Në artikullin e vet “Tue bisedue me profesor Joklin” Ernest Koliqi shkruan: “Biblioteka shqip e Profesor Joklit, besoj të jetë mâ e plotësuemja qi mund të gjindet. I rrijnë përkrah ndoshta ato të Françiskajvet në Shkodër, të Mid’had Frashërit në Tiranë dhe të Lef Nosit n’Elbasan. Këtyne dyjave të fundit ua kam ndëgjue vetëm zanin , pse nuk pata fatin t’i shof. Botime të vjetra e të reja: Toskësh e Gegësh e Shqiptarësh t’Italisë…”

Shkrimi është botuar me 1938 në “Demokratía” e Vangjel Koçës e Branko Merxhanit, mbas një vizite që ai i bën Norbert Joklit në Vjenë, i shoqëruar nga dy studentë shqiptarë të atyre viteve atje. Njëri prej të cilëve ishte Aleks Buda. Është ribotuar pastaj më vonë në “Shejzat nr.1-4 1972.

Paska qênë dashtë – vijon Koliqit – të shkojshëm larg Shqypnije, në nji vend të huej, për të gjetun biblioteken ideale shqipe, atê për të cilën ka nevojë, çdo shkollë e mesme e Shqipnís, çdo Bashki shqiptare e radhës së parë, çdo studjues i gjuhës s’onë!..”

Para se me arrit te ky përfundim, sa surprizues për të aq magjepsës për lexuesin e tij, Koliqi përshkruan në imtësi gjithçka aty sheh me të gjitha shqisat e njeriut që librin e ka shqisë e gjymtyrë të përveçme. Ky ka qenë takimi i parë i tij me Joklin. Kurse në ribotimin te “Shejzat” Koliqi përshkruan edhe fundin tragjik të Albanologut të famshëm, një fund i njohur disi përciptasi në Shqipëri. Përciptas po themi, sepse pak kush i din përpjekjet e shqiptarëve të njëmendtë për ta shpëtuar atë, i cili, pa qenë shqiptar i kishte dhënë gjithësinë e vet, të dijshme e të vullnetshme sa s’bëhet, kulturës shqiptare. Dikush din përpjekjet e Fishtës me letrat dërguar deri te Duçja, që atij t’i krijohej mundësia të strehohej në Shqipëri, po pak kush i din, besoj, përpjekjet e qeverive shqiptare të kohës (1941-1942) për të. Kurse Koliqi, i cili ka dokumentimin e këtyre përpjekjeve, që gjinden në arkivin e vet privat na bën me dije: “Unë menjiherë i telefonova Botta-it në Romë, (aso kohe ministër i arsimit t’Italis) e shkova mandej fill te Mustafa Kruja [kryeministri shqiptar], i cili n’sy tem mori telefonin e foli me Ciano-n tue e lutë nxehtësisht me ba çmos për shpëtimin e Jokliit. Ciano përgjegji se do të lutte Musolinin me ndërhy pranë Hitlerit. Por të gjitha orvatjet dështuen, Jokli u fut në një tren, që do ta shpiente në Poloni. Gjatë udhëtimit, mësa treni po kalonte për nji urë, u hodh në greminë prej nji naltësie niqind metrash, u përplas mbi záll të lumit e vdiq. Kështë mbaroi albanologu i madh, tue mbajtë fjalën e folun se, pa biblioteken e vet dhe pa mundësinë m’u dhanë mbas studimeve, nuk iu donte gjâ jeta.”

