Si në shumë rrugë në pjesët etnikisht të përziera të Maqedonisë, Tode Mendol në qytetin verior të Kumanovës ka dy emra jozyrtarë. Shqiptarët etnikë e quajnë atë “Rruga e Trimave”. Të tjerët, “Rruga e Çmendur”.
Herët në mëngjesin e 9 majit 2015, ajo u bë zonë lufte.
“Të shtënat filluan kur ne po luteshim,” rikujton Eljesa Mahmudi, imam në Xhaminë e Re e cila i shërben rrugës me banorë më së shumti shqiptarë. “Ne nuk e dinim se çfarë po ndodhte.”
Në cepin e rrugës Pero Ilievski, një shpërthim zgjoi nga gjumi Ramadan Baftiun, një shofer taksie me kohë të pjesshme. Rrugica e ngushtë pa krye ishte përplot me policë të armatosur me kallashnikovë.
“Unë u fsheha në bodrum për 14 orë ndërkohë që jashtë ndodhte gjithçka,” tha ai.
Përgjatë dy ditëve të pasuan, njësi të njësisë antiterroriste të policisë Maqedone, rrethuan 39 shqiptarë të armatosur të fshehur në tre shtëpi të marra me qira në rrugën Pero Ilievski.
Të veshur me rroba ushtarake dhe me jelekë antiplumb, sulmuan shtëpinë e Nezir Murtezit, një pensionist që jetonte dy dyer larg shtëpive të rrethuara.
“Policia hapi zjarr nga tarraca ime, nga dhoma e ndenjes dhe nga salloni,” tha ai. “Ata hodhën çdo gjë që kishin.”
Më vonë u mësua se 31 të armatosurit e rrethuar ishin nga përtej kufirit në Kosovë, veteranë të luftës me Serbinë në fund të viteve 1990. Ata iu përgjigjën policisë me snajperë, automatikë AK-37 dhe mitralozë.
Beteja shkatërroi të gjithë lagjen. Shpërthimet i kthyen shtëpitë në rrënoja dhe i vunë zjarrin makinave. Mjetet e blinduara rrëzuan muret.
Nga ora 9 e mëngjesit të 10 majit 2015, kur i armatosuri i fundit u dorëzua, policia numëroi nga radhët e veta tetë të vdekur dhe 37 të plagosur. Dhjetë të armatosur, përfshirë udhëheqësit e grupit, u vranë në luftime, bëri të ditur policia më vonë.
Nikola Gruevski, në atë kohë kryeministër, foli para kombit në televizion. Me fytyrë të zymtë, ai tha se policia kishte mposhtur një “grup terrorist” që kishte hyrë nga përtej kufirit me planin për “vrasje masive” në stacione policore, qendra tregtare dhe aktivitete sportive.
“Një gjë është e sigurt,” tha ai. “Synimi i tyre ishte që të destabilizonin Maqedoninë.”
Tre vjet më vonë, ndërsa në Shkup ka një qeveri të re, asgjë nuk është më e qartë mbi motivet e të armatosurve.
Në fillim të nëntorit 2017, Gjykata Penale e Shkupit dënoi 33 burra me 745 vjet burg në total nën akuzat për terrorizëm. Shtatë morën dënime me burg për jetë ndërsa të tjerët u dënuan me 12 deri në 40 vjet burg. Katër u shpallën të pafajshëm.
Por gjyqi nuk dha shumë përgjigje për një pyetje që shumë njerëz vijojnë ta ngrenë me këmbëngulje: kush i urdhëroi të armatosurit të shkojnë në Kumanovë? Cili fshihet pas gjithë kësaj?
Gjyqi nuk arriti të mposhtë as thirrjet për hetim ndërkombëtar mbi incidentin në një kohë të ndjeshme politikisht, kohë kur Maqedonia po kërkon anëtarësim në NATO dhe bisedime për pranim në BE, që të dyja të bllokuara nga Greqia fqinje për shkak të një mosmarrëveshjeje të vjetër dypalëshe mbi emrin e vendit.
Prokurorët kanë këmbëngulur se grupi veproi më vete, të etur për të vrarë në emër të kërkimit të më shumë të drejtave për shqiptarët etnikë në Maqedoni. Ata patën qenë nën përgjim para se përpjekja për t’i arrestuar të kthehej në një gjakderdhje.
Të gjithë të akuzuarit mohuan akuzat për terrorizëm, duke thënë se ata vepruan në vetëmbrojtje pasi policia filloi t’i sulmojë ata. Disa thanë se kishin qenë viktima të një kurthi të motivuar politikisht, të joshur për të shkuar në Kumanovë nga autoritetet Maqedone ku një kurth ishte ngritur për t’i pritur.
“Konflikti në Kumanovë u organizua tërësisht nga Agjencia Sekrete Maqedone”
– Një zyrtar i lartë i shërbimeve sekrete në agjencinë Maqedone të spiunazhit
Edhe para gjyqit, spekulimi ishte i madh se autoritetet mund të kenë orkestruar një përplasje në Kumanovë – ose së paku mund të kenë toleruar planin e grupit për të vepruar atje – me synimin për të shkaktuar tensione etnike dhe për të tërhequr vëmendjen nga një krizë korrupsioni që kishte mbërthyer qeverinë e kohës të udhëhequr nga Gruevski dhe nga partia e tij VMRO DPMNE.
Mes teoricienëve të komplotit ishte edhe Zoran Zaev, në atë kohë udhëheqës i Socialdemokratëve në opozitë, SDMS, i cili sot është kryeministër. Ai i tha gazetarëve disa ditë pas përleshjes: “Nga të dhëna të forta se ky rast është një skenar i orkestruar nga njerëzit në pushtet.”
Në përvjetorin e tretë të incidentit, Rrjeti Ballkanik për Gazetari Investigative, BIRN, mund të zbulojë ekskluzivisht komente nga një zyrtar i lartë i Agjencisë Sekrete që kundërshtojnë versionin zyrtar të asaj se si njerëzit e armatosur shkuan në Kumanovë.
BIRN nuk ishte në gjendje të verifikonte në mënyrë të pavarur informacionin e këtij burimi – ndërsa versioni i tij i ngjarjeve mohohet me këmbëngulje nga udhëheqësit e VMRO DPMNE, duke përfshirë presidentin e Maqedonisë Gjorge Ivanov.
Por të marra së bashku me dëshmitë në gjykatë, të dhënat e nxjerra nga bisedat e përgjuara dhe të dhënat e mjekësisë ligjore që tregojnë se disa nga të armatosurit u ekzekutuan në grup, ky pretendim i pakonfirmuar mbart një dramë të vlefshme për një roman spiunazhi.
Sipas oficerit, i cili foli në kushtet e anonimatit, luftëtarët në Kumanovë u rekrutuan dhe u armatosën me ndihmë të Agjencisë Sekrete, e cila i dha atyre kalim të sigurt për në Kumanovë para se forcat e policisë të ndërhynin.
“Konflikti në Kumanovë u organizua tërësisht nga Agjencia Sekrete e Maqedonisë,” zyrtari i tha BIRN. “Ai ishte një skenar i organizuar keq që shkoi edhe më keq në terren.”
BIRN ia prezantoi pretendimet, të cilat nuk janë të mbështetura nga prova të forta, Agjencisë Sekrete. Presidenti Ivanov, i cili mbikëqyr agjencinë dhe drejton Këshillin e Sigurisë Kombëtare, u përgjigj personalisht.
Ivanov mohoi që agjencia apo kabineti i presidentit të kenë organizuar incidentin në Kumanovë dhe i cilësoi akuzat “një përpjekje e dëshpëruar për të keqinformuar me lajme të rreme dhe për të ndërtuar një perceptim negativ mbi institucionet”.
Zaev, qeveria e të cilit e udhëhequr nga SDSM erdhi në pushtet në maj, pas dhjetë vjetësh sundim nga VMRO DPMNE e Gruevskit, tha se ai mbështet një rigjykim të çështjes. Nëse kjo ndodh, autoritetet kanë dhënë shenja se mund të kërkojnë ndihmë nga jashtë për të ndihmuar në heqjen e dyshimeve të mbetura mbi këtë çështje.
Kohë e përshtatshme?
Ndërsa banorët pastruan mbetjet pas përleshjes – xhama të thyer, metale të deformuara dhe tulla të djegura – ishte e pamundur të mos rikujtoheshin ditët e errëta të vitit 2001.
Zona përreth Kumanovës pati qenë në zemër të një konflikti dhjetëmujor më 2001 mes forcave të sigurisë dhe guerilëve shqiptarë të Ushtrisë Çlirimtare Kombëtare UÇK, tashmë të shpërndarë.
Një marrëveshje paqeje e ndërmjetësuar nga NATO ndihmoi Maqedoninë të shmangte një luftë civile totale, duke trajtuar shumë nga pakënaqësitë që kishin nxitur kryengritjen, përfshirë mungesën e përfaqësimit politik të shqiptarëve të Maqedonisë të cilët përbëjnë së paku një të katërtën e popullsisë prej 2.1 milionë banorëve të Maqedonisë.
Marrëveshja e paqes e vitit 2001 e bëri shqipen gjuhë zyrtare në bashkësitë ku shqiptarët etnikë përbëjnë së paku një të katërtën e të gjithë popullsisë. Ajo garantoi gjithashtu që shqiptarët etnikë të kishin përfaqësim proporcional në qeveri dhe në institucionet shtetërore.Në Kumanovë, ku 20 mijë shqiptarët etnikë përbëjnë pothuajse gjysmën e banorëve të qytezës, qetësia kishte sunduar që nga ajo kohë. Ngjarjet e 9 dhe 10 majit ngritën mundësinë e një përplasjeje të re etnike.
Ato ngritën gjithashtu një pyetje: pse tani?
Në fjalimin e tij para kombit pas përleshjes, Gruevski i bëri thirrje “atyre që kritikojnë opozitën ose qeverinë që tashmë të ndalojnë, për shkak se ne tani kemi nevojë për unitet”.
Disa kritikë e gjetën këtë tepër të leverdishme për qeverinë.
Gruevski ishte zënë në skandal që nga shkurti i vitit 2015, kur udhëheqësi i opozitës Zaev filloi të publikojë ato që i quante “bomba” informative – pjesë të përgjimeve sekrete që ai tha se provonin se qeveria ishte pas përgjimit të paligjshëm të mbi 20 mijë shtetasve.
Opozita pretendoi se përgjimet e rrjedhura implikonin zyrtarët e lartë në krime të shumta, përfshirë manipulim zgjedhor, abuzim me pushtetin dhe fshehje të një vrasjeje, akuza që qeveria i mohoi, duke thënë se përgjimet ishin sajuar nga agjentë të huaj.
Skandali i përgjimeve shkaktoi protesta të zemëruara dhe kërkesa për dorëheqjen e Gruevskit. Kritikët vranë mendjen nëse incidenti i Kumanovës mund të ishte sajuar për të çmontuar përpjekjet për rrëzimin e tij.
Gruevski mohoi të gjitha akuzat, duke këmbëngulur se përgjimet ishin sajuar dhe rrjedha e tyre ishte pjesë e një komploti për të destabilizuar vendin nga ana e “shërbimeve sekrete të huaja” të cilat nuk kishin emër, në bashkëpunim me kundërshtarët e tij politikë në Maqedoni.
Një nga përgjimet që u publikua më 15 maj 2015, supozohet që mbart një bisedë mes kreut të kabinetit të Gruevskit Martin Protugjer dhe ministres së brendshme Gordana Jankuloska, në të cilën ata duket se po luajnë me idenë e nxitjes së një konflikti.
“Pse të mos bëjmë një luftë [me shqiptarët]?” i thotë Protugjer Jankullovskës.
“Ne mund t’i dërrmojmë ata brenda një ore!” përgjigjet Jankuloska.
Pak ditë pas përleshjes, Jankuloska dha dorëheqjen. Po kështu bëri edhe Saso Mijalkov, shefi i policisë sekrete dhe kushëri i Gruevskit. Që të dy thanë se dorëheqjet e tyre nuk kishin të bënin me Kumanovën por synonin të ndihmonin zgjidhjen e krizës politike që po konsumonte vendin dhe për të cilën ata akuzonin opozitën.
Vetë Gruevski dha dorëheqjen, në janar 2016, sipas një marrëveshjeje të ndërmjetësuar nga BE për t’i dhënë fund krizës së shkaktuar nga skandali i përgjimeve. Në qershor 2017, ai dhe grupi i tij u akuzuan për manipulim zgjedhor dhe krime të tjera të dyshuara.
Nëse Kumanova ishte një hile nga qeveria për të shmangur kritikat, dukshëm ajo nuk funksionoi.
BIRN nuk ishte në gjendje të kontaktonte Gruevskin për komente por VMRO DPMNE të cilën ai sërish e drejton, iu përgjigj pyetjeve të BIRN në një deklaratë në nëntor 2017.
“Akuzat e ish-opozitës janë tërësisht false dhe ishin prej një kohe të gjatë pjesë e një fushate të zezë të udhëhequr nga media nën kontrollin e tyre,” tha zëdhënësi i VMRO DPMNE Ivo Kotevski në një email. “Akuza të tilla ishin pjesë e një propagande të mirëpërgatitur kundër partisë, me synimin për të ulur besimin te ajo.
