafët. Sherifja po u bënte çikave një pite me petë të holla. Zoja e vogël flinte. Sofija e ndihmonte Sherifen të shtronte petët. Ishte skuqur e tëra nga zjarri e doli në oborr t’u hidhte dy grushte ujë syve. Hajrija lante vajzat e vogla e qeshte me zë të ulët. Kishte gjithë mëngjesin që po nxirrte ujë nga pusi së bashku me Mihanen. I kishin shpëlarë çarçafët, e ata dukeshin edhe më të bardhë, kur i ndenin në të gjithë oborrin.

– Deri kur nuk do të mundemi të qeshim e të flasim me za të naltë, nanë? – pyeti Hajrija të ëmën, që po priste ujin te gryka e pusit.

– Derisa bacë Azemi t’i ketë shue këta të mallkuem, – tha Sofija.

Vajzat e vogla u gazmuan.

Hajrija hodhi kovën në pus dhe e ngriti ngadalë, me çikrik.

– Jemi mbledhë këtu gra pa burra e çika pa baballarë, – tha Hajrija, ndërsa i shtinte ujë Sofijes. Ajo e mente midis grushteve dhe e përplaste mbi fytyrën e djersitur. Hajrija hidhte ujë e mendonte për sëpatën nën jastëkun e së ëmës. Hajrija shikonte ëndrra të ngatërruara me njerëz me koka të prera, me shtëpi që digjen flakë, por nuk ia tregonte asnjeriu, as nënës së saj.

– Ç’ke kështu, bijë, – pyeti Sofija. – Nuk je mirë?

Hajrija e pa në sy.

– Jam krejt mirë, nanë, – tha.

Mihania kishte mbaruar së nderi çarçafët e po shikonte me kokën mënjanë çikat e vogla.

– E mbaruat piten? – pyeti Sofijen, që u nis drejt shtëpisë.

– Edhe pak, – tha Sofija. -Po nxitojmë që mos na zërë zhegu, se do të na djegë saçi.

-Tash ka me ju sjellë nana edhe përsheshin me qumësht, – u tha Mihania vogëlusheve dhe hyri brenda.

-Ta zgjojmë edhe Zojën? – pyeti Rahimja.

-Le të flejë, se asht e vogël, – tha Hajrija.

– E vogël, si trumcak, – tha Rahimja.

-Mos bani zhurmë, – tha Hajrija.

– Si mos me qenë hiç, – tha Shqipja,- se ju nuk e dini se si vijnë ata hajna. O, sa frikë pata kur po e shihja dadën Shotë duke luftue.

– E lumja ti, – tha Hajrija.

– E lumja unë? Jam fut nën jorgan. Jam dridhë si purteka. Ju nuk i dini si bërtasin ata “Dorëzohuni! Hapni derën! Do t’ju djegim gjallë!”

– Shuej ti, se vërtet po më hyjnë të dridhurat! – tha Rahimja.

Shqipja e pa Rahimen me ca sy të hapur jashtë mase.

– Mos u tremb! Këtu jemi në kambë të Çiçavicës, – tha Hajrija dhe e afroi vajzën afër vetes, e mbështolli në krahë dhe ndjeu të rrahurat e zemrës së saj të vogël.

– Prit, – i tha e ia lëshoi flokët e butë e të verdhë mbi supe që t’ ia krihte. Në vend të Mihanes erdhi Sofija me përsheshin me qumësht.

– Po pjek byrekun, – tha për Mihanen dhe i dha tasin dhe lugën e drunjtë Rahimes. Rahimja e mori në dorë tasin me qumësht të ngrohtë. Sofija vërente enën e gdhendur bukur.

“I zoti i kësaj shtëpie ka qenë mjeshtër i drunit. Kudo të rrethon dora e tij, – mendonte Sofija. – Ai e pati ndërtue shtëpinë aq larg, që të mbrohej nga rreziku. Po rrezikzi kishte qenë, se ai nuk i ishte nda dhe e pati ndjekë edhe aty. A thue janë gjallë ata njerëz në dhena të hueja? A thue, ai mjeshtër, do të mundtë të gdhendë zambakë e zogj në dru? A thue, nuset do të mund të endin e të qëndisin shqipe në këmishë e në peshqirë?”

Asnjëra nuk e afronte pranë të keqen. Asnjëra nuk e dinte që armiqtë po i kërkonin si shpërblim të humbjeve të tyre, se donin ta godisnin Azemin në zemër, t’i shuanin farefisin, të mos i mbetej njeri i gjallë, që t’u dërrmonin zemrën e pastaj trupin atij dhe të gjithë luftëtarëve.

Hajrija ia krehu flokët e butë si mëndafshi Shqipes dhe ia lidhi me një kordon të kuq. E kuqja po dukej më e kuqe në flokët e Shqipes.

– Shumë bukur, – tha Rahimja dhe përplasi shuplakat. – Shumë bukur! A ka edhe për mue?

Ato nuk e dinin se ishin të rrethuara, se dera do të shkallmohej me kërcëllimë e dita, ajo ditë e bardhë si qumështi, do të nxihej e do të errësohej.

Sherifja doli e para në oborr me duart ende me brumë. Xhandarët ishin sulur mbi fëmijët.

– Pritni pak, bre burra! – tha Sherifja e u përpoq t’i nxirrte vajzat nga duart e tyre. Rahimja kishte mbetur si zog i truar, e habitur. Përsheshi ishte derdhur e kupa me lugën e drunjtë ishin përmbysur.

Shqipes po i mbusheshin sytë me lot dhe Hajrija kishte mbetur e shtangur, e tendosur e tëra, gati të vraponte e të hidhej në pus. Sherifja iu afrua kovës me ujë dhe lau duart me një fije shpresë që të vonohej e Mihania me Sofijen të kishin kohë. Xhandarët ia përmbysën kovën Sherifes dhe u sulën brenda me sy të çakërdisur, të etur për gjak. Për një çast i nxorën Mihanen me Zojën e vogël në krahë dhe Sofijen, që po e ndiqte një xhandar i gërvishtur e i gjakosur, i cili ia kishte marrë sëpatën nga duart. Çarçafët e bardhë i pengonin dhe xhandarët i shkulën e i hodhën përtokë. Xhandari i binte Mihanes pa mëshirë, që ta lëshonte Zojën nga krahu, po ajo e mbante të shtrënguar fort. “Plumbi e deka njëqind herë ma të ambël! – tha Sofija, që ishte qetësuar tashmë.

Xhandari ia rrëmbeu më në fund nga duart Zojën Mihanes dhe e flaku përtokë. E vogla klithi e lebetitur.

– Hajdeni, more burracakë, – u tha Sherifja, – bukur po shitni trimni me plaka e foshnja!

I theri në zemër për Zojën, që ishte ende e përgjumur e nuk kuptonte gjë prej gjëje veç shkonte duke u kalamendur drejt Mihanes e i ngjitej pas fustanit duke qarë.

Gjithçka ndodhi aq papritur e befasisht, saqë gratë nuk patën kohë as të mendonin. I nxorën jashtë oborrit duke i shtyrë me kondakë. I rrahën egërsisht, i lidhën njëra pas tjetrës. E megjithatë, Sofija përsëriste me vete: “Vdekja – kapak florini!”

Në ballë të rreshtit të grave ecte Sherifja. Majat e bajonetave u qëndronin përbri. Mihania ia shtrëngoi dorën e vogël Rahimes, që po qante pa zë. “Shuej, çikë!”- i tha, po e vogla qante nga gjaku që i rridhte Mihanes prej dorës e mendonte: si pulë e therur, si pulë e therur.

Rahimja kishte frikë kur thernin pula dhe fshihej kur i shihte shkulmet e gjakut. Kurse tani gjaku nuk po i pushonte Mihanes nga krahu, që ia kishin prerë tejpërtej me bajonetë. Mihania e njohu menjëherë hafijen që kishte sjellë xhandarët deri tek ato. Dikur rrinin fare pranë shtëpisë së Vuko Stankoviqit. Neziri thoshte se edhe gruen e shet për pare ky Vukoja, buall, më tepër i gjanë, se sa i gjatë.

Mihania po çuditej me veten. Nuk kishte frikë, megjithëse i shtynin me bajonetë, i rrihnin me kondakët e pushkëve dhe u bërtitnin:

– Ku janë komitët tuaj? Ku fshihen? Tregoni!

Ahishta ku po i futnin, ishte e heshtur. Gratë u lëkundën, po nuk ranë nga goditjet. Mbaheshin te njëra-tjetra. Sherifja u përsëriste: “Deka me nder e faqe të bardhë asht dasmë”, po zemra i pikonte gjak Sherifes për Zojën, që herë pas here binte e nuk e ndiqte dot nënën e saj, për gjakun e së bijës, që nuk pushonte.

– More burracakë, – tha Sherifja, – po dhe me foshnjat kapeni, o të mallkuem?

– Me të gjithë, moj shtrigë, – thirri Vukoja dhe e qëlloi. – Trego, plakë, ku e ke Azemin?

Shqipja iu vërsul Vukos me thonj, por ai ia përdrodhi dorën e njomë. Dora iu var, po, për çudi, Shqipja qante me sy të zmadhuar, fare pa zë, pa britma. Atëherë Vukoja u tërbua krejt. I gjakosi, i bëri me plagë gratë e fëmijët.

“Fol edhe ti, moj motër e Azem Galicës”, – i ulërinte Mihanes.

“Oh, mendoi Mihania, kurrë s’kam qenë trime, po nuk kam ma frikë. Nuk do të kisha nxjerrë dot një fjalë të vetme e për çudi nuk paskam ma frikë!”

Rruga kishte mbaruar në ahishtë. Pylli ishte i heshtur. Vetëm lart, shumë lart, dukej një copë qiell. Ahet dukej sikur ushtonin e përcillnin zërat e xhandarëve.

– Shtini, të mallkuem, e mos shitni trimni, se jeni duke vra foshnja e gra të lidhuna, – tha Mihania, duke mbledhur të gjitha forcat, se po i errësoheshin sytë e po e lëshonin gjunjët.

– Bijë e nanës, – tha Sherifja! – Deshe të ishe trime. Trime je. Motër e nuse trimi.

Xhandarët e Vukos po e copëtonin Mihanen me kondakë. Asaj i rridhte gjaku përtokë pa pushim. Bari u skuq nga gjaku i Mihanes. Sherifja, krejt e mpirë, e shtrëngonte veten të mos jepej. Sofija ishte e qetë. Ishte krejt e qetë dhe pa fjalë. “Ka edhe ma keq”, mendonte Sofija. “Deka asht njëqind herë ma e mirë se humbja e nderit.”

E kishin lidhur së bashku me të bijën. Hajrija dridhej lehtë pranë saj, po Sofija i jepte zemër: “Dekën për këtë vend e kemi borxh!” Hajrija dridhej si purteka, ndërsa shihte Mihanen që po binte. Ishte nuse e re, e lartë Mihania dhe u këput në dhe si një pemë që e sharrojnë në rrënjë. Zoja, e lidhur pas fustanit të saj, u përpëlit, veç një çast, aq sa ç’përpëlitet një zog e mbaroi menjëherë. Rahimja e vogël u shkëput prej tyre dhe vrapoi të shpëtonte nga llahtari.

Vukoja e rrëmbeu nga krahu e deshi ta hidhte pranë Mihanes, por i ndeshi dora në qesen me lirat dhe e mbajti pranë e nuk e lëshoi. Dukej sikur ahishta dridhej e rrëqethej për një çast nga të shtënat që jehonin nëpër të me gjëmë, e pastaj binte në qetësi.

Rahimja ishte e tmerruar e nuk e kuptonte tamam se ç’ po ndodhte. Veç nuk donte që nëna me Zojën të qëndronin ashtu pa lëvizur mbi bar. Rahimes i shtrëngohej zemra për motrën e vogël si një lule e skuqur nga gjaku. Motra e vogël, si të mos donte të ndahej prej fustanit të Mihanes, dukej sikur flinte.

“A thue po flenë vërtet? – mendonte Rahimja.

Xhandarët vazhdonin punën e tyre. Vukoja, as i gjallë e as i vdekur, e tërhoqi Rahimen, i rrëmbeu qesen me lira nga krahu dhe e shtyu në thellësi të pyllit. Rahimja ikte duke qarë. Zërat e ndiqnin pas. Zërat i vinin të shumëfishuar nga të gjitha anët e pyllit. Vajza e vogël nuk kishte më forcë të largohej e u fsheh nëpër shkurre. Po zërat ushtonin. “Të mallkuem! Ju po vritni fëmijë dhe plaka, se nuk mateni dot me trimat”, – thoshte Sherifja me zë të thekshëm, kur vuri re Vukon tek kthehej nga pylli. “E ka vra Rahimen e i ka marrë lirat”, mendoi.

Vuko Stankoviqi u drejtua si i tërbuar te Sherifja, nga frika mos fliste për lirat e vajzës dhe xhandarët do t’i kërkonin pjesën.

– As tash, moj shtrigë e keqe, nuk po bindesh se si po e shfaros Kosovën, yt bir, Azem Galica? Ai vret dhe ne vrasim, – thirri Vukoja, që tundej si derr i majmë, i skuqur i tëri.

– Hajdut, – i tha Sherifja. – Faqja e zezë mbetet mbi ju! Ne kurrë nuk vrasim fëmijë e gra. Ne kurrë nuk i kemi nga gratë tueja, o të mallkuem, megjithëse në tokën tonë kanë ra e me bukë e kripë i kemi pritë, e ti, more i pabesë, tash gjakun po na e kërkon borxh. E tash, çka prisni? Mos doni t’ju lutemi? Të shkyejmë teshat, të nxjerrim flokët e të qajmë? Nuk e mallkon nana Azemin, as shokët, as nusen e tij. Hallall qumështin! E nuk jam pishman që po vdes, veç po më mbetet peng se nuk pata edhe Azemë të tjerë, – tha Sherifja.

– Jo, – briti edhe Sofija, me zë të ngjirur, ndërsa shtrëngonte të bijën për krahu fort, që të mos i rrëzohej.- Nuk do të qajmë, Sherife! Do të këndojmë si Zenel Bainca. Do të këndojmë kangën e Zenelit, Sherife . ..

“Ai Zeneli n ‘kamb u çue,

Vet’i shtati ish qëllue,

Naçallniku ngat iu afrue.

Të plaçin sytë, ku je tuj shkue,

As n’kët mal nuk don me m’lan mue.”

Zëri i Sofijes ushtonte e kthehej nëpër ahishtë.

– Zenel Bainca – thirri Vukoja. – Ju jeni të ZeneI Baincës, – e sytë iu skuqën prej gjakut që i buiti ndër ta.

– Po, – tha Sofija, – Jemi Baincë, e do të vdesim si Zeneli. Nuk do të qajmë.

Më pas u dëgjuan disa krisma në pyll, që erdhën deri aty ku ishte fshehur Rahimja e u bë qetësi.

“Nuk do të qajmë. Nuk do të qajmë!” – dukej sikur ushtonte herë pas here pylli. Veç Rahimja e vogël qante. Qante e dridhej e tëra. Nuk guxonte as të lëvizte kokën. Lotët e pengonin të shihte qartë, por ajo e dallonte fare mirë Sherifen, si luhatej, si lëkundej nga breshëria e plumbave. Mbi trupin e saj u rrëzuan flokët e verdhë të Shqipes me kordonin e kuq si gjaku, e kordoni u bë më i kuq se gjaku i Shqipes. Kushërira Sofije me Hajrijen u këputën menjëherë e nuk u ngritën më …

Rahimja dridhej e tëra. Dridhej, vetëm dridhej, megjithëse ishte korrik. Nuk e kuptonte se ç’donin t’u bënin tjetër Vukoja me xhandarët atyre që ishin shtrirë në bar, kur asnjëra nuk lëvizte më. Po ku mund ta dinte një fëmijë, se edhe të vdekura do t’i mundonin duke i copëtuar me bajonetë e sakicë, si të marrë mendsh? Jo, kurrë nuk mund të dinte një vajzë e vogël, se armiku ishte më i egër e më i tërbuar se ujku, se ai kënaqej duke copëtuar duart e foshnjave e grave, se ai qeshte, kur e bënte këtë punë të zezë?

Rahimja, e strukur ndër shkurre, nuk lëvizte fare. Nuk do të luanin më as me të motrën, as me Shqipen. Pylli ishte i heshtur, thuajse asgjë nuk kishte ndodhur. Rahimja rrinte e fshehur, e tmerruar, e uritur dhe nuk besonte që ata të mallkuar po iknin.

Dhe për një hop heshtja u bë e mundimshme. Ishte vetëm, krejt e vetme Rahimja. U ngrit e çjerrë e si e dehur shkoi duke u mbajtur mbi atë grumbull të vrarësh. U soll e u përsoll rreth tyre. Thirri motrën, nënën, gjyshen, Sofijen e Hajrijen. U thirri e thirri dhe zëri i dobët përcillej nëpër pyll. Shkonte e vinte nëpër të. “Nanë! o nanë!” Ahishta ishte e shurdhër. E dita po ikte. Vajza po dridhej nga frika. Nuk dinte nga të shkonte. U kujtua se Mihanes i rridhte gjaku nëpër rrugë. Që nga shtëpia i ishte hapur plaga e Rahimja e shikonte si pikonte gjaku. Rahimja nuk e kuptoi se si u nis nëpër gjurmët e gjakut të Mihanes. Edhe e vdekur iu bë dritë nëna e shkretë. Rahimja ecte. Në fillim me kujdes, pastaj filloi të vraponte. Vrapoi deri afër shtëpisë, rrëzë Çiçavicës. Ajo e dinte që ia kishin përmbysur tasin me qumësht te pusi.

“Po, ç’bëhej atje? Ç’bëhej atje?”- pyeste veten Rahimja. Përse ia bëjnë me shenjë ato vajza lart në pemë? Përse ia bëjnë me dorë të mos shkojë asaj rruge?! Rahimja ishte e hutuar. Lotët nuk i pushonin. Uria po e gërryente, nuk kuptonte asgjë. Vetëm kur ishte fare pranë shtëpisë, një xhandar i tha: “Aty është djegur Azem Galica!” Aq tepër u drodh Rahimja, sa nuk iu largua dot xhandarit, që e rrëmbeu dhe e hodhi në zjarr. Rahimja u ngrit e tmerruar. Vetëm duart iu dogjën. Pëllëmbët i ishin rrjepur nga zjarri. Vajza nuk e dinte nga i erdhi ajo forcë për të ikur nga sytë këmbët. Vonë e kuptoi përse ia bënin me dorë vajzat e vogla lart nga pema. “Mos shko asaj udhe!”

Rahimja ikte. Ikte larg nga shtëpia, që digjej flakë. Duart i përvëlonin. Nuk mund të shkonte më tej. Ishte futur në një fshat të shkretë, pa njerëz. Rahimen po e kaplonte frika. Filloi të qante me të madhe. Thërriste e bërtiste si në një shkretëtirë. “O nana ime, ku je?” Megjithëse i kishte parë të gjitha me sytë e saj, Rahimja prapëseprapë nuk e kuptonte dot se nëna nuk e dëgjonte dhe nuk do ta ndihmonte, siç kishte bërë përherë. Vetëm kur zëri i ishte ngjirur krejt, doli një plakë e moçme nga një shtëpi dhe i foli: “Hajde te nana, oj çikë!” Ajo plakë nuk ngjante fare me Sherifen. Ishte tepër e moçme, me fytyrë si pergamenë.

Rahimja qante me të madhe. Nuk mund ta duronte më dhimbjen e duarve të rrjepura, urinë dhe atë dhimbjen tjetër, që nëna nuk i përgjigjej kur e thërriste.

– Ç’të kanë duert? – pyeti plaka.

– Jam djegë, – tha Rahimja e i tregoi përmes dënesave se ç’kishte ndodhur atë ditë.

-Të ka marrë uria?

– Më ka marrë, sa nuk po duroj dot, – tha Rahimja.

Hynë në shtëpi. Plaka ia fashoi duart e i dha të hante. Vajza deshi ta mbante bukën me duart e lidhura, por ato i dhimbnin fort. Por zemra i dhimbte edhe më shumë. Nuk e dinte a do të mundej nëna e gjyshja të ngriheshin edhe një herë. A do të munden ta marrin rrokaqafë dhe t’i tregonin atë përrallën e moçme, për atë trimin që edhe kur e prisnin armiqtë troha-troha, ai ngrihej e luftonte përsëri.

– Ma kanë pre nanën, gjyshen e motrën, copa-copa, – filloi të qante përsëri Rahimja, – Hajde të shkojmë te nana! A thue po fle nana? A thue do të ngrihet?

– Ikim, çikë, ikim, – tha plaka dhe mori me vete një torbë me bukë. E pa ikur larg, ia behën xhandarët e krajlit.

– Ikim çikë, se këta janë trenue krejt e po na djegin bashkë me shtëpinë.

U err. Shtëpitë e fshatit u dogjën njëra pas tjetrës. Rahimja ishte tulatur në gjoksin e rrasët të plakës. Qielli dukej i përflakur, si të qe ditë.

– Tash ka me ua tregue vendin Azemi, mos ki dert! – tha plaka, ndërsa shtrëngonte në krah Rahimen, që dëneste herë pas here.

– A i sheh baca çka po bajnë?

– Azemi i sheh të gjitha.

– Oh, nanëloke, po përse nuk bante za, kur po i kullonte gjaku nanës sime?

– Ka me i pa për midis flakëve, çika ime. Këto flakë ndriçojnë tash natën e Kosovës e duken deri në majën e Çiçavicës. E veç kur t’ia behë Ujkani me kalë si shqipe mali!

– Bacë Ujkani e ka sjellë gjyshen te ne.

– Bacë Ujkani do të vijë edhe këtu. Ai vjen përherë këtu. E unë nuk largohem kurrë pa ardhë Ujkani. Fli, bija ime! Ja, te ky mullar me bar nuk na gjen njeri veç Ujkanit e Ujkani do të të çojë tek Azemi e te dada Shotë. Fli, e mira ime! – tha plaka e filloi të mërmëriste:

“Hasmi don me na farue,

Me na i mbytë fëmijt në djep,

Me na i vjer trimat në plep.

Na ndrron gjuhë e na ndrron zakon,

Na i çon djemtë në hapsanë …”

Kënga ishte si një thatësirë e shkretim. Rahimja ishte e lodhur dhe e këputi gjumi. Gjithë natën fjeti e strukur në gjoksin e lokes . Vetëm kur u zbardh e dielli filloi të ndriçonte, Rahimja hapi sytë. Nuk po e kuptonte ku ishte. Kush e pati sjellë këtu? Ajo prekte plakën, rrobat, trupin.Apo kish parë vetëm një ëndërr të llahtarshme? Po nëna, ç’bënte atje? Ç’bënin atje, të gjithë mbi barin e skuqur nga gjaku?

U zgjua edhe lokja e plakur shumë,shikonte vajzën me sytë e saj të vegjël, si të shuar, dhe ia lëmonte flokët me dorën e ashpër. E dinte lokja se përse ish si zog i truar e vogla. E dinte se do të kërkonte motrën, nënën, Sherifen.

– A po të dhembin duert, bijo?

Lokja e pati njohur Nezir Radishevën, një trim i hedhur e i zjarrtë, edhe nusen e tij të bukur Mihanen, edhe Sherifen. Sherifja mund të ishte bija e saj nga mosha. Lokja ishte mpirë në vite të largëta e vdekja e pati harruar. E pati harruar, që të shihte ç’po sheh. Truallin të shkretuar nga flakët. S’ kishte më flakë, vetëm shkrumb e hi. Kishte mbetur tek-tuk ndonjë tra i madh, i padjegur deri në fund.

