Herman Hesse (Gjermani)
Poeti
Vetëm për mua, të vetmuarit
shkëlqejnë yjet e pa numër netëve,
vetëm për mua murmurijnë krojet e gurta këngët e tyre dinake
vetëm për mua, vetmitarit, lëvizin hijet shumëngjyrëshe
prej resh udhëtare që ëndërrojnë mbi fusha
nuk më lypset asnjë shtëpi mbi këtë tokë
as pylli as braktisja e vendeve, imja është vetëm
ajo që askujt nuk i përket,
imja është rrëkeja gurgulluese brenda velit të pyjeve,
imi është deti i frikshëm
të miat janë cicërimat e lodrave fëminore
lotët dhe këngët e të dashurve të vetmuar në mbrëmje
të miat janë edhe tempujt e zotave
të miat janë ahishtet e shenjta të së kaluarës,
harqet e ndritshme të së ardhshmes
të atdheut tim të kthjellët
Nga flatrat e nostalgjisë shpesh shpirti i tij zgjohet,
vëzhgon ardhmërinë e një njerëzimi të begatë.
Dashurinë që triumfon mbi ligjet, dashurinë e një populli te tjetri,
të gjithë i rigjen fisnikërisht të transformuar,
katundarë, mbretër, tregtarë, ngatërrestarë të zellshëm,
barinj dhe kopshtarë, edhe ata vetë ,
të gjithë festojnë të ngazëlluar festën universale të së ardhshmes.
Vetëm poeti mungon .Ai, soditësi vetmitar,
Ai, epifori i nostalgjisë njerëzore,
zbehtësia imagjinuese
prej të cilit s’ka ardhmëri, s’ka botë.
Për përmbushjen e misionit të tij kemi shumë nevojë.
Mbi varrin e tij vyshken shumë kurora
por kujtimi i tij tashmë është shpërbërë.
Tomas Elioti (Amerikë)
Zbritni më poshtë. Zbritni vetëm
në botën e vetmisë së përjetshme.
O terr! O terr O terr!! Gjithçka shkojnë në terr.-
Hapësira të zbrazëta ndëryjore,
zbrazdësira në zbrazdësi.
O terr!O terr! O terr!
Të gjithë shkojnë në terr-
Kapitenët e mëdhenj- kryetarët e bordeve,
-bosët e industrisë, mëditësit pa emër,
– të gjithë shkojnë në terr,-
Dhe gazetat e bursës-dhe ai që emëron drejtorët-
Në terr lëvizin dhe Dielli e Hëna.
2.
I thashë shpirtit tim qetësohu, do të kalojë errësira
Ajo që do të jetë errësira e Zotit, si në teatër,
dritat fiken që të ndërrohet skena,
me shushurimë të pastër, me lëvizjen e errësirës
në errësirë.
Ju vëreni fytyra me të cilat shihet
Zbrazdësia e thellë mendore
me frikën e vetme se s’kanë përse të mendojnë
ose, kur u shter mendja është e vetëdijshme
por, e vetëdijshme për asgjënë.
3.
S’di gjë për zotat, por them se lumi është zot i madh,
I egër dhe i zymtë, shekullor dhe i paepur,
Shpesh i durueshëm, i dobishëm si transportues tregtie
Sfidë dhe kërcënim për ndërtuesit e urave
Zoti, ai që qëndron përmbi zotat e tjerë,
pothuaj është harruar nga njerëzit e qyteteve,
ndërsa ai kontrollon gjithë stinët, shkatërrues
që u kujton harresën njerëzve, i pa adhuruar
nga adhuruesit e makinave, i vëzhgon duke pritur,
aksidentet, katastrofat,i pranishëm dhe në dhomën
e fëmijës, dhe në vargje, dhe në hapjen e portave
të prillit,dhe në muzgjet kur ndizen fenerët me vajguri ,
i pranishëm dhe në pasigurinë e çastit
dhe në paanësinë e absolutes.
4.