“Në fund të fundit, as atëherë dhe as sot, gjysmë viti pasi SDMS erdhi në pushtet, nuk ka pasur asnjë provë që të mbështesë konkluzionin se përfaqësuesit e partisë sonë ishin përfshirë në orkestrimin e ngjarjes në Kumanovë.”
Goran Mitevski, drejtor i Agjencisë së Kundërzbulimit mes viteve 1999 dhe 2001, i tha BIRN në nëntor 2017 se ai kishte dëgjuar raporte të pakonfirmuara se incidenti “u organizua nga zyrtarë të lartë të shtetit”.
Agjencia e Kundërzbulimit është një ent i veçantë nga Agjencia Sekrete.
Pyetur se çfarë mund të kishte përfituar qeveria nga organizimi i një incidenti të tillë, ai spekuloi se ajo mund të kishte kërkuar një justifikim për të shpallur gjendjen e jashtëzakonshme në mes të thirrjeve për zgjedhje të parakohshme.
“Por për të provuar të gjithë këtë, ka nevojë për një hetim ndërkombëtar me përfshirjen e ekspertëve të huaj apo agjentëve nga rajoni apo nga vende të tjera të huaja,” tha ai.
Paralajmërimet
Ndërsa plumbat ende po përplaseshin nëpër mure në Kumanovë, skeptikët gjetën arsye për të qenë dyshues.
Brenda pak orësh nga ngjarja, media sociale u ndez me rikujtesën e një fjalimi të mbajtur pesë javë më herët nga një ish gjeneral policie i quajtur Stojance Angelov. Ai fjalim nuk kishte marrë shumë vëmendjen në atë kohë por tashmë dukej kuptimplotë.
Gjenerali i policisë në pension tashmë është udhëheqës i një partie të vogël në opozitë të quajtur Dinjitet. Më 4 prill 2015, ai iu drejtua protestuesve anti-qeveritarë në Shkup.
“Dikush në vendin tonë ka përgatitur një plan monstruoz për të shkaktuar një konflikt ndëretnik,” Angelov tha nga podiumi, pa shpjeguar se kush ishte ky “dikushi”.
“Unë kam informacion se dikush ka dhënë dy milionë euro te disa shqiptarë që nuk kanë fare të bëjnë me UÇK-në, disa kriminelëve nga Lipkova [Pranë Kumanovës]. Puna e tyre është që të pretendojnë se janë UÇK, dhe të vrasin disa oficerë policie apo ushtarë dhe të shkaktojnë një konflikt ndëretnik.”
Në nëntor 2017, Angelov i tha BIRN se informacioni i tij i kishte ardhur nga “njerëz që punonin për sigurinë shtetërore dhe shërbime të tjera” dhe se ai e kishte verifikuar atë me burime të tjera sekrete.
Plani ishte që të paguheshin kriminelë për të rekrutuar – si “dëme anësore” – një grup syleshësh patriotikë mes shqiptarëve etnikë për të nisur sulme në Maqedoni, në dukje për të mbrojtur shqiptarët etnikë nga nëpërkëmbja shtetërore, tha ai se i ishte thënë.
“Unë thashë në atë kohë se njerëz pranë pushtetit ishin nxitësit e këtij akti të përgjakshëm,” tha ai. “Unë besoj se askush nuk dëshironte të shihte këtë pasojë tragjike, por besoj se në një çast ata humbën kontrollin.”
Gjashtë ditë pas fjalimit të Angelov, dikush hodhi një granatë jashtë selisë së qeverisë në Shkup. Nuk pati viktima dhe dëmi material ishte minimal.
Dikush që e quante veten “Komandant Kushtrimi” mori përgjegjësinë në një email dërguar në media që mbante logon e UÇK-së dhe në mënyrë acaruese, firmën e falsifikuar të guvernatorit të Bankës Europiane.
Kushtrimi kërcënoi sulme të tjera deri sa të gjithë shqiptarët të kishin të drejta të barabarta me maqedonasit.
Më 3 maj 2015, një bombë shpërtheu në qytetin verior të Tetovës në selinë qendrore të Bashkimit Demokratik për Integrim BDSH, partia më e madhe e shqiptarëve dhe partner i vogël në qeveri. Askush nuk u vra apo plagos dhe askush nuk mori përgjegjësinë për sulmin.
Por më 21 prill 2015 të supozuarit luftëtarë të UÇK-së lanë gjurmën e tyre.
Policia njoftoi se 40 njerëz të armatosur dhe me maska që mbanin simbole të UÇK-së kishin kaluar nga Kosova dhe kishin sulmuar një stacion policor në fshatin Goshince, në zonën e Lipkovës pranë kufirit.
Ata lidhën dhe rrahën katër policë para se të largoheshin nga ky stacion policor me katër veta ku morën edhe një arsenal shumë të madh me armë dhe municione, përfshirë një duzinë automatikësh.
BDSH paralajmëroi maqedonasit të mos binin pre e asaj që e quajti “provokim”.
Agjencia maqedonase e lajmeve Zhurnal citoi ish-komandantin e UÇK-së në Lipkovë të thoshte se shërbimet sekrete e kishin sajuar incidentin e Goshincës për të nxitur përplasje etnike dhe për të shtyrë maqedonasit të mbështesnin qeverinë.
“Qeveria ka paguar disa njerëz për të krijuar një problem këtu dhe për të manipuluar opinionin publik,” u citua ai.
Në korrik 2017, zyrtari i lartë i shërbimeve sekrete i tha BIRN dhe agjencia sekrete kishte nxitur sulmuesit të vinin në Goshincë për të vjedhur armët, por ai nuk ofroi prova.
Pesë ditë pas sulmit në Goshincë, një njeri i quajtur Mirsad Ndrecaj, më vonë i identifikuar si udhëheqësi i vrarë i të armatosurve të Kumanovës, postoi një mesazh në Facebook duke marrë përgjegjësinë për grabitjen.
“UÇK ka goditur gjithmonë aty ku armiqve u dhemb më shumë”, shkroi ai. “Ne nuk duam luftë, por kur ajo na imponohet, ne do të jemi gjithmonë gati për të mbrojtur kombin e dashur shqiptar”.
Autoritetet më vonë konfirmuan se armët e kapura në Goshincë ishin përdorur në Kumanovë. Përveç armëve të gjetura në rrugën Pero Ilievski, policia gjeti 65 automatikë dhe tetë karikatorë nga e njëjta ngarkesë të groposura në një pyll pranë qytetit.
Një ditë pas sulmit në Goshincë, VMRO DPMNE njoftoi se ajo do të ndryshojë datën e kongresit të saj që mbahet një herë në katër vjet, në të cilin Gruevski po kandidonte pa kundërshtarë për një mandat të katërt si kryetar i partisë. Kongresi ishte planifikuar të zhvillohej në Kumanovë më 9-10 maj por u afrua në 2-3 maj.
Pyetur mbi ndryshimin e datave, zëdhënësi i VMRO DPMNE Kotevski i tha BIRN se partia e pati ndryshuar kongresin në përgjigje të përshkallëzimit të krizës politike për të cilën ia hodhi fajin opozitës, “në mënyrë që të sillej vëmendja e plotë e udhëheqësisë së partisë në krizën politike”.
Ai tha: “Partia nuk kishte asnjë informacion mbi grupin dhe qëllimet e tyre për të hyrë në Kumanovë.”
Takim sekret
Ndrecaj, udhëheqës i të armatosurve, ishte një ish-luftëtar i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës gjatë konfliktit me Serbinë. Ai ishte nga qyteti i Gjakovës në Kosovën perëndimore.
Një muaj pasi ai u deklarua i vdekur në Kumanovë, media në Kosovë publikoi një përgjim telefonik që supozohej se kishte të bënte me një telefonatë mes Ndrecajt dhe një burri që më vonë u identifikua në gjykatë si një shqiptar agjent që punonte për Agjencinë e Shërbimeve Sekrete të Maqedonisë.
Emri i agjentit ishte Shenasi Memedi.
“Të dërgova një mesazh por ai numri yt nuk po punon,” thotë Memedi në një nga përgjimet, që duket se janë bërë pak kohë pas dramës me pengje në Goshincë. “E pashë reagimin mbrëmë.”
Ndrecaj: “Cilin?”
Memedi: “atë që shkrove në Facebook. Që UÇK pushtoi stacionin.”
Ndrecaj: “Dhe? të pëlqeu?”
Memedi: “Ishte shumë, shumë i mirë.”
BIRN nuk ishte në gjendje të kontaktonte Memedin, por zyrtari i lartë i shërbimeve sekrete pretendoi se ai ishte i përfshirë në planifikimin e operacionit në Kumanovë.
Zyrtari i lartë i shërbimeve sekrete identifikoi një burrë tjetër si “ideatori”: Sinisha Aleksovski, një agjent i Shërbimeve Sekrete i cili është gjithashtu pjesë e kabinetit të Presidentit Ivanov si këshilltari i tij për sigurinë.
“Çdo gjë ishte nën komandën e Sinisha Aleksovskit, këshilltarit të presidentit për sigurinë ndërsa Shenasi Memedi ishte në terren,” tha ai.
Kontaktuar nga BIRN, Aleksovski refuzoi të komentojë.
Në një intervistë televizive në maj 2017, kryeministri Zaev e lidhi gjithashtu Aleksovskin me incidentin e Kumanovës.
“Shumë struktura janë të përfshira,” tha ai. “Njëri është Sinisha Aleksovski. Ne dëgjuam bisedën mes tij dhe një personi të quajtur ‘komandanti NATO’ Mirsad Ndrecaj nga Kosova, një kriminel me famë dhe bandit që punonte në këto zona: Kosovë, Serbi, Preshevë, Kumanovë, Tetovë, Shkup – dhe ata kanë komunikuar.
“Për çfarë arsyeje ata duhej të komunikonin? Ka të dhëna serioze për Sinisa Aleksovskin. Unë mendoj se ai është kreu i shërbimit sekret dhe se ishte me Gjorgje Ivanov, por ka të dhëna të tjera për përfshirjen e strukturave edhe më të larta.”
Presidenti Ivanov, i cili vjen nga radhët e VMRO DPMNE dhe ka qenë kreu i shtetit që nga viti 2009, mohoi se ai apo kabineti i tij të kishin të bënin me çfarë ndodhi në Kumanovë.
“As unë si president dhe as kabineti im nuk jemi të përfshirë në asnjë lloj mënyre në rastin e Kumanovës,” tha ai për BIRN në një përgjigje me shkrim ndaj pyetjeve të ngritura për Shërbimet Sekrete. “Presidenti është vetëm përdorues i informacionit të sjellë nga Shërbimet Sekrete dhe shërbimet e tjera të sigurisë.”
Ivanov vijoi: “Nga gjenerata e lajmeve false, unë pres që herën tjetër të më lidhin me vrasjen e [Presidentit të SHBA-së John F] Kennedy. Tregoni së paku një fakt, jo një thashethem, spekulim apo gënjeshtër, por një fakt që të lidhë Kabinetin e Presidentit me aludimet tuaja.
“Unë dua të informoj publikun por dua të dërgoj gjithashtu një mesazh për gjeneruesit e lajmeve false: ne nuk do të rrimë duarlidhur.”
Megjithëse Maqedonia është një demokraci parlamentare dhe fuqitë e presidentit janë të kufizuara, Ivanov është komandant i përgjithshëm i forcave të armatosura dhe kreu i Këshillit Kombëtar të Sigurisë. Ai emëron gjithashtu drejtorin e Shërbimeve Sekrete.
Kritikët e shohin Ivanovin si një partizan të fortë të partisë së tij VMRO DPMNE. Në mars 2017 ai shkaktoi zemërim kur refuzoi të japë mandatin për Zaev pasi SDSM fitoi mjaftueshëm deputetë për të formuar një qeveri në aleancë me partitë e shqiptarëve. Në Maj 2017 Ivanov në fund u dorëzua.
Përgjimet telefonike të publikuara në Kosovë dhe të kapura nga media maqedonase aludojnë për një takim në Prishtinë, në dukje mes oficerit të shërbimeve sekrete Memedi dhe udhëheqësit e grupit Ndrecaj.
Memedi: “Nesër do të jem në Ferizaj [në jug të Kosovës], bashkë me gruan, vajzën dhe djemtë. Mendova nëse je në Prishtinë, apo ku je ti?
Ndrecaj: “Ne jemi në Prishtinë.”
Memedi: “Do të të telefonoj nesër atëherë dhe do të takohemi diku për një kafe.”
Ndrecaj: “Në rregull, do të takohemi në Prishtinë.”
Memedi: “Përshëndete Beg [Rizaj, një udhëheqës tjetër të vrarë në Kumanovë].”
Ndrecaj: “Ai të përshëndet gjithashtu.”
Në gjykatë, shumë të akuzuar përshkruan së paku një takim në Prishtinë mes Ndrecajt dhe spiunit, Memedi.
Ata thonë se qëllimi ishte specifikisht përgatitja për Kumanovën dhe se takimi ishte regjistruar me video. Një nga të dyshuarit, Andi Krasniqi, tha se regjistrimi është tri orë e 17 minuta i gjatë.
Asnjë video e tillë nuk është shfaqur.
“Ai [Ndrecaj] takoi Shenasi Memedin dhe një djalë tjetër, maqedonas,” i tha Krasniqi gjykatës. “Unë nuk e di emrin e tij por di se është nga shërbimet sekrete.”
