Carl Spitteler është i vetmi zviceran që mori çmimin Nobel për letërsi. Që atëherë kanë kaluar njëqind vjet dhe sot veprat e tij, individualisht, janë shumë pak të njohura. Fjalimi i tij “Asnjanësia e Zvicrës”, të cilëîn ai e shpalli në Zyrih në dhjetor 1914, është i famshëm.
Bazelasi nuk ishte vetëm një autor i talentuar, por ai gjithmonë e kishte ndjekur politikën zvicerane me interes, pa e gjetur kurrë veten në këtë politikë. Një nga përjashtimet e rralla ishte ai fjalim i paharrueshëm, katër muaj pas shpërthimit të Luftës së Parë Botërore. Pastaj konflikti u përplas në Evropë. Në mes është Zvicra, një lloj ishulli. Sidoqoftë, një ishull paqeje, kujton autori i moshuar, një nga më të rëndësishmit e kohës, në hapjen e fjalës së tij: “Zonja dhe zotërinj, me shumë dëshirë tërhiqem nga vetmia ime dhe paraqes veten para opinionit publik që të flas për një temë e cila në dukje nuk më përket, dhe në të vërtetë nuk do të më shqetësonte, nëse gjithçka ishte ashtu siç duhet të ishte … Ne zviceranët lejuam që gjërat të shkonin në pikën ku, sapo shpërtheu lufta, u krijua një konflikt ndjenjash dhe opinionesh midis pjesës gjermanofolëse dhe pjesës frankofone. ”
Një shprehje intensive e Carl Spitteler, këtu në një imazh të vitit 1916. Dy vjet më parë, fjalimi i tij i famshëm mbi neutralitetin (Arkivi Zviceran i Letërsisë)
Një kontrast i ndjenjave që, sipas Carl Spitteler, rrezikonte të ndante Zvicrën. Këtë e shkatonin simpatitë për faktorët e luftës: Zvicra franceze për Francën, Zvicra gjermane për Gjermaninë. Dy pjesët e vendit kanë pasur gjithmonë lidhje të forta kulturore dhe ekonomike me fuqitë fqinje, ku flitet e njëjta gjuhë, kujton oratori, me shumë shqetësim, sepse në muajt e parë të Luftës së Madhe ndarja mes dy komponentëve të vendit u bë gjithnjë e më shumë të thellë. Uniteti i Zvicrës është në rrezik, vuri në dukje Spitteler me një apel të përzemërt ndaj kohezionit: “E pra, këtë kontrast nuk mund ta anashkaloj… Ne duhet së pari të dimë me qartësi se çfarë duam, duam apo nuk duam të mbetemi një shtet zviceran që e përfaqëson veten unik jashtë vendit?”
Mosmarrëveshjet dhe shthurjet
Sipas shkrimtarit, bëhej fjalë për asgjë më pak se e ardhmja e Konfederatës. Me fjalimin e tij ai u përpoq të fshinte hendekun mes fjalës dhe realitetit. Ai e përshkroi atë që ishte qëndrimi i duhur ndaj konfliktit. Ai nuk tha se nuk mund të mërziste me njërën anë apo tjetrën, por ai kujtoi se fqinjët tanë ishin fqinjët tanë dhe jo vëllezërit tanë. Vëllezërit tanë, theksoi ai, gjenden në Zvicër dhe çdo minoritet është thelbësor për vendin tonë. Pra, një ftesë për moderim, për modestinë dhe mbi të gjitha për neutralitetin: “Është pa dyshim se për ne neutralët, pozicioni i vetëm i duhur do të ishte mbajtja e njëjtës distancë para të gjithëve, pikërisht ajo që mendon çdo zviceran, por është më e lehtë të thuhet se të bëhet.”
Spitteler me gruan e tij, në 1908 në Hamburg. Pas fjalimit mbi neutralitetin, veprat e shkrimtarit u ndaluan nga libraritë gjermane (Arkivi Zviceran i Letërsisë)
Fjalët e tij ngjallën diskutime jo vetëm në Zvicër, por edhe jashtë dhe veçanërisht në Gjermani, një vend i kritikuar ashpër nga Carl Spitteler për shkak të pushtimit të Belgjikës. Për vite me radhë veprat e tij letrare – deri atëherë shumë të lexuara dhe të vlerësuara përtej kufirit – u ndaluan nga libraritë gjermane. Shkrimtari pagoi një çmim shumë të lartë për ankesën e tij “Asnjanësia e Zvicrës”. Polemika arriti deri në Stokholm, në komitetin e Çmimit Nobel për letërsi, i cili për një kohë të gjatë nguron të caktojë atë çmimin prestigjioz. Ai e mori atë vetëm në vitin 1919, kur Lufta e Madhe ishte mbaruar.
Por pse Spitteleri sot është një autor praktikisht i harruar? “Ai konsiderohet shkrimtar i poemave të mëdha, një formë letrare që sot nuk lexohet më, në kundërshtim me atë që ndodhi në fillim të shekullit të njëzetë”, – vëren Stefanie Leuenberger, profesor në Politeknikun e Zyrihut dhe përgjegjës bashkërisht për projektin e shoqatës “Carl Spitteler – 100 vjet nga çmimi Nobel për letërsi “. “Një keqardhje e madhe sepse ai është një autor shumë kritik, ironik dhe satirik”, shton ai, duke theksuar gjithashtu thellësinë e tregimeve “që merren me çështje shumë aktuale, si ksenofobia dhe marrëdhëniet midis burrave dhe grave”.
Mendimi aktual
Carl Spitteler ishte i bindur se apeli i tij mbetej i padëgjuar, si një kollë e një pleshti, shkruante ai. Por nuk ishte kështu. Sot, më shumë se 100 vjet më vonë, pyetja e tij për atë që Zvicra dëshiron, për atë që ne zviceranët dëshirojmë, është më e rëndësishme se kurrë. Kjo është konfirmuar edhe nga botimi i fundit trilingual “Discourses on Neutrality”, botuar në italisht nga Edizioni Casagrande dhe nga të cilat citimet nga fjalimi i Spitteler janë marrë gjithashtu.
Këshilltari Federal Alain Berset, muajin e kaluar në Liestal, gjatë përkujtimit të 100 vjetorit të Çmimit Nobel të dhënë për Carl Spitteler (Joel Sames)
Vëllimi ofron reflektime mbi këtë temë nga shkrimtarët bashkëkohorë zviceranë si Fabio Pusterla dhe Adolf Muschg. Kjo është vetëm një nga shumë iniciativat që do të mbahen deri në fund të këtij viti si pjesë e projektit “Carl Spitteler – 100 vjet Çmimi Nobel për Letërsi”, për të rizbuluar autorin nga Bazeli. Një njeri që e donte shumë Ticinën, deri në pikën e shpresës për pluhurimin e masivit të Gotthardit për të qenë në gjendje të thithte ajrin jugor edhe në veri të Alpeve.
Anna Maria Nunzi
Komentet