Ju vëreni fytyra në të cilat shihet zbrazdësia e thellë mendore
Me frikën e vetme që s’kanë përse të mendojnë.
Ose, kur në eter mendja është e vetëdijshme
Por e vetëdijshme për asgjënë.
I thashë shpirtit tim, qetësohu. Dhe prit pa shpresë.
Të gjitha janë pritje.
Prit pa mendim, se ende nuk je i gatshëm për mendim.
Kështu errësira do të jetë dritë, qetësi,vallëzim.
………….
Shpirti i egër i nënës, i paparë, dhe dredhësa të egra
Qeshja në kopsht, ekstazë e jehonës,
Jo i humbur, por edhe më i fortë, duke treguar
agoninë
e vdekje dhe të lindjes.
5.
Duhet të shkosh rrugës ku nuk ka ekstazë
që të mbërrish atë që s’e mbërrin njeri,
duhet të shkosh në rrugën e injorimit
që të kesh atë që nuk e ke,
duhet të shkosh në rrugën e shpronësimit
që të rrish atje ku nuk je,
duhet të shkosh në rrugën në të cilën nuk je.
Dhe ajo që ti nuk di është e vetmja gjë që ti nuk di,
Dhe ajo që nuk ke është e vetmja gjë që nuk ke
Dhe vendi ku je është aty ku nuk je.
Walt Whitman (Amerikë)
Eja prej arës, baba.
Eja prej arës baba, na sollën një letër prej Petit;
Dhe dil te porta ti ,nënë, ja një letër nga djali yt i dashur;
Ka hyrë vjeshta;
Pemët kanë marrë një ngjyrë të mushkërryer,
të verdhë në të kuqërremtë, prej flladit të lehtë,
po piqen mollët në qipishte, vilet e rrushit varen në pjergulla
(A nuk e ndien erën e rrushit të hardhive
Amën e malakuqit ku gumëzhijnë bletët?!)
Dhe ja, atje lart hapet qielli i kaltëruar, i nartë prej shiut,
kaltërsi e çuditshme.
Të vjelat atje poshtë janë të mbara;
Prej arës po ngjitet babai i thirrur prej vajzës,
Dhe zbrit te shkallët ti, nënë, vrapo tek porta sa më parë,
Ajo nxiton sa mund- diçka të keqe ndjen- i dridhen leqet e
këmbëve,
nuk ndal të ndreq flokët e të rregullojë shaminë e kokës,…
Hap zarfin shpejt!
Ah! Nuk qenka shkrimi i tij, por emri i tij është shkruar,
O, një dorë e huaj u shkruan për djalin e tyre të dashur,-
O nënë fatzezë!
Pamja i erret sysh,kupton vetëm ca fjalë…
Gjysmë fjalë , që shqyejnë kraharorin…”Përpjekje…
Kalorës që e shpunë në spital
Tani keq por ka shpresë për më mirë…”
Ah! Tani kam në mendje vetëm pamjen e saj
Në mes të Ohajos pjellore me të gjitha qytetet dhe fermat e saj,
E mbështetur pas shtallkës së portës.
Mos u dëshpëro o nënë e dashur.(i thotë vajza e madhe,,
motrat e rritura i rrinë pranë, kanë mbetur pa zë, të trembura,)
Jo, nënë e dashur,letra thotë se Peti do të shërohet.
Medet,i mjeri djalë, nuk do të shërohet kurrë,
(as ka nevojë të shërohet-shpirtmadhi e zemër trimi)
Ndërsa të gjithë janë mbledhur te porta ai ka vdekur.
djali i tyre i vetëm vdiq.
Po nëna ka nevojë të shërohet;
Ajo, me trupin e hollë, vishet në të zeza,
Ditën s’e prek më gjellën-natën s’e zë më gjumi,
Shpesh zgjohet në mesnatë e qan me ngashërimë,
e pikëlluar për djalin që e donte aq shumë.