Nasuf Bekiri, një i akuzuar tjetër, tha se bashkëudhëheqësi Beg Rizaj ishte gjithashtu në takim.
“Ajo kasetë ekziston dhe do të publikohet,” tha ai. “Ata planifikuan projektin, ku duhej të hynin dhe çfarë duhej të bënin.”
BIRN pyeti Shërbimet Sekrete nëse oficerët e saj janë takuar me anëtarë të grupit para përplasjes së armatosur. Presidenti Ivanov u përgjigj, duke thënë: “Pyetja juaj është në adresë të gabuar.”
Ai shkroi: “Drejtoja pyetjen zyrtarëve të organizatave ndërkombëtare dhe ambasadave të huaja, organeve të shtetit dhe zyrtarëve politikë të cilët kishin komunikime të vazhdueshme me krerët e grupit.
“Pyeti ata mbi kërcënimet për vrasje, zhvatje, shantazh, dhunë fizike dhe si ata nuk i raportuan këto ngjarje, kontaktet dhe natyrën e bisedave te Agjencia Sekrete dhe MInistria e brendshme. Ka shumë.”
Ish drejtori i agjencisë së Kundërzbulimit Mitevski tha se nuk kishte mënyrë se si të armatosurit të arrinin deri te rruga Tode Mendol në Kumanovë me të gjitha armatimet e tyre pa bashkëpunimin e Shërbimeve Sekrete.
“Kur unë them se duhet të ketë pasur mbështetje nga shërbimet sekrete, unë them se ata kanë pasur një shans për të vepruar pranë kufirit me Kosovën ose në ndonjë mjedis tjetër të hapur ku viktimat civile mund të shmangeshin,” tha ajo.
“Sipas informacionit të prokurorisë, grupi u pasua nga një hyrje e shpejtë në Maqedoni nga Kosova. Përfundimi ishte se shërbimi sekret kishte informacion të sigurt mbi kohën dhe vendin ku grupi mund të hynte në Maqedoni.”
Plumba në ballë
Pa provën e videos dhe duke supozuar se takimi ka ndodhur siç është përshkruar, vetëm njerëzit janë ata që mund të konfirmojnë se çfarë u diskutua mes Memedit, dy udhëheqësve të grupit dhe spiunit të dytë të paidentifikuar që përmendet nga i armatosuri Krasniqi.
Memedi u përjashtua nga dëshmimi në gjykatë me parimin e sekretit shtetëror pasi bosi i tij, Drejtori i Shërbimeve Sekrete Zoran Ivanov, dërgoi një letër në gjykatë. Mirsad Ndrecaj dhe Beg Rizaj janë që të dy të vdekur.
Misteri rrethon edhe vdekjet e tyre. Dëshmitë në gjykatë dhe provat e mjekësisë ligjore sugjerojnë se ata mund të mos jenë vrarë në luftime, siç raportohet.
Dy ditë pas përplasjes së armatosur, Ministria e Jashtme e Maqedonisë tha në një letër për ambasadën e Kosovës në Shkup, parë nga BIRN, se Ndrecaj dhe Rizaj u kapën të gjallë, krahas një burri të quajtur Arben Rexhaj, i cili më vonë u llogarit mes të vdekurve. Ministria më vonë e quajti këtë një gabim.
Raportet e mjekësisë ligjore që iu treguan BIRN nga një avokat mbrojtës tregojnë se Rizaj dhe Rexhaj ishin vrarë që të dy me një plumb të vetëm në ballë.
Raportet nuk japin të dhëna mbi distancën që plumbat fluturuan para impaktit.
“Në eksperiencën time, vlerësimi i distancës shkruhet gjithmonë,” tha avokati mbrojtës Naser Raufi. “Ky është raporti i parë që unë kam parë pa një vlerësim të tillë.
Aleksandar Stankov, i Institutit të Mjekësisë Ligjore në Shkup, i cili bëri raportet, nuk ishte dakord që një informacion i tillë duhej të ishte dhënë patjetër – megjithëse ai tha se ishte e lehtë që distanca të llogaritej nëse kërkohej.
“Distanca e goditjes nuk përmendet në protokoll, por prokuroria apo avokatët mund ta kërkojnë këtë informacion,” tha ai. “Ata mund të na kishin telefonuar dhe kërkuar përgjigje shtesë.”
Bazuar në raportet dhe në fotografitë, avokati i mbrojtjes Raufi tha se ka gjasa që udhëheqësit të jenë qëlluar nga një distancë e afërt.
“Kjo lloj ngjashmërie mund të arrihet vetëm nga një distancë shumë e afërt, për shembull një metër,” tha ai.
“Nuk ka mundësi që kjo të ketë ndodhur gjatë luftimeve, siç thotë prokuroria. Akuza thotë se luftëtarët, ose udhëheqësit e ekzekutuar, nuk ishin ballë për ballë me policinë në asnjë moment gjatë betejës. Kjo afërsi ndodh vetëm kur dikush ekzekutohet.”
I akuzuari Andi Krasniqi tha në gjykatë se Ndrecaj dhe Rizaj ishin që të dy gjallë kur të fundit e grupit u dorëzuan rreth orës 9 të mbrëmjes.
Një i dyshuar tjetër, Rufki Dogani, tha se ai i kishte parë ata të gjallë në një stacion policor pas përleshjes.
Teori komploti
Ndoshta në mënyrë josurprizuese, të afërmit e të armatosurve të akuzuar i shohin ata si heronj që shkuan në Maqedoni për të luftuar për të drejtat e shqiptarëve etnikë të margjinalizuar, por u tradhtuan nga autoritetet që i kishin joshur ata të shkonin.
Fadil Elshani, babai i të akuzuarit Bajram Elshani, erdhi në Shkup në korrik 2017 për të ndjekur gjyqin.
“Djemtë tanë erdhën këtu për arsye patriotike,” tha ai. “Nëse do të kishin ardhur për terrorizëm, ata do të duhej të kishin vrarë fëmijë, pleq apo gra.”
Ylber Ndrecaj, vëllai i udhëheqësit të grupit, Mirsadit, foli për BIRN në Prishtinë pas një ceremonie përkujtimore për dyvjetorin e rrethimit.
“Ata nuk shkuan atje në kokë të vet,” tha ai. “Ky rast u miratua nga shumë politikanë nga Maqedonia. Dhe unë po ju them këtë mbështetur në burime shumë të sigurta, jo thjesht thashetheme.”
Shqiptarët etnikë nuk janë të vetmit që mendojnë se rrethimi ishte në një farë mënyre i orkestruar nga zyrtarët maqedonas. Shumë banorë joshqiptarë të Kumanovës tregohen gjithashtu cinikë.
“Ata janë njerëz që morën para për të ardhur në Kumanovë dhe për të provokuar incidente, me synimin për të shkaktuar luftë në Maqedoni,” tha një burrë në sheshin kryesor të Shkupit.
Edhe babai i njërit prej policëve të plagosur në ngjarje besonte te teoritë e komplotit. “Çdo gjë u sajua nga politikanët,” i tha ai BIRN, duke refuzuar të identifikohej. “Tetë policë u vranë për asgjë.”
Që nga rrethimi, shtëpitë e shkatërruara janë rindërtuar me tulla të kuqe, falë një fondi kompensimi nga qeveria.
Njëra vijon të qëndrojë e rrënuar, në cepin e rrugës Tode Mendol me rrugën Pero Ilievski. Ajo i përket Irfan Lutfiut, një berber që u dënua me 14 vjet burg për bashkimin me grupin pasi ata erdhën në Kumanovë. Disa shpresojnë që ajo të mbetet e tillë si rikujtesë për masakrën.
“Ishte kaq e tmerrshme,” tha imami Eljesa Mahmudi. “Ne nuk do ta harrojmë kurrë çfarë ndodhi. Ky ishte një skenar që dikush e përgatiti… Falë Allahut nuk pati viktima civile.”
Shumë njerëz në Kumanovë dhe nëpër të gjithë vendin tashmë i varin shpresat në një hetim ndërkombëtar për të zbardhur njëherë e mirë gjithçka që solli luftimet.
Në shtator 2017, Ministri i Brendshëm Oliver Spasovski tha se ai do të kërkojë një hetim të tillë.
“Kjo mund të ndihmojë publikun të gjejë të vërtetën në mënyrën e duhur,” tha ai. “Mund të jetë një procedurë në të cilën të gjithë shtetasit mund të besojnë”. /BIRN/
Presidentja e Kosovës Vjosa Osmani, tha të premten se nuk mund t’i kërkohet Kosovës zbatimi i detyrimeve që dalin nga marrëveshja me Serbinë derisa Beogradi nuk hedh asnjë hap drejt zbatimit të saj, ndërsa ngriti mundësinë e zbatimit të njëanshëm të saj në këmbim të garancive ndërkombëtare për çështjen e sigurisë, njohje të reja dhe anëtarësim në organizatat ndërkombëtare.
“Pra në qoftë se partnerët tanë ndërkombëtarë janë të interesuar që ne te ulemi me ta dhe zbatimi i marrëveshjeve nga ana e Kosovës të lidhet me përkrahjen ndërkombëtare, pra garanci të sigurisë, njohje dhe anëtarësim në organizata ndërkombëtare kjo është një situatë e re megjithatë deri tani nuk ka pasur përgjigje konkrete nga ana e komunitetit ndërkombëtar lidhur me një gjë të tillë”, tha presidentja Osmani duke nënvizuar se kjo është vetëm një ide e saj personale dhe jo qëndrim i institucioneve të vendit, Presidentja Osmani i tha agjencisë së lajmeve Kosovapress se më një qasje e tillë, Kosova ka përfituar në të kaluarën.
“Qëndrimi im, e kam thënë ka të bëj me mënyrat se si ne e kemi shfrytëzuar në vitin 2007 – 2008 që do të thotë atëherë kur Serbia nuk zbatonte ne e kemi pasur marrëveshjen tonë me partnerët, me aleatët tanë. Pra edhe pse Kosova e kishte zbatuar pakon e (Martti) Ahtisaarit në mënyrë të njëanshme, ajo çfarë kishte përfituar ishte pavarësia, njohjet dhe anëtarësimi në organizata ndërkombëtare”, tha ajo.
Në muajin shtator Presidentja Osmani gjatë një interviste për Zërin e Amerikës, kërkoi më shumë bashkërendim me Shtetet e Bashkuara në mënyrë që të hapen më shumë rrugë për Kosovën në politikën e jashtme, nëpërmjet anëtarësimit të saj në mekanizmat ndërkombëtarë.
Presidentja Osmani akuzoi ndërkaq Beogradin se po përpiqet të destabilizojë Kosovën nëpërmjet masave të shpallura në fund të muajit të kaluar me të cilat e shpalli Kosovën si zonë të mbrojtjes së veçantë sociale dhe për kompetencën e autoriteteve gjyqësore serbe në ndjekjen e veprave penale të kryera në territorin e Kosovës.
Serbia e ka arsyetuar legjislacionin me synimin që të mbrojë të drejtat dhe sigurinë sociale të qytetarëve serbë në Kosovë.
Kundër atyre projektligjeve janë shprehur edhe Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian, të cilët e kanë quajtur shkelje të detyrimeve të Beogradit që dalin nga procesi i bisedimeve në Bruksel.
Bashkimi Evropian ndërkaq sot sërish bëri thirrje për shmangie te veprimeve të “njëanshme” të palëve dhe zbatim të marrëveshjes për normalizimin e marrëdhënieve. Zëdhënësi i Bashkimit Evropian Peter Stano tha se blloku do të vazhdojë të lehtësojë dialogun derisa Kosova dhe Serbia janë të interesuara për procesin e anëtarësimit.
“Sepse që nga viti i kaluar kur u arrit marrëveshja në Ohër, palët u pajtuan ose palët pranuan se përparimi në dialog është i lidhur me përparimin e tyre në procesin e anëtarësimit. Pra, nëse nuk ka dialog, nuk ka proces anëtarësimi”, tha ai.
Presidentja Vjosa Osmani tha sot se nuk mund të kërkohet zbatim i detyrimeve vetëm për Kosovën pasi sipas saj nuk ka kuptim marrëveshja.
Kosova dhe Serbia në vazhdimësi akuzojnë njëra tjetrën për mungesë gatishmërie për zbatimin e marrëveshjes. Serbia ngulë këmbë në themelimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe, ndërsa Kosova akuzon palën serbe se po këmbëngul në zbatimin e pjesshëm të marrëveshjes duke mohuar detyrimet e saj.
Presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani, i ka quajtur “taktika” për destabilizim masat që Serbia në tetor i miratoi lidhur me Kosovën.
Ajo ka theksuar se Serbia nuk do të mund të arrijë asgjë për ta ndryshuar realitetin e pandryshueshëm për Kosovën e pavarur.
“Serbia nuk ka asnjë juridiksion as gjyqësor e as territorial mbi Kosovën që nga viti 99. Edhe ende pa u shpallur Kosova e pavarur më 2008, rezoluta 1244 ia ka marrë çdo lloj juridiksioni në atë kohë Jugosllavisë dhe fillimisht ka vendosur kompetencat në kuadër të prezencës civile dhe ushtarake dhe nga viti 2008 i vetmi shtet që ka juridiksion mbi këtë territor është Republika e Kosovës, gjë e konfirmuar edhe nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë. Këto janë tendenca, taktika të Serbisë për ta destabilizuar Kosovën dhe rajonin dhe ajo që dëshmohet më së miri përmes këtyre veprimeve është që Serbia akoma e ka mendësinë e viteve 90, një mendësi që synon t’i destabilizojë shtetet fqinje, megjithatë realiteti është i pakthyeshëm dhe i pandryshueshëm dhe Serbia nuk do të mund të arrijë asgjë me këtë”, ka thënë Osmani.
