Nënë e kam pasur, po më shumë mësuese, shoqe, ushqim e lumturi… Atë e kam pasur çdo gjë të jetës sime, çdo gjë! Ajo që më dhëmb është se nuk u ngopa kurrë me nënën time, edhe për faktin se u arratisa nga Shqipëria para ’90-s në 1989 dhe për 12 vjet nuk i pashë njerëzit e mi me sy dhe malli për nënën ma ka djegur shpirtin.

“Një mentalitet i ri duhet të kapë frenat e këtij vendi…!” Cekani

Kalvari i vuajtjeve të familjes Cekani dhe më gjerë, ka bërë që Kujtimi qysh fëmijë të ketë ndjerë nga afër tmerret, luftën e klasave, trishtimin dhe dhimbjen e thellë, veçanërisht për nënën e tij që e ka si një ikonë të shenjtë në zemrën e tij të plagosur.

Ju keni pasur një fëmijëri tejet të trishtuar, persekutuese; keni shkruar në rrjetet sociale se fëmijëria juaj ju vjen si një film horror për tmerret që keni parë me sy, mund t’ju tregoni ju lutem lexuesve të shumtë në këtë intervistë së bashku?

Së pari, të falenderoj për mundësinë që më dhatë për këtë intervistë sa te gjatë aq edhe të dhimbshme, sepse me kthyet mbrapa në kohë dhe të garantoj që është një kohë që kam fare pak dëshirë ta kujtoj. Dua ta marr në fillim fjalën tuaj të fundit, ku më thoni që më falenderoni si dëshmitar i sistemit diktatorial…

Unë s’mund të them që jam një dëshmitar me kuptimin e plotë të fjalës, sepse kam qenë fëmijë në atë kohë, por mund të them që jam një viktimë e pafajshme e atij sistemi një pësues pa të drejtë, trashëguar në tre breza. Një viktimë që automatikisht shndërrohet në një dëshmitar okular që ka parë e përjetuar gjëra që s’ka laps t’i shkruaj e letër t’i nxejë… mizoritë e tmerreve të jetuara në fëmijërinë time. unë i shoh sot në filmat horror që janë të ndaluar për moshën nën 18 vjeç.

Ne jetonim në fshat. Shtëpia jonë ishte në një vend majë kodre nga ku mund të shihej nga i gjithë fshati. Tek ne nuk hynte e dilte njeri, kur them askush, është fjala as kushërinjtë, as xhaxhallarët, as të afërm të tjerë. Të vetmit që na vinin ishin dajët, tezet (njerëzit e nënës) dhe motrat e martuara, e askush tjetër. Më kujtohet kur kam shkuar për hërë të parë në shkollë ditën e parë, isha gjithë qejf dhe bashkë me vëllanë të kapur përdore u ngjitëm në kodër dhe shkuam tek shkolla. Vëllai ishte tre vjet më i madh se unë dhe i dinte ligjet e shkollës, kurse unë nuk dija asgjë.

Mbasi u rreshtuam një vajzë doli para nxënësve dhe ngriti grushtin lart e po priste. M’u afrua vëllai afër dhe më tërhoqi nga krahu e më nxori nga rreshti. Mësueset ishin rreshtuar tek shkallët e shkollës dhe të gjithë po më shihnin mua. Vëllai me tërhoqi fort dhe u larguam nja 5-6 metra larg nga të tjerët. Atëherë ajo nxënësja para shkollës filloi: Nxënës, fatosa e pionerë, në luftë për çeshtjen e Partisë të jeni gati!” Në fund oshëtiu e gjithë shkolla, “Gjithmonë gati!” aq sa u tremba e m’u dridh trupi.

U trishtova pa masë dhe sytë m’u mbushën me lot. Aty kuptova se isha ndryshe! Unë dhe vëllai im… vetëm ne të dy ishim ndryshe.

Hyra në klasë me trupin që më dridhej më thanë të ulesha në bankën e fundit… që nuk e lëshova derisa mbarova klasën e 8-te.

Nuk kam asnjë kujtim të bukur nga shkolla. Ishim gjithmonë të përbuzur e të injoruar… Mësoja shumë, por sidomos lexoja shumë. Lexoja çdo gjë që më binte në dorë. Për fatin tim të mirë isha në bankën e fundit dhe mbas krahëve kisha dy dollapët e librarisë se shkollës plot me libra… çdo ditë do merrja nga një libër. I lexoja dhe i vija prape aty. Sigurisht fshehurazi!

Ju keni pasur një lidhje gati hyjnore me nënën tuaj të shtrenjtë. Cilat janë disa nga rrëfimet e saj dhe a kishit frikë se mos ju dëgjonte apo ju kallzonte dikush tek pushteti?

