Mendime për romanin “Shtëpia me dy çati”, të romancierit Rezart Palluqi

BOTËKUPTIMI

Vlerësimet më të zakonshme të individualitetit krijues të Rezart Palluqit janë: romancier i diktaturës dhe i çrrënjosjes së krimeve hoxhiste, predikues i optimizmit, këngëtar i prozës dhe ithtar i shtypësve që cënojnë frymëmarrjen e njerëzve.

Rezarti, përfaqëson letërsinë shqipe si poet romantik, në njërën anë dhe poet që nxjerrë ngërçet e popullit të vet, në anën tjetër. Endja pas gëzimeve për lirinë, lumturinë, dashurinë, sipas Palluqit, është një kërkesë e vazhdueshme e qenies njeri, madje në këtë endje shpaloset kuptimi i tij për jetën.

Pra, Rezart Palluqi na paraqitet në letërsi si thikë me dy teha, në njërën anë si armik i diktaturës dhe shtypjes hoxhiste dhe në anën tjetër si adhurues i predikimit të paqes njerëzore.

SUBJEKTI

Pas romanit të famshëm “Njëqind e nëntëdhjetë e tre kafazët” Rezart Palluqi na vjen në letërsi me një roman të ri të titulluar “Shtëpia me dy çati”.

Rezarti, tashmë e di se të shkruash një roman është në një fare mënyre si të ndërtosh një shtëpi, në të cilën të duhen mjetet e nevojshme për ndërtimin e saj, poashtu edhe të romani, të duhet dija për të rrëfyer, koha dhe pasuria stilistikore.

Romani “Shtëpia me dy çati” kapet pas dy boshteve të mëdha:

Se pari romani ka një rrëfim të njëtrajtshëm me motiv endoforik,

Se dyti përfshin të gjitha llojet e teksteve: rrëfyes, përshkrues, argumentues, shpjegues dhe udhëzues.

Ky roman rrahë temën e historisë me bosht shtjellimi, çamërinë.

Palluqi shtron problemin e historisë duke pohuar se e meta kryesore e studimeve është se i kanë kushtuar pak kohë kësaj çështje kaq të ndjeshme.

Si për idenë, diskursin dhe mënyrën e rrëfimit, romani i Palluqit është dukshëm i dallueshëm në letërsinë tonë. Në këtë roman kundërshtohen temat si: dhuna, tradhtia, shtypja deri në flijim dhe lartësohen ide madhore siç janë: liria, dashuria dhe përkushtimi njerëzor e atdhetar.

Palluqi sjellë risi të mëdha në kohën e modernizimit të ri, ku mundohet të fuse një lloj aktualiteti bashkë me indivualizmin e tij. Krahas përpjekjes për të zgjuar popullin nga gjumi i shtypjes nga diktatura hoxhiste, ai ka rol çënësor në rivlerësimin e poetit dhe ndjenjave të tij si dhe analizimin konstant të shoqërisë.  Këto karakteristika janë të dukshme në romanin “Shtëpia me dy çati”.

Libri flet për ndërtimin e jashtëzakonshëm të një burri 63 vjeçar që njihet me emrin Panajot. Sekuenca nëpër të cilën është shkruar ky roman ka zgjatur ca vite, gjë që  tregon edhe mënyra e ndërtimit të romanit, duke mbyllur edhe zbratësirat më të ngushta.

Kontributi unik i romanit është shumë i madh pasiqë tekstet janë të kombinuara aq bukur saqë mundësohet lidhja në mes narratorit dhe lexuesit. Në këtë mënyrë krijohet vëmendja e lexuesit në zërin, ndjenjat dhe përjetimet e autorit.

Në kuptim të parë kjo vepër zhvillon tri tema të mëdha. Në fillim shtjellohet kuptimi bazë i dashurisë së Panajotit që bie ndesh me tradhëtinë e Andonit dhe Krsitinës, pastaj përfaqësimi atdhetar që kundërshtohet nga dhuna e shtypja dhe së fundi çështja “kohë”, e cila luan rol kyç për shtjellimin e dramacititetit në roman.

Vepra ofron edhe një kundërshti-krahasimi të ideve:

Dashuri- tradhti

Liri- dhunë

Përkushtim atdhetar-shtypje.

Këtë më së shumti e dallojmë edhe te vargjet në roman:

“Qysh kur qirinjtë i nderum bashkë,

muret e odës sonë,

nuk janë sterrosur më.

