AM–Mirëdita dhe faleminderit për ftesën z. Aristotel.
Aristotel Mici:- Faleminderit juve që erdhët për këtë bisedë.
AM:- Më treguat se keni bërë një përgatitje se ku mund ta drejtonim bisedën,… Cili është ai?
Aristotel Mici:- Po ja, mendova mbi krijimtarinë time në këto vite që jemi këtu në SHBA. Është një pjesë e jetës sime dhe mendoj se ka rëndësi të dokumentohet dhe të shikohet.
E matur kjo me kohën dhe vitet që kalojnë, si dhe atë që ndjejmë duke jetuar në këtë atdhe të dytë të madh. Për mua ishte një gjë e jashtëzakonshme dhe e shumë e madhe… Amerika…një gjë që as mund që ta mendoja e jo më ta realizoja, por me të thënë të drejtën unë e kisha në mendje Amerikën… sepse im at kishte qenë këtu emigrant që para LIIB dhe midis të tjerave ai kishte sjellë një album të madh me pamje nga Bostoni dhe rrugët e Bostonit dhe sa isha i vogël unë i shikoja ato gjithnjë. Edhe pasi më vdiq babai dhe më la 4 vjeç, unë i shikoja dhe po ashtu mendoja se një ditë unë do të rritesha dhe do t’i shikoja vetë. Ai i kishte lënë porosi nënës që kur të rritet djali ai duhet të shkojë në Amerikë pasi këtu ndodheshin disa kushërinj dhe njerëz të njohur. Dhe kështu unë prisja që nga viti në vit të rritesha dhe të vija në Amerikë… mirëpo ishte e vështirë kur isha fare i vogël. Dhe atë kohë unë ëndërroja të merrja një lundër, ne jetonim atë kohë pranë Apolonisë, në Shën Pjetër, ku ishte dhe këneta e madhe e Oxharës që lidhej me detin. Ëndërroja sikur merrja një lundër shkoja në det, aty gjeja një vapor dhe merrja rrugën e vaporit, sikur lundroja në oqean dhe vija në Amerikë. Mirëpo kjo ishte thjeshtë një ëndërr nga ana figurative, por realisht edhe kur u rrita Amerika mbeti një ëndërr e zbehtë që as duhej ta mendonim ose ta komentonim.
AM: –Juve dhe familja kur erdhët?
Aristotel Mici:- Ne kemi ardhur në vitin 1998. U vendosëm në Uster dhe më pas këtu në Netik, pranë Bostonit. Me të ardhur këtu bëmë përpjekje për t’u adaptuar, për të mbijetuar,… të punonim, por ndërkohë kishim edhe ambicien për të mësuar fillimisht me gjuhën pasi kishim shumë vështirësi.
AM:- Juve në çfarë moshe erdhët?
Aristotel Mici:- Unë erdha i moshuar si për të plotësuar një ëndërr të fëmijërisë dhe një porosi të babait. Isha 63 vjeç…edhe Vera ime shoqe ishte 53 vjeç, kishim djalin e vogël që deshëm ta rrisnim, arsimonim këtu dhe të përpiqeshim që ta adoptonim me këtë realitet të ri të këtij kontinenti të madh, të botës së re… dalëngadalë u bëmë qytetar të kësaj bote të re dhe të këtij vendi me zhvillim të jashtëzakonshëm…, marramendës për disa anë të mundësive si dhe të imagjinatës sonë. Kështu që unë krahas punës modeste që bëja, si në disa shkolla ku punoja si asistent në dhënien e mësimit edhe punëve të tjera që na dilnin, u regjistrova në kolegjin e “Quinsigamond Community College”, në gjuhën angleze për të huaj, si gjuhë e dytë. Pastaj vajta në “Worcester State University” në Departamentin e Historisë dhe të Shkencave Politike. Këtu mora një graduim dhe pastaj ndoqa programin master në histori dhe u diplomova në vitin 2010, në moshën 75 vjeç dhe ndjeva një kënaqësi që isha me studentë shumë të rinj.
AM:– Pra ëndrra juaj si një porosi e babait duket se u realizua, u krye dhe më duket se e keni kaluar dy herë fëmijërinë. Një herë në atdhe, në Shqipëri dhe një herë këtu?
Aristotel Mici:- Po një herë, njëherë në atdheun tonë të vjetër dhe tani në atdheun tonë të dytë, të madh dhe të ri.
AM:- Është mjaft për t’u përgëzuar kjo si kurajo e juaj që arritët ta konkretizonit këtu dhe sigurisht masterin. Si u njohët këtu me mjediset, literaturën e caktuar pasi edhe gjuha bëhej pak pengesë?
Aristotel Mici:- Po, kishte edhe kushte speciale për kualifikimin e gjuhës, po edhe biblioteka të shërbente edhe pedagogët ishin të gatshëm, mësimet jepeshin jo vetëm verbalisht, por edhe me demonstrime filmike, me dokumentacione e bëheshin shumë interesante dhe unë e ndjeja veten shumë të angazhuar, vija i pari në klasë dhe largohesha i fundit. Kisha dhe ambicjen që të mos bija poshtë të tjerëve se këtu nuk merret nota se ky është i moshuar ose do ta ndihmojmë, profesori ato detyra që sheh nuk i njeh, ai plotëson ato pika dhe dalin rezultatet.
AM:- Më duket se keni pasur një pikë të fortë që ka qenë “mosnjohja” e kompjuterit?
Aristotel Mici:- Ishte fat që dija makinën e shkrimit, e dija mirë sa për vete. Kur erdha këtu duhej të bëja detyrat, ato esetë apo krijimet si gjithë të tjerët. Mirëpo studentët kishin kompjutera e programe dhe të tjera mjete formimi për t’u arsimuar dhe vjen një moment kur profesori kërkonte që t’i jepja esenë dhe më ndal mua e më thotë që ti nuk e ke dorëzuar. Po unë e kam gati dhe do ta dorëzoj bashkë me të tjerët… “të tjerët e kanë prurë” – më tha ai. Atëherë unë e kuptova se ata i kishin çuar me kompjuter (attach file), unë nuk e dija këtë. Hajde thash më duhet të marr kompjuter tani. Po në fillim u përpoqa që t’i shkruaja në makinë shkrimi, makinë elektrike për më shpejtë, kisha parë nga ato dhe vajta në një vend e pyeta për makinën, e pashë dhe e pyeta se sikur nuk punon në një vend i thashë,… ” Po për muzeum shumë mirë e ke”, – më tha. Ai kujtoi se unë isha punonjës muzeumi dhe makina e shkrimit më duhej për muze. Atëherë e kuptova unë që duhesh blerë kompjuteri. Kështu që mësova dhe arrita që jo vetëm t’i shkruaj, por edhe ta transferoja, ta bëja dërgesën me attach-file dhe kështu u çlirova nga një ankth i madh.