Nëna ime. S’i mbaj dot lotët. Ajo ishte gjithçka që ne kishim! Ishte drita… ishte lumturia, ishte pasuria, ishte gëzimi ynë. Babanë e shihnim njëherë në tre muaj, se punonte në gurore, thyente gurë me çekiç. I jepnin leje një herë në tre muaj të vinte në shtëpi, kështu ne jetuam pa të gjithë në fëmijërinë tonë, ndërsa nëna ajo ishte në çdo pjesë të jetës sonë.

Nga klasa e 5-të, fillova të shkruaja dhe më shumë mbrëmjeve. Kur të tjerët flinin, unë edhe nëna rrinim zgjuar. Ajo bënte punët e saja, na qepte rroba, na arrnonte, apo bënte triko leshi, kurse unë afër saj ulesha e shkruaja… Ndonjë kujtim prej nënës? Po ajo më thoshte pa më lexo çfarë shkruajte sonte. Dhe unë gjithë qejf i lexoja ato vjershat e mia… dhe ajo më përkëdhelte e mua më zinte gjumi në prehër të saj. Nënë e kam pasur, po më shumë mësuese, shoqe, ushqim e lumturi… Atë e kam pasur çdo gjë të jetës sime, çdo gjë! Ajo që më dhëmb është se nuk u ngopa kurrë me nënën time, edhe për faktin se u arratisa nga Shqipëria para ’90-s në 1989 dhe për 12 vjet nuk i pashë njerëzit e mi me sy dhe malli për nënën ma ka djegur shpirtin.

Dhe kështu u rritëm, u ushqyem dhe vuajtëm me dashurinë e njeri-tjetrit.

Rrallë herë në fëmijërinë time kam veshur rroba të reja. Ka qenë luks i madh të kishim rroba apo këpucë. Nuk mbaj mend kurrë të kem veshur këpucë të reja.

Cilat janë disa nga kujtimet tuaja më të dhimbshme me bashkëfshatarët tuaj, trajtimet dhe diskriminimin që ju bënin ata? Si mendonit ju, në moshën e fëmijërisë?

Aty nga mosha 10-12 vjeçare fillova të kuptoj pse ne ishim ndryshe nga të tjerët. Ne kishim ato lumturitë tona të vogla që ishin e gjithë bota jonë sidomos kur vinin dajët ose kur ne shkonim atje. Është e parrëfyeshme me fjalë, se çfarë lumturie kishim kur mblidheshim në darkë në atë odën e shtruar me qilima përballë oxhakut ashtu sipas radhës nga mosha, dhe ku kutia e duhanit fillonte xhiron e ashtu si pa u ndjere fillonte muhabeti. Ne fëmijët rrinim diku të gjithë bashkë me veshët katër për të dëgjuar atë që flitej. Nuk bënte vaki të mos tregohej për Tepelenën. Ata kishin kaluar atje 5 vite të rinisë së tyre familjarisht dhe ajo çka kishin përjetuar atje u ishte ngulitur thellë në jetën e tyre.

Nga nëna persekutimi ka qenë shumë më i egër. Kushëriri i parë i saj Nezir Muzhaqi, e kishin varur në litar me urdhër direkt të Diktatorit Hoxha, qe pushkatuar vëllai i nënës dhe dy kushërinj të tjerë. Xhaxhai i nënës kishte vdekur në Kënetën e Maliqit, kurse familja e saj ka qenë e internuar në Tepelenë. Gjyshi Sherif Muzhaqi, gjyshja Sanie, 6 dajët, 3 tezet e ndër to edhe nëna ime. Tepelena mbeti plaga e pashëruar e nënës sime. Ajo qe datëlindja 1933, dhe në Tepelenë ka shkuar 15 vjeçe, kështuqë ajo mbante mend çdo gjë. Dalngadale që rriteshim ne ajo na tregonte… dhe lotët që e kishin mësuar rrugën në faqet e saj zbrisnin ngadalë thuajse me një ritëm nga syte e saj jeshilë në blu. Kur ishte e gëzuar nëna ime sytë ishin më shumë jeshilë ndërsa kur lotonte i shndrroheshin në blu. Kështu Tepelena u ngul në jetët tona dhe unë di çdo detaj që atje ka ndodhur në 5 vitet e një tmerri pafund, e sidomos me vdekjet e qindra fëmijëve të pafajshëm, si dhe varrosja e zhvarrosja e tyre herë mbas here, atje mbeti një kushëri i parë i nënës Sali Kasa, vëllai i të arratisurit Rexhep Kasa.

Unë fshatit të kulakëve, sepse ashtu quhej Polis Vilani i kam kushtuar edhe një poezi.

E bukura ishte se atje ishin shumë familje kulakësh dhe ata kishin mbështetjen e njeri-tjetrit ndërsa në fshatin tim ishim vetëm ne. Imagjino se si ishin drejtuar tytat e urrejtjes mbi ne.