Ujkani ishte i tëri i pluhurosur. Rahimja mbahej fort pas tij. Kali turfullonte e linte pas dhimbje e derte, shkrumb e flakë. Ujkani kishte një peng të madh që nuk arriti me kohë me armë te Sherifja. Pushkët i vareshin dhe e pengonin të ecte me revan. Dhe ai kishte një duf të çmendur.

Ky mëngjes do t’i binte në ballë Azemit. Ujkani nuk deshi ta shpinte lajmin në Çiçavicë. Po nuk kishte njeri tjetër veç tij që t’ia tregonte këtë gjëmë. Ai kishte vrapuar me vajzën e vogël, deri në pyll. Kishin hapur varret. Ujkani kishte varrosur në jetën e tij shumë njerëz. Po nuk e kishte pasur kurrë në shpirt atë makth. Ujkani ishte burrë i vjetër. Gruaja kishte qenë e shenjtë për të. Gruan nuk e kishte vrarë kurrë e aq më tepër, masakruar shqiptari. Ujkani varrosi në pyllin me ahishtë katër gratë e dy foshnjat e njoma.

Ai mbante me vete një fëmijë, që kishte jetuar brenda një dite sa për një shekull.

Një fëmijë, në sytë e së cilës ishte luajtur një tragjedi e përgjakshme. Ai fëmijë nuk do ta harronte kurrë ç’kishte përjetuar, e do ta përcillte ndër breza gjëmën e Kosovës.

Gruaja nuk po e mblidhte dot veten. Nuk ishte hera e parë që brenda një dite shkatërrohej gjithçka. Gjithçka mund të përmbysej brenda një çasti, jeta e një njeriu, e një familjeje apo e një fisi. Kjo ishte moti e njohur. Shota nuk e fshihte dot, nga vetja të paktën, që po dridhej e tëra. Nga të tjerët tashmë duhej t’i fshihte ndjenjat e mendimet, sepse në sytë e saj shihte Azemi. Burri vërtet është shumë i fortë e trim, po do të bëhej më i fortë e më trim, në qoftë se sytë e gruas nuk përcillnin dëshpërimin. Nuk mund ta fshihte Shotë Galica se qenka e vështirë të jetosh kështu, krejtësisht për të tjerët dhe aspak për vete.

Azemi dhe e gjithë çeta e kishin dëgjuar Ujkanin, pa marrë frymë, krejt si të ngrirë. Shota e shtrëngonte Rahimen në krahë e dëgjonte fërgëllimën e trupit të saj të hajthëm, të njomë, dhe mendonte se megjithëse kishin parë shumë, kjo ishte e tepërt. Të vrasësh gra e fëmijë, të masakrosh foshnja e nuse të reja, kjo do të thotë të bësh luftën e ulët të frikacakut.

Balli i Azemit, i akullt, i ftohtë, nën dritën e hënës në lartësi të Çiçavicës. Çiçavica, si një kullë e lartë, shponte qiellin e fshihte nëpër honet e saj kujet dhe gjëmën, që të mos ligështonte zemrat e burrave. Ujkani me duart e veta kishte varrosur gra e foshnja. Gjashtë me radhë. Tani e shikonte me çudi Rahimen, që e shpëtoi lakmia e Vuko Stankoviqit. Rahime Radisheva do të ishte varri i shtatë.

Ujkani me pak fjalë kishte thënë: “Ne gruen nuk e vrasim”. Kishte vërtet një kanun të shkruar, që gjakun e gruas e çmonte më pak se atë të burrit, po kishte edhe një kanun të zemrës, që nënën, zonjën-mëmë të të parëve, e çmonte sa jetën. Azemi vetëm heshtte. Ishte heshtja për gjashtë varre, më e rëndë se vetë vdekja. Brenda saj ndrydhej urrejtja. Urrejtja dendësohej në shpirt, si një natë e errët dhe e ftohtë dimri. Shkreti e dimër në korrik. Shota nuk donte që acari të ngrinte zemrën e Azemit. Veç gruaja e dinte. Zemra është zemër. Edhe prej stralli po të jetë, me të nuk mund të luash e të tallesh me të. Jo, nuk mund të luash kurrsesi. Shota e dinte se nën heshtje burrat ndrydhnin kujën. Mjerë kush nuk e di si fshihet nën heshtje dhimbja! Mjerë kush nuk e di si shpërthen ajo, sapo që çlirohesh prej saj!

Azemi u tha: “Nesër jemi për rrugë, burra, e tash duhet të flemë!”

Ujkani u ngrit ngadalë. Burrat e çetës e ndiqnin Ujkanin me sy. E dinin që Ujkanët kanë një përrallë a një legjendë të hershme. E dinin se Ujkani ka luftuar dikur krah Sulë Vokshit, Mic Sokolit, e në krah të Sefë Koshares. Ishte plak i lashtë tashmë Ujkani, por kur u ngrit në këmbë, i gjatë, si plep, i papërkulur, i drejtë e krejt i zbardhur, u ngritën edhe Azemi dhe shokët e çetës.

“Betohemi burra, – u tha Ujkani, – japim besën e burrave”, (dhe zëri i dridhej pak e duart gjithashtu, se nuse e pati sjellë Sherifen në kullë dhe emrin të katër djemve të Bejtë Galicës ua pati vënë e nga të katër, gjallonte vetëm Azemi).

“Japim besën e burrave dhe jetën e familjeve e të fëmijëve, po kurrë nuk e pushojmë luftën derisa ta shpëtojmë Kosovën. Gjak për gjak! Vdekje për vdekje!” – gjëmoi zëri i çetës. Çiçaviea i përcillte fjalët: “Gjak për gjak! Vdekje për vdekje!” Nata ishte e qetë, e kulluar si loti. Qielli ishte plot me yje. Burrat u mbuluan me zhguna dhe përsëri ra heshtja. Shota me Azemin ishin krejt pranë e në mes tyre Shota vuri Rahimen. E mbështolli vajzën dhe e la midis. Azemi zgjati dorën e për një kohë të gjatë nuk e lëvizi nga flokët e së mbesës.

– Do ta përcjellim me Ujkanin në një vend të sigurt, – tha ai.

Gruaja heshti. Ajo kishte humbur vëllezërit e babën, kishte parë shtëpinë e saj të shkrumbuar. Nuk kishte asnjë lajm nga nëna. E dinte që fshihej diku nëpër Drenieë, por Azemit tani nuk i kishte mbetur më asnjeri përveç Rahimes, që prapëseprapë ishte bijë e vëllait të Shotës, Nezir Radishevës. As nënë, as motër, as vëllezër, as nipa e mbesa. Të gjithë të shkretuar. Shok e familje për të ishte çeta. Vatër – malet e Kosovës, nënë – Shqipëria!

Shota vërente fytyrën e Azemit. E tundonte dëshira ta shtrëngonte fort në krahët e saj, sepse kishte një ëndërr që të ishte nuse, që kullën e Azemit ta mbushte me fëmijë, me gëzim, me dasma. Shota u drodh kur iu kujtua dasma, dasma dhe nusja që shikonte thuajse çdo natë në ëndërr. Ajo dasmë u bë ëndërr e përhershme. Shota kishte frikë të flinte, se do t’i vinte nusja me djalin, se do të fillonte kënga, se do të ngrihej Azemi në valle e do ta pyeste: “A po qan, a po këndon, Shotë Galica?”

Azemi e mbante ende dorën në flokët e Rahimes. Rahimja flinte krejt e qetë. Në fytyrën e zbehtë të Azemit herë pas here ngjitej gjaku me vrull, i përflakur e ia digjte faqet prej hidhërimit. Tëmthat i rrihnin fort e për herë të parë, Shota pa lot në sytë e tij, lot që i kapërdinte bashkë me dhimbjen e me shkretinë e shpirtit. Ajo donte të klithte:

“Azem, zemër, jeta ime!” Po nuk lëvizte, si të qe e mpirë. Azemi u kthye në krah. Bërrylin e mbështeti në njërin gju e faqen në shuplakë të dorës. Nga lëvizja e lehtë e shpatullave e nga qafa krejt e ngrirë, e palëvizur, Shota e mori me mend, se ai nuk donte ta shihte që po qante. Më e mprehtë se çdo herë tjetër, si një ulërimë që shkulej nga thellësitë e shpirtit të saj, i erdhi britma: “Azemi do të mbetet trung i thatë. Azemi çdo ditë shkon drejt vdekjes e çdo ditë mund të vdesë po prej gjakut të tij kurrkush nuk do të merrte gjak”. Kulla ishte djegur e djepi ishte përmbysur. Fisi i qe shuar. Dera e mbyllur me ferrë, ku veç qyqja kuket. Askush nuk do të thoshte dikur: Ky është biri, nipi e stëmipi i Azem Galicës. Atëherë, Shotë Galica e pa dasmën për herë të parë zgjuar, në çdo detaj të saj, me një qartësi të çuditshme. Ajo po shikonte me sy të hapur pa mëshirë gjithçka. Dasmorët ishin të gëzuar. Qielli i Kosovës krejt i pastër. Mullarët e barit shtriheshin qetë mbi fushën e paanë e të gjelbër, të veshur nga mjegulla e kaltër. Midis këngës e dasmës valëvitej flamuri me shqiponjën, që printe krushqit në ballë. Flamuri ishte i kuq si gjaku i Sherifes, i Mihanes e i Shqipes. E nusja krejt e shtangur midis krushqve … Nuse e bardhë, si drita, e mbështjellë nga turma e grave rreth e qark. Çikat ia shtrojnë rrugën me lule dhe e zbresin nga kali. Kalin e bardhë e mban prej freri Ujkani. Si mund të shihej ëndrra me sy hapur? Nuses i vunë në prehër një djalë pesëvjeçar. Ai ishte djali i tyre. Ishte rritur djali dhe i qeshte Shotës nga prehri i nuses.

“U shtoftë shtëpia juej me djem dhe u rritshin me prindër!”, thoshte Ujkani dhe ngulte bajrakun.

Shotës i vinte të ngrihej, se nuk e mbante dot klithmën e dyzimit të vetes. Po për çudi, me një krismë të jashtëzakonshme, ajo ishte ndarë tashmë plotësisht në Shotën-nuse të bardhë e të brishtë, dhe ishte kthyer në Shotë Galicën.

“Dhimbjen e lindjes e kam provue, – tha Shotë Galica, – asht ma e fortë se dhimbja e plumbit, po e kisha durue dymbëdhjetë herë me radhë, si Baftije Seferi. E ti, nuse, që po të fërgëllon shpirti e trupi për Azemin, asnjë fëmijë kurrë nuk mund t’ia japësh.”

Shota nuk duroi më. U kthye me kujdes nga Azemi. Shihte vetëm plisin e tij. Pak i mënjanuar plisi. Dora e ngrirë. Dhe ai krejt i ngujuar, si shtatore. “Plisi i burrave të Kosovës e ka marrë emnin nga toka. I bardhë asht, si bora e bjeshkëve. Plisi mban emën toke.”

Ajo ishte një natë e gjatë dhe e kthjellët. Shumë yje lodronin mbi Çiçavicë. Bari i gjelbër i shtruar me lule, Rahimja e vogël që flinte. Lule ishte edhe Shqipja, Zoja, që si një lulëkuqe kishte rënë në prehër të Mihanes. Shota e shihte Sherifen me sy të përlotur dhe Shqipen që zgjaste duart drejt saj: “Më merr me vete, dada Shotë!”

“Të kesh fëmijë, do të thotë të flesh. Të flesh e qetë mbi vdekje e kukamë. E unë due medoemos një djalë. Një bir, që vdekjes t’i thotë: ndal! Që tupanë të bien brez pas brezi në kullë: “O prite Azemin, të birin, të nipin, e të birin e të nipit, në tokën që plisa të bardhë na ka dhanë. Plisa të pastër si zemra, që zemra akull të mos i ngrijë Azemit, që vdekja e ndjek në çdo hap. Përpëlitu sa të duesh ti, nuse e Azemit”, – ngulmoi Shota me zemërim.

“Thonë se je trime e çartun ti, Shotë Galica, – foli nusja, që luhatej e përlotur, – se plumbin me plumb e ke nxjerrë prej varrës. Po unë çdo gjymtyrë të këtij trimi fort e due. E malli më djeg si zjarri në shpirt për të. E në qoftë se do, më merr jetën, po jo atë burrë. Nuk mund kurrë ta ndaj me një tjetër Azemin, për këtë qiell e për këtë dhe!”

“Shuej ti, nuse! Kosova ka çika të reja, të bukura e ti mund të mbjellësh vetëm vdekje. Po na vrasin. A nuk e ndien si po klith Kosova:

“Hasmi don me na farue,

Me na i mbytë fmijët në djep,

Me na i vjerë trimat në plep.”

Trimat flinin. Azemi heshtte. “Ti dashke që gur në lis të mbetet Azemi?” – tha Shota me rrëmbim.

“Edhe ti aq të lehtë nuk e paske, o komite e vjetër, – iu përgjigj ajo tjetra, – po të shoh që po të thinjen flokët për çdo dekikë e po plakesh në çast, aq sa Azemi nuk do të mundet të të njohë ma.”

“Azemi dhimbjen e ndrydh në shpirt. Po gjaku i ri i zien ndër dej. Në çdo çap lufton me vdekjen. Ai e ka të fortë dorën e nusja duhet t’i sjellë jetë, kurse ti je tharë në rranjë”, – foli Shota me kërcënim.

Por ajo tjetra, ajo nusja e brishtë, që kukaste brenda saj, po e shtrëngonte fort me duart e holla, po e mbërthente për gryke, po e shkundte e tmerruar.

“Njeriu për një çast i humbet të gjitha. Po ti ma mirë më vrit, nagantin në dorë e ke, o trime e Galicës, e plumbin me plumb e ke nxjerrë prej varrës. Më vrit, se nuk duroj dot, ta ndaj Azemin me një grue tjetër!”

“Plumbin me plumb do ta nxjerr nga zemra, vetëm të të dërrmoj ty”, – gati sa nuk klithi me zë të lartë Shotë Galica dhe pa edhe njëherë ndoshta për të fundit herë, me sytë e mendjes Galicën dhe dasmën me një qartësi të tejdukshme.

“Dasma të kemi e të mos mbesim kurrë pa to!”

Shota i binte sharkisë. Azemi ishte përzier në valle. Azemi u shkëput nga vallja e dorën mbi sup ia vuri gruas.

“A po qan, a po këndon?” – e pyeti.

“Po këndoj, Azem! Hasmi nuk mundet kurrë me na farue. Se ne jemi si bari, kur e kositin, ai përtërihet.”

Flamuri valëvitej e valëvitej në kullën e Galicës.

“Veç po e mashtron veten, o Shotë Galica (shtrëngohej ajo tjetra brenda saj). Unë e kam zemrën tande në dorë. Ajo pikon gjak. E gjaku asht aq i hidhëruar, sa edhe gjarpnin e kishte helmue.”

“Ti s’ke pse vikat si bishë e plagueme, që çjerr me thonj! – briti Shota.

– Hiqi thonjtë nga zemra ime! Hiqi, që t’i shpëtosh helmimit! Ti do ta lash trung të thatë këtë burrë. Këtë trimni të mos e përtëritsh! Këtë bukuri e urti, të mos i trashëgosh!”

Shota nuk e dinte që përpëlitej. Kujtonte se këtë betejë, ndoshta më të vështirën e jetës së saj, po e bënte “krejt e qetë”, e palëvizshme, ndërsa yjet që regëtinin po humbitnin një e nga një. Po zbardhte dita në Çiçavicë.

– Shotë, – i tha Azemi. – E di që nuk fle.

Shotës iu nderën të gjitha pejzat e trupit. Donte të ngrihej, ta përqafonte e ta puthte me zjarr dhe të shpëtonte nga kjo barrë, që e kishte thinjur patjetër brenda një nate e që e çonte aq larg prej tij, kur Azemi nuk ishte veç dy hapa më tej. Por ajo ishte Shotë Galica. Mbërtheu duart përtokë e tha:

– Nuk po fIe, Azem.

– Shotë, – i tha përsëri Azemi. – E di pse nuk fle e ç’të mundon.

– Jo, Azem. Nuk mund ta dish kurrë.

– E di, fisnike, – tha Azemi, – e lexoj në ballin e fIokët e tu. Por ajo që po mendon, nuk bahet kurrë.

– Ajo që po mendoj, do të bahet, Azem, – ngulmoi Shota e shtiu me nagant.

Shokët e çetës u ngritën nga gjumi.

Ujkani pyeti.

– Ç’ asht kjo krismë?

– Krismë dasme, – tha Shota.

Ishte gdhirë tashmë e ata po vështronin pak të habitur Azemin e Shotën që ishin në këmbë, përballë njëri-tjetrit. Rahimja e vogël midis tyre ishte në gjumë. Asnjeri, as vetë Azemi nuk po lexonte dot në sytë e gruas atë pyetje që e kishte munduar aq kohë nusen e tij: “A po qan, a po këndon, Shotë Galica?”

twitter
Follow
facebook
linkedin

Fjalë kyçe: Eglantina Mandija

Komentet

Cancel reply

Lajme të ngjashëm

ALI PASHË TEPELENA NE KOMITET- Tregim humoristik nga Shkëlqim HAJNO

Me universitet për letërsi dhe shtatë vite pune si mësimdhënës në fshatin Loficë, Emilio Ragnoi, prej pesë muajsh ishte transferuar tani, nga fshati në qytetin e lindjes P.,një qytet administrativ, qendër rrethi dhe aktivitetesh. Pas një trajnimi për emërtimet e objekteve nga Akademia e Shkencave në Tiranë, Emilio, e ndjente veten një specialist i pasionuar pas figurave të historisë së vendit që i hanin duart në praktikë të zbatonte edhe njohuritë e trajnimit të ri.
Muajt e parë të punës në seksionin e arsim-kulturës, ai konstatoi me kënaqësi se në zyrën e komitetit ekzekutiv ku sapo shkeli u mirëseardh nga shoku i zyrës, inspektori i sporteve, Demo Dunavati.Tek ai, kuptoi se gjeti shumë cilësi dhe se kishte si të thuash, një kimi shpirtërore që i afronte e i bënte koefident me njeri-tjetrin dhe shpesh, ndryshe nga disa burokratë të zyrave të karfosur pas kravatave, me Demon, kishte një komunikim me humor megjithëse inspektori i sporteve ishte ku e ku, më i madh në moshë.
Një ditë tetori, Demo,dashamirësi numër një i tij në seksion, hyri i dyti në zyrën e kulturës dhe të sporteve në Komitetin Ekzekutiv:
-Mirëmëngjes, Mili! Si m’u gdhive?
-Nadia mirë, Demo. Faleminderit!. – shpesh Emilio për humor e përdorte përshëndetjen e mëngjesit me kolegun si dikur me shokët e tij shkodranë të dhomës në qytetin Studenti.
-Të të pyes: Ç’ke bërë dje pasdite Emilio? Ç’ke bërë dje, mo ditëzi?
-Ç’kam bërë?!
-Hiç, hiç! Po dje pasdite ku ishe, mo?-e theksoi edhe më të fort të folmen dialektore nga qyteti jugor i origjinës Demoja dhe shtoi:
.-Për shembull në orën pesë të pasdites?
-Në pesë? Ika për një kafe me Petritin dhe Qazimin te Rrapi i Selamit. Folëm pak për numrin e ri te gazetës Drita dhe diçka më vonë shkova për peshk, për të hedhur grepat e natës në Vjosë tutje, diku në Majkosh…
Demoja iu kthye i habitur:
-More, bën gallatë ti, bën humor me mua apo ke lajthitur?!.
-Seriozisht e kam. Të ta them përsëri programin e pasdites? Nen për nen?
-Për kokë të Daros që më ka bërë kokën, ti ke lojur menç! Nuk thonë kotë që ju letraret jeni pak si allosoj, pak si të lojtur, për kokë të mamasë, të them! Njëlloj jeni të gjithë! Më vdekshin të gjithë, që po më habit. Ti nuk je në vete mo ditëzi dhe do vizituar te doktor Ruli…Ja, kështu!
Heshti një hop dhe shtoi:
– Edhe te doktor Mashua, madje…po deshe.
Emilio Ragnoi u kthjell plotësisht dhe e flaku tej indifierencën.
-Seriozisht e kam. Të thash të vërtetën. Pse? Si është puna? Ç’ka ndodhur, Demo?! Ç’kam bërë sipas teje? Se ju të sporteve jeni të habitshëm….
-Si mo ç’ke bërë? E di ti, që dje pasdite, në ora pesë ishte mbledhja e Komitetit Ekzekutiv?
-Jo. Nuk e dija. E çë, pastaj?. Ç’punë kam unë me mbledhjen.Unë nuk jam anëtar i Komiteit Ekzekutiv. Jam një copë inspektor i thjeshtë i kulturës dhe përpiqem që këtë punë ta bëj mirë dhe me pasion, besoj. Edhe kaq! Ndaj shkova për peshk, në Majkosh deri në mbrëmje…
-E po dëgjo këtu se, më bëre derr e shkuar derrit! Për atë mbledhje Komiteti ti kishe paraqitur edhe një propozim në emër të Seksionit të arsimi-kulturës. Një propozim për emërtimet e rrugëve dhe disa objekteve publike. Kështu? Madje unë dija diçka se më kishe thënë prej ditësh se po punoje për këtë gjë në makinë shkrimi dhe letër dylli….
-Po. E vërtetë. Fiks fare!
-Po e di ti, që ai që paraqet propozimet në Komitet, domethënë njeriu i seksionit si puna jote, duhet të jetë vetë prezent për t’i mbrojtur dhe argumentuar ato që propozohen me shkrim ? Mund të presë dhe pyetje nga anëtarët e Komitetit. Dhe përgjigjet jepen nga personi që përfaqëson zyrën propozuese…në rastin konkret, si, zotëria jote….
-Jo. Nuk e dija. Po ta dija do të shkoja. Nuk më ka thënë njeri për këtë. Seriozisht…
-Nuk e dije?
-Po. Sinqerisht që nuk e dija. Mendoja qe kjo punë, domethënë propozimi, do të shqyrtohet kur t’i vijë radha nga ata të Komitetit Ekzekutiv që marrin në fund të fundit vendimin e miratimit ose mosmiratimit. Kaq di unë.
-Ashtu? E po, sytë që të pëlcasin tani!Po e di ç’bënin pararendësit e tu në këtë zyrë shoku Note Boni dhe Arsen Stefani kur hartonin projekt vendime? Merreshin dy muaj rresht me nje projekt-vendim. Mirëmengjesi, Stefo!, i thosha unë ato ditë të projekt vendimit ! Ai: Po merrem me projekt vendimin, xhan i Stefos! Mirëmëgjes Note! Po merrem me vendimin e Komitetit, mo Demo! Lena tani, për kokë të mamasë! Madje shoku Note dinte jo vetëm saktesisht datën e mbledhjes së Komitetit dhe emrat e anëtareve që do të shqyrtonin propozimet, po deri edhe numrin e këpucëve te grave te titullarëve. Po jo kështu ufo siç je ti! Cu-buuu!
Ik hidh grepat e natës tani, edhe, pi kafe me poetët te Rrapi i Selamit!-e mbylli ligjëratën Demo.
-Përse?
– Sapo takova Ademin. Adem Lakon, ndihmësin e krietarit në kat të dytë. E di ç’më tha, mo? Ato propozimet që erdhën nga seksioni juaj për t’u shqyrtuar dje në mbledhjen e Komitetit Ekzekutiv, domethënë nga zyra e kulturës, kanë një problem serioz dhe puna do të shkojë tani deri në Komitetin e Partisë së rrethit!.Domethënë, skandal…..E gërmova pak Ademin e paradhomës së kryetarit se, përse e kishte fjalën konkretisht.
-Për atë propozimin ose atë proçkën më mirë të themi, që bulevardi kryesor i qyteti tonë historik të marrë emrin e Ali Pashë Tepelenës! Pak të duket ty kjo? .-filozofoi Adem Lakoja. -Ndaj, Ali Pashë Tepelena, domethënë propozimi për emërtimin, do të shkojë tani te Partia! Domethënë do të gjykohet nga Byroja e Partisë së rrethit!
-Kështu më tha Ademi i paradhomës së Kryetarit dhe lëvizi dorën në ajër për të më treguar drejtimin ku binte komiteti i Partisë që udhëheq të gjithë punën e rrethit tonë.
Pastaj për ta holluar pak uthullën e sjellë nga paradhoma e kryetarit, tha:
-Po propozimet e tjera që u miratuan pa asnjë problem, çfarë ishin?
-Emra rrugësh, shkollash…Me dëshmorë, heronj…Luftë. Gjëmime.-bëzajti Emilio i shpërqëndruar.
Demo Dunavati buzëqeshi me nëntekst. Por Emilio shtoi:
-Me duket se diku, nuk e di se ku, në cilën vepër, shoku Enver ka thënë diçka vlerësuese për figurën e Ali Pashë Tepelenës….E ka vlerësuar , po ku, në ç’numër vepre? E dyzeta? E dyzetepesta? E pesëdhjeta? E gjashtëdhjeta? Shtatëdhjeta?…. Nuk e di…
Demoja kërceu nga karrigia në këmbë:
-Hopaaa! Ja ku e gjete zgjidhjen!. Po këtë thuaji krietarit, mo qyqar! Ç’më vjen vërdallë si humbameno?- dhe u kthye nga etazheri ku prej vitesh ishin radhitur si në rreshtore një tog me vepra të Enver Hoxhës. Mori dy vepra me kapak kapital ngjyrë mavi. I përplasi me njera-tjetrën të ikte pluhuri dhe i vendosi mbi tryezë.
Demoja e pa që në fytyrën e mikut të tij u vizatua pezmatimi dhe e zbuti pak tonin.
-Mbase e gjen, po jam i sigurt për këtë, por them ka shtuar ndonje gjë nga xhepi edhe ai kokëgorrica, i paradhomës së krytarit, që e ka kokën si pjepër Luzati, Adem okllaija që me duket se ka gëlltitur petësin e petave të byrekut kur i tollëte e ëma, ndaj edhe kur rri gati-tu kur kalon kryetari. Tëmën e sëmës! Kaq të madhe nuk besoj se do ta bëjnë!…
Pastaj, me atë humorin e origjinës së tij shtoi duke buzëqeshur:
-Mili, pak punë ka Partia në rreth, me korrjen e misrit në kooperativa, po do të merret tani edhe me Ali Pashë Tepelenën , Pashain e madh të Janinës!….Tëmën e sëmës! E di ç’them unë?
-Pa hë? Tëmën e sëmës?-ia ktheu me një humor të hidhur Mili i menduar.
-I di ç’them unë o byrazer? Kërko një takim në zyrë me Krietarin, shokun Destan, dora vetë. Pa ndërmjetës. Pasdite. Se ai shkon në zyrë çdo pasdite deri në mbrëmje. Sot, më mirë. Hekuri, thotë mamaja ime, Darua,- rrihet sa është i nxehtë, i skuqur në zjarr!…