AM:- Tema që ju kishit në master cila ishte?
Aristotel Mici:- Për Skënderbeun,… ishte Figura e Skënderbeut në Shqipëri dhe Historinë Evropiane. Qëndresa e popullit shqiptar nën udhëheqjen e Skënderbeut.
AM:- Si ju lindi ideja për këtë dhe si u prit?
Aristotel Mici:- Kjo ishte shumë interesante sepse bashkësdudentët ishin nga të gjitha vendet e botës nuk dinin hollësi për Shqipërinë. Kur u kam folur atyre për kuriozitetin e shprehur dhe për vendin nga vija, njëri nga profesorët u tregua mjaft i interesuar dhe më tha :-” Zgjeroje këtë gjë se është një figurë shumë interesante edhe unë pak di për këtë gjë”. Pra ai më dha kurajo dhe unë thashë me vete, kur ky di pak për këtë gjë përfytyro se sa mund të dijnë të tjerët dhe numri i lexuesve duhet të jetë i madh. Kështu i hyra punës. Biblioteka më ndihmoi. Është edhe një bibliotekë e madhe në Uster, “American Anticuarium Society” e themeluar më 1812, që ka vetëm libra të vjetër. Kur vajta atje për temën time mbi Skënderbeun, gjeta materiale që kurrë nuk i gjeja dot në Shqipëri. Materiale shumë të vjetra , nga vende të ndryshme si dhe përmbledhje të shkrimeve për Skënderbeun, një si antologji nga autorë të ndryshëm nga vende të ndryshme.
AM:- Sa kohë kishit për ta paraqitur dhe dorëzuar punimin?
Aristotel Mici:- Kohë kishte, ishin nja gjashtë muaj si fillim dhe unë u gjenda në një ambient të tillë që kishte njerëz që kishin interes, që deshën të dinin dhe më ndihmonin se si t’i gjeja dhe literaturën.
AM:- Pastaj, kjo temë që ju kishit për Skënderbeun ju ndihmoi që të shkruanit edhe librin për Skënderbeun?
Aristotel Mici:- Kjo temë më çoi në një temë tjetër pasi unë gjeta shumë materiale për temën tjetër “Skënderbeu dhe poeti Longfellow” (Scanderbeg in the poetry of Llongfellow). Këtë e kam si ese të veçantë gati të përfunduar dhe pres që ta botoj si fashikull. Kjo ishte interesante dhe ndjeja një krenari që edhe ne kishim dhënë një personalitet evropian dhe ishte bërë figurë në historinë e botës. Aty ishte një drejtor i bibliotekës me të cilin bëra shoqëri më pyeti gjatë bisedës;-” Pse armët e Skënderbeut janë në Vjenë dhe nuk janë në Shqipëri?”… Unë u ndodha pak si bosh dhe i thashë aq sa dija dhe më vonë shikova Historinë e Shqipërisë dhe materiale të tjera dhe erdha më i përgatitur për të biseduar me profesorin. Ai ishte me origjinë gjermane, ishte lidhur me muzeun e Vjenës kishte marrë edhe ai të dhëna dhe i bashkuam të dy këto të dhëna dhe kështu unë bëra një ese, “Shtegtimi i armëve të Skënderbeut”. Si ikën ato nga Shqipëria, në Itali në Tiroli dhe pastaj në Vjenë. Dhe këto nuk lëvizën në vite apo në një dekadë, por u deshën shekuj që të bënin këtë qarkullim dhe fatmirësisht shpëtuan dhe ndodhen në “Belvederen e Vjenës”.
AM:- Besoj se do t’i kthehemi përsëri pjesës së botimeve, por për mua do të ishte me interes të përshkruani pak se si e mbani mend fëmijërinë tuaj, vendlindjen, mjedisin e fillimit të arsimimit dhe të shkollës atje,… përpjekjeve tuaja më pas për shkollën e mesme dhe të lartë.
Aristotel Mici:- Babai kishte lënë një porosi për arsimim dhe për shkollën për mua dhe i kishte përmendur nënës një thënie të vjetër “shit kalin dhe mëso djalin”, dmth duhet të shpenzosh për të arsimuar fëmijën. Nëna ime bënte çmos që të mbijetonim dhe bënte ndonjë kursim të vogël me shpresë se unë mund të vija në shkollë. Ajo punonte kryesisht me tezgjah, bënte qylyma, bënte çorape. I shiste këto dhe nga shitja e tyre bënte kujdes që të hiqte diçka me një anë por edhe të blinte lesh, bojëra dhe të tjera ç’duheshin që të krijohej fronti i punës. Dhe kështu dalëngadalë mbasi mbarova shkollën fillore, kam vajtur në shkollën unike në Fier, pra nga Shën Pjetra në Fier. (Shën Pjetra është ngjitur me Pojanin, një kënetë i bashkon). Aty shkova në familjen disa miqve për të bërë shkollën unike që mbante emrin “Naim Frashëri”. Mbasi mbarova shkollën unike, bëra kërkesë dhe vajta në Shkodër për të bërë shkollën e mesme. Dhe aty nga viti 1954 mbarova shkollën pedagogjike në Shkodër.
AM:- Lidhja me historinë dhe shkrimet ndodh në shkollën e lartë apo në vitet e pedagogjikes?