Pak më lart thashë se na rrethonin shtëpitë e xhaxhallarëve, pra shtëpitë e njerezve më të afërt, e pra me ne askush nuk fliste. Gjyshi im ka vdekur në Burgun e Tiranës. Ai ka qenë kryetar i Ballit Kombëtar për Polisin, e përveç kësaj e akuzuan se kishte strehuar dy diversantë: Alush Lleshanakun dhe Rexhep Kasën. Atë e arrestuan e burgosen dhe nuk doli më i gjallë prej andej. Babai im, si më i madhi i fëmijëve shkonte ta takonte ndonjëherë edhe kur vdiq shkoi të kërkonte trupin e tij. Nuk ia dhanë duke i thënë që “nëqoftëse e do trupin, futu ti të bësh vitet e tij të mbetura të burgut. Mision i pamundur. Këtu filloi edhe drama më e keqe i djalit të madh ku vëllezërit më të vegjël, xhaxhallarët e mi që ishin nga mosha 20 vjeç dhe më i vogli 4 vjeç u shkëputën me forcë nga familja dhe që nga ajo kohë kjo tragjedi vazhdon edhe në ditët e sotme. Edhe në vdekjen e babait tim vëllezërit e tij nuk qenë të pranishëm. Kur kujtoj këtë makabritet të njerzve të mi më të afërt më dridhet trupi, por ky është një realitet i zi që na ka shkatërruar përjetësisht, e që nuk na bën të jemi as krenar që vuajtëm e qëndruam…

Nuk mund të rri pa kujtuar poezinë dedikuar atij burri me mustaqe dhe fisnik që komunistët e vdiqën në një birucë me ujë në Burgun e vjetër të Tiranës (këtë ma ka treguar Tomorr Aliko) i vetmi dëshmitar i gjallë, që më ka treguar si ishte fundi i Ali Cekanit.

Sa herë i lexoj ato vargje sytë e mi njomen me lot, por mundohem ta përmbaj veten sepse me duket se po imitoj nënën time.

Nëna ime ajo grua burrneshë që rriti 9 fëmijë në ato mjedise ku çdo kush që na shikonte e na rrethonte na thoshte: “Ju jeni armiq! Hë kulakë ç’kemi?! “Falenderoni Partinë, se ju jeni për t’u pushkatuar të gjithë!” – pra nuk ju mjaftonte ai terror qe kishim pësuar, por na tregonin edhe pushkatimin, çdo përbuzje makabër që na bënin ishte një fletëlavderimi për ata që e bënin. Të thellojmë luftën e klasave! – shkruhej në parrullat gjithandej dhe armiku aty ishim vetëm ne!

Mbasi mbarova klasën e 8-te e gjithë ëndrra ime ishte të vazhdoja shkollën e mesme, nuk kishte ditë që nuk e bisedoja në shtëpi këtë gjë… Nëna, që sytë e sajë jeshilë i vezullonin nga lotët, më thoshte vazhdo shkruaj bir se s’ke çe do shkollën e këtyre qenëve… Ajo e dinte se te shkoje në shkollë për ne, ishte mision i pamundur!

Mendoni se ka pasur shkrimtarë gjatë regjimit të Enver Hoxhës që kanë ndihmuar të persekutuarit dhe të dënuarit politikë me veprat e tyre?