***
Në po atë ditë në orën nëntëmbëdhjetë, Emilio Ragnoi ngjiti shkallët e katit të dytë të Komitetit Ekzekutiv. Në sqetull mbante një vepër të Enver Hoxhës. U ndal te zyra e paradhomës së kryetarit shokut Destan.
-Stop! Ku shkon? -i tha Ademi, përgjegjësi i zyrës.
-Dua të takoj shokun Destan…
-Po ai nuk ka pritje pasdite!…
-I thuaj që inspektori i kulturës, Emilio Ragnoi është pas derës dhe kërkon vetëm dy minuata kohë….
Ademi u përtyp për t’i dhënë më shumë rëndësi postit në rolin e bulldogut pas porte dhe tha:
-Prit ! Ulu aty!
Milit i erdhi ndërmend epiteti i Demos për Kokëgorricën, si pjepër Luzati me kravatë…Sa i saktë që je more Demo, tha me vete. Preçiz fare, si bisturi gjermane!
Ademi doli buzagaz nga porta e Kryetarit dhe që nga brenda zyrës u dëgjua zëri i shokut Destan Vusta:
-Hajde, hyr brenda Emilio. Eja!
Mili u afrua i drojtur deri në mesin e tryezës së gjatë përballë titullarit dhe hoqi nga sqetulla e djathtë veprën e Enver Hoxhës…
-Përse je munduar, more djalë?-tha kryetari. -Çfarë e ke atë në dorë?-pyeti me një zë prej babaxhani.
-Mësova se disa nga propozimet e seksionit tonë të arsim-kulturës nuk janë miratuar në mbledhjen e fundit të Komitetit Ekzekutiv.
Kryetari në vend që ngrysej buzëqeshi, çka e ç’armatosi Emilion. Kryetari ishte ngritur tani në këmbë. Mori nga portmantoja me veshje damasku ngjyre alle një pellush ushtarak kinez me jakë të madhe gëzofi, në modë aso kohe nga udhëheqësit partiakë dhe ekzekutivë edhe nëpër rrethe.
-Të gjitha u miratuan!
-Po Sheshi “Lord Bajron”?
-Edhe Lordi jot u miratua!-tha me qetësi kryetari.
-Po shëtitorja, domethënë emërtimi saj, nuk u miratua….-bëzajti inspektori i kulturës.
-Po. Kishte një kundërshtim, u ngrit një anëtar Komitetit që është edhe anëtar i byrosës së Partisë në rreth. Shoku Vero Sahatçiu . Ai tha diçka për kundër…Tha se Komiteti dhe propozuesi duhet të shqyrtohen ne Byro të Partisë që sjellin emrin e një feudali, të Ali Pashës për ta vënë si emër në bulevardin kryesor….kur ne kemi mijëra dëshmorë dhe heronj të popullit…sa të duash…
-Po shoku Vero, e di çfarë ka thënë shoku Enver për Ali Pashën?
-Çfarë ka thënë, more djalë?-pyeti kryetari tepër kureshtar.
-Ja ta gjej,-tha Emilio duke shfletuar me nxitim nëpër qindra faqe kuturu të një vepre të Enver Hoxhës që mbante në duar.
-More ma thuaj! Lere, mos e lexo! Se jam nisur e më presin në kooperativën e Bohotinës-tha kryetari.
Shyqyr, mendoi Emilo se nuk do ta gjeja dot kurrë!
-Ç’ka thënë shoku Enver?-pyeti sërish titullari i Komitetit.
-Ka thënë se …ishte një kohë…se ishte një kohë kur Ali Pasha ishte një Skënderbe i dytë i Shqipërisë….
-Uaa! E ka thënë këtë shoku Enver?!
-Po! -e ngriti zërin një oktavë më lart, Emilio.
-Dëgjo këtu more djalë,-tha kryetar Destani.- Sille, propozimin përsëri për mbledhjen e radhës të Komitetit Ekzekutiv. Do ta kalojmë që ç’ke me të! Le të thotë ç’të dojë shoku Sahatçi ! Kjo punë është edhe me vota! Edhe une jam në byronë e Partisë…Ik o djalë! Natën e mirë!
Emilio doli nga zyrat e kati të dytë duke i zbritur tre e nga tre shkallët deri sa doli në oborrin e Komitetit. Ndjeu t’i ngriheshin baluket përpjetë nga një erë e freskët vjeshte që vinte nga Gryka e Sajmolit dhe e rifte në fytyre dhe në shpirt. Donte t’ia rrëfente të parit mikut të tij Demir Dunavatit këtë bisedë.
U kthye vrik për në zyrën e katit të pare ku shkruhej Seksioni i Arsim-Kulturës. Sektori i Kulturës. Pas pak çastesh e pa veten tek rishkruante mbi një letër dylli në një makinë shkrimi propozimin për emërtimnin e bulevardit kryesor të qytetit. Letra e dyllit do të shumëfishohej në aq kopje sa kishte anëtar Komiteti Ekzekutiv.
***
Rreth katër dekada më pas,nga rrëfimi i Emilio Ragnoit, një çift në moshë të tretë i ndodhur në qytetin P. ndali këmbët pranë lokalit që dikur thirrej Libraria e Niqit. Në krahun e djathtë të murit në lartësinë e portës së lokalit dallohej pa vështirësi një pllakë mermeri ku shkruhej emërtimi i vendosur rreth pesë dekada më parë nga ish Komiteti Ekzekutiv: Bulevardi “Ali Pashë Tepelena”
-Bëjmë një foto këtu?-tha burri i thinjur.
-Ç’pamje ka këtu?! Të dalim pak më tej ku duket pamja e bulevardit ose me tej, te pejzazhi i lumit,-ia ktheu gruaja të cilës i valezonin flokët nga era e famshme e këtij qyteti.
-Jo! Këtu duhet një foto, Lilika! Pastaj bëjme atje ku thua ti,-u dëgjua zëri i thinjoshit me xhakavento pa mëngë.
-Si urdhëron zotrote, Emilio Ragnoi!- buzëqeshi gruaja me një celular aifon në dorë.
-Dhe mos harro Lilika: nuk do të largohemi nga ky qytet pa pirë kafe me dy miq të hershëm nga shekulli i tetëmbëdhjetë : Me Demir Dunavatin dhe Destan Vustën. Pyeta dhe më thanë që mbahen mirë për moshën që kanë.
–Si urdhëron zoti, Emilio. Me kënaqësi!,-tha gruaja me emrin Lilika.///

—-o0o—-

Pier Paolo Pasolinit Poezi nga Elida Buçpapaj

Në Lido di Ostia
Tirreni i plagosur grushton
fillim e mbarim
nuk m’u desh Stillnox*
Tirreni në Lido di Ostia zjen si llava
nata nuk e zbut detin
deti e hedh natën në hava
as zilja e zgjimit nuk u desh
në Lido di Ostia nuk mund të flesh

në barin buzë detit
të pritëm Pier Paolo Pasolini
një diell po përpinte Tirreni
një diell po digjej
në Adriatik si eshka
përballë plazhit
me një të vetme pistë vallzimi
tek Hekurudha e Breshka

në Lido di Ostia erdhëm
të takonim shpirtin tënd të lirë
kur dielli hurmë vjeshte
gëlltitet me hurba dallgësh
në perëndim
nga Tirreni i vjetër,
i sfilitur furishëm
që s’shterrë kurrë,
vjen shpartallim
marsh funebër
pa armëpushim

në Lido di Ostia
Tirreni gjuan me gurë blu
prej 2 Nëntorit 1975
dëshmitar i përjetshëm
i vrasjes tënde të bujshme
Tirreni fshikuĺlon
për drejtësi ujshëm
mbi kreshta dallgësh
kaktusesh prej resh
në Lido di Ostia
shpirti yt pa paqe i rebeluar
Tirreni dhe Mamma Roma
nuk lejojnë të flesh

dy dete autostradash paralele
kaltërsi të bruzta të rimta
andej në Adriatik – Epidamni, Apollonia,
Iliria, Teuta, Durrahu
në det të hapur notarë
shigjeta e kujtesës
busullën drejt bregut sĥënon
këndej rebelimi i Tirrenit shkumbëzon
t’i shpëtojë nga fundi i detit
i paepur luftëtar
pezmet, dëshirat e dëshpërimet e tua
të mbytura që të konsumuan
përpara se të të vrisnin
Tirreni ky polumbar

****

Poezi e përfshirë në vëllimin poetik të autores Skaterr, Onufri 2024

Për një gërmë – Tregim nga Përparim Hysi

Prolog
Është pak paradoksale dhe pak e dyshimtë,po,kur të lexoni me vëmendje, do të bindeni që për një”gërmë” u “vra” një dashuri. Këtu nuk është për t’u kapur në ato”lojëra” fjalësh,kur supozohet që për një presje a zhvendosjes së saj,herë nga padija dhe herë e qëllimshme,është vendosur dhe fati i një njeriu. Se,historikisht,për një gërmë edhe janë vrarë njerëz,se,kur thotë LAO TZE”Fjalët e vërteta nuk tingëllojnë bukur dhe fjalët që tingëllojnë bukur,nuk janë të vërteta.” Unë nuk merrem me sofizma,por gjithmonë u referohem fakteve dhe,para se të tregoj se ç’ka ndodhur,ashtu në”vija të trasha”, se sa vlerë merr qoftë dhe një gërmë e vetme, shiko se si ka ndodhur në luftën e madhe patriotike të B.S.kundër hitlerianëve. Një zbulues rus që dinte gjermanisht,jo vetëm depërtoi në zyrat e Gestapos,por arriti të vrasë një oficer të saj. Jo vetëm e vrau,por ngjeshi dhe mbante në brez koburen e tij. Në një mbrëmje vallëzimi,tek rrotullohej me partneren e tij,kolegu i viktimës,sa i pa koburen,ndaloi vallëzimin dhe iu drejtua:”Kjo kobure është e Herr X… dhe,si është e mundur që gjendet tek ju?
Zbuluesit nuk ia hante qeni shkopin,ia rrëmben nga duarët akuzuesit dhe me”diplomaci” i thotë:-Mos u mundoni të përdhosni amanetin e Herr X… që ma dhuroi në grahmat e fundit. Mbrëmja vazhdoi pa një incident,por jo gjithmonë”diplomacisë” i shkon kungulli mbi ujë. Dhe ja sa rëndësi ka një gërmë! Zbuluesi vazhdoi punën e tij dhe zhduku shumë gestapistë,po kur një polic e ndaloi për dokumentet,pa që një fjalë qe shkruar gabim.Ta zëmë që një shipfolës,sado që flet mirë,tek shkruan,gramitikisht,bën gabim. Ta zëmë fjalën “FIER”,ta shkruajë”FIERË” apo Tiran pa ë në fund.Polici jo vetëm e vuri re gabimin,por tha:-Një gjerman me shkollë,kurrë nuk e bën këtë gabim. E arrestoi si të dyshimtë dhe,mandej,e pushkatuan. Veç për një gërmë.
*
Unë me Kamilën qemë në të njëjtën shkollë dhe,që të dy,konviktorë. Konviktorë qemë dhe,sado që nga çupat,na ndante veç një çap,kurrë nuk pati qoftë dhe një incident. Kishte një disiplinë të rreptë dhe,sa qeshë unë në shkollë, as u pa ndonjë lidhje dashurie. Epo dashuria,sa e bukur është,aq e padukshme është.Si ajëri! A rrohet pa ajër?Pa më thoni:-Kush e pa ajërin? Kështu dhe dashuria! Sa e bukur,aq e mistershme dhe e fshehtë. Kështu ndodhi dhe me mua e Kamilën. Unë qeshë maturant,ajo në vitin e tretë. Qe çudi se lidhja jonë nuk u bë as në konvikt,por as edhe në shkollë. U bë,kur bënim provat në kor. KAMILA këndonte bukur.Qe soliste. Ne i bënim jehonë zërit të saj,kur solua e saj kish nevojë për jehonë.Qe mesviteve ’50-të të shekullit të shkuar,kur vendi ynë kish miqësi të madhe me B.S. dhe këngët e koncertit tonë,dominoheshin me këngë për luftrat heroike të popujve sovjetikë. Ishte fjala për një komandant hero dhe,sado kanë kaluar mbi gjashte dekada, nuk kam se si harroj vargjet”solo” të KAMILËS dhe jehonën tonë:
Solua e KAMILËS: “Vij reparti bregut
Nga udhëtimi i gjatë
Kokën e ka lidhur
Gjaku i kullon
Nëpër gjurmët e gjakut
Bari kuqëlon”
Pas këtyre vargjeve,jehonë me mbi dy oktavë si jehonë heroizimi:
-Hej,hej,Komandanti ynë!
Natyrisht,ngaqë shquhem si një zë bassi,nga bërtitja ime,më shumë doja t’i bija sy Kamilës,se sa heroizmit të atij komandantit rus. Këto prova në kor,u bën intensive se në 10 shkurt 195…,ishte jubileu i krjimit të Ushtrisë së Kuqe,dhe Profesori ynë i muzikës,mend humbte në peshë,aq me përkushtim punonte. Unë,ngaqë flokët i kisha si gjemba iriqi,nuk lashë vazo me brilantinë në dyqan dhe mundohesha ta haja me sy atë, solisten. Isharete me të bëja,po fjalë,as gëk dhe as mëk. Epo ç’duhen fjalët,thosha me vete. Ajo duhet ta vërë re,pse kot”pëllas” unë me zë të trashë:”Hej-hej komandanti ynë”. Nën zë:”Hej-hej,kjo solistja jonë!”. Askujt nuk i tregoja se ç’ndjeja përbrenda. Nëse qëllonte që ajo,duke shikuar nga unë,çonte,si e druajtur.një buzëqeshje fine,unë tak dhe buzën vesh më vesh.Kjo buzëqeshje e saj më prishi gjumin dhe nuk flija rehat. Tek ngjtja shkallët për në katin e dytë,djathtas,në katin e parë flinin gocat dhe,sado sytë më mbesnin andej,mezalla se çapitja andej. Por rasti a nuk është mbreti i botës? Dëgjova “solisten” që t’i thosh një shoqeje të saj:- Ah, të kisha një bogaçe të ngrohtë me dy çapa do ta gllabroja! U vodha nga studimi i mbasditës dhe,rugicave që mos bija në sy,mbrrita tek furra ku dhe shiteshin bogaçet.Mora katër copë njëherësh dhe thirra në emër atë shoqen.Ia dhashë duke i thënë:-E dëgjova ç’të tha Kamila dhe,ngaqë do këndojë në mbrëmje, hajini dhe t’ju bëjë mirë! E ndjeja veten qeshqek se,ja, më së fundi,”solistja” do e marrë vesh që unë e dua.Në mbrëmje qenë provat dhe unë mend e mbarova vazon me brilantinë.Haja inat me veten:po m’u gjetën këta dreqflokësh si gjemba iriqi? Asnjë krëhër nuk i shtronte. Sidoqoftë, u bëra me krahë,kur KAMILA po dilte në skenë dhe,kur pa nga unë, lëshoi një buzëqeshje. Tani kush më mbante mua? Nën zë,ia thashë:”Soliste,moj soliste që më je si shpirte!”. Filloi koncerti dhe KAMILA me atë zë si kanarinë po zotëronte sallën dhe unë,për të kontrolluar”iriqat”mbi kokë,vura dorën që t’i shtroja,kur gishta m’u ngallosën si të lyer me gjalpë.U dhashë një të fshirë pas pantollonave dhe”kruajta”zërin për të dominuar mbi të tjerët. Dhe u bëra aq trim,sa u zotova:” O sot,o kurrë!”.
*
Pas koncertit nuk e takova dot,por qetësoja veten:- E mira pret! Ç’ bie sahati,se sjell moti. Një mbrëmje,aty para konviktit,tek dëgjonim atë emisionin “Ju flet,MOSKA!”,u ndodhëm pranë e pranë. Tani nuk prita më dhe nisa të flisja.Natyrshëm,nuk do sjell për ju,fjalë për fjalë,por mora vesh:ishte jetime.Rritur në një “Shtëpi fëmijësh” dhe kishte vetëm një vëlla,oficer në MARINËN LUFTARAKE. I tregova për vete dhe i bëra komplimente për zërin e saj prej kanarine. Më falnderoj dhe,tek do ndaheshim,më tha:-Të falnderoj për ato bogaçet e ngrohta dhe nuk di si t’jua shpërblej.
-Mos i zërë në gojë se, si jetime,tash e tutje je motra ime. Iku,si me vrap,dhe,kur u kthiella,zura të rrah kokën me grushta.Po për ç’motër flet apo je si Hallili që i tha MUJIT::”Krejt çikat eJutbinës,janë bash motrat e mia!!!”.Hajde kokëbrilantinë hajde.! Epo nuk është aq e kollajtë që t’I thuash një femre të dua.SE dashuria sa e bukur është po aq e vështirë bëhet për t’u shfaqur.Nuk ka trimëri në dashuri.Apo nuk mora sëpatën dhe preva këmbët e mia?I thashë motër asaj që e dua. Hajde”vëlla”,hajde!
Për të ndrequr,çfarë prisha, i shkrova një letër. Aty i tregova se ç’lloj vëllai isha për të.Kur ia dhashë,sikur hoqa një mal nga supet dhe,ndërsa prisja përgjgje, isha në gjendjen e asaj gruas që”torturohet” për të sjellë në jetë fëmijën e saj. Lindja vjen me dhimbje,por dhe dashuria. Kur më solii përgjgjen,ndjeva aq gëzim,sa ndjen dikush që del nga një”eklips” ku shpëtoja vetëm unë dhe ajo. Ky pakt i fshehur nuk qe vemë me”vulë të thatë”, E “njomën” me puthje nën një kaki me drurë të shtrembër,por kokrrat i kishte mjaltë të ëmbal se qe nga ato me farë.
*
Unë dola në punë dhe”motra” apo Solistja vazhdonte vitin e katërt. Gjatë këij viti merreshim vesh me letra. Në muajin maj ajo mbarontte mësimet dhe në dyjavëshin e parë të qershorit kishte provimet e maturës. Pakti,mes nesh,sa të mbaronte unë do shkoja tek i vëllai për të treguar lidhjen tonë. Në fillim të majit shkova e takova dhe më tha:”Unë do të shkruaj se si i kam punët me vëllan dhe ti të më shkruash se si do vazhdojmë më tej.”
Prita letër dhe letra nuk erdhi. Ajo e dërgoi letrën për adresën time dhe letra,në vend të vinte në PREZË ku punoja unë,shkoi në PEZË. Ajo prit përgjigje dhe unë prit letër. Mjerisht, e humba”motrën” që doja.
I vëllai do nissej me shërbim 2-vjeçar në RUSI dhe,ngaqë motrën nuk kish ku ta linte,e martoi fët e fët me një shokun e tij ushtarak. Solistja do këndonte diku tjetër. Që atëherë,KAMILËN nuk e pashë më dhe nuk e mora vesh,pse nuk më shkroi atë letrën.
*
Epilog
Kishin kaluar vjete nga dashuria ime e parë dhe,natyrshëm, jo vetëm mora një tjetër,por u bëra dhe me fëmijë.
Një ditë prej ditësh,kur po pinin kafe me një çift,miqësh të mi. befas e shoqja e mikut tim e zbrazi:
-Mos i fol timshoqi,se nuk e meriton. E mora si me shpoti këtë rekomandim,por ajo shtoi:-Ky e mori një letrën tënde ku të pohohej dashuria,por ngaqë është kurioz i sëmurë,sa pa emrin tënd, e hapi dhe,pasi e lexoi,nuk pati më guxim që të kërkonte falje.E grisi dhe e hodhi
-Mos i fol,-thuaj se bërtiti. Kurse miku(pse kot thonë që më ruaj nga mqtë se nga armiqtë ruhem vet) u tkurr dhe u nxi në fytyrë si një faqezi që nuk dua t’i përmend emrin. Ja,kështu,për një gërmë u vra një dashuri.
Tiranë,31 tetor 2024

Kulti i gënjeshtrës… (Mbi filozofinë e pushtimit dhe ëndrrat jetime)- Esé nga REX KASUMAJ

Vjeshtë, 2024

1. Astropolitikë

Ndërsa tjerrja fijëfillin e shkrimit, gjurmoja, shënoja përanësh dhe kaloja nëpër ide që prisnin.