Aristotel Mici:- Dëshirën për t’u marrë me letërsi e kisha që në shkollë të mesme. Aty kishte pedagogë të mirë, kishte ambiente letrare, Shkodra kishte biblioteke, kishte Teatër profesionist, ndryshe nga qytetet e tjera si Fieri apo Berati dhe Lushnja që nuk e kishin këtë trashëgimni. Pedagogët të hapnin horizont. Ndërmjet të tjerëve ishte një më i riu Jup Kastrati. Ai ishte më tepër gjuhëtar, merrej edhe me letërsi dhe ishte pasionant. Na shikonte shkrimet e para. Vinte në rrethin letrar që u hap në shkollë dhe jepte mendime dhe tek ne dalëngadalë u zgjua interesi, dëshira për të shkruar dhe një lloj njohurie pasi ka ndryshim në se shkruan në një gazetë apo të merresh me krijimtari letrare. Mësuam pak teori letërsie, pak metrikë, elementët e para të letërsisë dhe kuptuam se ç’është poezia, proza poetike, tregimi, novela dhe ideja se çfarë është romani, pra një përfytyrim për gjinitë letrare. Unë kisha dhe një ambicje nga Fieri pasi atje kishim një shkrimtar që sapo kishte filluar, ishte Jakov Xoxa. Në unike unë kisha një mësues që e kishte pasur nxënës Jakovin. Ai na tregoi që ky djalë tani është në Sofie dhe studion për letërsi. Në librin e antologjisë ishte edhe një vepër e Jakovit dhe unë e kisha si një krenari që nga Fieri kishte një njeri që shkruante dhe që ne mund të bënim si ai. Por qëlloi që Jakovi erdhi në gjimnazin e Shkodrës ku ishte edhe shkolla e jonë dhe në atë kohë ai drejtonte në gazetën e rinisë një faqe të brendëshme që quhej “Tribuna e Letrarëve të Rinj”. Ky ishte dhe qëllimi i ardhjes së tij që të gjente letrarë të rinj, t’i orientonte, t’i nxiste, t’i ftonte dhe unë pata rastin që ta takoja Jakovin dhe të bisedoja dhe kështu I dhashë atij një tregim që e kisha shkruar, por që nuk dija si ta nisja për botim. Tregimi titullohej “Subash Pallamari” dhe Jakovi e mori dhe kur erdhi rradha e botoi dhe kështu më dha mua mundësinë që unë të vija në rrethin e letrarëve të rinj të Republikës dhe kjo ishte një gjë e madhe që vija nga Fieri (atëherë kisha filluar punën), vija në Tiranë në një seminar letrar, ishte një gjë e madhe. Ishte sikur vije në akademinë e shkencave, ishte si surprizë për moshën time dhe të shokëve të mi, ishte një arritje, një promovim, një nxitje për t’u marrë me letërsi. Kështu nga viti në vit nisa të botoj tregime dhe bëra gati disa materiale dhe botova pastaj librat e parë. Dhe libri i parë është ky, ” Kërrabat dhe Bilbili”, janë disa tregime me episode nga jeta e fëmijëve, pak edhe e fëminisë sime me shokë por edhe nga jeta e punës pedagogjike që kisha nisur të bëja dhe kështu doli ky libër dhe më dha kurajo që të merresha edhe më shumë me letërsi. Gjithashtu mbaja mend edhe piktorët ilustrues dhe për librat e mi të parë kanë qenë Dolli Gjinali, një grua shumë serioze dhe artiste në penel dhe Safo Marko… Kjo ishte e jashtëzakonshme dhe prej saj kam shumë libra të ilustruar se ka rëndësi edhe ilustrimi pasi u jep jetë shkrimeve, sidomos për moshat e vogla pasi duan që t’i kenë sa më të gjalla, sa më të dukshme, sa më konkrete. Në vazhdim të letërsisë për të vegjël mund t’ju tregoja edhe për një tjetër libër të ilustruar po nga Dolli Gjinali që titullohet “Anës Detit”. Tregon për një lodër të fëmijëve në bregdet, një lodër që për të vegjlit është punë dhe sipas ilustrimit të piktores fëmijët bëjnë lodrën e tyre. Janë në Gjirin e Vlorës dhe imitojnë marinarët. Bëjnë një gji deti, bëjnë ishullin e Sazanit, bëjnë një varkë prej kartoni dhe ashtu si marinarët bëjnë stërvitje dhe duan të qëllojnë dhe bëjnë një top vetë (top prej lodre natyrisht), marrin një trung shtogu e çpojnë pasi ai ka palcë të madhe, e mbushin me ujë dhe i vendosin një shtupë me një copë rrobë dhe duke e shtytur atë me mistriçen e misrit ajo kërcet dhe bëhet si predhë dhe qëllon anijen dhe kështu që fëmijët edhe lozin, zbaviteshin, argëtoheshin me lodrat e tyre ose edukoheshin nëpërmjet argëtimit.
AM:- Pak a shumë duket se janë edhe përvoja të fëmijërisë suaj këto që jeni munduar t’i shkruani?
Aristotel Mici:- Pra janë kështu, lodra dhe pamje si imitim i jetës të të mëdhenjve. Pra lodra si imitim i më të mëdhenjve i jep atyre edukim pasi përfytyrojnë punët, artet dhe jetojnë me botën e më të mëdhenjve. Jo vetëm lodër për lodër, por edhe një imitim dhe aftësim për punë, në drejtim të punës. Gjithnjë në letërsinë për fëmijë unë pata edhe botime të tjera. Një nga ata me ilustrim të bukur është “Ariu i Pyllit të Madh”.
Në vazhdim të këtyre punëve unë kisha dhe një libër tjetër që ka të bëjë me një legjendë shumë interesanteshumë prekëse dhe që nuk është trajtuar sa duhet. Një legjendë e vjetër sikur mund të jetë Kënga e Dhoqinës ose Legjenda e Kalasë së Shkodrës. Kjo nuk ka ndonjë epizëm të madh në sy të parë, por ka anën ekonomike si legjendë. Unë këtë e dëgjova rastësisht nga goja e nënës time. Isha ende i vogël dhe pranë shtëpisë kishim një akacie të madhe ku shpesh vinte dhe këndonte një zog… “këndon me zë njeriu” GJON! Pra zogu cicëronte dhe dukej sikur thërriste me zë të trishtuar njeriu: Gjon!… Gjon!
Dhe më kujtohet nëna që më thoshte se ky është zogu Gjon që kërkon të vëllanë…
(Përkushtimi autorit; Kujtimit të nënës sime, nga goja e së cilës dëgjova aq rrëfime e fjalë të urta të ligjërimit popullor).
Po si e kërkon të vëllanë?,… mbaj mend që e pyesja.
Nëna nis të më tregojë historinë.