Libërdashja, si kategori publike e marrëdhënies së ndërsjellët të njeriut me dijen, gjithherë te ne ka ecë nëpërmjet lëkundjeve e ulje ngritjeve të përsëritura. Në varësi e sipas kurbës e trajtesës së kultivuar që asaj i ka bërë shoqëria, elita e saj. Do muaj më parë pati ulë qepenat njëra prej librarive të rëndësishme në Tiranë. Edhe ajo që për më se njëzet vite shërbente edhe si agjenci shpërndarje ka paketuar nëpër kuti librat qëndrimgjatë aty dhe vijoi, gjithashtu, melodinë krrakrra-itëse të qepen-uljes. Por, fati e ka dashtë, këto ditë është hapur një e re me emrin e një tjetër albanologu të madh , jezuitit Giuseppe (Zef) Valentini, bashkëpunëtor e mik i ngushtë i Koliqit. Edhe një tjetër librari me emrin, gjithashtu domethënës “Lahuta” në Portën e parë ajrore (Aeroportin e Rinasit) të shqiptarëve, të cilët era mërgimtare po i hallakatë më me shumicë se asnjëherë më parë nëpër Europë. Dhe ndalin aty për të marrë me vete një copë Shqipërie. Një copë Shqipërie ideale mbasi Shqipërisë reale i kanë kthyer shpinën, me dhimbje e me pezm.

Kurse marrëdhëniet e enteve publike me librin e me leximin, gjithherë kanë lënë për të dëshiruar. Edhe atëherë kur në krye të tyre, Ministrisë së Kulturës kanë qenë shkrimtarë. Dhe s’është kaq paradoksale sa duket, nëse gërmon pak, fare pak më thellë në njohjen e politikave qeverisëse për librin. Sot, sistemi i qarkullimit libror në Shqipëri është me cilësinë më të ulët krahasuar me vendet fqinje me ne. Sikundërse përkujdesja shtetërore për të e pakrahasueshme me asgjë dhe me askënd, kurrkund përreth nesh. Asgjë pothuajse asgjë nuk gjendet në bibliotekat e shkollave tona publike nga librat e autoreve më të shquar të traditës…Prej atyre që në “bibliotekën shqipe” të albanologut ishin tuba e librave të zgjedhur. E le më të të vijë në mendje ndonjë qasje me Evropën, për ku gërthasim se duam të shkojmë. Biblioteka Kombëtare e Shqipërisë, sot ekziston më shumë si një ent ku rrogëtohen disa njerëz.

E shfytyruar padrejtësisht deri në dhimbje. E denjë për të lidhur aty Gomarin Viskë Babatasi, që Fishta e sjell te Komedia e vet Satirë “Gomari i Babatasit”, në pjesën e dytë të saj “Visku i Babatasit”. Visk Babatasi është një nga të rrallët personazhe me emër të vërtetë në vepër, është person real i jetës sociale dhe politike shqiptare. Asokohe (1922- 1928) qe drejtor i Bibliotekës Kombëtare. Ishte sekretar i revistës “Albania” të Konicës, po i përgojuar dendur edhe nga ai. Ishte korçar, antikatolik i shpallur, por edhe antigegë, gjithashtu. Kishte shumë humor dhe Fishtës i pëlqente humori i tij. Babatasi e kishte bërë zakon të shkonte në punë me gomar, sjellje kjo që i shkonte fort përshtat humorit të tij. Dhe e lidhte gomarin te dritarja e kryeministrisë, që ishte njëherësh edhe ministri e jashtme. Një ditë, ndërsa po lidhte gomarin në hekurat e dritares, i afrohet roja e i thotë: “Ka urdhnue zoti ministër mos me e lidhë ma gomarin këtu”. Atëherë Babatasi i kthehet e i thotë: “Ka të drejtë, zotëria, dy gomarë në një ministri nuk bën të lidhen”…

Statuquosë së rrënuar të Bibliotekës së sotme Kombëtare i pati paraprí njëherë djegia e një tjetër herë përmbytja. Ndoshta për ta bërë më të pranuar atë që do të vinte më pas. Ndërsa sipër ambienteve të saj të stërngushta sa të marrin frymën, aty në qendër të kryeqytetit të Shqipërisë bëjnë karshillek ca zyra të një Instituti Italian. Me një kontratë, nënshkruar para gati tridhjetë vjetësh, me shtetin shqiptar. Sfiduese deri ku s’shkon, që përpos të tjerash është përmbytëse nga fyerja e poshtnimi që i bën librit, punëtorëve të librit, përdoruesve të tij, intelektualëve, krejt kulturës sonë kombëtare dhe dijes sonë./Gazeta Panorama