Por, krejt lehtësisht, doli në pah fitueshëm një varg poetik.

E si mund t’i prijë epokës së re të fuqive në botë, arti i vargnimit të bukur?

Por ishte pikërisht i tillë. Paralajmëtar që nga thellësia e largësisë.

Është vargu i Ali Podrimjes: “ku je nisur admiral, s’ka më dete të papushtuar”!

Tani gjeopolitika e yllit tokë, po vdes. Sepse, a nuk tha poeti se s’ka më dete të papushtuar?

Ndaj dhe fuqitë e mëdha, Amerikë, Kinë e, poaq, Rusi, zhvendosin ngadalë betejat në gjithësi. Dhe gjeopolitika ripërmasohet në të magjishmën astropolotikë. Një kompeticion i ri për gjetje e ngulime yjësh ku, edhe atje, do të ketë jetë, minerale, ujë e pasuri përrallore…

Gjeopolitistët e njohur nga dy shekujt e ikur, Admirali Alfred Thayer Mahan dhe Halford Mackinder, nënvizonin teorinë se për të qenë i parë në influencën ndërkombëtare, duhet të zotërosh detra, lumej, gryka e male…

Me gjasë, po ky parim është përkitshëm i njëjtë me caksundimin e yllnajës rreth botës….

Kështu, së paku, arsyeton Tim Marshall, një publicist i shquar brit.

E Kosova vuan ende dhimbjen e vet të vjetër.

Një rrip i ngushtë Dhéu emërlashtë, për paradoks, mbahet peng nga trualli i vet. Dy-tri vendbanime serbësh që kurrë më parë ndër vite nuk ishin të banuar prej tyre, bëjnë viktimën.

E, tutje, alarmojnë Europën. Ndërkaq ajo, e lodhur në udhëkryq, ndjek me ofshâmë vuajtjen shtihane të tyre.

2. Doktrinë

Mora në dorë këto ditë Lao Tzenë. Në fakt e rishfletoja për të satën herë. Sepse kështu, si librat e zbritur Qiellit, lexoj autorët e mëdhenj.

Dhe, do të ndaloja tek nënvizimi im i hershëm: pushtuesi më i madh, luftës i shmanget ngaherë.

E, fill më poshtë, gurçmuari tjetër: Fjalët e vërteta bukur s’tingëlllojnë dhe fjalët që tingëllojnë bukur të vërteta s’janë…

I mrekulluar do të thoshja në heshtje: sa vështirë t’i afrohesh këtij Lisi të madh të mëndjes njerëzore!

Ndaj mbetesha larg. Kurreshtar i djegur. I varfër. Jashtë rrezes së një mëshire të Naltësisë.

Por, sërish, në të parë, a s’duket pak e huqur? Ndaj dhe vogëlsisht pyesja: si ndodh që një pushtues të ketë namin e tillë dhe t’mos ketë bërë asnjë mësymje legjendare?

Apo, mbase, janë Aftësia rrënimtare dhe, njëkohësisht, Refuzimi fisnik i saj që shpjegojnë nyjëtimin e pandehmës së filozofit të shquar larglindor.

E pra, pushtuesi i mundshëm posedon fuqinë e luftës, por kundërshton përdorimin e saj për pushtime pragjesh, fatesh e gëzimesh të huaja.

Ajo mbahet, kështu, e rezervuar vetëm për Atdheun. Agimet a muzgjet e tij të kuqëlimta!

Por historia njerëzore kumton deshpërim sa herë kronistët hapin fletët e saj. Ndër mijëra vjetët e kësaj bote, vetëm rreth dy a treqind të tyre, njeriu do të jetojë paqen e denjë të lumnisë.

Sa pushtues rendnin të ndërkryer, ashtu si sot, të afërt e të largët, territoreve e atdheve të huaj?

Sepse, mjerisht, Rendet botërorë mbështeten në Fuqinë e jo në të drejtën e Lao Tzesë. Tri herë jemi zgjëruar nga favoret e aleatëve, pohonte me lavd “politikani folklorik e shkrimtari mediokër” serb
(portret i shtypit gjerman), Vuk Drashkoviq. Madje, pikërisht për këtë, Zhorzh Klemanso e quante Serbinë e luftës së parë botërore, një ngordhësirë të aleatëve.

Por, për çudi, viktima e përsëritur luftëhumbëse, vijon teatrin ku lot prapë rolin kryesor të ngordhësirës duke keqermuar rretherrotull saj…

Dramaturgu i pambërritshëm Shekspir, thoshte se rastis të fillosh me rol të parë, pastaj të vijosh me të dytin dhe, së mbrami, të përfundosh në pëshpëritës. Mirëpo, Serbia ishte përherë e tillë: vetëm një pëshpëritëse në skenë të madhe që përçonte ngordhërisht rrëzomën e saj të shpifur…

Ndaj, nuk di një komb (i ndërtuar, si ky, mbi fenë) që ka ngritur në nivel kulti apo doktrine shtetërore, mjeshtërinë e Pëshpërimës. E pra, të Gënjeshtrës së përsëritur pafundësisht, deri në transformimin e saj, kur si reflekset mashtruese të dritës nordike, nis t’i ngjasojë rrejshëm të vërtetës…

3. Orëndalje

Ç’ëndrra kanë e ç’plane thur njeriu në rende regjimesh, kur e drejta e shtetit rrëzon prorë të drejtën e qytetarit?

Më frymëzoi për paralelen Benjamin Balint, një autor hebre nga Jerusalemi tek (për festën Simchat Tora) shkruan: lufta tashmë na mësoi se, teksa orët vijojnë të tikojnë, koha pushon së rrjedhuri natyrshmërisë së saj.

Mirëpo s’është lufta e vetmja planprishëse e kohës që nuk vjen.

Tiranitë e krimokracisë promovojnë një kulturë ende më të përsosur të së Keqes. Vjedhnajë, shtypje, mashtrim elektoral, burgje politike, varfëri dhe panjëjtësi shansi jetik, a nuk janë armaturë që ngrejnë murin e pamundësisë?

Një mur që, poashtu pjesë e përbetimit, mban hapur një vrimë shpëtimi. Është porta e ikjes!

Pa mundur të lidhë fijet e një ëndrre për të ardhmën, madje as të mendojë atë, njeriu bën çfarë i ka mbetur e fundme: braktisjen e atdheut, të shndërruar tash sa mote në fatkeqësi!

Madje, për njeriun e vogël edhe muri, kalimi i tij, është i paqasshëm. Ditës së nesërme, si do thoshte Agolli, mund t’i lë takim vetëm në varrezë.

Vërtet jetojmë epokën e globalizmit, por cinike gjithnjë, s’merr përgjigje pyetja: bashkëjeton në këtë epokë dhe Zvicra, Luksemburgu ose këtej më poshtë, Sllovenia?

E pra, janë regjimet, ashtu si formati tipik i Ramës në Tiranë, që jetimërojnë shpresën e njeriut dhe vyshkin si lulen thatësira, ëndrrën e tij…

Dhe koha, ndryshe nga ndjenja e Benjaminit që i bëhej t’mos rridhte natyrshëm, ka ndaluar fare. Është ngrirë në një formë pa prekje, pa ngjyrë e pa lëvizje dhe as orë që tikon…

4. Drejtpeshim

Bota, natyrisht, përplaset në trekëndëshin mes forcës e interesit. Dhe unë, anise nuk jam proletar marksist që të mallkoj këtë ligj historie, ndonjëherë klith më vete për vulën e të Padrejtës.

Por, do t’më ndodhte të provoja, një çast, të ëmblën e ligështisë. Një rënje të pabesueshme që më ndrynte pastaj në kodin e pendesës.

Tek Montefiore, libri i tij “Jerusalemi, një biografi” gjeta një të vërtetë që, i krusmuar vitesh, fluturoja pëmbi retë e mashtrimit e poshtërisë.

Një kapitull i librit i kushtohej pushtimit dhjetëvjeçar të Jerusalemit nga Mehmet Ali Pasha, shqiptari që sfidonte madhërisht Portën sulltanore. Dhe titulli ishte diellësisht i qartë: “Pushtimi shqiptar i Jerusalemit” (“Albanische Eroberung”). Aspak i një qyteti të rëndomtë. Periferik. E të humbur diku yrtesh të shkretë. Por i qytetit më mistik e më të amshuar të botës.

Isha sfilitur së dëgjuari një jetë: invadime, plojë, dëbime, masakra, tokë e djegur, fëmijë të therur…e të gjitha nga shpatë armiku mbi shqiptarë.

Dhe tani një galdim i smerladtë më kapullonte krejt. Ja pra, edhe ne, shpatarë të rrallë, paskëshim marrë në dorëzim kështjella e rrëmbyer kalorsisht gra të gjindjes së huaj…

Por do të ndihesha keq, më pas, për prapësitë e të birit të Pashait shqiptar, Ibrahimit ose leshkuqit, si i thoshin, meqë bjond ishte nga viset e Arbërit.

Por, sërish, disi fshehur, njëlloj krenie për drejtpeshimin e munguar që sëmbonte, e ndiej akoma sot…

TË PASUROSH PANORAMËN E POEZISË BASHKËKOHORE- ÇMIMI NDËRKOMBËTAR I EKSELENCËS, MILANO 2024, I JEPET SHKRIMTARIT SHQIPTAR VISAR ZHITI – Nga Julia Pepa –

Në metropolin europian të Italisë së Veriut, në Milano u dha Çmimi Ndërkombëtar i Ekselencës, “Cittá del Galateo” – 2024, që mban emrin e humanistit të madh Antonio de Ferrariis (1444-1517) dhe i përkushtohet promovimit të veprave për paqen dhe drejtësinë shoqërore. Mirënjohja prestigjoze u jepet poetëve, shkrimtarëve, gazetarëve, eseistëve, studentëve, autorëve të huaj, grupeve dhe institucioneve që janë shquar në krijimtari dhe veprimtaritë e tyre në ndërtimin e një shoqërie paqësore, që përfshin respektin ndaj drejtësisë.
Ceremonia e ndarjes së çmimeve u zhvillua në Sallën Girardi të Qendrës PIME, Via Moses Bianchi 94. Milano. Manifestacioni ishte organizuar dhe koordinuar nga nga znj. Regina Resta, presidente e Verbumlandiart dhe e Çmimit të Ekselencës.

Bëhet e njohur se në Komitetin shkencor të Ekselencës Kryetare e komisionit ishte Maria Pia Giulia Turiello, doktore në ligjshmëri dhe shkrimtare, Kryetar Nderi ishte Francesco Lenoci, profesor në Universitetin Katolik të Milanos, President i Komunikimit – Goffredo Palmerini, shkrimtar, gazetar, President i Marrëdhënieve Ndërkombëtare – Hafez Haider, poet, kandidat për Çmimin Nobel për Paqe dhe Letërsi.
Anëtarë të Komitetit Shkencor të Ekselencës po përmendim Annella Prisco, shkrimtare, kritike letrare, Claudia Piccinno – poete, përkthyese, doçente, etj, deri edhe Pierfranco Bruni – shkrimtar, poet dhe eseist, arkeolog, kandidat për Çmimin Nobel për Letërsinë, etj, siç dhe njoftohet.

NË KADEGORINË E LETËRSISË DHE STUDIMEVE TE HUAJA

U nderuan me këtë çmim:

1- Guaman Jara Allende Neumane – Poet, kritik letrar, shkrimtar, përkthyes, interpretues dhe emeritus akademik
2- Narcisa Soria Valencia – Konsulle Ekuadorit, mbrojtës i të drejtave të njeriut për gratë, fëmijët dhe njerëzit shumë të cenueshëm
3- José Pulido – gazetar, shkrimtar dhe poet venezuelian.
4- José Sarria – Poet, eseist dhe kritik letrar, anëtar i Akademisë Mbretërore të Kordobës.
5- Pedro Rodríguez Oliva – Profesor i Arkeologjisë në Universitetin e Malagës.
6 – Ramón Martínez López – Poet, anëtar i Shoqatës Kolegjiale të Shkrimtarëve.
7 – Visar Zhiti – shkrimtar dhe poet shqiptar.

Salla ishte plot me poetë, shkrimtarë, ekselenca nga mbarë Italia e të huaj, të fushave të ndryshme si në dretësi, mjekësi, për kontributet e ndryshme që i kanë dhanë shoqërise, patjet:er dhe në letërsi, në gjinitë e saj, poezi, prozë, eseistikë, studime letrare, etj.
Mes emrave që u thirrën, ishte she ai i shkrimtarit tonë, Visar Zhiti.
Motivacioni i çmimit të Ekselencës ishte ky:
“Ka arritur të zhvillojë një stil unik poetik, me zgjidhje novatore gjuhësore dhe forma që pasurojnë panoramën e poezisë bashkëkohore.”

Mes duartrokitjeve, çmimin e tërhoqa unë, Julia Pepa, jetoj në Milano si pedagoge e frengjishtes, mike familjare e fituesit tonë.
Shkrimtari Visar Zhiti dhe im atë, Pjetër Pepa, kanë qenë deputetë në Parlamentin shqiptar, kanë punuar të dy në diplomaci, edhe im atë ka qenë ambasador në Vatikan dhe kanë bashkëpunuar në botimin e librave përkujtimorëve të martirëve shqiptarë, im atë është autor i një botimi në shqip, italisht dhe anglisht i persekutimit të klerit katolik shqiptar, me parathënien e Visar Zhitit, “Dosja e diktaturës”.
Në Çmimet e Ekselencës unë përshëndeta në emër të Visar Zhitit, por m’u duk se përshendeta dhe në emër të të gjithë të përndjekurve politikë, të poezisë tonë, që po përhapet gjithandej, gëzohem dhe jam krenare që Visarin e cilësojnë si pasurues i panoramës së poezisë bashkëkohore.
Pra, ndjeva se përshendeta dhe në emër të vendit tim…

Pamje nga takimi…

TRAJTESAT KOHORE DHE PESHA EMOCIONALE NË PROZEN E GJON MARKUT OSE PSIKOLOGJIA E TRADITËS NË ARTIN LETRAR- Nga Tahir Bezhani

Gjon Marku: ” Vij e hyj brenda teje”,tregime,2023, botues Emal Tiranë.

“ Jam një germë e shkruar në gur prej stërgjyshërve të mi fisnik, ku fjala ruhet e shenjtë dhe e shtrenjtë”
( autori)

Gjon Marku, një krijues i njohur anekënd trojeve tona shqiptare, i cili me veprat e tija letrare e shkencore, po le gjurmë te thella në rrugëtimin e tij si krijues me cilësi të larta prozaike, poetike, duke udhëtuar kah majat e elitës krijuese . Pra, është një krijues brilant i cili me talentin e shkathtësitë e veçanta, para publikut lexues kudo që folët shqipja, përherë e më tepër, po e zgjon kureshtjen tek masa e lexuesve të pasionuar. Tematikat e përzgjedhura në trajtimin e pendës së Gjon Markut, në prozën e shkurtër e të gjatë, ( së fundmi edhe në poezi), janë tema bashkohore të kohës, ku njeriu ,qytetari jonë, gjendet i mbështjellë në lëvozhgen e kësaj problematike trajtuese. Gama gjithëpërfshirëse tematike jetësore nga penda e mprehtë e Gjon Markut, e ngritë autorin në piedestalin e krijuesit, aty ku dëshirojmë të gjithë ta kemi e ta lexojmë gjithmonë.

Gjon Marku,autori i librit.

Gjitha ato që u ceken më lartë ,lexuesi mund t’i shijojë në librin me tregime, ”Vij e hyj brenda teje,” një libër solit me 270 faqe, ku gjejnë vend njëzet e katër tregime artistike me tematika të ndryshme nga ambiente të jetës sonë të përditshme, duke mos lënë anash assesi, traditat mirditase dhe jetën nën rrethanat e kohës së kaluar, si eminentë psikologjike e logjike e ngulitur në kujtesën tonë.
Librin me tregime “Vij e hyj brenda teje,” autori, si çdo krijues tjetër emblematik, e fillon me vendlindjen ,me ambientin jetësorë të Mirditës së lavdishme, duke evokuar kujtimet e jetës, të cilat ia ngrisin përherë zjarrin e mallit e dashurinë për urëzat e oxhakut të kullave, aty ku fjala zë vend si guri.
Në tregimin e parë me titull “ Të lutem më fal,” autori sikur se i kërkon falje truallit të vet, ambientit mirditas, nga i cili kohë më parë ka ikur në qendër të Tiranës për jetë e punë. Vizitat e herëpashershme vendlindjes, autorin e mbushin tej mase me nostalgji e mall, posaçërisht kur takohet me ata pleq të urtë e gojëtar të Mirditës, me të cilët dikur, ka ndarë gëzimet e hidhërimet e jetës. Rasti i takimit gjatë një vizite me plakun Lalë Kola, ishte mjaft indikativ për të “ndezë” emocionet e përmallimet e autori, të cilin e takon “në cep rrugës ulur, shuaj e ndiz një llullë shqope, me një kollë ftohje në gjoks, ulur në një guri, të cilit i dridheshin thinjat nga flladi i maleve….” Në këtë rast, autori përshkruan momentin dhe e ndjen dhimbjen në thellësi, për faktin se nga fshati kanë ikur, (thuaja) ,e gjithë rinia jashtë vendit dhe zbrazësia shpirtërore ishte dukuri prekëse në të gjitha rrethanat…Kjo dukuri jo vetëm se është një hall jete të jetuarit në vetmi, por si dukuri, (e pa përvojë),jashtë traditës. Nga ky këndvështrim, autori shpërthen me dufin e tij poetik, duke përshkruar momente të ndjeshme:” Brenda meje fle një dhimbje që nuk mbaron kurrë, sikur merr jetë e bëhet hija jote….”
Duke u thelluar në brendinë e këtij libri me shumë vlerë, në secilin tregim të lexuar, gjënë përditshmërinë e kohës në shumë aspekte, trajtuar me elokuencë artistike, nga një pendë tani e mirënjohur e prozës shqipe.
Gjon Marku, në tregimet e përfshira në këtë libër, nuk anashkalon aspektin e diskriminimet të institucioneve shtetërore nga të gjitha nivelet, si një dukuri tejet negative të kohës dhe të zhvillimit të demokracisë në vend. Korrupsionin, nepotizmin, imoraliteti, falsifikimet e ndryshme në çdo segment të jetës, janë dukuri me peshë mbi shoqërinë në ecje, të cilat pengojnë zhvillimin normal të individit dhe shoqërisë në tërësi. Njeriu i futur në shpirtin dhe zemrën e popullit, në këtë rast krijuesi letrarë si Gjon Marku, nuk e ulë kokën para dukurive të tilla, të cilat paraqesin shëmtinë pushtetare dhe vrasin ndërgjeien qytetare, por i ve në spikamë, lufton dukuritë negative përmes pendës së tij.
Të gjitha prapështitë pushtetare, autori më së miri i ka cekë në tregimin ”Ti vjedh paratë e baxhanakut për me ble një diplomë”. Vet titulli i tregimit mjafton që të kuptojmë dukurinë që trajtohet brenda rreshtave të tij, e që ka peshë të veçantë shoqërore e politike, si dukuri….
Padyshim se Gjon Marku, në tregimet e tij artistike, trajton me një ndjenjë të veçantë aspektet e luftës në Kosovë, aty ku gjaku i derdhur këputi me gërshërë për një kohë dashurinë mes dy të rinjve nga tmerret e papara shkaktuar nga bishat e Karpateve. Njëherit, duke përshkruar sakrificat e papara e qëndresën heroike në trojet tona ,autori tregon ndjenjën e kombëtarizimit. Sa bukur e me shumë emocione e përshkruan këtë situatë, qëndresë, përmes protagonistëve të tregimit, ku Valoni e Nora, zbërthejnë bukur esencën shpirtërore të qëndresës njerëzore. Nora i bashkëngjitet formacionit ushtarak të U Ç K-së, duke luftuar me mish e me shpirtë për lirinë e vendit ndaj një barbari klasor.
Në këtë vazhdë të rrëfimit, padyshim se zgjojnë kureshtjen mëritë mes popujve me ngatërresa edhe kur takohen në qytete-shtete të ndryshme të Evropës si rasti i Daniellit me Valonin në një universitet Zviceran. Valoni nuk dëshiron të vendoset në një dhomë konvikti me Daniellin kinse ai e “pi duhanin”…Ky moment ceket si një rast eklatant mes “botës” se ngatërruar njerëzore, ku si mesazh shprehet dukuria civilizuese e pajtimit ndërnjerësorë

Traditat dhe aspektet mitologjike në tregimet e Gjon Markut.

Aspektet e traditës zënë një vend të veçantë në prozën e Gjon Markut, i cili me dije e nivel të lartë ,i trajton si dukuri e fenomen i shoqërisë sonë shqiptare në të kaluarën dhe të tashmen. Fenomeni i vrasjeve,( gjakmarrjes), si një plagë e vjetër, të cilën na e lanë në prehër armiqtë tonë historikë, ndërsa ne e përkundim ende, si dukuri negative, në meset tona, për fatin e keq. Në tregimin “Monedha e munguar e gjakut”, përmes protagonistëve Pjetër Gjini e Deda, përmes të cilëve gërshetohet ngjarja e hidhur, vrasje, përshkruhen momentet tejet prekës që nga akti i shëmtisë deri te akti fisnik i pajtimit mes tyre. Kulla, si gjithmonë, vendi i kuvendit te burrërisë e fisnikërisë, bujarisë shqiptare, trajtohet si pjesë historike iliro-shqiptare me te gjitha veçoritë e trojeve tona shqiptare, kudo.
Në fillet e gjakimit të dy familjeve, kërkohet “BESA sipas traditës kanunore, ndërsa djali i gjakësit tenton të del nga kulla pa e pyetur babën, me ç ‘rast babai i thotë: ” pse ke dalë prej kulle babë, gjakësi kërkon të marrë hak e nuk na ka dhënë besë?…” Në këtë këndvështrim autori me vigjilencë ka dashur të ven në dukje mospajtimet mes gjeneratash, si e paarsyeshme vëllavrasja, dhe, si traditë, t’ia shpjegoi djalit “rregullat” rojës, ashtu si janë. Në këtë aspekt, mendoj se autori i librit, tregon gjithë dijen, talentin dhe filozofinë e jetës në rrethana të caktuara kohore. Tregimi “Monedha e munguar e gjakut” përfundon me pajtimin mes dy familjeve Pjetri- Deda, me angazhimin e njerëzve përparimtarë të rrethit, ilaka e gojëtarë te vendit.
Ka një fenomen që para ndodhive të këqija në familjet shqiptare, paraprijnë disa gjëra mitologjike, si lajmëtarë të keqes familjare. Këto paralajmërime mitologjike, vijnë nga krrokamat e korbit, shpendkeqes e disa zërave mistike të paparë, si ëndrrat etje. fenomene, ku autori i materializon mirë në prozën e tij dhe u jep konotacion filozofikë e historik.