“Ishin barinj në mal Gjoni dhe Gjini. Njëri punonte tokën dhe ngjitej herë-herë në mal. Ai që ishte në mal kishte mbledhur shumë lesh nga bagëtitë dhe kishte biseduar me disa tregtar që ta shiste leshin. Kur vëllai që merrej me bujqësi ngjitet në mal dhe e dëgjoi këtë gjë, i thotë vëllait që kishte grumbulluar leshin që të mos nxitoj e ta shiste këtu, por të shkonin në qytet për më shumë para. Ai nuk bie dakord nga meraku se malli do t’i humbiste rrugës e do të duhej shumë kohë. Në punë e sipër duke mbledhur pjesët e fundit të leshit për ta futur në thes, vëllezërit po vazhdonin të fjaloseshin se do të ishte më mirë për ta çuar në qytet dhe të mos e shisnin këtu në mal e ta humbnin djersën e për ta shitur sa për një copë bukë,… duhet ta pleqërojmë këtë punë ngulte këmbë vëllai që merrej me bujqësi. Ndërsa vëllai tjetër e kishte mendjen e ndarë. Ata ishin kapur prej thesi dhe po kundërshtonin dhe pa pritur vëllai i malit rrëshqet nga vesa e barit nën opinga dhe koka i goditi në gërshërë. Maja e gërshërëve që qethnin dhëntë ju ngul në kokë, ai ra, humbi ndjenjat, u bë keq dhe vdiq. Gjini vëllai që merrej me bujqësi u bë keq dhe nisi të thërriste: – Ç’bëra kështu o vëlla!…
Ndërkohë Gjoni i pajetë, kthehet në shpend. Qimet ju bënë pendë, u bënë krah dhe fluturoi. Gjini tani i dëshpëruar kthehet dhe ai në shpend dhe ikte me fluturim edhe ai që të kërkonte të vëllanë. Thërriste Gjonin, por nuk e gjente. Nga një pyll në tjetrin ai thërriste Gjon,…Gjon,… por Gjon nuk kishte. (Aristoteli ndërpret legjendën mes zërit të pikëlluar dhe syve të përlotur me mjaft emocion). Më tej vazhdon rrëfimin e mbetur të nënës:-“Motra e vetme ishte bërë merak përse nuk po vinin vëllezërit… ku janë vëllezërit dhe ngeli dhe ajo në pyll duke kërkuar.
-Ku shkuat o vëllezër!… Ku jeni!… Kuu!… Ku !… dhe nuk mundi të jetonte më. Bëri si Gjini edhe aj. Sapo vuri majën e gërshërës tek gjiri, ju ngjeth kraharori dhe i gjithë trupi u mbulua me pendë. Gishtat ju kthyen në flatra dhe thotë :-Ku, ku, ku ini. Dhe motra Mara fillon të thërrasë:-” Ku… ku!,… Ku…ku jeni!”, dhe kështu ajo u kthye në qyqe.
AM:- …duken si dy simbolika këta zëra, zogjsh?!
Aristotel Mici:- Po të Gjonit dhe të Gjinit si dhe të qyqes, motrës së tyre. Kjo legjendë është shumë e vjetër. Motra kërkon për vëllezërit që si ka dhe kthehet në qyqe duke thirrur Ku…ku (në një kërkim të përjetshëm), por kjo si legjendë duket se shpjegohet vetëm në gjuhën shqipe. Pra një rastësi që këta shpendë flasin sikur të jenë shqiptar. Flasin në gjuhën shqipe… Gjon dhe Ku…ku!
AM:- Pra kaq e ngjizur duket se është legjenda me këto dy fakte?
Aristotel Mici:– Po!…por ka edhe idenë brenda që lakmia për pasuri të çon në drama të tilla që jeta i ka. Ose ideja e mosmarrveshjes, nxitimi dhe ngutja.
AM:– Kur është kaq e vjetër dhe biblike sa thoni juve, përse duhet të jetë kjo sakrificë?
Aristotel Mici:- Po dashuria për vëllanë, dashuria për motrën… Unë thashë që është gati biblike duke u nisur thjeshtë nga emri që Gjon-it ne nuk i themi Jan ose Ivan, por i themi në gjuhën shqipe Gjon. Kjo është një gjë e bukur që e kemi origjinale. Më kujtohet një rast kur një historian (zviceran apo austriak), O J Schmitt, që të atin e Skënderbeut e quante Ivan… dhe unë sapo lexova variantin e tij solla këtë legjendë si shembull. Ai e ka devijuar historinë aq shumë sa që edhe atë që është legjendare shqiptare na e kthen në sllave. Pra nuk i thotë Gjon babait të Skënderbeut , por i thotë Ivan.
AM:- Në kohën që juve e keni shkruar këtë keni qenë më i ri, por edhe tani keni emocion kur e shprehni?
Aristotel Mici:- Nuk isha fare i ri,…por kisha një nostalgji për nënën, për fjalët e saj, për rrëfimin që më bëhej dhe kjo sikur më dha krah që të shkruaja dhe ta fusja edhe në letërsi. Kjo legjendë është e vjetër, biblike në kohë dhe kur këtij zogu shqiptarët i thërrisnin Gjon. Dhe po ta përkthejmë në gjuhë të huaja Gjoni në greqisht thirret Jan. Kurse ne kemi vetëm një Gjon të njohur. Si p.sh Shën Gjoni në Elbasan… Në vendet sllave thirret Ivan, italianët e kanë Giovani (Xhovani), anglezët e kanë John (Xhon), kurse ne e kemi Gjon. Është shumë e vjetër, pra duket sikur nuk është marrë nga bibla, por është marrë nga gjuha e lashtë iliro-pellazgjike. Dhe në rastin e librit, Safo Marko ka bërë një punë shumë të mirë duke u dhënë jetë këtyre personazheve, i ka bërë si legjendarë…
Vazhdimin e këtyre punimeve kur erdha këtu në Amerikë nisa një libër të ri, por me subjektet që kisha trajtuar më përpara dhe e titullova “Gardalina në Fole” ku janë disa shkrime me karakter fabulistik. Ku midis tyre mund të përmend “Harabeli dhe zogjtë shtegtarë”. Harabeli është shpend dimri dhe i qendrueshëm në Shqipëri, në vendet përreth sikur edhe këtu. Kur vjen vjeshta ikin zogjtë shtegtarë. Dhe kështu dallëndyshja i thotë harabelit:-Çfarë pret?… Erdhi dimri dhe duhet të ikim,… ti je dhe i vogël.
-Jo unë nuk iki, bëj folenë time dhe jam ngrohtë, ja kthen harabeli.
-Eja të ikim, edhe “bilbil gjyzari”, ai këngëtari i madh po ikën.
Po kështu edhe lejlekët i thonë se po vjen vjeshta dhe dimri mos rri këtu. Por harabeli u përgjigjej se nuk do të lëvizte dhe se kishte vendin e tij këtu. :- Jam i mësuar dhe janë trevat e mia këto, u thoshte lejlekëve kur e pyesnin që të largohej.
-“Mos thuaj kështu se ne të kemi parë që e ke lënë vendlindjen dhe ke ikur prej këtu. Të kemi parë tek pije ujë lart në veri në luginat e Drinit të Zi dhe Drinit të Bardhë”, i thanë lejlekët.
-Jo! – i thotë harabeli:- atje unë kam kushërinjtë, kam vëllezërit unë nuk e lash atdheun….