Bardhësinë e ruajnë,

Si buzëqeshje fëmijërore,

Sepse qirinjtë e paqes nuk nxjerrin tym të zi”.

Këtu gjendja e autorit për historinë shfaqet me një lloj paradoksi që shpjegon më së miri vorbullën e ndjenjave nëpër të cilën kalon boshti i romanit, çamëria. Më qartë autori na jep në vargjet:

“Historia është një valixhe që vdekja e harron në stacionin e shekujve”.

PERSONAZHET

Në morinë e personazheve të romanit, tre vetë spikatin: Panajot, Andoni dhe Krsitina.

PANAJOTI:  I plakur me trup, por i ri në shpirt, nuk pranon të heqë dorë prej jetës, derisa ka plot dëshira për të përmbushur. Ai nuk kërkon një dashuri abstrakte por një përmasë dhe një hapsirë të re jete.

Panajoti tundohet nga e panjohura dhe nga mundësitë e pakufizuara që hapen para tij. Ai personifikon shpirtin e ri bashkëkohor.

Te Panajoti dallojmë dy prirje shpirtërore:

Njëra e tërheq poshtë nga gjendja e kësaj bote që jeton, tjetra e ngre lart drejt absolutes e pafundësisë.

ANDONI: Në një plan jete është shembull për t’u ndjekur, nga fusha e krijimit, si arkitetkt, por nga ana tjetër është vetia më djallëzore që ekziston. Andoni në roman personikon farën e tradhtisë.

KRISTINA: Në mesin e njerëzores e djallëzores është gruaja e Panjotit, Kristina. Ajo shkelë moralin, nderin. Në roman personifikon tradhtinë e anën negative.

ARTI I ROMANIT

Palluqi e ka krijuar personazhin kryesor si tragjik. Me mizërinë e personazheve dytësorë e hapsirën pa anë ku ata veprojnë, Panajoti merr tiparet e një romani epik.

Te Panajoti Palluqi paraqet karakterin shumëformësh të jetës në natyrë e te njerëzit. Ky art i Palluqit përtrihet në çdo skenë të veçantë të romanit dhe në secilin episode përbën një etapë në rrugën e gjatë të romanit, por edhe  një botë në vete.

Tërë  njerëzit mishërohen në një njeri të vetëm, në personin e Panajotit.

Tërë kohët përfshihen në një jetë të vetme, në jetën e Panjotit.

Tërë synimet njerëzore si: dashuria, arti, tradhtia, dhuna, shoqëria e politika përvijohen me një histori të vetme, në historinë e Panjotit, që i përkulet me dashuri çamërisë e Greqisë.

Romani “Shtëpia me dy çati” dëshmon bashkëjetesën interesante të artit me historinë. Gjithashtu ky roman ruan në tërësi trajtën e një rrëfimi të lirë poetik, pa ndonjë kufizim në shtjellimin e subjektit. Ky roman jep një shembull të qartë të çlirimit kompozicional nga dogmat e ngurta letrare të klasicizmit.

MJETET STILISTIKORE

Në këtë roman Palluqi ka përdorur një larmi të pasur mjetesh stilistikore. Ai krijon përshkrime pitoreske të jetës  të asaj kohe dhe tablo të mrekullueshme të natyrës me krahasime, epitete e metafora të goditura.

Tipare kryesore të stilit të romanit janë edhe pasthirrmat, hiperbolat, antitezat, kontrastet, personifikimet, ndryshmet e papritura të subjektit, të ritmit e tonit. Antiteza është e përdorur me efekt në portretizimin e Panajotit.

Me anë të personifikimeve të shpeshta, autori shpreh gjendjen emocionuese të ndryshueshme dhe krijon simbole e alegori të fuqishme. Edhe pyetjet retorike janë të shpeshta dhe shprehin qëndrimin emocional ndaj ideve. Nganjëherë pyetje marrin nuance ironie e qortimi. Në roman nuk mungojnë as onomatopetë e aliteracionet të cilat i japin muzikalitet, gjallëri e ritëm.

Nga sa u tha më sipër për romanin “Shtëpia me dy çati”, nëse pohoj ndoshta nuk do të gaboja  nëse them se Palluqi paraqet themelin e kësaj ndërtese që njihet me emër e me mbiemër, çamëria.

Qendrim Morina

Prishtine, qershor 2016