Kjo që do t’ju tregoj tani është një nga historitë që s’kam për ta harruar kurrë… Ishte viti 1987! E dija që për mua nuk kishte të ardhme në Shqipëri. Kështu që mora një vendim të rrezikshëm në atë kohë.. Të trokas në zyrën e komitetit të partisë në Librazhd, dhe pse ajo dere per mua nuk u hap kurrë. Doja me çdo mënyrë të vazhdoja shkollën e lartë. Arrita të trokas.. Kur papritur dikush më kapi për trikoje e më tërhoqi aq fort sa ma grisi. Më kapi për krahu dhe për shkallësh me nxorri jashtë në trotuar…”Ik kulak! – më tha – Ik nip i Nezir Muzhaqit, se burgu ju pret juve! Fillova të qaj dhe shtërngoja fort në dorë fletoret e mia me poezi! Papritur dikush më afrohet e më ve dorën mbi kokë. Kthehem ashtu i përlotur dhe shoh një burrë me kollare. Ç’ke – më thotë! – Pse qan? Me trikon time të grisur fshiva lotët, dhe pashë burrin që m’u afrua, i them: Po ja unë dua të vazhdoj shkollën, por nuk më lenë, dhe pashë që sytë e tij u drejtuan te fletoret e mia që une i shtrëngoja fort në dorë. Nga je? – më thotë – Si e ke emrin? I përgjigjem: Kujtim, Kujtim Cekani, nga Polis Gurshpata! Më pyeti: e pse nuk të lënë të vazhdosh shkollën. Po ja – i thashë – sepse gjyshi im ka vdekur në burg dhe dajat e mi i kanë pushkatuar! Pashë që burri me kollare u nxi më shumë se ç’ishte, pashë që po shihte përqark me bisht të syrit, pastaj me tha: Pra ti je kulak! Po, i ktheva, po çfaj kam unë! Në shkollë mësimet e partisë mësoj! Ai me përgjigjet: E di Partia pse ti nuk shkon në shkollë! Ok, më thotë, po ato në dorë çfarë i ke? I them: “Unë shkruaj! Shkruaj poezi, çdo natë ulem e shkruaj për zogjtë, për lulet, për pranverën…” Ai më thotë: “Po për Partinë a shkruan?!” “Po ja nuk më lenë të shkoj në shkollë!” – i them – “Dëgjo djalosh, – më thotë, – do mundohem unë të të ndihmoj. Unë jam kryetari i Lidhjes së Shkrimtarëve të rrethit të Librazhdit. E kam emrin Koçi Petriti!” “Mirë, – i them me atë naivitetin tim prej djaloshi, – të lutem më ndihmo!” “Do të ndihmoj, – më thotë, – por me një kusht. Fletoret e tua do të m’i lesh ca kohë që unë t’i lexoj, pastaj do të vish të më takosh dhe do të flasim!” I trembur për fletoret dhe i thashë: “Të lutem, fletoret e mia mos m’i humbasësh!” “Mos ki merak fare! – më tha. Ishte shtator i vitit 1987. Shkollat kishin filluar. U nisa në drejtim të fshatit tim nën shiun që binte me rrebesh, me trikon e grisur dhe pa fletoret e mia të poezive. Vetëm kur shkova në shtëpi, në orën 5 mbasdite, u kujtova që isha dhe i pangrënë. Nëna me priti me lot në sy dhe më tha: Hë mor bir, se nuk ke çe do shkollën e këtyne qenve!” Imagjinojeni vetë si ndjehesha, po nuk më hiqej nga mendja nga burri me kollare të zezë që më mori fletoret e mia, nuk më hynte asgjë në sy. Afrohesha te bufeja qe kishim në dhomën e pritjes ku unë mbaja ata pak libra që kisha mundur të bleja: më kujtohet “Iliada”, “Odisea”, “Shtëpia e shpirtrave”, etj,. U err shpejt ngaqë binte shi. Më kujtohet si tani, që m’u desh të hipja mbi çati për të zënë nja dy a tre cika shiu që dërrasat e vjetra e të çara nuk mbanin më. Mbasi nëna na dha për të ngrënë, vëllai dhe motra më e vogël u shtrinë për të fjetur. Nëna u ul për të bërë çorapë, unë mora një fletore të re dhe fillova të shkruaj. Nëna më thotë: “Hë Kujtim, do t’i lexosh nënës çfarë po shkruan?” Ajo ishte e para që dëgjonte gjithmonë çfarë unë shkruaja, dhe më thoshte: “Të keqen nëna o Kujtim, o zemërtrim!” Gjithmonë do t’më zinte gjumi mbi librat e mi, nëna më thërriste: Ngrihu tani së është vonë, dhe unë ashtu i përgjumur futesha pranë vëllait tim, që të ndiheshim ngrohtë bashkë, dhe herëpashere ndjeja nënën që vinte dhe na mbulonte. E nesërmja ishte si e djeshmja pa ngjarje, veç me trishtimin dhe frikën nëse do të mundeshim të hanim atë ditë dhe a do mundeshim të siguronim ndonjë palë çizme të vjetra e me pulla, mjaft që mos të na lageshin këmbët. Më kujtohen sandallet e mia që ishte e vështirë t’ua kuptoje ngjyrën orgjinale duke ngjitur copa sipër ngaqë këputeshin pa mbarim.

Çdo ditë do të shkoja te merrja bukë te furra e kooperativës, dhe ky ishte një nga problemet më të mëdha. Duhet të merrnin bukë të gjithë të tjerët dhe mua më jepnin ç’të ngelte. Më e zeza ose më e dërrmuara. “Ti kulak, – më thoshte ajo që shiste bukën – nuk mund të marrësh bukë para të tjerëve!” – ngaqë ishte dhe komuniste, e shumë herë nuk ngelte asgjë! Ç’të bëja?!Futesha në furrë ku gatuheshin bukët, mbasi furrxhiu që e dinte historinë, më kthente krahët dhe bënte sikur s’më shihte! Unë merrja dy ose tre bukë në stivë dhe ikja me nxitim. Darka e siguruar, dhe një poezi trishtimi më shumë. Një natë që ngelte pas, një ditë tjetër për t’u përballur me të.