Këtë e shkrova në një kohë kur filloi të zgjohej mendimi i bashkim-vllazërimit me Kosovën, kur ishte një ide që Kosova të bëhej Republikë dhe ideja që jemi vëllezer të një gjaku dhe në mënyrë alegorike të jepja idenë nëpërmjet harabelit , nuk e lemë atdheun, trojet tona dhe këto troje bashkë me gjuhën dhe të jemi të bashkuar. Por ishte një kohë (fillimi i viteve ’80-të), kur mund të flitej vetëm në mënyrë simbolike, sepse nuk mund të flitej hapur për Kosovën dhe do të ngrihej pala kundërshtare që nuk donte të dëgjonte për Shqipërinë e Madhe. Pra idenë e trojeve dhe të një gjuhe mundshe ta kapërceje vetëm figurativisht me idenë e shpendëve shtegtarë, si për të dhënë imazhin e vllazërimit me Kosovën.
AM:- Fëmijëria juaj dhe mosha e rinisë a kanë pasur ndikim në prurjet tuaja të krijimtarisë?
Aristotel Mici:- Njeriu reflekton gjithnjë dhe fëmijëria bëhet gjithnjë një arsenal reflektimi, edhe nostalgjia, shpjegimi i fenomeneve, por tek rasti im edhe dëshira për të sjellë para lexuesve të vegjël modele imitimi dhe edukimi. Shumë nga lodrat e mija janë kthyer në subjekte letrare. Më kujtohet p.sh loja me “Turra”. Është një kockë qengji që vihet në shami dhe mbahej e fshehur deri sa të gjindej në lojë e sipër. Kështu kur isha në Apoloni, më treguan se ishte gjetur një varr fëmije ku gjindej edhe një kocka e gjurit të qengjit. Dhe më kujtohet t’i them arkeologut që familja paska qenë e varfër.
-Jo!… m’u përgjigj arkeologu:- nuk ka qenë i varfër, por ishte zakon që në varr shoqëroheshin e dhe lodrat e fëmijërisë si për t’i patur ato me vete. Pra familja i dha atë kockën lodër që fëmija të lozte me turra edhe në parajsë. Mua m’u kujtua loja me turra që kisha bërë vetë dikur. Pra një lodër e trashëguar, që nga koha e Ilirëve në një varr në Apoloni. Domethënë me anë të etnografisë shikojmë që ruhet identiteti ose mbrohet ai.
(Kërrabat me bilbil)… Ky është libri i parë pas shumë botimeve që kisha bërë në gazetat dhe revistat e kohës që ishin për të vegjël dhe disa nga më të mirat prej tyre i grumbullova dhe i çova në shtëpinë botuese në vitin 1966
AM:- Përmbajtja e të cilit është ?
Aristotel Mici:- Janë subjekte të ndryshme nga jeta e fëmijëve dhe nga jeta e tyre, nga punët e tyre si p.sh; në një vend tregohet se si ata bëhen edhe gjahtarë, …
AM:– pra “Kërrabat me Bilbil”, “Anës Detit”, “Ariu i Pyllit të Madh” e të tjera botime janë tregime, përralla fabula dhe novela për fëmijë ku në to lehtësisht nxirren anë edukative, aftësi dhe shprehi pune, njohja dhe të çmuarit e natyrës, vlera e lirisë dhe pavarësisë, histori dhe gojëdhëna popullore të 100 viteve më parë si p.sh tregimi “Shiti kanë dhe bleu Dogranë” në botimin “Lulet e Pyllit” (viti, 1977), ku flitet për hakmarrjen, por edhe grimca jete me humor nga bëmat e “Pazarit të Roskovecit”, ku Aristoteli tregon:
– Dograja është një lloj arme e hershme. Ky është një subjekt i mbështetur në një ngjarje pak a shumë reale. Unë nuk e dija këtë, por e mësova nga ca miq dhe shokë që më ftuan në Roskovec. Duke pirë kafenë ata më tregonin nga historitë e Roskovecit, gjëra interesante që nuk i kisha dëgjuar. Se si në Roskovec shitej pazari midis dy agallarëve. Kur nuk e blije dot pazarin atje ishte një garë tjetër, panairi i njohur për qendrat bujqësore e blegtorale, pra edhe panairi shitej dhe shihej se kush mund ta blinte. Si një ngjarje të re që e mësova aty ishte një këngë e atyre anëve. Kënga thoshte për një trim fshati, një kaçak që kishte blerë dogranë:
Haet Hyseni me aganë
Shiti kanë, mori dogranë.
Shiti lopën për gjerdanë
Pyjeve merr nishanë
Mësonte synë për Ali aganë…
Kjo me pak fjalë përbën thelbin e konfliktit. Kjo kishte një të vërtetë, ishte një ngjarje dhe kënga këndohej dhe mbi këtë subjekt u ngrit novela “Shiti kanë dhe bleu Dogranë”.
AM:- Po shprehja që ju përmendët bleu pazarin, çfarë ishte?
Aristotel Mici:- Blerja e pazarit ishte pjesë e konfliktit. Zakonisht dy agallar që kërkonin ta blinin pazarin. Kështu kuptohet, pazari bëhesh pronë e atij që e blinte dhe ai merrte taksat gjatë vitit. Ai mund t’i jepte edhe bashkisë, por ai mblidhte taksa dhe kujdesej për pazarin, blinte truallin dhe paguante njerëzit që kujdeseshin për të. Pra pazari i gjësë së gjallë ishte i caktuar. Ka edhe diçka tjetër që desha ta përmend pa u zgjatur ishte se sherret në Roskovec bëheshin ditën e pazarit. Atje ishte pikërisht vendi. Pazari ishte “altoparlanti”. Nuk kishte radio, telefon apo të tjera. Kur ndodhte një ngjarje ajo me doemos duhej të ndodhte në Pazar me qëllim që të shpërndahej lajmi. Pra aty ndodheshin të gjithë dhe në Roskovec bëheshin shumë rrahje. Rrihej fisi Gjonaj me Vranarët p.sh, sherri do të fillonte në orën e caktuar dhe të tërë “tifozët” mblidheshin.
AM:- Më duket se bëmat e Roskovecit janë me emër?
Aristotel Mici:- Pasi fillonte sherri, ata që shisin mollë dardha, fiq apo çfarëdo që të ishin iknin me vrap pasi fluturonte shkopi dhe çomaga. Iknin pasi mund të bëheshe viktimë. Kjo ikje bënte rrëmujën dhe zhurmën dhe prandaj ka mbetur thënia Pazari i Roskovecit… pazari prishej. Rrëmujë, unë e kisha dëgjuar këtë krahasim, por kuptimin nuk e dija. Ndaj duke pirë kafenë me këta miq të mi, edhe këtë e mësova dhe në këtë rast I përfshiva në subjektin e novelës. Në vitin 1970 e dëgjova unë, por kjo ka qenë rreth 100 vite më parë kur tek ne nuk kishte radio, 1920-1930.