Qeveria serbe ka miratuar një projektligj për, siç e ka quajtur ajo, organizimin dhe kompetencën e autoriteteve gjyqësore serbe në ndjekjen e veprave penale të kryera të territorin e Kosovës. Përveç këtij, ajo ka miratuar edhe një vendim përmes së cilit e shpalli Kosovën si “zonë të mbrojtjes së veçantë sociale”.
E, ndërkohë me gjithë kritikat e ndërkombëtarëve, këta të fundit nuk arritën ta bindnin Serbinë që të heqë dorë nga to. Beogradi zyrtar ka shprehur qëndrimin se do ta mbajë në fuqi vendimin për ta shpallur Kosovën “zonë të veçantë sociale” dhe se do ta miratojë në Kuvend ligjin për juridiksionin mbi veprat penale në Kosovë. sn
Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave (DPA) në bashkëpunim me Qendrën për Hapje dhe Dialog (COD), ka çelur në mjediset e Bibliotekës së Kryeministrisë një ekspozitë që shpalos për herë të parë dorëshkrimet e gjeniut të letrave shqipe, Ismail Kadare.
Mbi 44 mijë dokumente, me dhjetëra publikime, blloqe shënimesh të hedhura gjatë procesit krijues, një roman i pabotuar, përmbledhje me poezi dhe skica, që përshkruajnë veprimtarinë letrare të pangjashme të autorit, i cili e përcolli Shqipërinë në rreth 50 gjuhë të globit, vijnë pranë publikut artdashës. Në hapjen e kësaj ekspozite ishin të pranishëm Drejtori i Përgjithshëm i Arkivave, Z. Ardit Bido, e bija e shkrimtarit të ndjerë, Znj. Besiana Kadare, Drejtoresha e Bibliotekës së COD-it, Znj. Jetona Koçibelli, shkrimtarë, botues, kritikë letrarë dhe gazetarë.
Në fjalën e marrë, kreu i DPA-së u shpreh se pas digjitalizimit në kohë rekord, këto dorëshkrime do të kalojnë në procesin e përpunimit dhe të restaurimit, për t’u dhënë brezava mundësinë e depërtimit në labirintin e mendimit të Kadaresë. “Është nder dhe kënaqësi që në kuadër të një viti të rëndësishëm për historinë tonë, sikurse është 80-vjetori i Çlirimit, të ekspozojmë figura që janë identitare për kombin. I tillë ishte edhe Ismail Kadare. Këto dokumente janë jo vetëm vepra të pabotuara apo thjesht drafte të veprave që më pas janë botuar, apo skica. Janë procesi krijues. Ne arrijmë që përmes tyre të shkojmë hap pas hapi në mendimin e Kadaresë, në mënyrë që të shohim që nga gjeneza deri në draftin final, labirintin e mendimit të tij. Këto dorëshkrime janë të rëndësishme edhe për studime të mëtejshme. Janë digjitalizuar brenda një jave, për të siguruar paprekshmërinë e tyre të mëtejshme. Pas këtij procesi, do i nënshtrohen përpunimit tekniko-shkencor dhe restaurimit, me qëllim që vepra e Kadaresë të jetë e përjetshme”, u shpreh Bido.
Në fjalën e saj të rastit, Znj. Besiana Kadare vlerësoi ekspozitën e paraqitur, duke theksuar se këto materiale do t’u shërbejnë studiuesve, si një udhërrëfyes i kombit. “Jam shumë e emocionuar dhe e nderuar që ndodhem sot me ju. Një falenderim i veçantë dhe mirënjohje për Drejtorinë e Përgjithshme të Arkivave dhe Z. Bido që mori përsipër përgatitjen e kësaj ekspozite kaq domethënëse, në vijim të dhurimit që familja jonë kreu pranë Arkivit të Shtetit. Jam shumë e emocionuar t’i shoh dorëshkrimet të paraqitura kaq bukur. Më vjen mirë që është ruajtur me kaq kujdes që të kenë akses brezat e ardhshëm, apo edhe studiuesit sepse nuk bëhet fjalë vetëm për një shkrimtar, por një kronikë të rrugëtimit të kombit shqiptar”, tha Znj. Kadare.
Mes dokumenteve të ekspozuara, publiku do të mund të shohë nga pranë fragmente nga romani i parë i pabotuar i Kadaresë, “Tri shokët”, shkruar në moshën 11-vjeçare, si edhe të bjerë në gjurmët e vokacionit të tij për letërsinë ndikuar nga vepra shekspiriane, nëpërmjet dorëshkrimit të sprovës letrare “Hamleti, princi i vështirë”. Pjesë e ekspozitës janë po ashtu:
-Dorëshkrimi i romanit të parë “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, i cili pati jehonë ndërkombëtare të pafrerë;
-Dorëshkrimet e romaneve më të lakuara dhe polemike, “Dimri i vetmisë së madhe”, “Nëpunësi i Pallatit të Ëndrrave” dhe “Përbindëshi”;
-Dorëshkrimet e dramës “Stinë e mërzitshme në Olimp” dhe të sprovës letrare “Dante i pashmangshëm”, ku narrativa përcillet mes mitit dhe bashkëkohësisë;
-Dorëshkrimet e romaneve “Prilli i thyer” dhe “Kush e solli Doruntinën”, që portretizojnë Shqipërinë zakonore;
-Dorëshkrimet e romaneve “Piramida” dhe “Qorrfermani”, që paraqesin alegorinë e një sistemi totalitar;
-Dorëshkrimi i librit “Ra ky mort e u pamë”, shkruar në formën e një ditari mbi Kosovën;
-Dorëshkrimet e romanit “Lulet e ftohta të marsit” dhe të sprovës letrare “Mosmarrëveshja”, të cilat ravijëzojnë Shqipërinë përballë vetes.
Prej këtij fondi të rrallë dokumentesh, janë evidentuar edhe dorëshkrimet e veprave “Spiritus”, “Ftesë në studio”, “Darka e gabuar”, “Koha e parasë”, “Historia e Lidhjes së Shkrimtarëve”, “E penguara” (Requiem për Linda B.), “Jeta, vepra dhe vdekja e Lul Mazrekut”, “Hijet” dhe “Mëngjese në Kafe Rostand”. Në këtë korpus materialesh, nuk mungojnë vlerësimet me çmimet dhe titujt “Komandant i Legjionit të Nderit”, “Oficer i Madh i Legjionit të Nderit”, “Princi i Asturias”, “Çmimi i karrierës” dhënë nga Akademia e Shkencave e Shqipërisë, si edhe dekreti për dhënien e nënshtetësisë së Republikës së Kosovës.
“Dorëshkrimet e Kadaresë” do të qendrojë e hapur për të gjithë të interesuarit pranë COD-it deri në datë 18 nëntor. Dokumentet nga krijimtaria e ngjeshur e shkrimtarit, u dorëzuan pranë DPA-së në shtator të këtij viti, në kuadër të një marrëveshje të nënshkruar me familjen Kadare.
Në emisionin Vetting në News24 është trajtuar veprimtaria e guroreve, problemet që shkaktojnë jo vetëm në mjedis, por edhe në jetën e përditshme të qytetarëve, duke rrezikuar seriozisht edhe shëndetin e tyre.
Emisioni ndalet veçanërisht në zonat ku veprimtaria e guroreve po shkatërron masivisht të paktën dy prej zonave ku operojnë edhe numri më i lartë i këtij biznesi, Dimali dhe Kruja.
Guroret konsiderohen si ndër bizneset më të mëdha të dekadave të fundit, për shkak të hovit të ndërtimeve dhe lëndës së parë që duhet për to.
Një ndër dëmet që kanë sjellë guroret, por që është anashkaluar disi, lidhet me humbjen e sipërfaqeve pyjore për shkak të ndërhyrjeve në mjedis për të siguruar gurore të reja, që sigurojnë lëndën e parë për ndërtim.
Edhe pse e kanë të sanksionuar me ligj, kompanitë nuk rehabilitojnë zonat e shpyllëzuara për shkak të aktivitetit të guroreve që kanë kryer, duke lënë pas gropa, që sipas ekspertëve paraqesin efekte negative në mjedis.
Sipas të dhënave të siguruara nga Agjencia Kombëtare e Burimeve Natyrore, aktualisht në Shqipëri gjenden 268 gurore dhe më shumë se 95% e tyre nuk kanë kryer rehabilitimin e zonës. Ky është një problem që nuk është ngritur vetëm nga banorët dhe shoqatat mjedisore, por edhe nga vetë zyrtartët më të lartë në Ministri.
Ekspertët ngrenë alarmin se guroret po shkatërrojnë florën dhe faunën, ndërsa banorë të zonave ankohen se shpërthimet pa kriter po dëmtojnë dhe shembin banesat, veçanërisht kur janë afër zonave të guroreve.
Sipas ekpertëve të mjedisit, guroret jo thjesht kanë impakt te bimësia, por po dëmtojnë seriozisht jetën e qytetarëve.
Problemi nis jo thjesht në shkatërrimin e burimeve natyrore, por këto gurore dëmtojnë tokat bujqësore, dëmtojnë banesat, sikundër rrezikojnë jetët e banorëve. Por cilët janë pronarët e guroreve që duket se kontrollojnë jo pak hapësirë dhe pavarësisht protestave të banorëve vijojnë aktivitetin.
Milionat që qarkullojnë nga bizneset e guroreve sfidojnë interesat e mijëra qytetarëve, të zonave ku shtrihen këto aktivitete. Dhe natyrisht kjo gjë nuk mund të arrihet pa lidhjet me pushtetin, qoftë në nivel lokal apo qendror. Paraja publike qarkullon brenda një rrethi të mbyllur e të mirëorganizuar, ku edhe institucionet e drejtësisë e kanë të vështirë të depërtojnë.
Nga lart qyteteve që janë të prekura nga kartelet e betonit dallon zgavra gjigande, ku janë shqyer pjesë masive të shpateve malore, ku rrëfehet qasja që ne si shoqëri kemi prej dekadash për natyrën, për jetën.
Këto plagë të hapura nga guroret që zhvillojnë aktivitetin pa kriter nuk sjellin vetëm shkatërrimin e natyrës shqiptare, por janë një kërcënim për të ardhmen, për brezat që vijnë. Njollat e stërmëdha të masakrës mbi male e kodrina krijojnë një peisazh të shkatërruar, ku dallohen nënshtresat e tokës, që e kanë humbur pjesën organike prej së cilës ushqehet bimësia.
Shumë pranë me qytetet, këto kantiere vazhdojnë të përhapen me shpejtësi në të gjithë territorin e Shqipërisë, ndonëse ky fakt është bërë problematik prej kohësh për banorët pranë tyre. Banorët janë dëmtuar dhe vazhdojnë të dëmtohen nga problemet që kanë sjellë guroret, shumica e të cilave funksionojnë në shkelje të çdo procedure ligjore, duke filluar nga mënyra se si e përpunojnë lëndën e parë. Tymi ndotës që ankohen banorët, kërkon përpunimin me ujë për të bllokuar ngritjen e grimcave të rrezikshme kancerogjene për shëndetin.
Sipas biologut Olsi Nika nga “ECOALBANIA”, guroret kanë pasoja serioze mbi mjedisin dhe njeriun. “Të gjitha grimcat e ngelura pezull në ajër janë ato që janë shqetësuesi kryesor, të cilët në fakt nuk është se dëmtojnë vetëm biotën, vetëm botën e gjallë, por dëmtojnë drejtpërdrejt edhe njerëzit nëse këto këto njësi vendosen pranë qendrave të banuara”, tha për “Vetting” Olsi Nika.
Vetting Olsi
Prania e këtyre burimeve natyrore pranë komuniteteve po krijon vatra të reja për konfliktet sociale. Këto konflikte qendrojnë të heshtura duke u akumuluar dhe nëpërmjet protestave mobilizojnë popullsinë rurale dhe organizatat për mbrojtjen e të drejtave të njeriut.
Në këtë episod, “Vetting” do të trajtojë problemet që kanë sjellë guroret në zonën e Dimalit në Berat dhe në Krujë, të cilat janë dy zonat më të dëmtuara nga kjo veprimtari.
Dhunë fizike dhe verbale ndaj banorëve nga pronarët e guroreve, përplasje dhe protesta, shkatërrim të shtëpive dhe ambientit nga eksplozivi pa kriter, ndotje të ambientit, erozion, e mbi të gjitha asgjesim total të ekosistemit natyror, të gjitha nën indiferencën e institucioneve ligjzbatuese.
Këto të fundit reagojnë vetëm kur problemi bëhet publik, duke hedhur hije dyshimi për korrupsionin që mund ti ketë fijet e fshehura midis pronarëve të guroreve dhe drejtuesve të korruptuar të institucioneve.
Sipas ekspertit të mjedisit, Abdulla Diku, Shqipëria paraqet një rast unik përsa i përket menaxhimit të burimeve natyrore.