Autori i librit “Vij e hyj brenda,” Gjon Marku, gjithë përfshirjen tematike në këtë libër, e libra tjerë, e ka bërë, e bënë me një dashuri e përgjegjësi personale, ashtu siç duhet, me guxim e talent të përsosur. Përgjegjësia dhe dashuria, si dhe guximi ndaj veprimit që ndërmerr, gjithmonë të ngrisin në piedestalin e merituar.
Stili dhe gjuha si mjete artistike në prozën e Gjon Markut.
Lexuesit e Gjon Markut, tani më, janë të njohur me karakteristikat e të shkruarit si në prozë, ashtu edhe në poezi. Gjuha e rrjedhshëme, fjalët e përdorura ne vendin e duhur sipas rrëfimit të rastit,” pa filozofime” siç ndodhë tek disa, përbëjnë njërën nga vlerat e artit gjuhësorë të autorit. Në çdo rrëfim tregimtarë, bënë një përshkrim poetik të ambientit, të natyrës, fenomeneve natyrore sa që tregimi të gjason në prozën poetike. Ndonëse, këtë formë të shkruarit të tregimeve e konsideroj si stil personal dhe mjaft frymëzues e të qëlluar nga aspekti persona. Ka një dukuri që e dallon Gjon Markun në prozën e tij bashkohore. Ai është përdorues i shkathet i fjalëformimeve të reja, neologjizmave, që na bie në sy edhe si lëvrues i gjuhës shqipe.
Për librin me tregime, “Vij e hyj brenda teje,” mund te shkruhen edhe shumë e shumë faqe tjera, komente recensione nga këndvështrime të ndryshme, sepse , me të drejtë, secili lexues i librave të Gjon Markut, mund të nxjerrë konkludime të reja nga se i tëri është pasuri nisur nga shumë aspekte letrare

Gjakovë,29.tetor,2024 Tahir Bezhani

“Shen Gen”- Tregim nga Flamur Topi

Një ditë, në të ardhmen, askush s’ka për të besuar se ka ndodhur kështu.

Mbështetur në shpinoren e kolltukut anatomik, me duar të kryqëzuara mbi gjoks, me kokën paksa të përkulur mbi klavikulë, vështrimin nga poshtë-lart përmes syzeve të rëna mbi hundë, sytë e picërruar si t’ia vriste shkëlqimi i fortë i dritës, hijerëndë dhe autoritar, Bepe Heimlich Vandersen, nëpunësi i vjetër i shërbimit konsullor, ia kishte ngulur shikimin e përqendruar si prej hetuesi turmës që mbushte sallën A të pritjes.

I vështronte një më një pa u druajtur. Qenë të paktë ata që i rezistonin zotit Bepe. Kthenin kokën mënjanë në çast apo nxitonin të ulnin sytë, duke mos u bërë ballë dy rruzujve të vegjël të zinj në kafe të cilët, përmes xhamave të trashë optikë, dukeshin edhe më të frikshëm, më sugjestionues, më shpues, si të të depërtonin mespërmes, e për këtë shkak krejt të papërballueshëm.

I kishin futur brenda në sallë një orë më parë, kurse nëpunësi i shërbimit konsullor, Bepja, sapo qe ulur dhe qe rehatuar në vendin e zakonshëm të pritjes së vizëkërkuesve. Një xham panevojshmërisht i trashë, për më tepër i blinduar, e ndante prej tyre. E vetmja hapësirë e drejtpërdrejtë komunikimi ishte një e çarë e ulët në trajtën e një gjysmërrethi, që mezi lejonte futjen e dorës së një fëmije. Një Zot e di ç’i bënte të trembeshin aq shumë, thua se prisnin që nga çasti në çast dikush t’u fuste në atë boshllëk ndonjë send shpërthyes. Sa për bashkëbisedimin me vizëkërkuesit, ai realizohej nëpërmjet një sistemi modern mikrofonash e altoparlantësh gati të padukshëm, kaq të vegjël e të maskuar me kujdes ishin.

Si çdo mëngjes, zoti Bepe nuk po nxitohej të fillonte punë. Po bënte atë që në terminologjinë sportive quhet nxehje, përshtatje, pra përgatitej shpirtërisht. Sipas kuptimit që ai i jepte kësaj gjendjeje krejt të veçantë të fizikut të vet, duhej doemos të çshpirtërohej, të bëhej i ftohtë akull, të mos ligështohej e të mos jepej as edhe përpara hallit më të madh njerëzor, të mos vuante e të mos torturohej së brendshmi, të mos mëshironte, të mos dorëzohej në asnjë rrethanë, sado e rëndë dhe trishtuese të ishte, thjesht të anesteziohej, të bëhej i pazemër, i pashpirt.

Si tufa e shndritshme e një fanari që kërkon majtas-djathtas nëpër errësirë, vështrimi i vëmendshëm e i përqendruar i zotit Bepe vërvitej pareshtur dhe pa u lodhur nëpër sallën A. I shëmbëllenin të gjithë me qen të rrahur, i dukeshin të terrorizuar, mosbesues, dyshues, pushtuar nga stresi, në ankth. Kishte lloj-lloj aty brenda: qytetarë, katundarë, malësorë, burra, gra, vajza e djem të rinj, biznesmenë e bankierë, mjekë e mësues, profesorë e akademikë, pensionistë e invalidë, madje edhe të ulur në karrocën dyrrotëshe, nëna me fëmijë në gji, trafikantë, rrugaçë, vjedhës xhepash e prostituta të rëndomta, lyer e zhgërryer me tepri si dordolecë.

“Ah, ja, përsëri Genci Snojli! Oh, Zot, ç’tip i bezdisshëm!” Vështrimi i Bepes, i zymtë, qortues, u ndal në një djalosh rreth të tridhjetepestave, të hequr në fytyrë e të zbehtë si të vuante nga anemia. “Do ta dalloja lehtë edhe midis një mijë të tjerëve. Sa herë ka ardhur këtu, përpara këtij sporteli? Gjithmonë më thotë të njëjtën gjë. Se vajza i është rënduar shumë, se po i vdes, se do ta shohë për herë të fundit. Të jetë e vërtetë? Ç’përmasa, vallë, mund të ketë dhembja shpirtërore e një prindi, fëmija i të cilit lëngon në një shtrat spitali, diku jashtë, e ai s’mund ta shohë, ta dëgjojë, ta prekë, ta puthë, ta përkëdhelë, t’i fshijë ballin e djersitur, t’i shtrëngojë gishtërinjtë e vegjël, t’i japë të pijë, ta ushqejë…? Oh, perëndi!”

I erdhën ndër mend dy fëmijët e vet dhe gruaja, tani mijëra kilometra larg, shqetësimi i tyre i madh si prindër sa herë ftoheshin pakëz e teshtinin, kur temperatura u ngrihej paksa mbi tridhjetë e shtatë, netët që gdhinin mbi kryet e tyre dhe ankthi i tmerrshëm. Ndjeu, si për dreq, të mallëngjehej, të ligështohej, të prekej. Erdhi në vete si i trembur, u përmend. Ah, jo kështu Bepe, iu drejtua vetes. Sot s’para je shumë në formë. Nuk po e bën nxehjen si duhet. Gati i mbushe sytë. Për Bepen, kjo qe aq e rëndë dhe e papranueshme sa për një tjetër mbushja e të mbathurave. Hajde, mblidhe veten. Mjaft të mendosh kë ke përpara. Pa shih, shih! Vështroji mirë cilët janë, ç’mall, ç’plehra janë. Hëm, pa shih si rrinë, si shtiren. Si qengja të urtë, si engjëj. Njerëz në hall të madh. Pa asnjë dyshim, vetëm duken, bëjnë sikur. Aktorë të lindur. Pas këtyre mureve të larta, ata janë krejt ndryshe, të egër, të ligj, të pabesë, hipokritë, servilë, vrasës të pashpirt. Për një parkim të gabuar, për një gërvishtje makine, thyerje pasqyre, pluhurosje ose baltosje të saj, për një shikim, për një fjalë, këta të ngulin thikën, të shkrehin një karikator të tërë automatiku, pa u menduar shumë. Gjakmarrës të pamëshirshëm. Për një plakush, vrarë në pusi, këtu e gjashtëdhjetë vjet më parë, sot u marrin jetën grave, fëmijëve, pa bërë dallim. O perëndi, ç’popull!

Nëpunësi i shërbimit konsullor, Bepja, shfryn më në fund i lehtësuar. Vetëm tani është plotësisht gati për të pritur vizëkërkuesit. E ndien shpirtin e vet të anesteziuar, si të kishin pulverizuar mbi të një shtresë të hollë lidokaine. Dhe, ashtu si kirurgu, para se të nisë operacionin, me prerje të vogla e të sipërfaqshme, incizon lëkurën e pastaj, njëra pas tjetrës, shtresa më të thella, për të provuar shkallën e anestezisë, Bepja vendos të provojë padhembshmërinë e shpirtit të vet.

Nëpunësi i vjetër i shërbimit konsullor hap më në fund sistemin e komunikimit zanor, kruan fytin prej një gëlbaze të vockël që ia gërvisht pakëz zërin dhe thërret, gati solemnisht, emrin e parë.

– Genti Snojli! – thotë me zë të lartë, ndërsa kërkon me sy nëpër sallë.

Numri 1 – Genti Snojli

Drejt sportelit, si me përtesë, me çapa të ngadalshëm, të lodhur, dyshues, mosbesues, si i detyruar vetëm të plotësojë një rit, afrohet një djalë rreth të tridhjetepestave. Duket edhe më i zbehtë, i tërhequr në fytyrë, me një lëkurë si në mavi poshtë kapakëve të syrit, pa asnjë dyshim shenjë e pagjumësisë disamujore.

– Prapë ju? – bën të paditurin Bepja.

– Zoti Bepe, tani s’ka më asnjë shpresë. As edhe një. Vajza do të më vdesë. Ju lutem, vini dorën në zemër. Më jepni vizën që jua kërkoj prej disa muajsh. Dua ta shoh për herë të fundit.

– Dëgjoni, djalë, – i drejtohet gati me qortim Bepja. – Ashtu është. Keni disa muaj që më përsëritni deri në mërzi të njëjtin argument. Do të më vdesë sot, do të më vdesë nesër, ama deri tani s’ka ndodhur gjësend. Sikur t’ju kisha besuar, sot do të ishit në vendet e Shengenit, duke kërkuar gjithë të drejtat e një azilkërkuesi. Jo, djalë, jo, s’është mirë kështu. Natyrisht që s’është.

Djali psherëtin thellë plot dëshpërim. E vështron turbull drejt e në sy, pa ditur çfarë të thotë.

– Shpresonim, zoti Bepe. Besonim t’ia hidhte, – shton pas pak, – por tani, mjerisht, mjekët tuaj nuk japin më asnjë shpresë. Janë ditët, ndoshta orët e fundit.

Djali gati përlotet.

– E ëma është atje, apo jo? Ne i dhamë vizë, kështu? – bën enkas Bepja pyetjen asgjësuese.

– Po, zotëri! I keni dhënë…

– Atëherë? – luan të habiturin Bepja. – Atëherë, çfarë? A nuk mjafton kaq? Për çfarë duheni? Për çfarë nevojiteni ju atje?

– Zoti Bepe, dua ta shoh ende të gjallë, ta shoh para se të mbyllë përgjithnjë sytë. T’ia dëgjoj edhe një herë zërin, ta prek, ta përkëdhel, ta shtrëngoj në krahë.

Bepja përmendet si i trembur. Gati sa nuk mallëngjehet, gati sa nuk dorëzohet, por në çast shpirti i anesteziuar s’e qas, s’e pranon përfytyrimin e dhembshëm të fëmijës që qan, rënkon, lutet e përgjërohet t’i sjellin afër të atin në shtratin e reanimacionit.

– Ju s’keni fëmijë tjetër, apo jo? – pyet Bepja.

– Jo, zotëri, nuk kam.

– Sa mirë të kishit pasur. Do të shërbente si një subjekt i sigurt garancie. Përndryshe, rasti juaj klasifikohet në grupin e parë të të dyshuarve për moskthim dhe qëndrim klandestin.

– Zotëri! Ç’po thoni kështu? As që na shkon ndër mend! Jua kemi përsëritur shumë herë. Nëse do të kishim pasur atë mendje, qëndronim në Angli. Ime shoqe ka mbaruar atje universitetin më në zë në fushën e ekonomisë, London School of Economics. Madje, ka pasur edhe oferta për të punuar atje…

– Ah, kështu?! D.m.th., vendin tonë s’para e pëlqyekeni? Vlerësuakeni më shumë të tjerët? Nga ana tjetër, shpëtimin e jetës së fëmijës e kërkoni pikërisht në vendin tonë.

– Nuk thashë këtë. Do ta kishim pasur shumë më të lehtë të jetonim në Angli. Fëmija ka lindur në atë vend.

– Më vjen keq, shumë keq, por s’duhet të humbasim më kohë së bashku. Më duhet të pres shumë njerëz sot. B. P., – thërret Bepja emrin e akademikut të njohur pa ia hedhur sytë Genc Snojlit, si të mos ishte aty, përballë tij, mbështetur krejt i këputur në sportel e t’i zinte kështu tërë fushën e pamjes.

Sinjali i Bepes është i qartë. Djali duhet të lërë sportelin e të largohet.

– Zotëri, a keni fëmijë? A keni zemër, zotëri?

– B. P., – përsërit thirrjen Bepja, edhe pse e ka vënë re akademikun të jetë ngritur diku nga fundi i sallës e të ketë marrë drejtimin për nga sporteli. Është e qartë. Ftesa për B. P. s’ka të bëjë fare me akademikun, por është një thirrje e përsëritur për prindin fatkeq që të lërë sportelin e të hapë vend për të tjerë vizëkërkues.

Bepja, përmes hapësirës së ngushtë që lë zbuluar prindi i fëmijës së sëmurë, s’ia ndan sytë akademikut B. P. Vështrimi i tij si i humbur pasqyron një sërë ndjenjash të përziera e të kundërta me njëra-tjetrën, që e bëjnë mimikën e tij të duket si e shpërvarur dhe e lëshuar. Po të mundej një psikanalist të rrëmonte në të kaluarën e largët të zotit Bepe, do t’i jepte një shpjegim të arsyetuar mirë gjendjes psikologjike komplekse e disi të rënduar të tij gjithnjë në kontaktet me intelektualë të laureuar. Dhe ja përse…

Bepja ka një peng të madh në jetë. Në vitet e studimeve universitare në Fakultetin e Marrëdhënieve Ndërkombëtare, dega e diplomacisë, ai s’u shqua kurrë, për të mos thënë se llogaritej si një ndër më të dobëtit studentë të kursit. Mesatarja e ulët nuk u dha ndonjëherë mundësinë miqve të fuqishëm të familjes së vjetër kryeqytetase që ta emëronin në një nga ambasadat e Europës së Bashkuar. Kështu që Bepes iu la në dorë të zgjidhte midis një vendi të humbur afrikan, një tjetri po aq të humbur, në mos më shumë, aziatik dhe Shqipërisë. Bepja zgjodhi vendin e vogël ballkanik dhe nuk gaboi.

Po e kalonte më së miri këtu. Para me bollëk, si vend gjoja i kategorisë së tretë, vajza të bukura që s’i mungonin kurrë dhe një biznes i vogël plaçkurinash, kinse “Armani”, shumë prej të cilave imitime të rëndomta, që prodhoheshin enkas për të në Lindjen e Largët, aq sa tani, pas gjashtë vjetësh shërbimi në këtë vend të “mizeries”, ai s’e këmbente as edhe me Amerikën e ëndrrave.

Nga ana tjetër, së jashtmi, Bepja duket një njeri i qetë e i lumtur. Porse, së brendshmi, e mundon prej kohësh një kompleks i dhembshëm inferioriteti, smire, xhelozie, armiqësie e, gati-gati, urrejtjeje e agresiviteti të përmbajtur ndaj gjithë atyre që mbajnë një gradë a titull shkencor. Ideja fikse se ai vetë nuk ka për të pasur kurrë në jetë një laurë të tillë thuajse e çmend dhe e mundon së shumti. Në një rrethanë të tillë psikologjike të rënduar, mjerë ata profesorë, doktorë shkencash, docentë – aq më keq të kenë qëlluar të jenë akademikë, si B. P. – që, për të ngjallur respekt, simpati, besim e siguri te vizëlëshuesi, përpara se të thonë emrin e mbiemrin e tyre, prezantohen me titujt a gradat shkencore që mbajnë.

Ngjarje e vërtetë.

Numri 2 – Akademiku B. P.

– Mirëdita! – përshëndet burri i moshuar porsa është afruar në sportel. – Jam akademiku B. P. Besoj ju kujtohem?

– Jo, zotëri! As që më vini ndër mend. Çdo mëngjes këtu më kalojnë përpara syve dhjetëra vizëkërkues.

– Ju kërkoj të falur! Pandeha se më mbanit mend, ngaqë është e treta herë që vij te ju. Por, këtë radhë, shpresoj t’i kem plotësuar të gjitha kërkesat që më keni bërë, – thotë akademiku i moshuar, ndërsa fut një sërë dokumentesh në të çarën gjysmërrethore të xhamit të blinduar.

Bepe Heimlich Vandersen zgjat dorën si me përtesë për t’i tërhequr.

– Pa t’i shohim, – thotë, duke i marrë me majë të gishtërinjve.

Nis t’i shfletojë i shkujdesur, një nga një, ndonëse planin e vet djallëzor e ka të gatshëm në mendje që më parë. Pas tri takimeve të shkuara, Bepja është i sigurt se s’ka ç’të gjejë ndonjë mangësi të re. Ai ndalet gjatë mbi një dokument. Është ftesa e akademisë së huaj simotër për B. P.-në. Bën sikur kërkon një të dhënë të rëndësishme. Psherëtin thellë, si njeriu i ndodhur në vështirësi. Mendja diabolike dhe finoke e nëpunësit të vjetër të vizave vlerëson se është tamam çasti të lëshojë drejt akademikut predhën asgjësuese e poshtëruese.

– Dakord! Dakord! Jeni i ftuar të diskutoni në kongresin ndërkombëtar për Alzheimerin. Bukur, zoti akademik. Ndërkohë, ku do të qëndroni, zoti B. P.? Ku do të vendoseni? Ku do të flini? Në cilin hotel? Gjithnjë, në raste të tilla, u kërkojmë të ftuarve të dhëna për akomodimin. Nëse shkoni me shpenzimet tuaja, jemi të detyruar t’ju kërkojmë që më parë rezervimin e një hoteli. Përndryshe…

Sikur t’i kishin plasur një bombë mu përpara fytyrës, akademiku shtanget, ngrin i tëri. Njëra çehre i vjen e tjetra i shkon. Dhjetëra përgjigje të rënda e revoltuese i rrotullohen nëpër kokë, dhjetëra qëndrime që duhet të mbajë, njëri më i ashpër se tjetri.

– Zotëri, si guxoni të fyeni në këtë mënyrë një shkencëtar, një akademik? E, megjithatë, hapini sytë! Lexoni me kujdes! Akomodimi është i palës pritëse. Jepen të dhëna edhe për hotelin. Në mos gaboj, Grand Hotel. Por, le ta zëmë se do të mungonte një akomodim i tillë, a mund të detyrohet një akademik, një njeri i moshës sime, të paraqesë një dokument të tillë absurd? Zotëri! Unë jam njeri i lirë, unë…

Instinkti mbrojtës i nëpunësit të regjur të vizave i kujton Bepes se pasi ka dhënë goditjen poshtëruese, është çasti për t’u tërhequr me zgjuarsi.

– Ah, po. Keni të drejtë. Është kështu, siç po thoni. Organizatorët paskan zgjedhur një hotel të shkëlqyer me pesë yje në ishullin vullkanik. Ç’është edhe më e bukur, buzë detit. Shkëmbinj të zinj, formuar nga llava, gjelbërim tropikal si në xhungël, fikuse… Eh, Fladia, Fladia!

Akademiku, të cilit ende s’i kanë rënë xhindet, vetëm sa e sheh vetullngrysur dhe paksa i hutuar. Në të vërtetë, nuk di ç’qëndrim të mbajë me zyrtarin kameleon. Të zbusë tonet, duke e vlerësuar gjithçka si një keqkuptim tragjik, apo t’i qëndrojë fort dhe me dinjitet deri në fund.

– Bukur, – thotë Bepja papritur, sikur të mos kishte ndodhur asgjë. Do të vini pasnesër, në datën dy dhjetor, në orën 15.00, për të tërhequr vizën.

Akademiku ngryset edhe më shumë. Është fare i pakënaqur.

– Më falni, zotëri. Ju kujtoj se pikërisht pasnesër është dita e parë e punimeve të kongresit. Në mbrëmjen e kësaj dite është planifikuar të mbaj referatin tim për Alzheimerin në Shqipëri.

Si një mjeshtër i aktrimit, Bepe hap duart, me pamjen e njeriut të dëshpëruar e të zënë ngushtë, që s’ka nga ia mban.

– Është e pamundur. Krejt e pamundur, zoti akademik. Një procedurë normale do të kërkonte minimumi një javë. Në fakt, po ju favorizoj. Duhet të na kuptoni. Janë dhjetëra viza të tjera që ne si ambasadë lëshojmë në një ditë, ndërkohë që personeli ynë është mjaft i kufizuar.

Ndërsa justifikohet, Bepja s’ia ndan sytë si të nepërkës akademikut B. P. Me kënaqësinë e një sadisti, për torturat që sapo i ka bërë viktimës së vet, vë re se e ka dërrmuar, e ka rrënuar, gati e ka vrarë shkencëtarin e njohur. Ka mbërritur çasti që Bepja t’i bëjë një lëshim zbutës presë së vet.

– Megjithatë, zoti akademik (me ironi), dukuni një herë nesër pasdite. Mbase jua përgatisim. Do të bëjmë të pamundurën.

I deprimuar, i shpërvarur, vrarë në shpirt, B. P. e vështron si ndër ethe, i përçartur, i hutuar, në konfuzion të plotë. Me një llogari të thjeshtë, edhe sikur ta marrë vizën ditën e premtuar, i del se është e pamundur të mbërrijë në kohë. Me zvarritjet e enkasta dhe kërkesat, njëra më absurde se tjetra, Bepe ka hedhur në erë, ka bërë pluhur e hi gjithçka. Tani, pjesëmarrja në kongres është një mision i pamundur. I pamundur.

– Nuk mund ta marr vizën nesër në mëngjes? Vetëm kështu mund të mbërrij seancën e mbrëmjes të diskutimit tim, zotëri.

Bepja mbyllet sërish brenda guaskës së vet të nëpunësit burokrat. Sikur nuk ishte ai që minuta më parë i ligjëroi me patosin e një aktori të vërtetë për hotelin pesëyjsh, ishullin vullkanik, gjelbërimin ekzotik, shkëmbinjtë e zinj llavorë… Fladia! Fladia!

Është radha e goditjes së dytë rrënimtare. Bepja as që ia hedh më sytë. Si të mos ndodhej aty, përballë tij dhe me trupin e bëshëm t’i zinte thuajse tërë pamjen e sallës A, nëpunësi i vjetër i shërbimit konsullor, ndërsa vështron në një pikë çfarëdo, gjithnjë jashtë dhe përtej siluetës së akademikut B. P., afron gojën pranë mikrofonit dhe kërkon numrin tre.