AM:- Pra mbeti mesa duket ajo, që nëse do sherr mund të shkosh në Roskovec.
Aristotel Mici:- Ishte një zbavitje… Kush fituan?… Fituan ata pasi kishin më shumë djem apo më shumë shkopinj, pra si për të treguar trimëri më shumë. Ishte një duel dhe nuk thuhej po vriten, por po rrihen. Ose do të rrihen filanët.
AM:- Veprimtaritë e bashkësisë shqiptare këtu në Uster juve i keni ndjekur, keni qenë pjesëmarrës dhe shpesh orator në to. Çfarë mendoni dhe se çfarë do t’i vlente më shumë atyre?
Aristotel Mici:- Shqiptarët në qytete të ndryshme kanë krijuar shoqata. Edhe në Uster kur unë jetoja aty ca kohë përpara, ishte një shoqatë e karakterit kulturor-patriotik që promovonte ngjarje nga e kaluara patriotike shqiptare dhe në mënyrë të veçantë e përkujtonte dhe mbase vazhdon të përkujtojë, “Ditën e Pavarësisë”, 28 Nëntorin ku ku pjesmarrësit në këto veprimtari dhe mbrëmje ngrinin flamurin dhe këndonin e festonin sëbashku. Në këto raste jam ftuar dhe kam pasur rastin të komentoj ose të rrëfej nga e kaluara patriotike dhe ditës së flamurit. Rëndësinë historike të 28 Nëntorit, përse ka një vlerë të dyfishtë historike dhe simbolike sepse është jo vetëm 28 Nëntori i vitit 1912, por është edhe 28 Nëntori i Skënderbeut i vitit 1443 kur ai e ngriti flamurin në kështjellën e Krujës. Kjo është një rastësi e bukur dhe unë sa herë që më është dhënë rasti të shprehem për Skënderbeun dhe 28 Nëntorin e theksoja këtë gjë. Një ëndërr shekullore që u realizua në një ditë simbolike. Këtu ne flisnim për historinë e flamurit dhe ne këtë rast përse flamuri ynë është i veçante në historinë e popujve të Evropës. Siç thoshte Eqerem Bej Vlora; “Historia e tij tretet në mugëtirën e kohës, e shekujve”, e cila fillon që me kohët iliro-pellazgjke, në mesjetë para Skënderbeut, në kohën e Skënderbeut, në luftën e rezistencës për pavarësi, deri në çetat kryengritëse dhe më 1912-ën. Pra ka plot detaje që vërtetojnë që flamuri ynë është shumë i vjetër dhe ajo që është e rëndësishme është se ky flamur është përdorur si simbol kombëtar për unitet dhe jo për të bërë agresion në asnjë vend te botës. Kjo është specifike e tij. Ose në një rast kam treguar ngjashmërinë midis himnit tonë dhe himnit të Amerikës, të cilin e kam ilustruar në një libër “Himni i flamurit simbol mbarëkombëtar”. Ky libër u botua më 2012, në vigjilje të festës së pavarësisë (100 vjetorit të shpalljes së pavarësisë), 28 Nëntorit. Libri tregon jo vetëm historinë e flamurit, por edhe sakrificat qe ka bërë himni që i kushtohet flamurit. Flamuri ka historinë e vet, se si ai është mbajtur gjatë shekujve. Po ky flamur ka dhe himnin e vet që është specifik për ne si komb, si shqiptar. Këtë e thotë Lazgush Poradeci; “…është i vetmi rast në botë që një simbol kombëtar i kushtohet një simboli tjetër kombëtar”. Për këtë ide të Lasgushit që është një realitet historik unë kam bërë dy libra njëri pas tjetrit ; “Himni i flamurit simbol mbarëkombëtar” dhe “Prejardhja e emrit shqiptar”, që është i lidhur ngushtë me emblemën e flamurit. Kur flasim për himnin kombëtar, që është mbare kombëtar sepse te drejtën e tij e gëzojnë shqiptarët jashtë kufijve të Republikës së Shqipërisë; në Mal të Zi, Kosovë, Maqedoni, Çamëri, në arbëreshët e Italisë dhe kudo ku ka emigrantë shqiptar nëpër vende të ndryshme të botës u njihet e drejta e himnit kombëtar. Himni ka historinë e tij të lindjes dhe të formimit. Në një artikull ne gazete, në ribotimin e Diellit (vitin 2009), unë kam shkruar se si u shkrua dhe si u këndua himni ynë. Nga një dekadë në tjetrën himni është kënduar me krenari dhe madhështi nga shqiptaret kudo që janë dhe sikur ky himn i bashkon, i vëllazëron dhe i miqëson. Është një hallkë që i bashkon dhe kudo që janë i bën të ndjehen vëllezër. Mirëpo himni në vetvete si këngë dhe si poezi ka pasur përpjekjet e veta sepse ka qenë i detyruar t’u rezistojë vështirësive që dilnin nga individë ose grupe të veçanta shoqërore që nuk e deshnin,… deshnin ta zëvendësonin. Gjithnjë janë bërë fushata kundër himnit kombëtar dhe ai ka qenë i vetëm. Ka pasur kundër qeveritë dhe të gjitha qeveritë kanë dashur ta ndryshojnë. Në vitet ’30-të, më pas në kohën e pushtimit fashist, në kohën e gjermanëve, në kohën e diktaturës u bënë përpjekje për ta ndryshuar, madje dhe tani gati dhjetë vite më parë u bë gati një kryqëzatë kundër himnit dhe të gjitha qeveritë ishin në mbrojtje të idesë së ndryshimit të himnit. Kohët e fundit edhe avokati i popullit u shpreh për disa ndryshime. Unë personalisht kam bërë disa shkrime në mbrojtje të himnit dhe librin e kam shkruar me këtë qëllim.
AM:- Vërejmë që edhe këto kohë pjesa e fundit ka mbetur e cunguar, strofa e fundit nuk këndohet edhe në veprimtaritë zyrtare që zhvillohen.
Aristotel Mici:- Në kohë të monizmit u hoq strofa që bënte fjalë për zotin;
Se zoti vetë e tha me gojë,
Që kombe shuhen përmbi dhè
Po Shqipëria do të rrojë,
Për të, për të luftojmë ne.
Pra strofa që ka shprehjen dhe fjalën zot u hoq.
AM:- Po ta vëmë re është se edhe muzika mbetet jashtë(!).