“Nuk kemi asnjë vend tjetër në rajon të paktën, në Europë jo e jo, i cili të jetë i keqpërdorur në këtë mënyrë burimet natyrore, malet”, tha për “Vetting” Abdulla Diku.
22 guroret që po shkatërrojnë Dimalin
Dimali, dikur i njohur si Ura-Vajgurore, është një nga zonat më të prekura nga shfrytëzimi pa kriter i burimeve natyrore. Ky qytet ka 22 gurore në territorin e tij, duke mbajtur rekord me numrin më të lartë në Shqipëri. Kur e viziton këtë qytet, ajo që të bie në sy është jo vetëm shtrirja e guroreve përreth, por një shkatërrim total i kodrinave, ku nuk ka më thjesht shenja të shfrytëzimit, por shihet qartë dëmtimi i parikuperueshëm që i është bërë natyrës.
Në këtë zonë, aktiviteti i guroreve është zhvilluar për vite me radhë, pa u ndalur, dhe gjatë filmimeve nga ekipi i “Vetting”, një re e madhe tymi mbulonte të gjithë territorin e Dimalit, duke mbuluar edhe fshatrat e Pashallisë, Guri i Bardhë dhe Konezbaltë. Kjo ndotje ka marrë përmasa alarmante, duke krijuar një situatë dramatike për banorët e zonës. Shtëpitë që ndodhen ngjitur me guroret janë të mbuluara nga pluhuri, si pasojë e drejtpërdrejtë e aktivitetit industrial. Ky peisazh i shkatërruar është dëshmi e papërgjegjshmërisë së institucioneve ndër vite.
Pluhuri, jo vetëm që ndikon në cilësinë e ajrit, por gjithashtu ndalon plotësisht aktivitetet bujqësore në tokat e zones mbuluar me një shtresë të dendur që ju ndalon bimëve proceset organike natyrore.
Sipas ekspertit të mjedisit Abdulla Diku përveç shëndetit të njeriut, guroret kanë impakt dhe te bimësia.
“Besoj kushdo e ka vënë re që në afërsi të tyre, të karrierave të gurit, pothuajse gjethet e bimësisë janë kthyer jo të gjelbra por kanë marrë ngjyrën e pluhurit të bardhë”, u shpreh për “Vetting” Abdulla Diku.
Një nga banoret e prekura nga kjo situatë tregon për “Vetting” situatën dramatike, që e përndjek për shkak të guroreve.
“Unë jam e tmerruar, e kam vënë urdhëro shikoje, e kam vënë shtëpinë në shitje se nuk duroj dot më, jam e sëmurë, jam me mushkëri të copëtuara, jam me, më është mbushur veshka, po ta shohësh, kam fletën e analizave, më është mbushur veshka plot me kiste e kam veshkën? Pse? Nga ky tym!”, tha për “Vetting”, Shkenca Hyka.
Ajo është banore e lagjes Pashalli në Dimal. Shtëpia e saj mbulohet e para nga tymi dhe ndjen më fort tronditjet nga eksplozivi dhe zhurma që vjen nga guroret.
E prekur nga drama sociale që i kanë shkaktuar guroret, Shkenca rrëfen për “Vetting” se ka ardhur herët në këtë qytet për të krijuar kushte më të mira, por hapja e guroreve I ka sjellë pasoja të rënda shëndetësore dhe ekonomike për të dhe familjen e saj.
Edhe pse shpreson të riparojë shkatërrimet e shtëpisë nga shpërthimet me eksploziv, Shkenca kërkon nga bizneset e guroreve që të respektojnë ligjin, pasi përpunimi i gureve duhet të bëhet nëpërmjet ujit për të shmangur ndotjen.
“Po bëhemi problematikë, unë javën e parë, dy herë në polici, as që u ndjenë fare, puna vazhdoi normalisht, që nuk dilja dot”, shprehet e zhgënjyer Shkenca,e cila priste ndihmë nga Policia e Shtetit.
Duke folur për problemet me ndotjen nga guroret, Shkenca kujtohet që kishte nxjerrë për t’u tharë rrobat e lara të nipit të vogël dhe me nxitim tenton t’i heqi pasi pluhuri ka pushtuar komplet zonën.
Në oborrin e kësaj shtëpie ka disa hardhi që kanë prodhuar rrush, por sipas banores nuk mund të konsumohen.
Sipas biologut dhe drejtuesit të “EcoAlbania” Olsi Nika, tymi i guroreve ka pasoja serioze mbi florën dhe faunën, ashtu edhe për njeriun.
“E gjitha ajo grimca e ngelur pezull hyn në mushkëritë tona dhe patjetër ndikojnë te bimët duke i veshur, duke pamundësuar ose duke mininimizuar ritmin e frymëkëmbimit, të fotosintezës, të frymëmarrjes së bimëve. Ka një ndikim të jashtëzakonshëm”, tha për “Vetting” drejtuesi i “EcoAlbania”.
Në momentin që largohemi nga Shkenca për të intervistuar një banor aty pranë që është duke punuar tokën, guroret ndërpresin veprimtarinë, pasi janë sinjalizuar nga kamionat për prezencën e gazetarëve tanë në terren.
Një nga banorët që ka tokën aty afër, Sotir Pilua tregon se ka probleme me tokën bujqësore pasi ujërat e gurores kullojnë te kanali ngjitur me tokën e tij.
“Edhe bimësia, ja e mbjell, do ta mbjell grurë, nuk bën përpjetë, do ta mbjellë hasëll për dhëntë, kam nja dy tre dhënë, i bie këtu nuk kullosin. Vetëm tym do hanë ato, ca do hanë ato, tymin e gurores ?!”, shprehet për “Vetting” Sotir Pilua.
Sotiri
Për “Vetting”, Pilo tregon se edhe ai nuk ka probleme vetëm me ndotjen nga guroret, por edhe me shtëpinë ku banon.
“Te shtëpia kam problem tymin. Na tymosin, na kanë bërë kështu blozë! Se kur kthen era që këtej, kur kthen për andej, këtej paradite na vjen këtej tymi (bën me shenjë për te toka bujqësore), mbasdite më vete në shtëpi”, tha Pilua, i cili nuk është optimist për reagimin e institucioneve shtetërore.
Problemi me ujin e kanalit që përmbytet nga ujërat e guroreve mund të ketë pasoja më të rënda për tokën pasi sipas ekspertëve këto ujëra tashmë kanë metale të rënda.
“Nëse shkëmbi përmban minerale, ka edhe metale të rëndë, që shkojnë në ujëra, përfundojnë në det, një pjesë e tyre janë edhe të dëmshme për shëndetin sepse përfundojnë në produktet bujqësore blegtorale dhe shumë nga metalet e rëndë janë kancerogjene”, tha për “Vetting” biologu Aleko Miho.
Sipas të dhënave zyrtare nga Agjencia Kombëtare e Burimeve Natyrore, e vetmja kompani në zonën e Dimalit, që ka bërë rehabilitimin e zonës është “AGBES CONSTRUCTION”.
Nga informacionet e siguruara, kjo kompani me leje minerare të marrë që në vitin 2003 ka rehabilituar rrugën hyrëse për në shkallën e parë të lejes minerare. Sipas Ministrisë së Mjedisit, në 15 maj 2018 po në këtë zonë janë marrë masa me pezullim aktiviteti deri në korrigjimin e shkeljeve të evidentuara ndaj kompanive “Shpiragu B” sh.p.k, “AKS” shpk, “2 Po 6” shpk, “Klisal” shpk, “Mustafai” shpk, “Vëllezërit Llupo” shpk, “Agbes Construksion” shpk, “Zhopi” shpk, “Admir” shpk, “Guri i Bardhë” shpk, “Beta” shpk, ndërkohë që është gjobitur kompania “Salillari” shpk.
Kruja, aty ku hidhet shteti në erë
Kruja është qyteti i dytë në Shqipëri me numrin më të madh të guroreve, por në dallim nga Dimali, guroret janë më pak të ekspozuara prej rrugëve. Në një cep të një guroreje të braktisur, në vend të pemëve që duhet të ishin mbjellë nga kompania, duket një makinë e djegur, që vitet e fundit është simbol dhe mjet që digjet pas atentateve.
Edhe kjo zonë ka pësuar një shfrytëzim barbar të maleve e kodrave prej guroreve, duke sjellë shqetësime serioze për banorët, madje duke shkaktuar konflikte sociale në mungesë të reagimit nga institucionet shtetërore.
Në dallim nga qytetet e tjera, banorët e kësaj zone janë përplasur me pronarët e guroreve, apo njerëzit që dërgonin këta të fundit, pasi rezultojnë si persona të lidhur me pushtetin. Banorët kanë protestuar edhe tek institucionet ligjzbatuese, por shpesh raportoheshin si denoncues tek pronarët e kompanive.
Vitin e kaluar banorët e fshatit Borizanë në Krujë protestuan kundra guroreve që me anë të përdorimit të eksplozivit denonconin përdorimin e tij pa kriter dhe në distancë të afërt me shtëpinë
Banorët ankoheshin për shkatërrimin e shtëpive, për faktin që kishin bërë denoncime në polici dhe prokurori, por kompania vazhdonte aktivitetin e pashqetësuar.
Më 7 korrik 2023, deputetja e Partisë Demokratike Merita Bakiu do të ngrinte shqetësimin e banorëve të Borizanit dhe mungesën e masave nga Prokuroria dhe Policia, por përsëri asnjë masë nuk do të merrej për problemin e banorëvë.
Madje gjërat do të merrnin një kthesë akoma më dramatike, për banorët që ishin në krye të protestës për të mbrojtur shtëpitë e veta nga shkatërrimi.
Disa ditë më pas, në korrik 2023, disa nga banorët që protestuan, do të sulmoheshin dhe do të dhunoheshin në brendësi të një lokali në Thumanë nga vëllezërit e ish deputetit të Partisë Socialiste, Rrahman Rraja.
Fillimisht pamjet dolën në rrjetet sociale dhe u shpërndanë në media duke tronditur opinionin publik duke sjellë largimin e deputetit Rrahman Rraja nga Parlamenti me dorëzimin e mandatit, si edhe shkarkimin nga detyra të ish ministrit të Brendshëm Bledi Çuçi.
Në atë kohë, Policia e Shtetit doli me një deklaratë për shtyp, ku shpjegoi se ishte bllokuar gurorja “Delia Group”, e cila ishte në pronësi të Viktor Deliut dhe së bashku me institucionet e tjera kryen kontrolle për të matur dëmtimet në disa shtëpi, duke ia referuar rastin Prokurorisë së Tiranës.
Por edhe sot e kësaj dite, aktiviteti i guroreve në fshatin Borizanë të Krujës vazhdon dhe kjo verifikohet nga pamjet ekskluzive që sjell “Vetting” nga terreni. Banorët ankohen se guroret kanë ndikuar negativisht në jetën e tyre, duke sjellë pasoja ekonomike dhe sociale.
Një nga banorët që ka shprehu shqetësimin është Sinan Morina, i cili flet për problemet e shumta që u kanë shkaktuar guroret.
“Na mbyti ky tymi, guroret na dëmtuan shëndetin. Ka raste këta të gurores hedhin në orën 12 të natës, nuk lajmërojnë kur bohen mina,hic, kur dun me i bo, i bojnë.”, thotë për “Vetting” Sinan Morina.
Por këto zona duket se nuk janë nën kontrollin e institucioneve shtetërore, ku nuk ekziston ligji dhe ku njerëzit duhet të mbrohen vetë. Edhe pas protestave dhe reagimit të institucioneve asgjë nuk ndryshoi dhe rezultoi se e gjitha ishte një fasadë për të kaluar skandalin e radhës.
Sipas Sinan Morinës, me rastin e gurores është shkelur ligji pasi guroret janë shumë afër me zonat e banuara.
Ka shumë arsye që në Krujë nuk mund të mbyllen guroret jashtë kritereve, ose të paktën t’u kërkohet të zbatohet ligjit. Po të analizojmë me vëmendje listën e personave që kanë këto kompani, janë përfituesit më të mëdhenj të tenderave publikë dhe konçesioneve shtetërore, madje që shpeshherë janë lakuar për lidhjet me pushtetin.
Megjithatë në këtë rast problem nuk është përfitimi i fondeve publike, por mënyra se si këto kompani favorizohen dhe mbështeten nga institucionet publike dhe zyrtarët e lartë, në dëm të banorëve.
Në Krujë janë vetëm 3 kompani që kanë bërë rehabilitimin e zonës së guroreve; kompanitë “FUSHE-KRUJE CEMENT FACTORY”, “MILIS BRICK” sha dhe “ANTEA CEMENT” sh.a. Kompanive të tjera u është revokuar licenca nga Ministria e Mjedisit, pasi nuk kanë rehabilituar mjedisin.
Sipas ekspertit Abdulla Diku, mënyra se si bëhet hapja dhe zgjerimi i karrierave e bën të vështirë procesin e rehabilitimit.
“Nuk mund të rehabilitosh një faqe masive shkëmbore, ku pjerrësia është 90 gradë dhe ku do të duhet një volum i jashtëzakonshëm”, deklaron Abdulla Diku.