Akademikut s’i mbetet tjetër gjë veçse të shkojë. Habitet tek e sheh veten jashtë në rrugë. Si një somnambul ka përshkuar korridorin e ngushtë dalës, ka marrë celularin si ndër ethe prej rojës civile shqiptare të ambasadës, është përshëndetur si i përçartur me oficerin e huaj te porta e madhe e hekurt dhe thuajse s’i kujtohet asgjë. Hëm, ndërsa tund lehtësisht kokën, B. P. nënqesh me hidhërim. Një gjendje e vërtetë konfuzionale, thotë me vete, por mund ta pësosh edhe më keq B. P. Shumë më keq. Ndaj mblidhe veten. Mblidhe. S’u përmbys bota. Ndryshe ike, B. P. Ike. Je shtatëdhjetë vjeç. Mos harro.

Autosugjestioni, të cilin ai si psikiatër e zotëron mirë, e përmbledh, e qetëson disi. Por s’e ka të lehtë gjithsesi të shkëputet nga trauma e freskët e disa minutave më parë. Akademik të thënçin, i drejtohet vetes me përçmim. Mos qofsh, përderisa një nëpunës krejt i zakonshëm ambasade të sfidon, të përqesh e tallet me ty. Pfu! I neveritur pështyn në trotuar. Hedh një vështrim të shqetësuar përreth se mos e kanë vënë re. Nxiton hapat, edhe pse i drobitur, i rënë shpirtërisht dhe i ligështuar, të largohet sa më shpejt prej asaj qendre të ferrit të zjarrtë me emrin sugjestiv – ambasadë.

Sipas rrëfimit të B. P., personalitet i shquar shkencor me famë europiane.

Numri 3 – Një çift të moshuarish

Numri 3, i thirrur nga Bepja, është një çift të moshuarish, burrë e grua, rreth të shtatëdhjetave. Me stres të dukshëm, që u lexohet qartë në tiparet e fishkura të fytyrës, i afrohen pakëz me mundim sportelit të vizave, sepse për shkakun e një koksartroze gruaja e vjetër mezi ecën. Një arsye më shumë për Bepen për ta skualifikuar paraprakisht. Një plakë dhe gati invalide, s’është veçse një barrë për vendin, interesat e të cilit ai përfaqëson dhe duhet të mbrojë.

Pa thënë asnjë fjalë, nëpunësi i shërbimit konsullor zgjat dorën boshe drejt së çarës gjysmërrethore, duke u dhënë të kuptojnë të moshuarve të dorëzojnë shkresurinat. Megjithatë, Bepja s’ua hedh sytë dokumenteve. Falë përvojës së gjatë, është i bindur se çiftit pensionist, si shumë të tjerëve më parë, i mungon dokumenti më i rëndësishëm.

– Për llojin e vizës që kërkoni, pra për një vizë turistike, duhet të paraqisni një dokument bankar, ku të vërtetohet qartë që secili nga ju të dy të ketë depozituar veçmas, në llogaritë personale, jo më pak se 5000 euro.

– 5000 euro?! – thërret burri i vjetër si i trembur, pa u besuar veshëve. – E kush nga pensionistët i ka aq para, zotëri? Marrim a nuk marrim 50 euro në muaj.

– Ky është problemi juaj. Prerazi, ligji ynë këtë kërkon. Pa një garanci bankare, e përsëris, prej 5000 eurosh, as që bëhet fjalë të merrni një vizë turistike, siç po kërkoni.

– Ne nuk shkojmë për turizëm, more zotëri. Djemtë na kanë bërë garancitë e do të qëndrojmë në shtëpitë e tyre. S’i bëhemi barrë kujt.

Siç ka bërë më parë me Snojlin dhe akademikun, papritur Bepja vendos të ndërpresë komunikimin. Afron mikrofonin te goja dhe thërret për numrin katër, duke e lënë çiftin e pensionistëve në një gjendje për të ardhur keq.

Numri 4 – Vajza joshëse

Diku nga mesi i sallës, ngrihet tërë gjallëri e shkathtësi një vajzë e re rreth të njëzetepestave. Është e bëshme në trup dhe mjaft tërheqëse. Bepja, i habitur që s’e ka vënë re më parë, gati sa nuk thërret:

– Zana, ti? Vërtet ti apo më bëjnë sytë?

– Po, po, Zana, dora vetë. Mos u habisni kaq shumë, zoti Bepe, – thotë ajo, tek i afrohet sportelit, si t’i përgjigjej fizionomisë së çuditur dhe mosbesuese të nëpunësit konsullor.

– Sa e bukur qenke bërë sot. Sa seksi, – thërret i ngazëllyer Bepe, duke e përpirë me sy.

E mësuar me komplimente të këtij lloji, vajza vetëm sa vë buzën në gaz.

– I dashur, më dëgjo me vëmendje. Është shumë, shumë urgjente. Duhet të shkoj sonte, me doemos. Po, po, sonte. Mos u habit. Në mbrëmje, rreth orës dhjetë, niset avioni i fundit, të cilin nuk duhet ta humbas kurrsesi.

I vënë në pozicion të vështirë, Bepe kruan kokën.

– Dakord, – thotë, më në fund. – Dakord. Po me çfarë do të ma shpërblesh? Se ti e kupton. Je vajzë e zgjuar. Rrezikoj shumë.

– Me një të puthur, Bepe. Besoj se të mjafton? – thotë vajza, duke përdredhur zërin dhe belin si një koketë e vërtetë.

– Shumë pak, e dashur. Shumë pak. Askush në këtë vend nuk mund të marrë në pak orë një vizë Shengen. Askush.

– Dakord. Pranoj, – thotë vajza e zënë ngushtë dhe që nuk kërkon të rrezikojë.

– Atëherë, në pesë fiks, te “Sheratoni”, – hidhet në sulm Bepja, përshkuar nga dallgë të rrëqethurash drithëruese tek përfytyron skena posedimi të trupit të bëshëm, të njomë dhe seksi të vajzës mjaft të re. Nuk është larg prej këtej. Dakord? – pyet edhe një herë Bepja, si të sigurohet.

– Hë-hë, – përgjigjet e dorëzuar vajza, krejt pa dëshirë të përfundojë në shtrat me një shëmtirë e shëndetlig si ai, të paktën me tridhjetë vjet më shumë mbi supe se ajo. – Me një kusht, Bepe! Vizë njëvjeçare dhe me shumë hyrje e dalje.

Bepja vetëm sa mbledh buzët e, teksa shfryn thellë, pohon në heshtje me kokë. Vajza, në shenjë pakti të arritur, fut nën hapësirën gjysmërrethore dorën e saj të vockël e njomëzake, që ai nxiton ta shtrëngojë fort, shumë fort, duke i dhënë qysh tani sinjale të forta të përgjigjes seksuale të mashkullit, që i është premtuar një marrëdhënie intime ëndërrore.

– O Zot, – thotë me vete ai, teksa ndjek me sy largimin e lehtë si një flutur të vajzës joshëse, – të falem për postin brilant që më ke dhënë, përndryshe, kjo vajzë e re dhe e bukur as edhe qurrat s’kishte për të më hedhur. Pesëdhjetë vjeç burrë, miop, pa flokë, me dhëmbë të vënë, oh Zot, ç’shëmtim dhe ky engjëll do të më jepet vetëm pas disa orësh. Do të të jepet për një vizë Shengen, Bepe. Një vizë.

Numri 5 – Një burrë i zakonshëm

– Pesa, – përsërit Bepja, duke afruar edhe më shumë mikrofonin drejt gojës.

Një burrë, në moshë të pjekur, me një tufë dokumentesh të futura brenda një celofani, i është drejtuar qetësisht, pa u nxituar, sportelit. Ndryshe nga shumë të tjerë në atë sallë, burri duket krejt i shpenguar, pa ndonjë stres të lexueshëm, madje me plot besim e siguri në vetvete. Bepja s’ia ndan sytë përtej syzeve të miopit rënë mbi hundë. Siguria e burrit dhe besimi i tij në vete e ngacmojnë.

More kokorosh, kaq i bindur, kaq i sigurt je se sot s’të refuzoj? Është e vërtetë se të kam kthyer plot katër herë dhe në çdo rast i ke plotësuar me korrektësi dokumentet, siç të kam udhëzuar, por kjo, more zotëri, nuk do të thotë të më vish kaq i ngrehur si… (ai e krahasoi paturpësisht me penisin e tij), kaq i fryrë e mospërfillës, sepse unë, Bepja, nëpunësi i shërbimit konsullor, jam zoti yt. Është krejt në dorën time të të pranoj ose të të kthej mbrapsht, sa herë të dua.

Burri përshëndetet me mirësjellje dhe fut brenda hapësirës në formë gjysmërrethi dokumentet e kërkuara që më parë nga Bepja.

– Në rregull, shumë në rregull, – thotë Bepja, duke u hedhur një sy kalimthi.

– Faleminderit shumë, zoti Bepe, – thotë burri me përulësi, sikur ta kishin lehtësuar prej një barre të rëndë që, gjer në atë kohë, e kishte mbajtur me shumë mund mbi shpinë.

– Dale, mos u nxitoni, – thotë Bepja, duke ia prerë hovin e falënderimeve burrit. – Ka mbetur detyrimi më i fundit për t’u plotësuar.

Burri pritet në fytyrë. Vështrimi tërë ankth mbërthehet te Bepja. Ç’dreq tjetër do t’i kërkojë më në fund nëpunësi i vjetër i shërbimit konsullor?

– Nuk i jeni përgjigjur pyetjes së fundit, zotëri. Me ç’mjet do të udhëtoni? Me avion, me traget, me makinë apo me çfarë?

“Jo po me raketë!” – i përgjigjet me mendje e me ironi burri. Pastaj i drejtohet Bepes me tonalitet të ngritur, të gjallë e pothuajse gazmor:

– Domosdo, zoti Bepe, që me njërën nga ato që sapo thatë. Vër kë të duash, se më këmbë nuk shkohet dot. Është deti në mes.

– Lërini komentet. Aq më shumë ironitë, – bën sikur revoltohet ai. – Dua të më sillni doemos biletën e udhëtimit. Mos harroni, të jetë me çdo kusht vajtje-ardhje. Pra, jo vetëm vajtje, – thekson tërë seriozitet dhe gjithnjë shumë kërkues Bepja.

– Si urdhëroni, zoti Bepe. Besoj s’kam për të pasur më probleme, apo jo? Pas gjithë këtyre, – përballë nëpunësit të shërbimit konsullor, burri ngurron t’i quajë sorollatje a çfarëdo tjetër ecejaket e shumta kapitëse, – a do të ma jepni më në fund vizën, se, t’ju them të drejtën, jam lodhur sa s’ka më, lodhur e stresuar sa s’jua përshkruaj dot.

– Doemos që do t’jua japim. Sillni biletën vajtje-ardhje dhe vizën do ta merrni brenda ditës, – shton Bepja, i cili, si gjithnjë, di të tërhiqet pa e shpënë punën deri në konflikte të forta me vizëkërkuesit, ndonjëherë nervozë, kokëshkëmb dhe problematikë. – Tjetri, – thotë ai, duke e mbyllur si me të gjithë krejt papritur komunikimin. – Radha, – përsërit Bepja, këtë herë me zë më të lartë. – Gjashta. Numri gjashtë, – ngulmon, ndërsa hedh një vështrim të papërqendruar prej njeriu të lodhur diku, në mes të turmës.

Numri 6 – Trafikanti

Një djalë i ri, me trup të bëshëm prej billderi, me shpatulla të gjera e kraharor të fryrë muskuloz, i qethur shkurt, me një vragë të thellë në faqen e majtë, shkaktuar prej një mjeti prerës, a ndoshta në ndonjë zënkë horrash, rëndë-rëndë, krenar, me çape të ngadalta e të sigurta, i drejtohet sportelit të zotit Bepe.

– Oh, oh, cili na qenka! – thuajse thërret Bepja kur gangoja qaset fare pranë sportelit. – Si nuk të vura re më parë? Tani mbërrite?

– Hë, Bepe, ç’kemi? Ç’thonë punët? Ç’thonë hallet? – pyet i ngrehur dhe gjithnjë i fryrë gangoja, ndërsa fut brenda së çarës gjysmërrethore pasaportën.

– Mirë. Shumë mirë. Po nga ti, ç’kemi? Prapë me ndonjë mision? – pyet Bepja, ndërsa pa e ngritur kokën shfleton faqe të ndryshme të pasaportës. Një çast ndalon së kontrolluari dhe e vështron nga poshtë-lart, drejt në sy, si ta psikologjiste. Vë lehtë buzën në gaz, ndërsa tund kokën, si t’i thoshte: “Hajde, sa i shkathët që je, more burrë!”

– Më thuaj, të lutem, Sandër, e sata pasaportë është kjo? I sati emër? Dhe, gjithnjë, e njëjta fotografi, sigurisht. Jotja. Kaq miq të fortë paske në polici?

– Çne mik, i dashuri im Bepe. Ky është miku më i mirë. Mik mbi mik, – shpjegohet djali, ndërsa fërkon gishtin e madh me atë tregues, për t’i lënë të kuptojë paratë e numëruara. Sa duhen këtë radhë? – pyet djali, duke u bërë papritur serioz e hijerëndë, si t’i kërcënohej me atë pamje të zymtë e të ngrysur Bepes, në një lloj pazari të parakuptuar prej të dyve.

– Sa vjen dhe bëhet më e rrezikshme, Sandër. E përsëris, është e katërta pasaportë që paraqet për vizë brenda pak muajve. Katër pasaporta me katër emra të ndryshëm dhe gjithnjë, e njëjta fotografi, d.m.th. jotja. Ç’është më keq, lëshuar në çdo rast nga i njëjti person, d.m.th. prej meje.

– Sa? Fol, Bepe! Ne i kuptojmë rreziqet. Thuaj një çmim.

– 4000 euro, është një çmim i arsyeshëm, – thotë Bepja me gjysmë zëri.

– 5000. Me kusht, ta marr nesër në drekë, – thotë prerazi gangoja.

– Është shumë e vështirë. Shumë e rrezikshme, por do të përpiqem. Shuma që premtove të bën me krahë. E ke parë atë reklamën e famshme të Redbullit? E kush do t’i rezistonte një çmimi të tillë? Kush?

Të dy ia krisin së qeshurës, megjithatë, të kujdesshëm, për të mos tërhequr vëmendjen e për të mos rënë në sy të kolegëve aty pranë.

Numri 7 – Plaku

Pasi mezi kishte dëgjuar numrin e thirrur në mënyrë të përsëritur nga Bepja, për shkak të dëgjimit të dobësuar, plaku u ngrit me mundim nga karrigia ku qe ulur e, dalëngadalë, mbështetur mbi shkop, mori drejtimin te sporteli i frikshëm. Buzënxirë, teksa mezi po mbushej me frymë, më në fund, i moshuari, mbërriti.

Gjatë gjithë kohës që plaku mezi përshkonte ata pak metra, Bepja s’ia kishte ndarë vështrimin kureshtar. S’i kishte ndodhur më parë të takohej me një njeri më të moçëm se ai. I ligsht në trup, paksa i kërrusur, me një gungë të vogël në shpinë, të mezidukshme, ballin e gjerë dhe flokët e bardhë në pjesë të tëmthave, fytyrëzbehtë e i tërhequr, i shëmbëlleu me një njeri të porsadalë nga burgu. Duhet të ketë hequr shumë në jetë, mendoi teksa mezi ia ktheu përshëndetjen plakut që, me siguri, nga përvoja e gjatë e nëpunësit të vizave, kishte për të qenë i lodhshëm e i bezdisshëm, si çdo burrë në atë moshë të stërthyer.

– Jam pjesëz e pakonsiderueshme e këtij populli të mjerë që për gjashtëdhjetë vjet, por edhe sot, ua pati zilinë peshqve dhe zogjve, që lirshëm e pa asnjë pengesë shtegtonin dhe shkonin ku t’u dëshironte zemra, natyrisht pa u kërkuar kush letërnjoftim për këtë. Të isha zog. Peshk të isha. Re qielli të isha. Kështu thoshin të shkretët, me shikimin e trishtë ngulur në perëndim të muzgut.

Bepja s’po ia ndante sytë. Njeriun e ditur, filozofin, poetin, shkrimtarin apo një skizofren kishte përballë? Pyetja e mundimshme lodronte dukshëm në sytë e tij. Megjithatë, sido që të ishte, drutë duheshin prerë shkurt me plakun. Veçanërisht atë pasdite, ai s’kishte kohë për të humbur.

– Më thoni, ju lutem, cili është problemi juaj? – pyeti Bepja prerazi, për ta dekurajuar të moshuarin në filozofimet e tij të tepërta, të nxitura nga mosha.

– I nderuar zotëri, në vitin 1936 mbarova Fakultetin e Filozofisë në vendin tuaj dhe që nga viti 1940 nuk munda të kthehem më atje. Lufta e Dytë Botërore, burgu, pastaj internimi i gjatë, rrethimi i hekurt, sëmundjet, nuk më lanë. Oh, Zot, sa shumë e kam dashur atë vend. Sa miq, shokë e të dashur kam lënë atje. Për të madhen dashuri fatkeqe, zotëri, bëra mbi tridhjetë vjet burg. Më akuzuan për agjitacion e propagandë.

Bepja psherëtiu thellë, i mërzitur. Siç e kishte nisur, me atë detajizim patologjik të moshës a psikopatisë, plaku do të mbaronte së rrëfyeri kushedi kur.

– Pra, shkurt, ju kërkoni një vizë për në vendin tonë, kështu? – e ndërpreu Bepja, duke ia zbehur hovin plakut për një shpjegim të hollësishëm, të frymëzuar e të tejzgjatur.

– Si urdhëroni, zotëri! Vizë dua. Ka për të qenë e para dhe e fundit që do të më jepet. Sapo kam mbushur nëntëdhjetë e tre vjeç dhe vdekjen e kam fare pranë.

– Ju lutem, dokumentet, – iu drejtua Bepja prerazi.

– Ah, po. Ja tani, – foli plaku me një frymë, duke besuar në mrekullinë si në përralla, teksa nxitoi të nxjerrë nga xhepi i pasmë i pantallonave të vjetra pasaportën që, si për dreq, me cepat e mprehtë të saj qe ngatërruar e kishte ngecur në cohën e astarit.

“Oh, Zot! Ç’ma shpifi! Ç’m’u sajua ky plak matuf pikërisht sot, kur më shumë se në çdo ditë tjetër më duhet të përfundoj të gjitha punët në kohë”, – shfreu Bepja, duke e humbur durimin.

Më në fund, plaku e nxori pasaportën dhe me gishtërinjtë që i dridheshin, me siguri nga mosha, por ndoshta edhe nga sëmundja, u përpoq ta fusë në të çarën e harkuar të xhamtë. Bepja as që mori mundimin ta tërheqë dhe pasaporta ngeli në mes të së çarës, në një distancë thuajse të barabartë midis atij dhe plakut.

– Tjetër. Dokument tjetër, – ngulmoi Bepja.

– Nuk kam tjetër. Vetëm këtë kam. Pasaportën.

Bepja gati sa nuk vuri ulërimën për t’i thënë: “More plak i mjerë! Si guxon e të shkon në mend të marrësh vizë thjesht me një pasaportë të zakonshme shqiptare, të pavlerë?” Por u përmbajt. Vetëm sa nënqeshi hidhur, me sarkazëm.

– Pa shih mirë, në xhepa. Mos ke ndonjë dokument tjetër, le të themi, ndonjë garanci shokësh a miqsh, ose mbase një ftesë të mundshme.

I moshuari mohoi me kokë, krejt i sigurt.

– Jo, zotëri, veç pasaportës, s’kam gjësend tjetër. Jo. Nuk kam.

Bepja hapi duart, si të shprehte një keqardhje të thellë, kinse të sinqertë.

– Atëherë, zotëri i nderuar, më vjen keq, shumë keq më vjen. Deri më sot, nuk ka ndodhur kurrë të merret vizë për në vendin tonë vetëm me një pasaportë. Jo, jo. Nuk ka ndodhur dhe as që mund të ndodhë.

– Jam nëntëdhjetë e tre vjeç, zotëri. Nuk e kuptoj, ç’e keqe mund t’i vijë vendit tuaj të madh nga një i moshuar si unë që, të më falni, as edhe të pjerdhë s’ka fuqi? Ç’u bë që, pa zbritur nga vapori, se për më shumë s’kam fuqi e takat, të shoh edhe një herë portin e vjetër, farin gri e të lartë, shtëpitë e ulëta, të bardha, pulëbardhat, qiellin blu si askund tjetër, kodrinën e pishave rrumbullake, orën zvicerane të qytetit, katedralen e artë, të gjitha nga larg e, pastaj, të kthehem e le të vdes. Kam kujtime, shumë kujtime, zotëri, – thuajse klithi plaku me shpirt të vrarë poeti.

– Zbret apo nuk zbret në port, kjo është një çështje juaja. Unë s’u kontrolloj dot. Ama, vure këmbë në traget, duhet medoemos një vizë hyrëse. Përndryshe…

– Përndryshe, ç’u bë? Kiameti? More zotëri, në kohën e të lëvduarit mbretit Zog, sa herë më ngrihej, po, po, sa herë më ngrihej, nuk qe një lapsus, isha njëzet e dy vjeç atëherë, shkoja në portin e Durrësit, më vinin në çast vulën në pasaportë, pa më thënë një fjalë, e mund të udhëtoja në fund të botës, po të doja. Kurse sot, në vitin 2007, në Europën e lirë e të bashkuar, të marrin shpirtin derisa të të japin një vizë të qelbur për tri a katër javë dhe me detyrimin absurd, të kthehesh ditë më ditë, orë më orë.

– Qenë kohëra të tjera, zotëri i nderuar. S’kishte drogë atëherë, s’kishte rrëmbime njerëzish, trafik mishi të bardhë dhe fëmijësh, vjedhje, vrasje… Bota është bërë më e keqe.

– Diktatura e gjatë, që ju europianët patët fatin e madh të mos e provonit, ku edhe një fjalë mund të të kushtonte vite të tëra burgimi, ashtu si mua, izolimi i madh, e egërsuan dhe e prishën popullin, more zotëri. Nuk kemi qenë kështu, jo. Edhe besimin në perëndi na e vranë. E kur komunizmi ra, ende pa mbërritur mirë liria, na ngritën shpejt e shpejt, brenda natës, një mur goxha të lartë, si ai i Kinës dhe i vunë një emër kinez, gjithashtu. Shan Gai o Shen Gen. Po, po, Shen Gen, kështu më duket e pagëzuan e, gjer më sot, populli i thjeshtë, ama i thjeshti e jo horrat, kriminelët, vrasësit, hajdutët, kontrabandistët, trafikantët e prostitutat, s’po munden që s’po munden ta kapërcejnë dot lirshëm.

Bepja, për një çast, hodhi një vështrim të shpejtë mbi orën e dorës. Gati sa nuk i ra ballit me pëllëmbë. Oh, Zot, sa kohë kishte humbur me plakun. Kështu rrezikonte takimin e shumëpritur të pasdites me vajzën e re e të bukur.