Aristotel Mici:- Në të vërtetë ka rregulla për këndimin e himnit sipas rasteve dhe në bazë të kohës (minuta apo sekonda), por himni arriti të qëndrojë dhe i mposhti të gjitha qeveritë dhe shpresoj që shqiptarët sot,… sot e nga mot të jenë të bashkuar rreth zërit të tij kudo që janë dhe të betohen për flamur.
AM:- Unë kujtoj 100 vjetorin në Uster ku u këndua për herë të parë dhe i plotë. Por më pëlqen vlerësimi juaj që, himni i mposhti të gjitha qeveritë.
Aristotel Mici:- Po i mposhti të gjitha qeveritë.
AM:- Po shpjegimi mbi dy simbolikat që ju shpreheni si qëndron?
Aristotel Mici:- …Lasgushi e thotë këtë. E gjithë bota ka flamujt e saj, flamuri është simbol. Them në një vend se ky himn përsa kohë shoqëroi Ditën e Pavarësisë, 28 Nëntorin e 12-ës, ai mori bekimin e kuvendarëve dhe të Ismail Qemalit. Ky himn nuk u krijua atë ditë. Ai nisi më 1908 në Bukuresht ku e këndoi Shoqëria Shqiptare e Bukureshtit dhe e nisën për në atdhe me Hil Mosin. Ai thotë Lasgushi, ishte poet dhe që kishte aftësi muzikore e pruri në Korçë dhe Kori i Korçës e këndoi në po atë vit (1908). Ai u mësua nga njerëz të ndryshëm dhe u këndua në male për katër vjet dhe pasi u këndua në disa vende si male, dasma apo vende ku kishte bashkësi shqiptare himni u këndua edhe në kuvendin e Vlorës. Shumë nga kuvendarët kishin qenë në Bukuresht ishin në kontakt me këtë muzikë dhe arritën ta këndojnë eta deklarojnë himn kombëtar. Kjo ka një përngjasim me himin e SHBA-së ku në Amerikë është një ngjashmëri kronikale historike. U këndua në popull dhe pastaj u vendos zyrtarisht si himn kombëtar.
Francis Scott Key ishte një luftëtar në vitin 1812 kundër kolonizatorëve anglez dhe në fushëbetejë brenda një nate u shkëmbyen mijëra gjyle. Francis Key qëndronte i strukur gjatë kësaj breshërie gjylesh dhe po priste se çfarë do të ndodhte kur të gdhinte… A do të kishte rënë fortesa që mbante flamurin, apo jo(!). Në mëngjes ai vuri re se flamuri qëndronte aty, valëvitej dhe ndriste dhe nga ky gëzim ai desh të këndonte, por ku duhej ta gjente muzikën dhe poezinë dhe atij ju kujtua kënga e Anakreontit në parajsë dhe e këndoi atë. Mirëpo këtë melodi e këndoi me një poezi (tekst) që u bë vetë nga ai dhe kështu pas tij u këndua dhe u përcoll nga të tjerë dhe për më shumë se 1100 vite kjo këngë këndohej në popull. U desh viti 1931 që presidenti Herbert Hoover ta deklaronte këtë këngë himn kombëtar. Pra jetoi në popull disa dekada dhe pastaj u bë himn kombëtar. Këtë detaj për himnin e Amerikës unë e kam vendosur në librin “Himni i Flamurit simbol mbarëkombëtar” për të treguar se ka një ngjashmëri dhe që muzika e himnit të Amerikës ka prejardhjen nga një muzikë angleze, por ata nuk e ndryshojnë. Kështu edhe himni ynë ka një muzikë ka një muzikë rumune dhe që ne nuk e kemi ndryshuar dhe nuk do ta ndryshojmë. Pra ka një ngjashmëri ku huazohen kulturat, por që kanë marrë vlerë simbolike. Në SHBA njerëzit janë të çliruar nga ndjenja e nacionalizmit të ngushtë prandaj nuk u bën përshtypje. Ata mbajnë Kambanën e Lirisë (Liberty Bell), rreth 900 kg dhe gjuhëza e saj 22 kg ajo është çarë gjatë një funerali dhe ka mbetur simbolike. Nuk mund ta bëjë atë efekt emocional një tjetër kambanë qoftë më e madhe apo edhe më e bukur. Pra brenda tyre gjendet simboli historik, pra kështu edhe himni ynë ai ka vlerë simbolike dhe historike dhe një tjetër himn nuk mund ta zëvendësojë dot atë sado i bukur që të jetë pasi nuk do të ketë këtë ngjyrim historik. Ideja është se Spiro Ilo dhe dikush tjetër e kanë prurë flmurin si material nga amerika, si model dhe pastaj sipas rrëfimeve qëndistarja Marigo i ka dhënë formën e kompletuar. Janë dy simbolet më të rëndësishme që kemi ne bashkë me gjuhën që na dallojnë. Një model flamuri e ka sjellë edhe një delegacion i arbëreshëve të italisë me Terenc Toçin në vitin 1911(më11 Prill), dhe e kanë ngritur atë përkohësisht. Këtë model të flamurit me shqiponjën dykrenore Faik Konica e vendosi si emblemë të gazetës së tij Albania. Shqiptarët me emblemën e flamurit të tyre shpjegojnë edhe prejardhjen e emrit. Një nga hipotezat është ideja se emri shqiptar vjen nga emblema e flamurit sepse ky simbol është që në kohët pellazgjike, e tregon Straboni, e përmend Pirroja i Epirit si dhe shumë dijetarë të tjerë e konfirmojnë praninë e shqiponjës si simbol të vazhdueshëm në egzistencën e kombit shqiptar para dhe pas pushtimit turk. Gjatë kohës së luftërave kundër pushtuesve otoman ka dokumente që e dëshmojnë këtë si Barleti që shkruan në librin e tij se shqiptarët mbajnë në duart dhe gjokset e tyre flamurin me shqiponjën dy krenore. Kaq është e vërtetë kjo aq sa ne varre kjo është e dokumentuar. Nipi i Skënderbeut Konstandin Kastrioti është varrosur në një kishë të Napolit, varri i të cilit ka një rrasë ku është e gdhendur shqiponja me dy krerë. Ky është simboli i flamurit dhe një dokument i padiskutueshëm ashtu siç është dhe ai i Gjon Muzakës në një tjetër kishë në Italinë e jugut, pra një varr i mbuluar me një pllakë ku është gdhendur shqiponja dy krenore. Ndërsa në kishën e San Sebastianit në Venecia piktori italian Paolo Veroneze ka vizatuar një afresk, pikturë murale ku paraqitet një grup njerzish ku njëri prej tyre ka në këmishë emblemën e flamurit shqiptar. Këmisha e kuqe me një shqiponjë dykrenore. Ajo ndodhet atje edhe sot e kësaj dite dhe përbën një dëshmi të vazhdimësisë në shekuj të emblemës së flamurit. Shumë dijetarë kanë idenë që emblema e flamurit është arsyeja që shqiptarët e quajnë veten shqiptar. Në këtë libër kam disa autorë që e mbrojnë këtë ide si; Robert Anxheli, Barleti, Edit Durham, R. Kaplan, Gjon Muzaka, Lucia Nadin, Plutarku. Pashko Vasa, Naim Frashëri, Abaz Ermenji dhe të gjithë janë të këtij mendimi që shqiptarët e kanë këtë emër nga emblema e flamurit të tyre. Ndërsa rreth viteve 1400 në Venecia ndodhen “Statutet e Shkodrës” që është zbuluar
nga studjuesja Lucia Nadin. Në arkivat e atjeshme tregohet se shqiptarët e Shkodrës kishin një lloj kushtetute të tyre dhe në kapakun e këtij dokumenti ajo tregon se është shqiponja dykrenare dhe prandaj shprehet ajo se ky është vendi i shqiponjave dhe dëshmonte se ky qytet qeverisej me kushtetutë. Ishte një dokument që tregonte se si mbrohet prona, si vihet në gjyq, si bëhet ndarja e një çifti, sherret kur ndodhnin, leja e kalimit natën, ku do të hidheshin plehërat pra këto janë punë dhe rregulla që njerzit janë të detyruar t’i zbatojnë.