Në mars 2019, Ministria e Mjedisit i revokoi lejen për guroren në Krastë të Krujës kompanisë “Salillari” shpk, pasi kishte një sërë shkeljesh sipas Ministrisë. Konkretisht kompania nuk kishte bërë rehabilitimin e karrierës, nuk kishte rregulluar sistemimin e rrjedhjes së ujërave sipërfaqësore dhe mbetjet sterile nuk ishin vendosur në një vend të përcaktuar sipas lejes së mjedisit.
Disa ditë më pas, më 15 mars 2019 kompania “Salillari” bëri ankesë për revokimin e lejes, por kërkesa u refuzua nga Ministria e Infrastrukturës, duke i lënë si mundësi të vetme ankimimin në Gjykatë.
Por pezullimi i lejes mjedisore të kompanisë “Salillari” ka ngritur pikëpyetje për lejet e tjera për gurore që ka ky subjekt. Sipas nenit 37 të Ligjit nr.10 304 datë 15.7.2010 “Për sektorin minerar në Republikën e Shqipërisë”, zotëruesi i lejes minerare ka detyrimin të bëjë rehabilitimin e zonës që ka marrë për shfrytëzim dhe në rast të mosrealizimit të planit të rehabilitimit, ky subjekt nuk përfiton leje për një veprimtari tjetër minerare për një periudhë prej 50 vitesh dhe kjo gjë bëhet shkak që t’i hiqet çdo leje tjetër minerare, që ka në zotërim.
Pra, në këtë rast kompania “Salillari” rrezikon që t’i hiqen të gjitha lejet për gurore që ka edhe në zonën e Dimalit, ku në letrën e firmosur nga zv.ministri Ilir Bejtja kërkohet që të bëhet rehabilitimi i zonës.
Në aksionin e ndërmarrë në 2019, Ministria e Mjedisit i ka revokuar licencën edhe kompanive të tjera, si “VEGA” dhe “FRENKI” shpk.
Kompanisë “VEGA” i është hequr licenca pasi ka shfrytëzuar sipërfaqe jashtë lejes së shfrytëzimit, nuk ka respektuar lartësinë e shfrytëzimit dhe nuk ka bërë rehabilitimin e zonës.
Ndërsa kompania “FRENKI” shpk, e cila është në pronësi të shtetasit nga Jemeni Adel Thabit Ahmed Thabit dhe Sami Hoxhaj nuk ka patur leje mjedisi, por ka marrë në menaxhim guroren pas lejes së transferimit për shfrytëzim, që ka marrë nga kompania “ARVO” shpk. Edhe kjo gurore, ashtu si guroret e tjera që nuk kishin rehabilituar mjedisin, ka marrë një gjobë me vlerë 5 mijë euro nga Ministria e Mjedisit.
Nga të dhënat e siguruara nga AKBN-ja, vetëm për periudhën 2014-2023 janë mbledhur në total 7.6 milionë euro për garancinë e rehabilitimit për lejet minerare. Një pjesë e këtyre fondeve të mbledhura, 1.45 milionë euro, janë para nga kompanitë që u është revokuar leja.
Janë me dhjetëra rastet kur banorë të zonave kanë dalë në protesta kundër aktiviteteve të guroreve, që iu ka dëmtuar pronën dhe po ju merr dhe jetën dalëngadalë.
Prej gati 3 dekadash, mbrapa kësaj përplasjeje qëndron oligarkia ekonomike, e cila në Shqipëri është maska që mbulon pronarët e vërtetë të pasurive publike të gllabëruara, ku shpeshherë pas saj gjenden drejtues bandash kriminale nën petkun e biznesmenit, biznesmenë që janë mësuar të përfitojnë nga fondet publike të servirura nga politikanët dhe në fund ata, politikanët e korruptuar që me “Presta Nome” shmangin ligjin, i cili i pengon të dalin drejtpërdrejt si aksionerët e vërtetë të këtyre pasurive.
Në Shqipëri, guroret janë sinonim i abuzimit të pushtetit me burimet natyrore kombëtare, i mosrespektimit të ligjit dhe vjedhjes së shumicës përballë një pakice të korruptuar, që dhunon të drejtën e jetës, shkel ligjin dhe mbi të gjitha asgjeson të ardhmen.
Si shpërfillet ligji për rehabilitimin e zonave nga 95% e atyre që ushtrojnë aktivitet…
Nëse i kthehemi arkivës, vështirë të gjesh qoftë edhe një ish-ministër të mjedisit që nuk ka premtuar mbylljen apo kontrollin mbi aktivitetin e guroreve. Të gjithë janë përbetuar për zgjidhjen e problemit. Një ndër ta ishte edhe Blendi Klosi, i cili u investua personalisht në zgjidhjen e problematikës duke shkuar edhe në terren.
Në studion e “News 24”, ish ministri Klosi do të deklaronte afate konkrete për zgjidhjen e problematikës së guroreve dhe do të zvogëlonte lejet e mjedisit.
“Unë po ju premtoj publikisht dhe kjo do të jetë pjesë e konikës tuaj, pas një muaj, dy apo katër muajsh. Natyrisht deri më 24 maj 2018 do përfundojnë verifikimet e të gjitha gurorëve, evidentimi i problemeve dhe do merren masat përkatëse ligjore. Nga mali më i lartë i veriut dhe nga më i larti i Jugut kemi mbi 1000 leje mjedisore. Unë ju garantoj se nuk do te jenë kaq . Ata që do mbeten do e zhvillojnë aktivitetin brenda një standarti, brenda hapësirave ligjore. Kur një gurore për të zhvilluar hapësirat e biznesit në Shqipëri fiton para, bën biznes, duhet edhe ruaj mjedisin dhe duhet ruaj njerëzit”, deklaronte Blendi Klosi në një prononcim në News24 në vitin 2018.
Por problematika nuk nisi me Klosin, as me parardhësin e tij dhe më herët. Guroret, si shumë aktivitete të tjera të ngjashme e kanë origjinën shumë më herët.
Sipas raporteve nga organizatat mjedisore, transformimi i ekonomisë shqiptare në një ekonomi tregu të hapur mbas viteve 90’, ka shkaktuar një dëm të konsiderueshëm në natyrë dhe monitorimi pothuajse nuk ka ekzistuar. Këto aktivitete u intensifikuan dhe u bënë më të dëmshme pas vërshimit në sektorin e ndërtimeve.
Sipas biologut Aleko Miho, guroret kanë qenë biznesi më i madh i këtyre viteve, ku Shqipëria doli mbas viteve ’90 dhe ndërtimi mori hov të madh në zonat urbane, në bregdet dhe duhej lënda e parë për të ndërtuar dhe guroret kanë pasur gjithnjë aktivitet të madh.
Ky ndryshim i dha vrull ndërtimit të ligjshëm e të paligjshëm dhe në të njëjtën kohë lindi nevoja për të krijuar gurore, të cilat furnizojnë me lëndë të parë ndërtuesit, që edhe sot e kësaj dite janë personat më me ndikim në sferën ekonomiko-politike të vendit.
Një ndër dëmet që kanë sjellë guroret, por që është anashkaluar disi, lidhet me humbjen e sipërfaqeve pyjore për shkak të ndërhyrjeve në mjedis për të siguruar gurore të reja, që sigurojnë lëndën e parë për ndërtim.
Edhe pse e kanë të sanksionuar me ligj, kompanitë nuk rehabilitojnë zonat e shpyllëzuara për shkak të aktivitetit të guroreve që kanë kryer, duke lënë pas gropa, që sipas ekspertëve paraqesin efekte negative në mjedis.
Sipas të dhënave të siguruara nga Agjencia Kombëtare e Burimeve Natyrore, aktualisht në Shqipëri gjenden 268 gurore dhe më shumë se 95% e tyre nuk kanë kryer rehabilitimin e zonës. Ky është një problem që nuk është ngritur vetëm nga banorët dhe shoqatat mjedisore, por edhe nga vetë zyrtartët më të lartë në Ministri.
Në qershor 2018, ish Ministri Blendi Klosi do të deklaronte se zona të tëra nga guroret ishin dëmtuar dhe ishte shumë e vështirë që këto zona të rehabilitoheshin.
Në deklaratën për shtyp, Klosi do të theksonte se nuk duhet të jetonin njerëzit nën presionin e tymit dhe presionin e guroreve.
Ish-ministri Klosi do të pezullonte disa leje gjatë kohës që ishte në detyrë, por guroret që ishin licensuar nuk u mbyllën, përkundrazi do të rritej numri i tyre, njëherësh edhe numri i zonave që nuk janë rehabilituar. Janë fakte që “Vetting” i ka konfirmuar përmes Ministrisë së Mjedisit dhe Turizmit dhe Agjensisë Kombëtare të Burimeve Natyrore.
Klosi1
Sipas Ligjit nr.10 304, datë 15.7.2010 “Për sektorin minerar në Republikën e Shqipërisë”, kompanitë ose pronarët e guroreve duhet të realizojnë rehabilitimin e mjedisit, duke filluar me rehabilitimin e sheshit të depozitimit të mbetjeve dhe të gjitha veprimtaritë e tjera, me qëllim parandalimin e dëmtimit të mjedisit e ndotjeve, duke garantuar një rehabilitim të plotë të ekosistemit në këtë zonë.
Në momentin që bizneset pajisen me lejen minerare, ato duhet të paguajnë çdo vit garancinë financiare për rehabilitimin e mjedisit, e cila bëhet në formën e një garancie bankare në favor të shtetit, që përdoret për realizimin e planit të rehabilitimit përfundimtar të mjedisit.
Guroret marrin lejen mjedisore nga Ministria e Turizmit dhe Mjedisit, ku përcaktohet tarifa për rentën minerare dhe garancia për rehabilitimin e ambientit.
Në këtë leje gjenden koordinatat për vendndodhjen e gurores, sipërfaqja e karrierës dhe sasia e volumeve që do nxirren çdo vit. Karriera është vendi ku nxirren mineralet, drejtpërdrejt nga sipërfaqja, me anë të gërmimit ose të mënyrave të tjera, për të siguruar lëndë për ndërtim, tregti e për qëllime të tjera. Kurse renta minerare është përqindja e vlerës së mineralit të shitur, që i paguhet shtetit nga personi apo kompania që zotëron lejen minerare, si kompensim për zvogëlimin e burimeve minerare.
Guroret janë një biznes shumë fitimprurës pasi materialet që merren nga karrierat shkojnë drejtpërdrejt për projekte investimi shumë të mëdha si ndërtimi i objekteve publike, ndërtim pritash lumore, investime në rrugë, të cilat realizohen nëpërmjet procesit të tenderave publikë.
Milionat që sfidojnë interesat e mijëra qytetarëve, skema për të humbur gjurmët
Në rastin kur një bashki apo një institucion publik ka planifikuar ndërtimin e një rruge, ose një projekt ndërtimi që ka nevojë për lëndë të parë, në shumë raste realizohet një tender, ku fitues shpallet kompania që gjendet pranë qytetit, e cila merr pa kriter volume ndërtimi nga gurorja, duke realizuar dhe projektin që shpeshherë ka rezultuar me vlerë të tejfryrë.
Madje për të humbur gjurmët, kjo kompani përzgjidhet si nënkontraktor nga kompania fituese dhe në këtë mënyrë ndahen paratë publike. Këto kompani, si nënkontraktor, por edhe si fitues të tenderit gjenden në çdo sektor të prokurimeve publike dhe janë një mekanizëm se si fitimet shpërndahen në dëm të ambientit dhe taksapaguesve.
Këto janë disa nga mënyrat që paraja publike qarkullon brenda një rrethi të mbyllur e të mirëorganizuar, ku edhe institucionet e drejtësisë e kanë të vështirë të depërtojnë.
Milionat që qarkullojnë përmes këtij biznesi fitmprurës sfidojnë mijëra banorë të zonave përreth guroreve me shpresën e ndoshta edhe jetën që po iu shuhet dalëngadalë prej tymnajës së këtyre zgavrave që prodhojnë para për disa, e vdekje për të tjerë.
Në progres raportin e fundit të Komisionit Europian, në kapitullin 27 trajtohen problemet me ambientin dhe sektorët ku ka ngecur Shqipëria. Në raport shkruhet se Shqipëria ka bërë progres të kufizuar dhe i duhet të krijojë agjenci për të luftuar krimet kundër mjedisit për të qenë në një linjë me direktivat e Bashkimit Europian dhe për të mbrojtur burimet ujore.
Për të kuptuar regresin që ka bërë vendi ynë, mjafton të kuptohet se aprovimi i ligjit të ri në 2024 për Zonat e Mbrojtura nga Qeveria Shqiptare është parë nga Bashkimi Europian si një hap mbrapa në këtë drejtim, pasi nuk ka direktiva apo strategji për ndryshimet klimaterike.
Në këto pamje dramatike mbi shpatet e maleve dhe kodra është projektuar egërsia e njeriut si një grabitqar që vazhdon të kafshojë prenë e vet. Shkatërrimi i mjedisit vazhdon, ndërsa këto zgavra na rrëfejnë historinë e shkatërrimit, ku grabitqari dhe viktima është vetë njeriu. Nevojiten masa konkrete për parandalimin e këtyre aktiviteteve me dëme të pariparueshme dhe ndërgjegjësim për mënyrën si të kemi zhvillim të qëndrueshëm, në harmoni me natyrën dhe në shërbim të të gjithëve, jo vetëm të pakicave. Vetëm nëse i rikthejmë natyrës atë që i kemi marrë pa mëshirë, mund të ndërtojmë një të ardhme në vendin tonë.