O, sikur t’i linte shëndet kësaj jete,
pa u vënë re, të zhdukej, pa lënë gjurmë,
në kërkim të djalit të saj që s’jeton më.
Guzepe Ungareti (Itali)
Nëna
Kur zëmra të ndjejë rrahjen e fundit
dhe të shembet hija ime projektuar në mur
për të më çuar,, gjer te i Plotfuqishmi
si dikur, ti dorën ke për të ma zgjatur, o nënë
Përulur në gjunjë përpara të Plotfuqishmit,
porsi një statujë, fytyrë mermer,
do të ngresh ti dorën drithëronjëse
dhe krahët e plakur si atëherë.
Duke i thënë :”Ja tek më ke, O Zot!”
Dhe vetëm atëherë, kur të më ketë falur
do të të ndizet dëshira për të më parë,
do kthesh sytë drejt meje, sa shumë më ke pritur,
një psherëtimë të shpejtë do të lëshosh plot mall.
Për tim bir të vdekur
“Asnjë nënë s’ka vuajtur kështu si unë.”
Kur fytyra e tij gati i përhumbej
Bebëzat i kishte ende flakëruar…
Prej jastëkut fluturonin jashtë dritares
Dhe dhoma mbushej plot me harabela
Prej thërrmijave që babai i u hidhte
Për të gëzuar fëmijën e vet.
Tani e tutje veç në ëndrra do mund t’i puth
Ato duar besnike…
Bisedoj…punoj…Sapo kam ndërruar veshjen.
Kam frikë. Pi duhan….
Si mund të duroj kaq shumë natë?
Asnjë rrëqethjes’ më sjell më vera,
As pranvera, as përtëritja e saj.
Mund të perëndosh dhe ti vjeshtë
Me lavditë e tua të çmendura;
E ndjellë prej dëshirave. Lërja vendin dimrit
Të shtrihet mbi stinët sa gjatë gjerë.
Ku është? Ku gjendet zëri i tij?!
Duke vrapuar kumbonte nëpër dhoma…
Dhe fluturake I bënte brengat e një burri të lodhur.
Toka që e ka gëlltitur e mbron
Nga një e shkuar përrallore.
Të dua! Të dua! Vazhdojnë në përjetësi
Krismat e një gjëmimi.
Nikola Tommaseu (Itali)
Vdekja
(sipas një kënge popullore epirote)
Përse të vdekurit janë të zinj
Dhe aq të mjeruar rrinë?
A mos vallë shiu i tremb
dhe era egër vërshëllin?
As era si rreh e as shiu s’i tremb.
por kalon Karonti, rëndë-rëndë,
Të rinjtë nxjerr përpara dhe vogëlushët,
përmbi kuaj në radhë i ka vënë.
Luten pleqtë e i përgjërohen fëmijët:
“I dashur Karont,-i thonë me përulje,
-Na ndal diku, pranë një burimi,
të freskohemi pak dhe të pimë ujë,
të çlodhen pleqtë e fëmijët të mbledhin lule… “
“-Në asnjë vend s’do të ndalem
dhe në asnjë burim s’do të pini,
se vijnë gratë për të mbushur ujë
njohim bijtë e tyre , njohin burrat e tyre,
e pastaj, s’ më ndahen më kurrë.
Janis Ricos (Greqi)
Vendi ynë
U ngjitëm në kodër për të parë vendin tonë-
toka të varfra, gurë, ullishta.
Vreshta që zbresin përgjatë detit.
Pranë parmendës tymon një zjarr i vogël.
Me rrobat e gjyshit kemi bërë një dordolec
për të trembur galat.
Ditët tona enden rrugës së tyre për pak bukë e shumë dritë.
Nën plepa vezullon një kapelë kashte.
Zogu mbi gardh. Lopa në të verdhë.
Si kemi mundur vallë, që me një dorë të gurtë,
t’i ngremë shtëpitë dhe jetën?