Jo më larg se 5-6 ditë nga dita që ai tipi më mbajti fletoret në Librazhd, korrieri i fshatit më lajmëron dhe më thotë që të kërkojnë te zyrat e fshatit. Shkoj dhe te zyrat e kooperativës, më ndalon operativi i zonës…

Ti je Kujtim Cekani? – më pyeti. – Po, -i them! Hajde këtu, – më thotë, e më fut në një zyrë ku më vështronte me ata sytë e kuq si gaz dege, dhe më thotë: “Ti je ai problematiku i partisë në Ngurshpatë, do ta shohim mirë punën tënde!” E pashë me përçmim dhe i them: Unë s’kam bërë asgjë! Pusho! – më ulëret, – Duart mbrapa! – dhe ngrihet me nxitim e më ve hekurat! O Zot, kërcitja e prangave më bëri të më dridhej trupi. Atë çast u hap dera dhe filluan të hynin njëri pas tjetrit përgjegjësi i sektorit, kryetari i këshillit, komunistja e betuar që shiste bukën, kryetari i kooperativës, kryetari i këshillit të bashkuar dhe një person shumë i afërt i imi. I shikoja fytyrat e tyre me radhë… ç’të shikoja, donin të më përpinin me sy…

-Hë more bukurosh, – më thotë kryetari i këshillit, ja arrite kësaj dite! Kulak i qelbur, – më thotë një person tjetër që ishte nga fshati i dajëve të mi. T’ia dini për faleminderit Partisë ju, se po të ishte për mua unë do t’ju piqja të gjallë në hell juve!

E mblodha veten, i pashë një për një, pastaj u thashë: Po unë s’kam bërë asgjë, ç’keni me mua! Pushoooooo…! më ulëriti njeriu im, merreni dhe futeni në burg, – i kthehet ai operativit, ky po na shkatërron rininë, në burg atje e ka vendin, pse i them pse jam nipi i babës tënd, ai u turr të më qëlloj, por dikush i doli para dhe e mbajti, mes ulërimash dhe sharjesh më mbajtën aty nja një ore me hekurat mbrapa, pastaj dolën një nga një dhe operativi m’i hoqi hekurat dhe më tha, – Do më rrish në dispozicion se me ty kam goxha punë. Dal nga zyra e kryesisë dhe nisem në drejtim të furrës së bukës, kryetari i këshillit të bashkuar, një djalë i ri, më thotë: “Kujtim, dëgjo, të ka ardhë emri për në burg, unë nuk kam ç’të bëj do më detyrojnë të firmos, ti e di çdo të bësh gjej rrugëzgjidhje! E shikoj në sy dhe nuk i fola. Ndalova në këmbë dhe fillova t’i shoh gjithë njerëzit rreth e përqark. Të gjithë filluan të më dukeshin si miza, si bagëti. O Zot çfarë urrejtje më përfshiu, sepse në të vërtetë askush s’më fliste… E kush guxonte t’i fliste një kulaku. Shkoj me nxitim në drejtim të furrës ngaqë filloj edhe një shi, dhe nisi të bjerë mjegulla. Futem brenda dhe i them furrxhiut, që ishte njeri i mirë: Më duhen 3 bukë. Nuk kam lekë por do t’i bie! Nuk më ktheu përgjigje, por më ktheu kurrizin. I mora bukët pa pagesë dhe dola me nxitim. Nuk di si e bëra rrugën deri te shtëpia. Sapo u futa brenda, nëna më priti me ëmbëlsinë e saj: Erdhe o shpirt i nanës! Sa shumë u vonove. Vdiqëm për bukë! Eh moj nënë, – i them, – Po ja, mezi gjeta lekë për bukë! E nuk i tregova se ç’me kishte gjetur. Kjo histori me operativin dhe hekurat që më vuri vazhdoi për shumë kohë, po unë kurrë nuk i tregova nënës. Çdo ditë e më shumë mendoja ikjen nga Shqipëria. Nuk i flisja më askujt, dhe i urreja gjithë fytyrat që më dilnin përpara! …….

Eh ato vite! nganjeherë i mbyll sytë dhe kam frikë t’i hap… Vallë iku me të vërtetë ajo kohë?! Sa kohë e vështirë, sa kohë e dhimbshme. Aq shumë dua të tregoj dhe të flas për ato kohra të vështira, e nuk dua t’më shpëtojë asgjë as edhe një presje… është rinia ime e shkretë, e varfër pa pantallona, pa këpucë, me gishtrijtë e këmbëve të zbardhur nga lagështira, ma sandale plastike të ngjitura sa që ishte e vështirë të dallojë ngjyrën reale të tyre me pantallonat me arrna… eh rinia ime e shkretë, me barkun që më gërhiste gjithmonë, nga urija, eh rinia ime si u kacavirrte për të mbijetuar, por çdo gjë e keqe ka një të mirë. Nëna dhe babai me donin, e ma mbushnin boshllakun. Nëna ime, eh nëna ime, një fjalë e saja më mbushte me shpresë, kjo natë e errët do të mbarojë një ditë, dhe ti Kujtim i nënës do të shkosh në shkollë dhe një ditë do të bëhesh dikushi, shkruaj të keqen nëna shkruaj!