– Zotëri, të më ndjeni. Ka ende shumë njerëz në pritje dhe më duhet të punoj intensivisht. Siguroni ndonjë ftesë nga universiteti juaj i vjetër ose garanci nga miqtë tuaj që, sikurse thatë, nuk ju mungojnë dhe ejani përsëri. Ju siguroj që do t’jua japim menjëherë vizën që kërkoni, – i tha Bepja me një frymë plakut dhe ngriu në çast, sikur dikush t’ia kishte prerë befas fillin e një energjie të padukshme që gjer atë kohë e mbante lidhur me të moshuarin. Taktikë e suksesshme e Bepes.

Ashtu si të tjerët më parë, edhe plaku e kuptoi se ishte çasti të linte sallën përpara se ta urdhëronin për këtë. Teksa psherëtin thellë e dridhet pareshtur, nis të dalë i mbështetur mbi shkopin me fund të gomuar. Kur kishte bërë më shumë se gjysmën e udhës dhe ende s’e kishte lënë sallën, Bepja vuri re se plaku kishte harruar të marrë pasaportën, e cila kishte mbetur gjithnjë atje, në hapësirën gjysmërrethore të sportelit.

– Zotëri, harruat të merrni pasaportën, – i thirri Bepja me zë të lartë nëpërmjet mikrofonit.

– Gjysh, pasaportën, – i bënë zë disa nga vizëkërkuesit e ulur në radhët e para.

Një vajzë adoleshente nxitoi drejt sportelit dhe mori në duar pasaportën.

– Gjysh, merreni. E harruat në sportel, – i tha vajza me një frymë, duke ia zgjatur plakut.

Plaku ndaloi së ecuri, u kthye paksa nga vajza, ofshau thellë si të mos ngopej mirë me ajër dhe mohoi me kokë, ndërsa nënqeshte hidhur dhe plot trishtim.

– Lëre atje, në sportel, o vajzë e mirë, se nuk më nevojitet. Nëse një pasaportë nuk vlen as sa për një vizë, dije, o bijë e gjyshit, se ajo nuk vlen për asgjë. Dhe, m’i thuaj atij zotërisë te sporteli se, sikurse u rrëzua Muri i Berlinit, edhe ky muri i madh kinez në mes të Europës, me emrin Shen Gen o Shan Gai, do të bjerë se s’bën një ditë. Kështu ndodh gjithnjë. Në fillim njerëzit përpiqen t’i kapërcejnë e t’i kalojnë muret e larta, pastaj vetëm t’i rrëzojnë e t’i sheshojnë. O bijë e gjyshit, ti dhe shokët e shoqet e tua do t’i rrëzoni të gjitha muret e ndarjes së madhe e pastaj të lumturit ju. Si unë dikur, do të shkoni lirshëm në porte e aeroporte dhe do t’u vënë vetëm një vulë të thjeshtë, një vulë për të gjithë botën. S’do të ketë më Shen Gen. Jo. Nuk ka për të pasur.

Post Scriptum

Tregimi “Shen Gen” natyrisht që do ta mërzisë, do ta shqetësojë dhe do ta indinjojë zotin Bepe. Nëpunësi burokrat dhe i korruptuar do të lusë rastin “fatlum” që autori të trokasë një ditë në sportelin e frikshëm të vizave që ai ta linçojë, ta terrorizojë e ta torturojë. Me siguri edhe më rëndë se akademikun B. P.

Për këtë shkak serioz, deri në momentin e shumëndërruar të liberalizimit të vizave nga BE-ja, autori preferon të mbetet anonim e të prezantohet thjesht me iniciale.

Juaji F.R.T.
Janar 2007
Marrë nga botimi i dytë i librit me tregime dhe novela
“Një natë jetë” (Onufri 2024).

Nevojiten ekspertë për shmangien e luftrave!- Nga S. Guraziu

TV-ja holandeze sonte ia “kushtoi” rreth gjysmë ore analizë dhe ekspetizë sulmit të Izraelit në Iran (madje redaksia e kishte gatitur dhe një pasqyrë rrteh historisë së marrëdhënieve, që nga kohët e vjetra me Persinë), sulm që me zhargonin ushtarako-politik do duhej “interpretuar” si përgjigje ndaj sulmit me raketa të Iranit, në fillim të Tetorit.

“Sulm-përgjigje”, sulm-revansh, përgjigje ushtarake, përgjigje e krenarisë etj. quaje si të duash, dhe TV-ja holandeze e kishte ftuar në studio një ekspert të madh, ekspert të mbrojtjes, i cili me pak fjalë, pasi ta pyesnin, do ta formulonte tendosjen izraelito-iraniane si dhe mundësinë e eskalimit të konfliktit në rajon. Bukur, kureshtarët, ata me qasjen “ushtarakisht” prapa TV-xhamave mund të ngelin gojëhapur, ndokuj tjetër i “shuhet” kureshtia për gjërat që nuk i dinte etj. Ekspertët është supozuar t’i dinë gjërat më thellë, sepse atë punë kanë, prandaj dhe janë “ekspertë”, prandaj quhen ashtu.

Mirëpo në rastin tonë (nëse unë ta kisha një TV, jo se kam ambicje por sa për sonte dmth.), mua më duhej sonte ndonjë ekspert, super-ekspert për shmangien e luftrave, jo për ndezjen dhe as për “analizat” e luftrave. Unë s’do e kisha ftuar sonte asnjë ekspert “ushtarak”. Ajo kryesorja, fakti i thjeshtë që e dinë të gjithë, e di dhe unë si joekspert, është pakashumë si vijon: sulmoi atëherë Irani, tani ia ktheu Izraeli… uroj të ndalet me kaq. Pikë.

Sepse e thjeshtë është, s’na nevojiten fare ekspertizat ushtarake. Nëse bombat e raketat kthehen, nëse vazhdohet me krenarinë e me revanshimet, atëherë s’i kemi punët aspak mirë. Psh. bomba janë dhe bombat atomike, e tmerrshme, e pafalshme që atëherë i përdorën amerikanët, mirëpo meqë fjalën e kemi për temën e “ravanshimit” atëherë sikur duhet thënë fat i maaadh që japonezët s’i patën atëbotë. Sipas filozofisë revanshuese, sikur t’i kishin patur atomikat, do shtrëngoheshin dhe ata t’ua kthenin amerikanëve me t’njëjtën “monedhë”, tekefundit dhe thjesht nga inati. Pastaj rishtas, mos pyet, gjeneralët amerikanë do na inatoseshin sa s’ka më, do ua kthenin me hidrogjenikat… me bombat shumëfish më të tmerrshme, apo ku ta dimë, e tmerrshme dhe vetëm imagjinata.

E qartë, ne lexuesit e lajmeve apo TV-shikuesit ordinerë s’jemi ekspertë, si dimë gjërat siç i dinë ekspertët e ftuar në TV, as si eksperti i mbrojtjes holandeze, as si ekspertët e mbrojtjes iraniane, as izraelite, as si panumër ekspertë dhe analistë të lartë të NATO-s, ekspertët është supozuar t’i dinë të gjitha detajet ushtarake.

Mirëpo ca detaje të vogla i dimë dhe ne shikuesit ordinerë të TV-së, e dimë shumë mirë madje: ti 1 grusht, ti më grushtos, s’jam boksier por gjaku nxehet nga inati, ta kthej dhe unë ndonjë të nxehtë. Ti më godet si “bambarder” qebesa do blej dhe unë ndonjë raketë (psh. Irani i pati blerë ca raketa të rrezikshme nga Rusia, atëbotë as ShBA, as Izraeli as askush s’qe ndjer mirë). Ti rishtas një shqelm dhe unë ta kthej, ti karatist edhe unë shtirem si Brus-Li, ti xhudist por kam dhe unë pak ujë në sy… s’ia them hiç me xhudot, mund t’bëhem gazi i botës por do shtirem dhe unë xhudist.

Etj. etj etj. dmth. “the point” (siç ia thonë amerikanët), nëse me gjithë mend e kemi t’ia nisim luftës atëherë tjetër gjë, por uroj që Irani t’mos revanshohet, ekspertët e Iranit më mirë të justifikohen me faktin se e dinin që Izraeli do sulmonte (ishte e pritshme, ashtu-kështu patën sulmuar me raketat dhe ata), se ishin përgatitur për sumin e Izraelit, se dëmet e sulmit izraelit ishin minimale, se s’ka nevojë për bujë e madhe… etj.

Ka plot akte diplomatike dhe panumër fjalë të matura për t’i shmangur luftrat, për t’i evituar katastrofat. Thjesht sepse nëse vazhdohet me revanshimet, atëherë sikur rishtas na imponohet ajo frika si më lart, imagjinata; çfarë nëse japonezët atëbotë t’i kishin patur dhe ata “bombat”… çfarë nëse t’ishte vazhduar me revanshime etj. etj., e tmerrshme dhe vetëm imagjinata.

Trafikantët e përlyerjes- Esé nga FATBARDH AMURSI

Si është e mundur: një paragraf i shkruar nga halli në vitin 1974 kundër Fishtës, pra, gjysmë shekulli më parë, të shërbejë si motiv pakënaqësie dhe në mortin e shkrimtarit?! Kush e mban gjallë këtë frymë jezuitësh? (Edhe Konica e quan Naimin bejtexhi, por, më pas, e ndryshoi rrënjësisht qasjen, gjë që kalohet si një kurjozitet, ndërsa ndaj Kadaresë tentohet penalizimi, si dikur për një fjalë goje?!) Fishta ka qenë më i mallkuari ndër të ndaluarit, sikurse Kadare më i anatemuari ndër të lejuarit. Të paudhë e të pafe, për të legjitimuar ligësinë e tyre, përmendin ndonjë klerik katolik, i cili me një gjuhë shkishëruese e ka lëshuar gojën kundër shkrimtarit tonë me famë botërore. Keq me Hoxhë e keq me prift?! Të predikosh faljen dhe të mos falësh, sikur nuk shkon?! Në disa shkrime, intervista, sikurse në një bisedë të gjatë në “Hyllin e Dritës”, Kadare shpjegohet në mënyrë shterruese se si zoti i mori mendjen për një çast dhe shkroi atë paragraf “të mallkuar”, që përdoret si të jetë një “mbetje radioaktive”, krejt në stilin komunist me ja ç`ke thënë para 50 vitesh, se ç’ka shkruar para disa vitesh s’ia quajnë hiçmosgjët?! (Në takimin e Ramiz Alisë me intelektualët, dikush gjoja në emër të popullit i kërkon llogari, pse kishte takuar gazetarin amerikan Sulzbergerin, të cilin Enver Hoxha në librin “Dy popuj miq” e kishte bërë rezil. “Ka shkruar keq, ë?!

Po pse për Shtrausin çfarë s`kemi shkruar ne?! E mbaj mend tek “Hosteni” si Geringu. Dhe kur e takova me të vërtetë dukej si Geringu. Po ç`t`u desh që e takove atë, më thonë?!”) Historitë e këtyre harrohen, ndërsa shkrimtarit s`i falin gramin?! “Duke i shtuar katolicizmit shqiptar një armik të paqenë kanë bërë lojën e komunistëve.”-shprehet Kadare në “Hylli i Dritës”, ndërsa bobozarët e duan në turrën e druve. Nuk na u nda ky “armiku imagjinar”: dje si fanitje paranojakësh dhe sot mitomanësh?! Ja reflektimi i Ismailit: “Që Fishta ishte konservator, reaksionar dhe nacionalist, madje shovinist, për të mos përmendur folklorizmin e patriarkalizmin, e kisha shumë lehtë ta besoja.”-shkruar në vitin 1974, kur Enver Hoxha mprehu shpatën edhe njëherë për situatën në Shqipërinë ateiste. (Çuditrisht, Hoxhës, Shehut, Haxhiut, Myftiut ia ndërronin fenë duke i quajtur “komunistë ortodoksë”?!) Një liberal, shkrimtar allafrenga, i brezit të viteve `60-të, i afirmuar në polemika të ashpra me anakronikët, vetvetiu do shfaqte rezerva për një konservator. Edhe pse quheshin njësoj të rrezikshëm, plenumi IV dënoi vetëm krahun liberal. E doni një shembull?

Po citoj shkrimtarin Fatmir Gjata, kur Kadaresë i bëhej mbledhja auto-dafe për poezinë “Pashallarët e kuq”: “Ismaili ka marrë nga të gjithë izmat e huaja. Edhe para se të shkruante këtë vjershë, Ismaili ka qenë në opozitë të heshtur me Partinë. Me vjershën që desh të botonte, tregoi se dolli në opozitë të hapur me partinë…Ka besim më tepër tek e shoqja sesa te shokët e vet…Në veprat e Ismailit nuk del njeriu i kohës sonë. Unë kam kritikuar mjaft nga veprat e Ismailit… Mendoj se Ismaili duhet të largohet më shumë nga ato libra që e kanë infektuar…Ne dimë se kundërrevolucioni filloi nga shkrimtarët dhe po të botohej ajo vjershë ne duhet të quheshim Klubi “Petef”… Mendoj të rikthehet kandidat dhe të pastrohet. Në shtyp të mos botohet. T’i hiqet vërejtje e rëndë me shënim në biografi. Të shkojë poshtë, të ndiejë pulsin e kallove të popullit.” Se mos vetëm ky ka folur me këtë gjuhë, nuk merren në konsideratë, ke sharë Fishtën?! Po pse e bëjnë këtë? Se u duhet sherri, të mbajnë gjallë një armiqësi, që dikur e ushqenin vetë. “Diktatura dhe shërbëtorët e saj postdiktatorialë përpiqen të heqin nga supet e tyre barrën e turpit, për ta zbrazur mbi të tjerët.”-shkruan Kadare për shërbëtorët e regjimit, të kudondodhur: që nga blloku deri tek postblloku. “Shkrimtarët shqiptarë kanë përgjegjësinë e tyre për çoroditjen e letërsisë shqipe, por s’janë ata në zanafillë të krimeve të mëdha diktatoriale, tmerret dhe gjëmat e zeza, duke përfshirë këtu edhe ndalimin e Fishtës, të Koliqit e të tjerëve. Një prej tyre, që e dëgjova në një mbledhje publike me shqiptarët e Amerikës, e shpjegonte ndalimin e Fishtës si rrjedhojë e vendimit të një komisioni prej tre vetash, të përbërë nga Nexhmije Hoxha, Ramiz Alia dhe Ismail Kadare. Ishte e lehtë për mua t’i jepja përgjigje këtij mashtrimi: kur Fishta dhe gjithë të tjerët u ndaluan, kur unë isha nëntë vjeç. Gjithë salla qeshi dhe unë bashkë me ta. Por nuk ishte për të qeshur. Fara që la pas ai regjim, vezët e gjarprit vazhdojnë të helmojnë atmosferën.”

Kjo farë e keqe, e aftë të bëjë trafikim influence, vazhdon të helmojë atmosferën krijuese, sikurse dhe atëherë, kur Mitrush Kuteli ankohet në letrën e tij amanet lënë familjarëve: “Profesionismi në letërsi, në vendin tonë, është, hë për hë, një rrugë vuajtjesh, buka e tij është e hidhur. E hidhur, them, për atë që s’di marifete dhe hipokrizira. Terreni i letërsisë është një tokë tek gëlojnë gjarprinjtë. Të vrasin shokët, se ju bën hije.” Këta vrastarë dinë t`i fshehin këmbët si dhe gjarpëri. Këtë bukë të hidhur nuk e njohin veç ata, që, çdo ushqim: ua gatuajnë me sheqer. “Rasti e solli që shkrimtari i akuzuar ua kujtoi dëgjuesve se ishte në atë kohë nëntë vjeç, por sa raste të tjera ka kur nuk gjendet kurrkush për të sqaruar të vërtetën dhe kështu gënjeshtra ngadhënjen?” Ngadhnjimi i gënjeshtrës nuk ndodh vetëm për shkak të mashtruesit, por dhe të atyre që i gëzohen rastit bujar, që, me një “vrasës pa pagesë” të lajnë dhe hesapet e tyre. Poeti kombëtar, sikurse Naimi dhe Fishta, shprehet Kadare tek “Hylli i Dritës”: krijon me kombin e tij raporte të habitshëm, gati-gati misterioz, një njëjtësim me peizazhin historik dhe shpirtëror, të tillë që, duke u bërë njësh me atë të kombit. Të tillë na ngjajnë sidomos në kohë të vështira, kur kombi ligështohet dhe katastrofat shfaqen në horizont. Opo lëri këto, ke sharë Fishtën?! Në kohë të vështira recitohet Naimi, Fishta, Pashko Vasa, Ali Asllani, ndërkohë që trafikanti i opinioneve kèrkon zullume. Në netët plot ankth të prillit, kur demonstruesit shkuan në pallatin e mbretit duke kërkuar armë, një i paudhë dhe i pa fe u thotë të mos bërtisnin se Naltmadhënia po flinte. Të revoltuarit, të zhgënjyer, shkojnë tek varri i Naim Frashërit dhe betohen për t`i dalë zot vendit, sikurse i dolën, kujton në librin e tij autobiografik “Jeta e një historiani”, Kristo Frashëri.

Të paudhët e të pafetë s`lënë vend pa e futur mikrobin e shejtanit. “Ne të dy, Dritëro Agolli dhe unë, kemi qenë për një kohë tepër të gjatë shokë të ngushtë… Ne kishim mendime pothuajse të njëjta kritike ndaj regjimit komunist…kur Dritëro Agolli u zgjodh kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve bisedat tona politike vetvetiu u rralluan, por aspak në mënyrë dramatike. Rrallimi ishte i natyrshëm nga të dy anët, madje mund të quhej një mirëkuptim i heshtur, për të mos e vënë në pozitë të vështirë njeri tjetrin. (Si kryetar Lidhjeje ai më ka kritikuar disa herë, por unë jam përpjekur ta marr këtë si një kritikë të detyrueshme prej pozitës së tij.) Kisha një shpresë të brendshme se ai ruante mendimet e mëparshme. Kureshtja për një gjë të tillë, më ka shtyrë, siç e kam treguar, që në vitin 1983 kur u gjendëm të dy, vetëm për vetëm, në një kafene të Parisit, të rihap një nga bisedat e vjetra delikate dhe të rrezikshme. Gëzimi im ishte i madh kur shpresa ime u vërtetua. Biseda jonë u zhvillua sikur të ishte vijim i bisedave të vjetra… Ajo që më habit sot është se ka mjaft njerëz që nuk u pëlqen kjo e vërtetë pajtuese, por e kundërta e saj. Ata gjuajnë gjithkund për të kërkuar grindje dhe mohim. Për fat të keq, kjo rendje pas së keqes është bërë sot modë në Shqipëri.”-rrëfehet Kadare. E njëjta ankesë, për të njëjtën kategori njerëzish, për të paudhët e të pafetë, të cilët: jo me një paragraf, por dhe me dy gisht letër të bënin gjëmën. Por, më të pakuptimtë janë ata, që në vend të merren me persekutorët e tyre e konturojnë “figurën e krimit” tek ai, që është me zotin dhe i zoti…

Fatbardh Amursi

Një libër”ujë” që e “piva” të tërë- Nga Përparim Hysi

“Sytë e lumit tim” të LIDA LAZAJ (Xhamo)

Dje,LIDA LAZAJ(XHAMO);më dhuroi librin e saj “Sytë e lumit tim” dhe ngaqë kam deklaruar,se leximi është karburanti im i përditshëm,unë me këtë libër jam marrë deri në orën 22.00 të mbrëmjes. Ndodhi si me atë që i biri i tha babait:-Baba,kam zënë një hajdut.Ta mbaj apo ta lëshoj?
Mbaje,-i bërtiti i ati. E mbaj,po nuk më lëshon ai,- tha i biri.
Kështu ndodhi dhe me mua.”Hajduti” që nuk më lëshoi,është ky libër,i shkruar me shpirt,nga LIDA LAZAJ(XHAMO). Tek shkruaj këtë”e shkruar me shpirt”,më vjen ndlrmend nobelisti anglez,BERNARD SHOW që thotë:-Çdo libër që është shkruar me shpirt,ia vlen të lexohet. Dhe jo vetëm kaq,qysh në shekullin e XIII-të,persiani,MEVLANA XHELALAUDIN RUMI (1207-1279) thotë:” Kur i bën gjërat me shpirt,ndjen një lumë gëzimi që lëviz përbrenda”.Kështu ka ndodhur me autoren dhe nuk e luan topi. Sa ta lexosh librin dhe,para teje si lexues,si në rontgen ,shfaqet ky gëzim i autores dhe bëhet jo vetëm i dukshëm,por dhe i prekshëm. Pyetjes pse bëhet i dukshëm gëzimi i autores, e gjen përgjigjen në faqet e librit;se ajo shkruan për vendlindjen e saj,DARDHËN dhe në libër ka copëza nga shpirti i saj,A nuk thotë VOLTERI:”Vendlindja është vendi ku robërohet shpirti?”. Më tej,LEON TOLSTOI(1828-1910) porosiste:”Përshkruaj fshatin tënd dhe ke përshkruar botën”. Autorja nuk e ka”përshkruar” fshatin e saj,DARDHËN,por e ka”klonuar” vendlindjen e saj dhe ti,si lexues,sa ndjen kënaqësi me ato që lexon, aq ndjen keqardhje që nuk je nga Dardha.
*
Po të shihni titullin e esesë sime,unë librin e kam quajtur”libër ujë”. Kjo metaforë, në të vërtetë,nuk është imja.E kam “vjedhur” nga shkrimtari humorist amerikan MARK TWAIN (TVEN) (1835-1910).Ky shkrimtar i madh,ngaqë ishte shumë modest,thotë:”Unë e di që librat e mira janë”verë”, të miat,janë “ujë”,por,ku rrinte dot pa e kripur me humor thënien e tij:”Epo shumica e njerëzve ujë pinë”! Kësaj metafore unë i shtova mtaforën time:-Ujë që e piva të tërë.
Të tërë e piva,por ky ujtë e DARDHËS,qenka nga një burim i magjishëm që,sa e pi, nuk ta shuan etjen,por kërkon gotën tjetër.
Por le t’i lëmë referencat dhe analogjitë dhe të flasim pak për librin. Për mendimin tim,nuk kam lexuar një libër në prozë,të shkruar si poezi si të autores.Autores sikur i këndon shpirti për vendlindjen e saj dhe ,tek shkruan me aq dashuri,duket këtë gëzim që ndjen,sikur e kthen si një peshqesh apo dhuratë që do të na i falë neve,lexuesëve.
LORKA(1898-1936),Poeti i mdh Spanjoll që e vranë fashistët e Frankos ka thënë:”Çdo libër është një oborr.Lum ai që di ta mbjellë atë”oborr” dhe me lulet e tij ushqen shpirtin e vet.” LIDA LAZAJ(XHAMO) jo vetëm këtë oborr e mbush me lule,por nuk ushqen vetëm shpirtin e saj,por dhe shpirtin e çdo lexuesi. E gjeni shpirtin e saj të madh në në skicën e parë “ADELAJDA” dhe vazhdon duke u rritur nga faqja në faqe.
Unë jam 82-vjeç dhe,pa modesti të rreme,janë qindra e qindra librat që kam lexuar,por ka faqe të këtij libri,ku me të vërtetë jam përlotur. Unë jam fshatar den baba den dhe,më duket,se,ndërsa autorja mbredh rrugëve të Dardhës,duke treguar që nga rrugicat,që nga shtëpitë e ngurta,mbuluasr me plloça,ngaqë gjakun e kam nga Skrapari.më duket sikur ose jam në VËRZHEZHË nga ishte imat,o në NISHICË nga ishte Nëna ime. Njësoj dashuritë për hallot,për tezet por,për të qenë i sinqertë,kam qarë për DORIN,kalin e babait të autores.Për kafshët thuhet”ngordhi”,por të lë LIDA?DORI vdiq. Trishtimi në familje është i madh.Por Autorja nga nuhatjen e një mendimi me vlerë,e kapërcen këtë trishtim me një”happy end”:” me litarët që babai i kish për DORIN,i vari mbi një degë arre dhe i bëri lisharës ku lëkundeshim e duke e mbushur me cicërima.Aluzioni është i shprehur:jeta vazhdon dhe e mund vdekjen.
Ose”Duart e vëllait”.Sa prekëse! Dihet se kurrë nuk e do një vëlla motrën, sa motra do vëllanë. Një”copë shpirti” i autores është skica që i kushton mësuesit të saj,DHIMITËR FARMAQI. E ka sjell si të gjallë dhe,tek lexoj për këtë mësues,them:-Ah të kisha një nxënëse si,kjo.LIDA! Duke “kënduar” për mësuesin e saj, më vjen ndërmend ajo që ka thënë ALEKSANDRI i MADH,për mësuesin e tij, ARISTOTELIN:”Më ngriti nga toka në qiell”. Dhe nuk është vetëm kaq.Një ish-nxënës rebel,gjatë LUFTËS kundër gjermanëve tël Hitlerit, u bë HERO i B.S, dhe kur po i jepnin Yllin e heroit,tha:”Këtë yll vendosjani mësueses sime se ajo më ka mësuar të bëhem i tillë. Dhe një homazh për mësuesin e nderuar DHIMITËR FARMAQI se,saj tij, kemi një POETE dhe një shkrimtare si LIDA LAZAJ(XHAMO) që vë shprtin e saj kur shkruan. S’kam si mos citoj,GËTE që thotë:”Çdo shkrimtar,në një farë mase, paraqit në veprat e tij,vetveten,ndonjëherë edhe kundër dëshirës së vet”. Në gjykimin tim, sikkur të kishte një panel me specialistë të kritikës letrare,nuk kam dyshim që ky libër do qe më i zgjedhuri dhe do merrte çmimin e parë.Por kritika letraere,në Shqipëri,ka vdekur siç ka vdekur Lidhja e Shkrimttarëve duk e na bërë të vetmën vend në Evropë pa Lidhje Shkrimtarësh dhe kritika ose ka mbetur ose në dorë të amatorëve,ose të atyre që vrapojnë pas emrave të vjetër,disa prej të cilëve,do t’i quaja me gjuhën e MIGJENIT:”Paçavra që zunë myk(poa atë në tempuj”,
Lxuesëve u them vetm kaq:provoni ta lexoni këtë libër kaq të bukur dhe do shihni në kam të drejtë. E sa për LIDËN nga DARDHA e di pse ka shkruar me kaq dashuri,se në DRADHË ka ardhur “VAN GOGU dhe ka lyer penelin e tij për tëvizatuar”:A ka metaforë më hiperbalzuar se kaq?
Pena-plug.LIDA LAZAJ(XHAMO)!
Tiranë,24 tetor 2024