Në emisionin investigativ Vetting në News24 është trajtuar çështja e guroreve, që është kthyer në një problem për banorët e zonave ku këto biznese fitimprurëse ushtrojnë aktivitetin. Problemi nis jo thjesht në shkatërrimin e burimeve natyrore, por këto gurore dëmtojnë tokat bujqësore, dëmtojnë banesat, sikundër rrezikojnë jetët e banorëve. Por cilët janë pronarët e guroreve që duket se kontrollojnë jo pak hapësirë në Krujë, dhe pavarësisht protestave të banorëve vijojnë aktivitetin. Vetting zbulon pronarët, që rezultojnë që janë të njëjtët që përfitojnë miliona para publike përmes tenderave.
Kruja është qyteti i dytë në Shqipëri me numrin më të madh të guroreve, por në dallim nga Dimali, guroret janë më pak të ekspozuara prej rrugëve. Në një cep të një guroreje të braktisur, në vend të pemëve që duhet të ishin mbjellë nga kompania, duket një makinë e djegur, që vitet e fundit është simbol dhe mjet që digjet pas atentateve.
Edhe kjo zonë ka pësuar një shfrytëzim barbar të maleve e kodrave prej guroreve, duke sjellë shqetësime serioze për banorët, madje duke shkaktuar konflikte sociale në mungesë të reagimit nga institucionet shtetërore.
Në dallim nga qytetet e tjera, banorët e kësaj zone janë përplasur me pronarët e guroreve, apo njerëzit që dërgonin këta të fundit, pasi rezultojnë si persona të lidhur me pushtetin. Banorët kanë protestuar edhe tek institucionet ligjzbatuese, por shpesh raportoheshin si denoncues tek pronarët e kompanive.
Vitin e kaluar banorët e fshatit Borizanë në Krujë protestuan kundra guroreve që me anë të përdorimit të eksplozivit denonconin përdorimin e tij pa kriter dhe në distancë të afërt me shtëpinë
Banorët ankoheshin për shkatërrimin e shtëpive, për faktin që kishin bërë denoncime në polici dhe prokurori, por kompania vazhdonte aktivitetin e pashqetësuar.
Më 7 korrik 2023, deputetja e Partisë Demokratike Merita Bakiu do të ngrinte shqetësimin e banorëve të Borizanit dhe mungesën e masave nga Prokuroria dhe Policia, por përsëri asnjë masë nuk do të merrej për problemin e banorëvë.
Madje gjërat do të merrnin një kthesë akoma më dramatike, për banorët që ishin në krye të protestës për të mbrojtur shtëpitë e veta nga shkatërrimi.
Disa ditë më pas, në korrik 2023, disa nga banorët që protestuan, do të sulmoheshin dhe do të dhunoheshin në brendësi të një lokali në Thumanë nga vëllezërit e ish deputetit të Partisë Socialiste, Rrahman Rraja.
Fillimisht pamjet dolën në rrjetet sociale dhe u shpërndanë në media duke tronditur opinionin publik duke sjellë largimin e deputetit Rrahman Rraja nga Parlamenti me dorëzimin e mandatit, si edhe shkarkimin nga detyra të ish ministrit të Brendshëm Bledi Çuçi.
Në atë kohë, Policia e Shtetit doli me një deklaratë për shtyp, ku shpjegoi se ishte bllokuar gurorja “Delia Group”, e cila ishte në pronësi të Viktor Deliut dhe së bashku me institucionet e tjera kryen kontrolle për të matur dëmtimet në disa shtëpi, duke ia referuar rastin Prokurorisë së Tiranës.
Por edhe sot e kësaj dite, aktiviteti i guroreve në fshatin Borizanë të Krujës vazhdon dhe kjo verifikohet nga pamjet ekskluzive që sjell “Vetting” nga terreni. Banorët ankohen se guroret kanë ndikuar negativisht në jetën e tyre, duke sjellë pasoja ekonomike dhe sociale.
Një nga banorët që ka shprehu shqetësimin është Sinan Morina, i cili flet për problemet e shumta që u kanë shkaktuar guroret.
“Na mbyti ky tymi, guroret na dëmtuan shëndetin. Ka raste këta të gurores hedhin në orën 12 të natës, nuk lajmërojnë kur bohen mina,hic, kur dun me i bo, i bojnë.”, thotë për “Vetting” Sinan Morina.
Por këto zona duket se nuk janë nën kontrollin e institucioneve shtetërore, ku nuk ekziston ligji dhe ku njerëzit duhet të mbrohen vetë. Edhe pas protestave dhe reagimit të institucioneve asgjë nuk ndryshoi dhe rezultoi se e gjitha ishte një fasadë për të kaluar skandalin e radhës.
Sipas Sinan Morinës, me rastin e gurores është shkelur ligji pasi guroret janë shumë afër me zonat e banuara.
Ka shumë arsye që në Krujë nuk mund të mbyllen guroret jashtë kritereve, ose të paktën t’u kërkohet të zbatohet ligjit. Po të analizojmë me vëmendje listën e personave që kanë këto kompani, janë përfituesit më të mëdhenj të tenderave publikë dhe konçesioneve shtetërore, madje që shpeshherë janë lakuar për lidhjet me pushtetin.
Megjithatë në këtë rast problem nuk është përfitimi i fondeve publike, por mënyra se si këto kompani favorizohen dhe mbështeten nga institucionet publike dhe zyrtarët e lartë, në dëm të banorëve.
Në Krujë janë vetëm 3 kompani që kanë bërë rehabilitimin e zonës së guroreve; kompanitë “FUSHE-KRUJE CEMENT FACTORY”, “MILIS BRICK” sha dhe “ANTEA CEMENT” sh.a. Kompanive të tjera u është revokuar licenca nga Ministria e Mjedisit, pasi nuk kanë rehabilituar mjedisin.
Sipas ekspertit Abdulla Diku, mënyra se si bëhet hapja dhe zgjerimi i karrierave e bën të vështirë procesin e rehabilitimit.
“Nuk mund të rehabilitosh një faqe masive shkëmbore, ku pjerrësia është 90 gradë dhe ku do të duhet një volum i jashtëzakonshëm”, deklaron Abdulla Diku.
Në mars 2019, Ministria e Mjedisit i revokoi lejen për guroren në Krastë të Krujës kompanisë “Salillari” shpk, pasi kishte një sërë shkeljesh sipas Ministrisë. Konkretisht kompania nuk kishte bërë rehabilitimin e karrierës, nuk kishte rregulluar sistemimin e rrjedhjes së ujërave sipërfaqësore dhe mbetjet sterile nuk ishin vendosur në një vend të përcaktuar sipas lejes së mjedisit.
Disa ditë më pas, më 15 mars 2019 kompania “Salillari” bëri ankesë për revokimin e lejes, por kërkesa u refuzua nga Ministria e Infrastrukturës, duke i lënë si mundësi të vetme ankimimin në Gjykatë.
Por pezullimi i lejes mjedisore të kompanisë “Salillari” ka ngritur pikëpyetje për lejet e tjera për gurore që ka ky subjekt. Sipas nenit 37 të Ligjit nr.10 304 datë 15.7.2010 “Për sektorin minerar në Republikën e Shqipërisë”, zotëruesi i lejes minerare ka detyrimin të bëjë rehabilitimin e zonës që ka marrë për shfrytëzim dhe në rast të mosrealizimit të planit të rehabilitimit, ky subjekt nuk përfiton leje për një veprimtari tjetër minerare për një periudhë prej 50 vitesh dhe kjo gjë bëhet shkak që t’i hiqet çdo leje tjetër minerare, që ka në zotërim.
Pra, në këtë rast kompania “Salillari” rrezikon që t’i hiqen të gjitha lejet për gurore që ka edhe në zonën e Dimalit, ku në letrën e firmosur nga zv.ministri Ilir Bejtja kërkohet që të bëhet rehabilitimi i zonës.
3f27bfe2 B70b 4262 90e1 38e0646ea6d3
Në aksionin e ndërmarrë në 2019, Ministria e Mjedisit i ka revokuar licencën edhe kompanive të tjera, si “VEGA” dhe “FRENKI” shpk.
Kompanisë “VEGA” i është hequr licenca pasi ka shfrytëzuar sipërfaqe jashtë lejes së shfrytëzimit, nuk ka respektuar lartësinë e shfrytëzimit dhe nuk ka bërë rehabilitimin e zonës.
Ndërsa kompania “FRENKI” shpk, e cila është në pronësi të shtetasit nga Jemeni Adel Thabit Ahmed Thabit dhe Sami Hoxhaj nuk ka patur leje mjedisi, por ka marrë në menaxhim guroren pas lejes së transferimit për shfrytëzim, që ka marrë nga kompania “ARVO” shpk. Edhe kjo gurore, ashtu si guroret e tjera që nuk kishin rehabilituar mjedisin, ka marrë një gjobë me vlerë 5 mijë euro nga Ministria e Mjedisit.
Nga të dhënat e siguruara nga AKBN-ja, vetëm për periudhën 2014-2023 janë mbledhur në total 7.6 milionë euro për garancinë e rehabilitimit për lejet minerare. Një pjesë e këtyre fondeve të mbledhura, 1.45 milionë euro, janë para nga kompanitë që u është revokuar leja.
Janë me dhjetëra rastet kur banorë të zonave kanë dalë në protesta kundër aktiviteteve të guroreve, që iu ka dëmtuar pronën dhe po ju merr dhe jetën dalëngadalë.
Prej gati 3 dekadash, mbrapa kësaj përplasjeje qëndron oligarkia ekonomike, e cila në Shqipëri është maska që mbulon pronarët e vërtetë të pasurive publike të gllabëruara, ku shpeshherë pas saj gjenden drejtues bandash kriminale nën petkun e biznesmenit, biznesmenë që janë mësuar të përfitojnë nga fondet publike të servirura nga politikanët dhe në fund ata, politikanët e korruptuar që me “Presta Nome” shmangin ligjin, i cili i pengon të dalin drejtpërdrejt si aksionerët e vërtetë të këtyre pasurive.
Në Shqipëri, guroret janë sinonim i abuzimit të pushtetit me burimet natyrore kombëtare, i mosrespektimit të ligjit dhe vjedhjes së shumicës përballë një pakice të korruptuar, që dhunon të drejtën e jetës, shkel ligjin dhe mbi të gjitha asgjeson të ardhmen.
Emisioni Vetting në News24 ka hedhur dritë mbi veprimtarinë e guroreve, cilat janë zonat më të prekura dhe cilat janë skemat që përdoren për të humbur gjurmët. Milionat që qarkullojnë nga bizneset e guroreve sfidojnë interesat e mijëra qytetarëve, të zonave ku shtrihen këto aktivitete. Dhe natyrisht kjo gjë nuk mund të arrihet pa lidhjet me pushtetin, qoftë në nivel lokal apo qendror. Paraja publike qarkullon brenda një rrethi të mbyllur e të mirëorganizuar, ku edhe institucionet e drejtësisë e kanë të vështirë të depërtojnë.
Në rastin kur një bashki apo një institucion publik ka planifikuar ndërtimin e një rruge, ose një projekt ndërtimi që ka nevojë për lëndë të parë, në shumë raste realizohet një tender, ku fitues shpallet kompania që gjendet pranë qytetit, e cila merr pa kriter volume ndërtimi nga gurorja, duke realizuar dhe projektin që shpeshherë ka rezultuar me vlerë të tejfryrë.
Madje për të humbur gjurmët, kjo kompani përzgjidhet si nënkontraktor nga kompania fituese dhe në këtë mënyrë ndahen paratë publike. Këto kompani, si nënkontraktor, por edhe si fitues të tenderit gjenden në çdo sektor të prokurimeve publike dhe janë një mekanizëm se si fitimet shpërndahen në dëm të ambientit dhe taksapaguesve.
Këto janë disa nga mënyrat që paraja publike qarkullon brenda një rrethi të mbyllur e të mirëorganizuar, ku edhe institucionet e drejtësisë e kanë të vështirë të depërtojnë.
Milionat që qarkullojnë përmes këtij biznesi fitmprurës sfidojnë mijëra banorë të zonave përreth guroreve me shpresën e ndoshta edhe jetën që po iu shuhet dalëngadalë prej tymnajës së këtyre zgavrave që prodhojnë para për disa, e vdekje për të tjerë.
Në progres raportin e fundit të Komisionit Europian, në kapitullin 27 trajtohen problemet me ambientin dhe sektorët ku ka ngecur Shqipëria. Në raport shkruhet se Shqipëria ka bërë progres të kufizuar dhe i duhet të krijojë agjenci për të luftuar krimet kundër mjedisit për të qenë në një linjë me direktivat e Bashkimit Europian dhe për të mbrojtur burimet ujore.
Për të kuptuar regresin që ka bërë vendi ynë, mjafton të kuptohet se aprovimi i ligjit të ri në 2024 për Zonat e Mbrojtura nga Qeveria Shqiptare është parë nga Bashkimi Europian si një hap mbrapa në këtë drejtim, pasi nuk ka direktiva apo strategji për ndryshimet klimaterike.