Ah natë e errët sa shumë që zgjati saqë i hëngre jetën prindërve të mi dhe mua ma more fëmijërinë. Ah natë e errët sa e zezë që ishe aq sa e zeza jote ka ngelë gjithandej dhe me vështërsi lahet, ah natë e zezë sa të zeza prure në kët vend, ishe vetëm fëmijë dhe më bëre të iki nga vendi im, unë kisha një ëndërr, por të shohësh ëndrra në netë të zeza është tmerr, ëndrra ime të bëhesha student në moshën e rinisë nuk u realizua kurrë, fletoret e mia u lexuan nga errësira, rreshtat e mi u vranë, sytë faqezinjve dhe ata me donin me çdo kusht të më përpinin në humnerën e zezë, ata nuk e donin dritën se drita i verbonte, i vdiste, unë tashmë vendimin e kisha marrë, duhet të shpëtoja para se t’më përpinte errësira.

Kur u larguat nga Shqipëria, dhe cili ishte udhëtimi juaj i vështirë si çdo emigrant?

Ishte 6 nëntori i vitit 1989 në mëngjes. Korrieri i fshatit mbrriti nga ora 9, tek shtëpia jonë, duke thirrur jashtë: O Kujtim, o Kujtim! Dola jashtë. Çfarë ke? i them. Hajde tek zyrat, se të kërkon operativi. Urgjent! Ok, ok! – i them. Ishte bërë dilemë e përditëshme, nëna filloi të qajë. Ah mjera unë se do të hanë qentë… Kthehem nga nëna, e përqafoj dhe i them: Të keqen nënë, mos qaj, nuk me hanë dot. Hë, shikomë në sy. Të lutem mos qaj, Zoti do më ndihmojë, mos ki merak nuk kanë ç’të më bëjnë! Më përqafoi, më puthi në ballë dhe më thotë: Zoti të ruajtë shpirti im! Zoti të ruajtë! Kurse unë i thashë nënës: Po iki, nuk vonohem dhe unë do të bie bukët kur të vij. Kam unë lekë! Zoti të faltë! – më tha. Në fakt nuk kisha lekë, i thashë ashtu për t’i hequr një tjetër problem, atë të shtyrit që, a do kemi bukë për sot, mbas 20 minutash shkoj te zyrat e kooperativës, dhe drejt tek vendi e kisha mësuar rrugën tek dera e operativit, Një zyrë e vogël me derë druri dhe një dopio derë hekuri nga jashtë si derë biruce, Bajram Vlashi, nga Qukësi. operativi i zonës sa më pa m’u gërhush: Hë kulak, erdhe! Po! – i them. – Futu brenda më thotë. Mbi tavolinë nxori një tufë me letra. – I shikon, – më tha, – duhet t’i firmosësh procesverbalet, një që nuk del në punë, një për shfaqje të huaja, një që të kanë parë me një radio Iliria duke dëgjuar muzikë të huaj, një tjetër që… gjithsej ishin nja 5 copë. Jo, – i them – nuk i firmos! Në derën përballë e pashë që erdhi dhe sekretarja e partisë N. M., hë mor Bajram akoma nëpër këmbë e kemi ne këtë kulak, akoma s’na e ke heqë qafe, do dërguar brenda që tani se po u rrit nuk ndreqet me ai atje të kalbet kulaku i dreqit…

Operativi më tha… Nesër mbrëma, takohemi këtu, duhet të më firmosësh procesverbalet patjetër, nuk të bëj gjë veçse më thonë pastaj që ti nuk je i zoti për punën tënde, nuk bën dot një kulak të firmosë dy letra!!

Data 7 nëntor. Ora një mbasmesnate. Marr një stilograf të asaj kohe, dhe shkrrova këtë letër:

Nëna ime, babai im,

ti vëllai im dhe ti motër që ju dua shumë, kur ta lexoni këtë letër unë nuk jam më në Shqipëri. Mos u mërzisni e mos qani për mua. Unë nuk mund të pranoj te hyj në burgjet e këtyre qenëve. Unë nuk kam bërë asgjë që të shkoj në burg. Unë dua të jetoj i lirë. Mos u mërzisni për mua.

Ju dua shumë,

Kujtimi

E mora letrën e futa në komodinën time dhe e mbylla me çelës dhe të nesërmen kur u nisa nga ora 8 për në Librazhd çelësin e hodha..

Të nesërmen nga ora 8 u nisa, në orën 12 në Mirakë prisja trenin për në Librazhd. Në stacion takoj Operativin. -Po ti, – më thotë. Deri në Librazhd i them. -Dëgjo Kujtim, të lutem m’i firmos letrat, fjalë burri, s’të bëj gjë, ok i them nesër vij të zyrat, e dija shumë mirë burrninë e tij. Marr trenin dhe zbres në Librazhd. Nga ora 5 mbasdite tek motra ime në Dragostunjë. Atë nate ra dëborë. Të nesërmen doli një diell që e largoi borën deri në male lart. Motres i pata treguar gjithçka.