Martin Camaj bashkëpunëtor i Sigurimit? Firma e manipuluar, Autoriteti i Dosjeve: Nuk ngjan me firmat e tij në dokumente të tjera

TIRANE

Dosja që ish-Sigurimi i Shtetit ka krijuar për shkrimtarin Martin Camaj, mund të jetë manipuluar. Në këtë përfundim arrin një grup pune i ngritur nga Autoriteti i Dosjeve për të verifikuar firmën e shkrimtarit.

Firma e shkrimtarit Martin Camaj në dokumentin ku pretendohet se ai pranon të bëhet bashkëpunëtor i ish-Sigurimit të Shtetit, mund të jetë e manipuluar. Në këtë përfundim duket se arrin grupi i punës i ngritur nga Autoriteti i Dosjeve, i cili ka bashkuar ekspertë të policisë shkencore, kaligrafisë dhe ish Stasit gjerman. Për “News 24”, kreu igrupit të punës, sqaroi. Hetimi administrativ është ende në proces.

“Ka dyshime serioze për firmën e tij sepse kjo firmë e tij, ndryshon katërcipërisht me firmat e tij që gjenden në arkivën e bashkëshortes së tij dhe në arkivën e Mynihut ku ai ka punuar”.

Pak vite më parë, publikimi i disa pjesëve të dosjes së tij, e etiketoi atë si bashkëpunëtor të Sigurimit famëkeq, edhe pse, fill pas dokumentit ku pretendohej se pranoi të bëhej bashkëpunëtor, ai u arratis nga Shqipëria dhe dokumentet e dosjes së tij, tregojnë në fakt si përndiqej Camaj në Gjermani. Një hetim administrative nisi asokohe:

“Për te verifikuar disa elemente që ne dyshojmë realisht se kjo dosje I ka të falsifikuara në vetvete”, tha Nikolla, anëtar I Autoritetit të Dosjeve.

Shkrimtar e albanolog, Martin Camaj u arratis nga Shqipëria gjatë diktaturës dhe pas qëndrimit në Ish Jugosllavi e Itali u vendos në Gjermani prej ku shkroi disa vepra e studime që në Shqipëri erdhën vetëm pas rënies së regjimit.

“Lahuta e Malcis” është antisllave”, pse regjimi komunist e shpalli Gjergj Fishtën “Armik i Popullit”! Dy letrat që i dërgoi Musolinit

Më 23 tetor 1871, lindi “Homeri i letrave shqipe”, At Gjergj Fishta. Vepra që përjetësoi figurën e tij si krijues është epika “Lahuta e Malcis”, së cilës i kushtoi 40 vjet punë.

Krahas barabitjes me “Iliadën” e autorit helen, në veprën e Fishtës do të gjendeshin afinitete edhe me stilin e Dantes dhe të Gëtes, për nga pleksjet e mitologjisë me realitetin, mendimi filozofik dhe dramaticiteti. Fishta ka qenë frat françeskan, arsimtar, shkrimtar, përkthyes dhe po ashtu kryetar i komisionit për hartimin e alfabetit në Kongresin e Manastirit, anëtar i delegacionit të qeverisë Përmeti në Konferencën e Versajës, zëvendëskryetar i legjislativit shqiptar më 1921 si dhe përfaqësues diplomatik i shtetit shqiptar ndër disa konferenca ballkanike gjatë viteve ’30. Pas pushtimit italian u zgjodh anëtar i Akademisë së Italisë, që e priti ngrohtësisht ardhjen e “Perandorisë Romake” në Shqipëri në veprën e fundit të jetës së tij, shkrime të cilat më pas u përdorën nga regjimi fashist për qëllime propagandistike.

Pas dekadës së dytë të shekullit 20, Fishta iu imponua kulturës shqiptare jo vetëm si shkrimtar (poet, dramaturg, prozator etj.), por edhe si kritik, historian i letërsisë dhe estet. Për një gjysmëshekull, ishte figura mbizotëruese e letërsisë shqipe, madje sa ishte gjallë u kurorëzua “Poet kombëtar”. Për kontributet e tij u nderua me urdhra nderimi dhe dekorata nga autoritetet osmane, austro-hungarezët, grekët, kleri katolik dhe italianët. Pas vitit 1945, kur u vendos regjimi komunist, vepra e tij u ndalua dhe qëndroi e tillë deri kur ra diktatura komuniste. Mësimet e para i mori në seminarin françeskan të Shkodrës. Studimet e mëtejshme i ndoqi në Bosnjë, në disiplinat e filozofisë dhe të teologjisë. Fishta qe drejtori i parë shqiptar i Shkollës Françeskane. Në drejtimin e tij, u mundësua që shqipja të përdorej në katedër si gjuhë mësimi.

Si përfaqësues i shoqërisë “Bashkimi” mori pjesë në Kongresin e Manastirit dhe në cilësinë e kryetarit, drejtoi veprimtarinë e Komisionit të Alfabetit. Në vitin 1913, themeloi revistën letrarekulturore “Hylli i Dritës”. Gjatë Luftës së Parë Botërore, bashkëthemeloi me Luigj Gurakuqin Komisinë Letrare, që kishte për qëllim krijimin e gjuhës letrare kombëtare. Gjatë vitit 1920 u caktua Sekretar i Përgjithshëm i delegacionit shqiptar në Konferencën e Paqes në Paris. Po atë vit, u zgjodh deputet i Shkodrës. Mori pjesë në Revolucionin e Qershorit 1924. Për kontributin e dhënë në lëmin e edukimit, të letërsisë dhe të fesë, Fishta mori dekoratën “Foenix” (1931), si edhe u bë anëtar të Akademisë italiane (1939). Në 1886, vetë i gjashti dhjak u nis për në Bosnie nga Urdhri Françeskan. Vitin e parë të provës e kaloi në Guçjagorë afër Travnikut, ku sipas sharteve të urdhrit ndërroi emrin në Gjergj. I rrethuar nga një mjedis ku kultivohej edhe nacionalizmi kroat, ku njihej edhe nacionalizmi serb e malazez, prej ku dhe mori shkas për të frymëtuar nacionalizmin në veriun shqiptar.[5] Në kontakt me françeskanin boshnjak Grga Martiæ (1822-1905) dhe lirikun kroat Silvije Strahimir Kranjèeviæ (1865-1908), ai u ndikua nga vargjet e tyre dhe të Kaèiæ, Mažuraniæ dhe Njegoshit. Në vitin 1893 kreu me lavd këndimet në Bosnie dhe vetë i gjashti u kthye në vendlindje, ku u bë meshtar më 25 shkurt 1894 duke çuar meshën e parë në kishën e Troshanit.

ANGAZHIMET

Pasi u kthye nga Bosnja, punoi për disa vite mësues në Kolegjin e Troshanit. Të dielave mbulonte me shërbim meshtarak në kishën e Zojës Nunciatë në Lezhë, ku shërbeu si famullitar (1896-1897). Në 1899 u caktua famullitar i përkohshëm në Gomsiqe, nën juridiksionin kishtar të Abatit. Në 1899 qe ndër anëtarët themelues të shoqërisë “Bashkimi”. Në 1902 u emërua sekretar i Komisariatit Gjeneral të Misionit Françeskan në Shkodër dhe po atë vit u bë i pari drejtor shqiptar i shkollës françeskane. Porsa mori drejtimin e shkollës, ndërroi gjuhën e mësimdhënies nga italishtja në gjuhën shqipe. Me mbarështimin e tij, iu shtuan edhe klasët që atëkohë quheshin qytetnore. Duke qenë në periudhën osmane ndoshta e vetmja shkollë kombëtare në Shkodër, duke u nderuar më pas edhe nga Xhonturqit ngaqë ishte pa ndikime të huaja si shkollë. Më 15 shkurt 1907 me Gjeçovin themeloi të parën bibliotekë shkollore në viset shqiptare. Në nëntor 1908 Fishta si përfaqësues i shoqërisë Bashkimi mori pjesë në Kongresin e Manastirit, ku u ujdisën për alfabetin. Me kryengritjen e Mbishkodrës në 1911, Arqipeshkvi Serreqi i dërguar nga autoritetet osmane, mori me vete Fishtën dhe Bumçin në Podgoricë për të ndërmjetësuar për paqe mes autoriteteve dhe prijësve të maleve.

POLITIKA

Me administrimin ndërkombëtar të Shkodrës, Fishta drejtoi të përkohshmen “Hylli i Dritës”, por u mbyll pas një viti prej autoriteteve prej artikujve thumbues të vetë Fishtës. Për shkak të qëndrimeve të tij, autoritetet lëshuan urdhrin që të syrgjynosej në Maltë, gjë për të cilën u strehua ndër famullitë e krahinës dhe kleri i lartë ndërhyri që t’i pezullohej urdhri i mërgimit. Me pushtim-administrimin austro-hungarez pas 1916, botoi fletoren “Posta e Shqypniës”. Po atë vit çoi shtypshkronjën në Shkodër, e cila do të marrë emnin “Shtypshkroja Françeskane”: françeskanët që deri atëherë botonin tek shtypshkronjën “Nikaj” tashmë nisën të botonin vetë. Më 6 qershor 1921 u zgjodh deputet i prefekturës së Shkodrës. Fishta në fillim u zgjodh anëtar e më vonë kryetar i komisionit të buxhetit, anëtar i komisionit të arsimit dhe në gusht të atij viti u zgjodh nënkryetar i Parlamentit. Kur iu desht ta linte, propozoi Marlaskajn si zëvendësues. Në tetor së bashku sivëllaun Dodajn, shkuan në Romë për të takuar Kryetarin e Urdhnit dhe u pritën nga Papa Benedikti XV, ku morën ndihma për hapjen e shkollës publike “Illyricum”.

Në fillim të vitit 1922 u nis në Mbretërinë e Bashkuar, në shkurt, 1922 nga Liverpuli, pas 12 ditëve mbërrin në Amerikë. Takoi senatorë katolikë, të cilët ndikuan tek Henry Cabot Lodge i Partisë Republikane, për njohjen diplomatike Shqipërisë së pavarur. Fishta mbështeti Lëvizjen e qershorit, por me rikthimin e legjitimitetit nga forcat e Ahmet Zogut, shkoi dhe qëndroi në arrati deri në vitin 1926, kur pati një dekret të veçantë për amnistim. Gjatë gjysmës së parë të viteve ’30 ka qenë përfaqësues diplomatik i shtetit shqiptar nëpër konferencat parapërgatitore të Kuvendit Ballkanik më 1934 (Athinë, 1930; Sofia, 1931; Bukuresht, 1932). Prej 1935 deri më 1938 shërbeu ministër provincial i Françeskanëve në Shqipëri. Më 1937 u tërhoq nga jeta publike, duke iu përkushtuar jetës rregulltare dhe krijimtarisë së vet që e lëvronte në kuvendin e urdhrit përbrinjë Kishës së Gjuhadolit. Pas pushtimit italian, më 3 qershor 1939 u zgjodh anëtar i Akademisë së Italisë. Më 1940, Papa Piu XII e priti atë në një audiencë të gjatë në Vatikan.

Nga fundi i vitit 1940 shkoi në Troshan, ku kishte nisë së pari jetën rregulltare dhe atë letrare. Sëmuret më 10 dhjetor ku iu gjendën pranë miku i vet Doda dhe sekretari Volaj. Më 14 dhjetor e sollën në Shkodër, ku u shtrua në spital për një sëmundje zemre dhe polmoni. Më 22 dhjetor ra një borë e madhe dhe Fishta mori një polmonit që e rëndoi shëndetin e tij. Më 27 dhjetor, mjekët humbasin shpresat dhe Fishta ra në kllapi. Më 30 dhjetor 1940 ndërroi jetë në spitalin e Shkodrës. Në valën e Revolucionit Kulturor, më 20 mars 1967 eshtrat e Fishtës me urdhër të strukturave të shtetit komunist u zhvarrosën nga Kisha e Gjuhadolit. Sipas një dëshmie, eshtrat e tij me të sivëllezërve të tjerë u hodhën pas tri ditëve në lumin Drin. Por dëshmi të tjera përcjellin se eshtrat u shpëtuan, u ruajtën dhe u varrosën tinëz sërishmi në varrezat e Rrëmajit në Shkodër. U rivarros më 1996.

VEPRA

Në fushën e letrave Fishta lëvroi gjini të ndryshme si poezinë epike ashtu edhe atë lirike e satirike, dramën, publicistikën dhe përkthimin. Si ndër më përfaqësuesit të poetëve romantikë, shkroi vepra që zhvillojnë tema të poezisë gojore dhe të traditës, duke u mbështetur shumë mbi modelet stilistikore folklorike dhe duke përfshirë metrikën folklorike. Fillimisht u shqua në anonimat në sajë të dy këngëve të “Lahutën e Malcis” (Zarë, 1905 dhe 1907), i ndikuar nga poezia epike e sllavëve të jugut, si dhe nga vargjet e Grga Martiæ dhe poeti kombëtar malazez Njegoš. Me ritmin e poezive popullore, herë-herë i përngjasonin kumteve homerike, duke evokuar përplasjet e deriatëhershme osmano-malazeze ku aktorët shqiptarë nëpër vargjet e tij ishin malësorët (Marash Uci, 1905) dhe shkodranët (Oso Kuka, 1907) përpunohej ideja e armiqësisë kundër sllavëve. Sentimentet antiturke në veprën e tij do t’i shkruante vetëm në këngët që botoi pas pavarësisë së vendit.

I financuar nga qeveria austro-hungareze, më 1907 botoi në Sarajevë në mënyrë anonime përmbledhjen me poezi satirike Anxat e Parnasit (rib. Anzat e Parnasit), duke hedhur kështu themelet e zhanrit të satirës në letërsinë shqipe. Ka dëshmi shkrimore që ka lënë pas piktura dhe po ashtu qe arkitekti i njërës prej kishave të Shkodrës.[Ka botuar 9 tekste dramatike. Përshtati veprën Le Furberier Escarpet të Molierit në pjesëzën Dredhitë e Patukut, e pabotuar, dorëshkrimi i së cilës gjendet në Bibliotekën Françeskane në Shkodër. Me ardhjen në pushtet të regjimit komunist, Fishta u shpall “armik i popullit” dhe si autor u ndalua sepse kryevepra e tij “Lahuta e Malcís” është antisllave. Ndër akuzat e tjera që i bëheshin postum qenë edhe pranimi i medaljes së dhënë nga sulltani, të qenët agjent i austro-hungarezëve kur botonte Posta e Shqypnís si dhe për mosrefuziminin e titullit akademik i Akademisë së Shkencave të Italisë fashiste pasi kjo pushtoi Shqipërinë.

MERITAT

Pas propozimit të valiut Hasan Riza Pasha, sulltani i kishte akorduar Fishtës dekoratën e klasit II “Maarif Nishani” për merita të veçanta në fushën e arsimit. Më 28 janar 1912, Klubi “Gjuha Shqype” në pallatin ipeshkvnor në praninë e Imzot Serreqit, përmes kryetarit të saj Ndoc Çobës, i cili më këtë rast mbajti edhe një ligjëratë mbi veprimtarinë e tij, i dhuroi Fishtës një kurorë argjendi për merita në krijimtarinë letrare dhe po këtë vit ai dekorohet dhe nga Mbretëria Austro-Hungareze me medaljen “Ritterkreuz” (1912), për kontributin kulturor në Shqipëri, qyteti i Beratit i dërgoi një pupël ari (1913), Piu XI “Medaglia di Benemerenza” (1925), Urdhri françeskan e dekoroi “Lector Jubilatus” (1929), Greqia me dekoratën “Phoenix” (1931); qeveria italiane e bëri anëtar të akademisë së saj më 1939. Me rastin e 130-vjetorit të ditëlindjes së tij, Këshilli i Bashkisë së Lezhës e bëri “Qytetar Nderi”. Në këtë mbledhje përkujtimore, një grup intelektualësh kërkuan nga Kryetari i Qarkut dhe Prefekti që t’i bëhet një propozim Presidencës që t’i akordojë poetit të madh titullin e lartë “Nderi i Kombit” për merita të shquara në shërbim të Kombit Shqiptar. Kjo dëshirë u realizua nga presidenti Alfred Moisiu më 28 nëntor 2002.

LETËRKËMBIMI

Njihen dy letra që Fishta i ka drejtuar Benito Musolinit. Letra e parë i takon vitit 1934 dhe është e postuar në Livorno, Itali. Është e shkruar italisht, herë-herë me fjalë jo të italishtes së sotme. Duke ndier se nuk i mbetej shumë për të jetuar, Fishta i kërkon Musolinit që vepra e tij të botohet e plotë dhe “e paraqitshme”, gjë që nuk mund ta bëjë as Urdhri Françeskan dhe as Provinca e Fishtës. Dhe, të ardhurat nga shitja e veprës t’i kalojnë kësaj province. Deri në atë kohë dijetari shqiptar thuajse e kishte mbyllur ciklin e gjithë veprimtarisë së tij, pavarësisht rishikimeve të mëvonshme. Lutja qëndron në botimin e të shtatë vëllimeve të veprës ku përfshihen poezia ajo epike me “Lahutën e Malcís”, lirika, drama, satira politike dhe sociale, proza, përkthimet nga Iliada e Homerit, Molieri etj. Letra e dytë e Fishtës drejtuar Musolinit është shkruar në Romë, më datë 27 prill 1940, dhe po ashtu si letra e parë mban edhe vitin përkatës fashist, viti XVIII, i drejtohet tashmë udhëheqësit, Duçe.

Në këtë letër të shkurtër i shkruan për prof. Gino Bottiglioni i Universitetit të Bolonjës që në atë kohë ishte thirrur nga Akademia Italiane, anëtar i së cilës u bë edhe Gjergj Fishta në 1939, i ngarkuar me misionin për të promovuar studime në të gjitha fushat e dijes dhe për të drejtuar të rinjtë studentë. “Qendra jonë e Studimeve Shqiptare do donte një impuls të dukshëm nga profesori i Universitetit të Bolonjës ku me nismën e tij, po organizohet një grup të rinjsh veçanërisht i përkushtuar ndaj albanologjisë”. Për këtë Fishta “guxon” t’i drejtohet Duçes dhe “gjykimit të tij të ndritur” për t’u gjetur një mënyrë që ta shtyjë më tej këtë nismë. Letra drejtuar Jakomonit, mëkëmbësit të mbretit Viktor Emanueli III është një lutje për të ndihmuar albanologun Norbert Jokl./ Gazeta Panorama

DASMA – Novelë nga EGLANTINA MANDIJA

Komentet

Cancel reply

Lajme të ngjashëm

ALI PASHË TEPELENA NE KOMITET- Tregim humoristik nga Shkëlqim HAJNO

Pier Paolo Pasolinit Poezi nga Elida Buçpapaj

Për një gërmë – Tregim nga Përparim Hysi

Kulti i gënjeshtrës… (Mbi filozofinë e pushtimit dhe ëndrrat jetime)- Esé nga REX KASUMAJ

TË PASUROSH PANORAMËN E POEZISË BASHKËKOHORE- ÇMIMI NDËRKOMBËTAR I EKSELENCËS, MILANO 2024, I JEPET SHKRIMTARIT SHQIPTAR VISAR ZHITI – Nga Julia Pepa –

TRAJTESAT KOHORE DHE PESHA EMOCIONALE NË PROZEN E GJON MARKUT OSE PSIKOLOGJIA E TRADITËS NË ARTIN LETRAR- Nga Tahir Bezhani

“Shen Gen”- Tregim nga Flamur Topi

Nevojiten ekspertë për shmangien e luftrave!- Nga S. Guraziu

Trafikantët e përlyerjes- Esé nga FATBARDH AMURSI

Një libër”ujë” që e “piva” të tërë- Nga Përparim Hysi

Martin Camaj bashkëpunëtor i Sigurimit? Firma e manipuluar, Autoriteti i Dosjeve: Nuk ngjan me firmat e tij në dokumente të tjera

“Lahuta e Malcis” është antisllave”, pse regjimi komunist e shpalli Gjergj Fishtën “Armik i Popullit”! Dy letrat që i dërgoi Musolinit

Lajmet me interesante

Lajmet e fundit

ARKIVA E LAJMEVE

RRETH NESH

Komentet

Lajmet me interesante

Lajmet e fundit

ARKIVA E LAJMEVE

RRETH NESH

NEWS LETTER

SOCIAL