Në këto pamje dramatike mbi shpatet e maleve dhe kodra është projektuar egërsia e njeriut si një grabitqar që vazhdon të kafshojë prenë e vet. Shkatërrimi i mjedisit vazhdon, ndërsa këto zgavra na rrëfejnë historinë e shkatërrimit, ku grabitqari dhe viktima është vetë njeriu. Nevojiten masa konkrete për parandalimin e këtyre aktiviteteve me dëme të pariparueshme dhe ndërgjegjësim për mënyrën si të kemi zhvillim të qëndrueshëm, në harmoni me natyrën dhe në shërbim të të gjithëve, jo vetëm të pakicave. Vetëm nëse i rikthejmë natyrës atë që i kemi marrë pa mëshirë, mund të ndërtojmë një të ardhme në vendin tonë.
Presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani, ka biseduar me ambasadorin e Shteteve të Bashkuara në Prishtinë, Jeffrey Hovenier, për ndryshimet në administratën amerikane, pasi Donald Trump i fitoi zgjedhjet presidenciale në SHBA javën e kaluar.
Zyra e Osmanit njoftoi se ky ishte një takim i rregullt i presidentes me ambasadorin amerikan, i cili është i pari mes tyre prej se Trumpi fitoi zgjedhjet më 5 nëntor.
“Presidentja Osmani shprehu mirënjohjen për mbështetjen historike bipartizane dhe bashkëpunimin me Shtetet e Bashkuara, si dhe nënvizoi angazhimin e përbashkët për ruajtjen e paqes dhe stabilitetit”, thuhet në njoftim.
Osmani tha në takim se marrëdhëniet e Kosovës me SHBA-të janë “ekzistenciale” dhe se shpreson se edhe me administratën e re të presidentit të zgjedhur Trump, do të vazhdojë bashkëpunimi i “shkëlqyeshëm” dhe se ajo do të vazhdojë ta ketë në vëmendje Kosovën.
Fitorja e republikanit Trump në zgjedhjet presidenciale të 5 nëntorit në SHBA ka sjellë paqartësi edhe në Kosovë.
Njohësit politikë në Kosovë dhe të huaj, kanë shprehur qëndrime të ndara për ndikimet që kjo administratë do të ketë mbi Kosovën.
Afrim Hoti, profesor i së Drejtës dhe Marrëdhënieve Ndërkombëtare në Universitetin e Prishtinës, tha javën e kaluar për Radion Evropa e Lirë se është optimist se Trump sjell një “mundësi pozitive për Kosovën dhe rajonin”.
Por, për Toby Vogel, nga Këshilli për Politikat e Demokratizimit në Berlin “as edhe një gjë pozitive” për Ballkanin nuk mund të vijë nga kthimi i Trumpit në Shtëpinë e Bardhë.
Gjatë mandatit të parë të Donald Trump si President i SHBA-së (2016-2020), administrata e tij u përqendrua fuqimisht në atë që e quajti “normalizim ekonomik” të marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë.
Më 2020, Kosova dhe Serbia në Shtëpinë e Bardhë, në prani të presidentit Trump, nënshkruan Marrëveshjen e Uashingtonit për normalizim ekonomik. Kjo marrëveshje, që përfshiu edhe njohjen e pavarësisë së Kosovës nga Izraeli, nuk është zbatuar plotësisht.
Synimi kryesor, sipas kësaj administrate, ishte që bashkëpunimi ekonomik t’i vendoste “në plan të parë përfitimet e qytetarëve, duke i ulur tensionet politike në rajon”.
Gjithashtu, në administratën e parë të Trumpit ka pasur disa zyrtarë, si këshilltari i atëhershëm për siguri kombëtare, John Bolton, që nuk e kanë përjashtuar opsionin e “korrigjimeve territoriale” mes Kosovës dhe Serbisë. REL
Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani, ka pritur në takim gjeneralin Wesley K. Clark, ish-komandant suprem i NATO-s për Europë, i cili udhëhoqi ndërhyrjen e NATO-s në vitin 1999.
“Vendosmëria dhe lidershipi juaj i kontribuuan lirisë së Kosovës, duke siguruar një të ardhme ku dinjiteti mbizotëron mbi frikën dhe shtypjen”, ka thënë Osmani, siç njofton Presidenca.
Në takim me Clark, Osmani theksoi progresin e Kosovës ndër vite, duke vënë në dukje “punën e vazhdueshme për ta forcuar pozitën e Kosovës në skenën ndërkombëtare, sikurse edhe anëtarësimin në organizata ndërkombëtare”.
“Sipas Presidentes Osmani e ardhmja e Kosovës është e qartë në synimin për integrimin euroatlantik dhe partneritet të qëndrueshëm me Shtetet e Bashkuara”, thuhet në njoftim./Express/
Presidenti i zgjedhur Donald Trump njoftoi të mërkurën se ka emëruar senatorin republikan Marco Rubio për postin e Sekretarit të Shtetit.
Zoti Trump zgjodhi ligjvënësin e Floridës, Matt Gaetz për të shërbyer si prokuror i përgjithshëm.
Ligjvënësi Matt Gaetz
Ai njoftoi gjithashtu se kishte zgjedhur zonjën Tulsi Gabbard, një ish-anëtare demokrate të Kongresit dhe kandidate për presidente, për të shërbyer në postin e drejtores së Zbulimit Kombëtar.
Ish ligjvënësja Tulsi Gabbard
Senatori Marco Rubio në postin e Sekretarit të Shtetit
Presidenti i zgjedhur Donald Trump njoftoi të mërkurën se ka emëruar senatorin republikan Marco Rubio për postin e Sekretarit të Shtetit, në administratën e tij të re.
“Ai do të jetë një avokat i fortë për kombin tonë, një mik i vërtetë i aleatëve tanë dhe një luftëtar i patrembur që nuk do të tërhiqet kurrë ndaj kundërshtarëve tanë”, shprehej zoti Trump në një deklaratë.
Ligjvënësi konservator Marco Rubio njihet për qëndrimet e tij të forta ndaj Kinës, Kubës dhe Iranin dhe ishte një nga kandidatët që zoti Trump po shqyrtonte për postin e nënpresidentit, përpara se të vendoste përfundimisht për senatorin J.D Vance.
Zoti Rubio është nënkryetar i Komisionit të Senatit për Zbulimin dhe anëtar i komisionit të Senatit për Marrëdhëniet me Jashtë.
Ai ka nxitur një qëndrim më të ashpër kundër Kinës duke patur si objektiv aplikacionin e mediave sociale TikTok, kompania mëmë e së cilës është kineze. Ai dhe ligjvënës të tjerë thonë se Pekini mund të sigurojë qasje tek dhënat e përdoruesve sa herë të dojë.
Presidenti i zgjedhur Donald Trump e bëri njoftimin ndërsa po kthehej në Florida nga Uashingtoni pas takimit me Presidentin Joe Biden.
Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani, ka shprehur krenarinë për performancën e jashtëzakonshme të ushtarëve të Forcave të Sigurisë së Kosovës (FSK) gjatë stërvitjes “Ujku i Çeliktë”, të realizuar nga Regjimenti i Dytë i Këmbësorisë së Forcave Tokësore të FSK-së.
Në një postim në rrjetet sociale, Presidentja Osmani theksoi se kjo stërvitje është një demonstrim i qëndrueshmërisë, guximit dhe shpirtit të pazëvendësueshëm të Ushtrisë sonë, që ka një angazhim të palëkundur për mbrojtjen e shtetit të Kosovës.
“Krenarë me vajzat dhe djemtë e Ushtrisë sonë, të cilët Kosovën e kanë mbi të gjitha!”, ka shkruar Osmani. sn
Kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, ka vlerësuar si një sukses të jashtëzakonshëm ushtrimin ushtarak “Ujku i Çeliktë”, i cili u realizua dje me pjesëmarrjen e mbi 1000 ushtarakëve të Forcave të Sigurisë së Kosovës (FSK).
Sipas tij, ky është ushtrimi më i madh dhe më i sofistikuar që ka realizuar FSK-ja deri më tani, dhe një shembull i përkushtimit të Kosovës në forcimin e kapaciteteve të saj mbrojtëse.
Kryeministri Kurti theksoi se pajisjet, të cilat përputhen me standardet e NATO-s, janë rezultat i një strategjie të detajuar të investimeve në fushën e mbrojtjes, të cilat janë realizuar për të përforcuar kapacitetet mbrojtëse të Kosovës.
Në fjalën e tij, Kryeministri theksoi gjithashtu se buxheti për ushtrinë është trefishuar, ndërsa numri i ushtarëve është dyfishuar, duke u përqendruar edhe në trajnimin intensiv të ushtarëve tanë, i cili është katërfishuar. Ai nënvizoi se ky investim masiv në armatim dhe trajnimin e personelit ushtarak është një hap i rëndësishëm për rritjen e sigurisë në vend dhe përgatitjen e FSK-së për sfida të mundshme në të ardhmen.
Kurti përfundoi duke theksuar se më shumë investime në ushtri do të thotë më shumë siguri për qytetarët e Kosovës. Ai shprehu besimin se, me përkushtimin dhe gatishmërinë e ushtarëve dhe oficerëve të FSK-së, e ardhmja e Kosovës është në duar të sigurta dhe të forta.
“Një element tjetër i rëndësishëm i këtij ushtrimi është përdorimi i pajisjeve dhe armatimit modern, të cilat janë blerë dhe integruar në flotën tonë në këto vitet e fundit. Këto pajisje dhe ky armatim i blerë sipas standardeve të NATO-së, janë produkt i një strategjie të detajuar të investimeve tona në fushën e mbrojtjes. Armatimet e reja të cilat përfshijnë pajisje të avancuara dhe të sofistikuara luftarake, janë dëshmi e qartë e vendosmërisë sonë për të modernizuar dhe për ta përgatitur ushtrinë tonë të përballojë çdo lloj kërcënimi, skenari dhe sfide që mund të paraqitet në këtë kohë të brishtë të sigurisë globale.
Ky ushtrim na tregoi se Forca e Sigurisë së Kosovës është mburojë e vendit tonë, por edhe një partner i besueshëm për paqen dhe sigurinë rajonale, për aleatët e Kosovës. Ushtria jonë ka treguar bashkëpunim dhe bashkërendim të shkëlqyeshëm me partnerët tanë strategjikë, duke dëshmuar aftësitë tona për ndërveprueshmëri, dhe duke përmbushur detyrat komplekse me efikasitet të plotë”, tha Kurti ndër të tjera. sn
Popullsia e qytetit të Tiranës pa përfshirë njësitë administrative ish-komunat rezultoi 389,323 banorë në cens 2023, me ulje 7% ose (29,172) banorë më pak se të dhënat e cens 2011, ku u numëruan 418,495 banorë (shiko tabelën e mëposhtme).
Të dhënat e detajuara të cens 2023 për popullsinë dhe banesat në Bashkinë e Tiranës tregojnë për zhvendosje të mëdha të popullsisë nga qyteti në ish-komuna dhe në fshat. Pakësimi i popullsisë në kufijtë e bashkisë së qytetit ka qenë në zhvillim të kundërt me volumet e larta të ndërtimit brenda qytetit me kulla dhe komplekse pallatesh.
Banorët e kryeqytetit janë zhvendosur drejt skajeve. P.sh. popullsia e Kasharit, një ish-komunë u rrit me 106 % ndërmjet dy censeve. Në vitin 2023 në Kashar rezultuan mbi 89 mijë banorë nga 43 mijë që ishin në vitin 2011. Komuna e Kasharit mori zhvillim të shpejtë në ndërtimin e objekteve për banim, por nuk ishte i mirë-studiuar, pasi nuk u shoqërua me infrastrukturën mbështetëse si shkolla dhe qendra shëndetësore.
Më pas rritjen më të madhe të popullsisë e ka ish komuna e Dajtit, popullsia e së cilës arriti në mbi 35 mijë banorë me rritje 74 % nga 2011. Komuna e Farkës gjithashtu kishte rritje me 60% të popullsisë ndërmjet 2011 dhe 2023, duke shënuar 36 mijë banorë aktualisht. Gjithashtu ish- komuna e Petrelës regjistroi mbi 5,700 banorë me 2023 më një rritje 21% nga 2011-ta.
Në 8 isha komuna të tjera si Peza, Bërzhita, Ndroqi, Baldukshu, Zall Ballstar, Krrabë, Shëngjergj dhe Zall Herr popullsia ka rënë me ritme dyshifrore ndërmjet dy censeve.
Lëvizjet e popullsisë tregojnë se qyteti i Tiranës po behet gjithnjë e më shumë i pajtueshëm dhe i shtrenjtë sidomos nga familjet e reja.
Në dhjetë vitet e fundit familjet e reja kanë preferuar të blejnë prona në periferi të Tiranës, sakaq territori i qytetit të vjetër është pakësuar nga emigrimi, rënia e lindjeve dhe zhvendosja në periferi.
Të dhënat sugjerojnë se, popullsia me nivel ekonomik mbi mesataren është zhvendosur nga Tirana në komplekset rezidenciale të ngritura në ish komuna, teksa familjet e reja kanë preferuar të nisin jetën në periferitë, ish komunat e Dajtit dhe Kasharit pasi ishin më të përballueshme për blerjen e shtëpive.
Rritjet e çmimeve të banesave në Tiranë edhe në kushtet e rënies së popullsisë, po bëhet shkak për zhvendosje gjithnjë e më shumë të popullsisë së re ne zonat periferikë jashtë qytetit./Monitor/
Komentet