8 nëntor i vitit 1989. Ora 8 e darkës. Dalim nga shtëpia e motrës bashkë me burrin e motrës Selajdin Gurra, djali i kulakut Selim Gurra, motra duke qarë na përcolli deri jashtë, por jo më shumë se mos të na shikonte njeri. Zoti amanet na thotë më përqafon me lotët që i shkonin pa ndërprerë. Zoti Amanet… U ndamë. Morëm drejtimin e malit të Shebenikut. Ishe rrezik atë kohë të kaloje kufirin. Kush vriste një shkelës kufiri merrte 20 ditë leje. Një ofertë e mirë për ushtarët të shkonin në shtëpi, me 100 shqiptarë ngelën kufijëve të vrarë nga ushtarët shqiptarë deri në vitin 1990. Zoti i madh na ndihmoi në atë natë vjeshte me një hënë të plotë që askush nuk na pa, në orën 2 mbas mesnate u ngjitëm në majën më të lartë të Shebenikut, kishte mbi 80 cm dëborë, në një pikë pamë një gur betoni, ku ishte shkruajtur R.P.S.SH. Ja piramida me thotë Selajdini, u munduam te shpejtonim hapat sa kaluam majën nga krahu tjetër qielli shkëlqente nga dritat, Sruga dhe Ohri dukeshin në pëllëmbë të dorës, kur pamë që kishim kaluar lodhja na iku na dukej sikur fluturonim, duke u rrokullisur shpatit të malit. Këmbët na kishin ngrirë nga të ftohtët, nuk i ndjenim. Në orën 8 të mëngjesit arrijmë në Bilicë të Poshtëme u afruam një shtëpie që e para nxorri tym nga oxhaku. Thirrëm… nuk ishte shqiptare ishte maqedonas, na futi mbrenda thirri policinë erdhi dhe ambulanca, 2 javë në spital me këmbët që na ishin nxirë nga të ftohtët. Falënderoj Zotin se për pak na ngrinë këmbët fare dhe u ngritëm ne këmbë. Mbas 20 ditësh në Shkup, na dërgojnë në kampin e refugjatëve në Beograd, ku atje ngela për 2 vjet e gjysmë.

Ndoshta shumë pak ose aspak është shkruar a folur për kampin famëkeq të Padinska Skelës në periferi të Beogradit. Aty kam ndejur 6 muaj i mbyllur pa dalë asnjeherë jashtë në më shumë se 4 muaj kemi jetuar 30 apo 40 veta në një dhomë. Nuk kishim ku të vinim kokën por e vinim mbi këmbët e njëri-tjetrit ata që e kanë jetuar atë kohë vetëm ata më besojnë. Nga tmerri në tmerr! Ishim më shumë se 2000 vetë. Njerëzit thyenin kufirin dhe kërkonin të iknin më shumë ishin nga Shkodra, Thethi, Dibra, etj. Tmerret që kemi kaluar aty sidomos uria dhe papastërtia nuk do t’i harroj kurrë. Kishte raste kur dikush tentonte të ikte nga telat që na rrethonin, policët serbë i ndiqnin edhe i qëllonin, edhe patën vrarë, tmerre pa fund. Mbas 6 muajsh kamp me erdhi radha dhe dola në hotel, në Hotel Trim. U sistemova në fillim me dibranë pastaj me do djem nga Bajza. Të gjthë djem të mirë, shoqëri që vazhdon edhe sot. Të gjithë çfarë ishim aty largoheshim në tre shtete: në USA, në Kanada dhe në Australi. ëndrra ime ishte Amerika, nuk e kapa dot, ishim shumë dhe procedurat ishin të ngadalta ngela aty deri në 92. Jugosllavia po shpërbëhej plasi edhe lufta dhe ambasadat e huaja u reduktuan për t’i bërë trysni, ngelëm besoj nja 200 apo 300 shqiptarë. Mora guximin ika nga Jugosllavia. U arratisa për së dyti mbasi kalova nga Hungaria, u futa në Austri dhe nga Austria në Itali, drejtimi Milano pastaj Genova, deri në vitin 2000, ngela pa dokumenta, por më e keqja i djegur nga malli për njerëzit e mi. Në vitin 1999, doli një ligj që rregullonte gjithë klandestinët dhe unë arrita të përfitoj menjëherë, kam fjetur jashtë atë natë. Zura radhë në rresht i pari te Kuestura e Genovës. Ngaqë isha i pari në radhë, gazetarët m’u lëshuan nga je, sa ke në Itali, historia ime i përloti disa gazetarë, por jo vetëm ata, po edhe kuestorin e Xhenovës, menjëherë më thirri mbas intervistës dhe më tha: “Do të pajis në kohë rekord me dokumenta dhe kthehu menjeherë të përqafosh njerëzit e tu.

E mbajti fjalën! Për një javë me pajisi me dokumente qëndrimi dhe unë të nesërmen u ktheva në Shqipëri.

Zoti me realizoi dëshirën. U ktheva me dokumenta e ballëlart, pse të mos them edhe me këta. S’mund të përshkruaj me fjalë takimin tim të parë me familjen time, me babanë tim që e gjeta të mplakur shumë, me nënën time që mezi shihte pse gjithë jetën me lot ndër sy. Zoti më deshti fort. I gjeta të gjithë gjallë, shëndoshë e mirë.