AM:- A është botuar në shqip?
Aristotel Mici:- Po. Unë e kam përfshirë në këtë libër Lucia Nadinin. Pra ne japim idenë që flamuri ynë është një simbol mbarëkombëtar që ka egzistuar në shekuj dhe që për të ka dëshmi të cilat fillojnë në kohët pellazgjike, koha e Pirros, e Plutarkut,… ( Plutarku tregonte se kur ushtarët e lavëronin Pirron që i udhëhiqte në beteja se ai ishte një shqiponjë, ai u përgjigjej:” Kur juve ini flatrat që më ngrini mua lart si të mos jem unë një shqiponjë”). Edhe Pashko Vasa këtë ide mbron. Shqiptarët quhen kështu nga simboli i shqiponjës. Këtë e pranon edhe Abaz Ermenji në librin e tij “Vendi i Skënderbeut në histori”, apo Naim Frashëri në poezinë e tij. Ne na thonë kështu sepse mbajmë shpendin e shqipes dhe kërkojmë të ecim përpara si ajo. Pra ka shumë dëshmi. Familjet e Muzakajve dhe të Kastiotëve e kishin këtë simbol aq sa kur u detyruan të iknin e morën me vete flamurin madje dhe në varret e tyre e vendosnin këtë simbol. Kam tek po ky libër nja dy kumtesa njëra prej të cilave titullohet “Mesazhi i Gjon Muzakës për principatën e tij dhe Skënderbeun” (Memorje). Është dokumenti i dytë pas atij të Skënderbeut që e njihte nga afër atë pasi ishte i biri i Gjin Muzakës (mbesa e të cilit Andronika e fisit të Aranitasve, bija e Maries motrës së Gjinit) Donika u bë gruaja e Gjergj Kastriotit. Pra ishte kushërira e parë e Gjonit dhe këto dëshmi janë të jetuara nga një njeri i afërt, bile që ka luftuar me Skënderbeun pasi i vdiq i ati. Gjon Muzaka u vendos më pas në Napoli dhe aty bëri pemën e familjes së Muzakajve dhe flet gjithashtu për mbretërinë e Skënderbeut, luftërat dhe aftësitë e tij, tregon edhe për ndonjë dobësi dhe kjo e bën siç thotë F.S Noli më të besueshëm dhe është realist pasi bën edhe vërejtje. Një tjetër kumtesë është “Shtegëtimi i armëve të Skënderbeut” për të cilin mora shkas nga një vjershë e Naim Frashërit kur vizitoi Muzeun e Belvederes në Vjenë;
Lum ti moj Shqipëri thashë
Armët e Tij kur i pashë
Në Belvedere në Vjenë
Sikur pashë Skënderbenë.
Dhe historia e mëvonshme tregon se si ikën dhe shtegtuan armët. Ishte Donika Kastrioti që kur iku mes gjërave më të rëndësishme që mori ishin dhe armët e Skënderbeut. As ajo dhe as i biri nuk i shitën. Historia më vonë tregon se ato i shiti një mbesë e cila ishte e zhytur në borxhe me vlerën e tregut të armëve antike. Blerësit ishin amatorë ndërsa i biri i perandorit të Austrisë (princi i Tirolit) i bleu ato përfundimisht për t’u vendosur në Belvedere në Vjenë ku janë edhe sot.
(fundi i pjesës së parë)
Nje interviste mbresëlënëse e mikut tim te mire Aristotel Mici.
Mësuesi qe me ka frymëzuar qe ne gjimnaz.
Njohjes I mire dhe studiues I historise se letërsisë Shqipe, prejardhjes se gjuhes e flamurit
Kjo interviste e Ardian Murraj-t per shkrimtarin dhe studjuesin Aristotel Mici tregon jeten e gjate plot perpjekje te Zotit Mici, gje per te cilen duhen pergezuar qe te dy. Por ne pjesen e dyte ka perseritje teksti nga pjesa e pare (ardhja ne Amerike dhe perpjekjet per ambjentim e shkollim ketu, etj). Nderkohe me beri pershtypje shkrehja se flamuri yne kombetar dhe hymni i flamurit jane simbole mbarekombetare si ne Shqiperi, Mal te Zi, Kosove, Maqedoni dhe ne Cameri. Mosnjohja e faktit se Republika e Kosoves ka flamunrin e vet dhe permendja e Maqedonise jo me emrin e ri Maqedoni e Veriut, tregojne se materiali ka qene i pergatitur shume vjet me pare dhe Z. Mici nuk e ka perditesuar me te dhenat e sotme, por ia ka dhene Z. Murraj i cili per te luejtur rolin e gazetarit e ka plotesuar me pyetje tekstin e shkruar si biografi dhe i ka dhene formen e intervistes. Po te ishin bere pyetjet disa dite ose jave para dates se botimit (6 June 2021) dhe po te ishin dhene pergjigjet vetem disa dite a jave para botimit te kesaj interviste, nuk kishte si t’u shpetonin te dy ketyre njerezve te penes keto gabime…