Menjëhere mbasi mbaruan përqafimet e lotët e gëzimit fillova të pyesja për njerëzit. Ktheva sytë nga babai, po komshijtë. Sytë e tij u mbushën me lot.. Tragjedia vazhdon, më tha menduam se do të afrohen ditë më të mira por është e kotë. Akoma na quajnë kulakë.

O Zot, s’e kisha dëgjuar këtë fjalë 12 vjet. Nuk flasin me ne, më tha asnjë perveç njerit, xhaxhait të vogël, dhe nuk hezitova të bëja një xhiro deri tek dyqani i fshatit. Shihja fytyra njerëzish të njohur e të panjohur. Shumica më përshëndesnin, por mbrapa krahëve dëgjoja pëshpëritje, qenka kthyer kulaku. U trondita thellë, por nuk munda që mos e shkruaja këtë përballjen time të re me ata që s’më kishin folur kurrë…

Kohët e fundit lexova një letër drejtuar Presidentit të Republikës së Shqipërisë z. Ilir Meta, ku ju shtroni disa pika të rëndësishme dhe mendoni nëse ai i zbaton mund të bëhet president i gjithe shqiptarive? Si mendoni, mund të realizohet ëndrra juaj dhe a ju ka kthyer përgjigje presidenti letrës suaj?

Është e vërtetë që unë i shkruajta Ilir Metës, dhe më beso që për mua nuk ka qenë e lehtë t’ia shkruaja atë letër.

Kur pashë Metën në Tepelenë që qeshte tamam sikur aty s’kishte ndodhur asgjë, u tmerrova aq më keq kur ai ndau edhe dekorata…! Jo shumë kohë më parë, Meta shkoi në Varrezat e Dëshmorëve me foton e diktatorit me vete. Kjo nuk durohet! U tmerrova! Ai kamp është varri i Shqipërisë, dhe jo çdokush mund ta shkeli! E mblodha veten dhe vendosa t’i bëja atë letër ashtu siç edhe mund ta keni lexuar.

Unë e kuptoj pyetjen tuaj dhe po ju a konfirmoj, që jam për paqen dhe nuk është hera e parë që shtresa ime jua shtrin dorën palës tjetër edhe pse është shumë e vështirë dhe me lotë në sy unë jam për një pajtim kombëtar. Plaga e hapur nga diktatura është shumë e thellë, por më beso ka disa rregulla! Duhet një pendesë nga krahu tjetër, një kërkim falje… Shtresa ime e bën të veten nuk u hakmorr jo pse ne nuk jemi trima, por sepse ne jemi atdhetarë dhe një që e don vendin e tij reflekton dhe mundohet të gjejnë rrugën më të mirë për të kuruar plagët, kjo ishte arsyeja që unë i shkruajta Presidentit të tyre, them të tyre sepse unë s’mund të pranoj një President që luan akoma me gjakun e të parëvë të mi!!

Shkon për 5 maj, me foton e kriminelit dhe pa pikë pendese shfaqet në Tepelenë dhe ndan dekorata anës tjetër: Kjo është e patolerueshme. Për sa i përket përgjigjes unë s’kam marrë asnjë pergjigje. Të isha unë në vendin e tij ndryshe do të veproja! Do të vijë një ditë që gjërat do të shkojnë në rrugën e duhur, e Meta e kishte këtë shans… Edhe unë ia shtriva dorën, e prape shpresoj…

Së fundi, cilat janë ëndrrat tuaja për të ardhmen?

Endrrat e mia… Eh sa më godet kjo pyetje. Më godet sepse shumë ëndrra kanë ngelur ëndrra dhe s’besoj se do të realizohen ndonjëherë. E them këtë me trishtim, pse kjo Shqipëria jonë ngeli vetëm një ëndërr nëpër breza me radhë, kështu kam lexuar Naimin, Çajupin, Mjedën.

Diçka nuk shkon në këtë vend. Një mentalitet i ri duhet të kapë frenat e këtij vendi, sepse po ndjek me trishtim të madh si po zbrazet Shqipëria çdo ditë dhe askush nuk flet. Kjo është një vrasje kombëtare! Po më e keqja është se nuk kemi një Opozitë apo dikë që të ngrejë zërin. Vetëm dy vitet e fundit në Gjermani ku unë jetoj, kanë kërkuar azil 300 mijë shqiptarë pra 10 përqind e popullsisë.

Endrra ime është t’i shërbejë Shqipërisë e të bëhet një paqe mbarëkombëtare. S’dua ta dëgjoj më fjalën komunizëm! Zoti e bekoftë Shqipërinë e Shqiptarët!

Poshtë Komunizmi!

Ju faleminderit z. Cekani për intervistën tuaj si dëshmitar i sistemit diktatorial.

*Bisedoi Këze – Kozeta Zylo

Shkrimtare dhe gazetare prane TV “Alba Life”, New York