Mbi pragun e shtëpive tona,
tymon akoma tymi i qirinjve të Pashkëve-
Kryqe fare të vegjël, të nxirë, të gdhendur vit pas viti
nga të vdekurit e ringjallur.
E duam shumë këtë vend, me durim dhe krenari.
Natë për natë , nga pusi i tharë dalin statujat,
dhe u ngjiten pemëve.
Xhaxha Karai
Xhaxha Karai ka ca ditë që është sëmurë.
Në sy- errësira e Thesalisë.
Djali i tij i fortë si gur stralli,
ka dy pëllumba të zinj, fshehur brenda këmishës së tij të arnuar.
Herë pas here buzëqeshja e tij bëhet e thellë
si gryka e thellë, midis dy maleve, pas shiut,
kur fshesa e rrezeve të diellit fshin barin e ri.
Brenda syve të tij kullosin katër buaj fushe
dhe një kërriç me gjuhë të kaltër këmbore.
Kjo këmborë e kaltër dëgjohet çdo agim në male
kur djali i përgatit çajin, e merr për dore dhe e nxjerr në diell.
E mbështjell me velenxë, i rregullon shtratin, si një çoban i vogël,
i paqethur, kujdeset për plakun si për një qen stani,
i ndërron ujin në govatë dhe heq gjembat nga këpushkat.
Dhe ja, xhaxha Karai ka ca ditë që është bërë më mirë.
Dëgjon këtë këmborë malesh pasqyruar në sytë e djalit të tij,
këmborë yjesh që zbresin prej Harushës së vogël,
prapa maleve,
xhaxha Karai u bë më mirë se jemi dhe ne bij të tij ,
dhe vëllezër të birit, të tij, vëllezër dhe shokë.
Një yll baritor tingëllon çdo mbrëmje sipër nomesë së tij
Këmborët e maleve kumbojnë çdo mbrëmje në stane.
Xhaxha Karai fle i qetë,
dhe ne flemë të qetë,
Vetëm djali i xhaxha Karait nuk fle netëve,
përkulet mbi plakun, gdhend me bixhak një degë ulliri,
dhe mbi shkëmbinjtë e gjumit tonë ndez një dritë pëllumbi.
Nuk na mposhtin dot gurët, xha Kara!
Sa të ndriçojë kjo dritë mos ki frikë
Kur u ndezën fanarët
Kur u ndezën fanarët ne nëpër rrugë vrapuam
duke i bërë çdo kalimtari të njëjtën pyetje:
-Ku është ajo?
-Mos e patë atë?
-Cilën “atë”?
– Ja, ishte një vajzë me fustan të kaltër
qëndisur me lule prilli…
Joo! Atë askush nuk e ka parë
dhe askush nuk e ka takuar.
Veç një plakë te kryqëzimi i rrugëve na tha:
-Kërkojeni ku mbyten drurët mbi lumë
dhe ndizen e shuhen
dy yje pëllumbash.
Harrim
Shtëpia me shkallën e drunjtë dhe portokajtë
përballë malit të kaltër.
Nëpër dhoma sillen butë rrethinat.
në dy pasqyra pasqyrohet cijatja e zogjve.
Vetëm në mes të dhomës së gjumit janë braktisur
dy pantofla pleqsh.
Kështu, me të ngrysur, të verbrit kthehen shtëpive tona,
për të marrë ndonjë plaçkë që e patën harruar.
Një shami dore, një jelek, një këmishë, dy pale çorape,
dhe, ndoshta nga humbja e kujtesës apo nga pakujdesia,
marrin me vete dhe diçka tonën. Të nesërmen
postieri kalon para portës sonë pa u ndalur.
E thënë qartë
Në çastin që po ikte, u ndal te porta :”E dini, tha,
kam harruar t’ju them më të rëndësishmen.
por, edhe tani që e kujtova, më doli sërish nga mendja.
Ju kërkoj ndjesë.”
Ne pamë njeri tjetrin. Nuk thamë asgjë. Ndërsa ai
tërhoqi portën pas vetes dhe doli në kopsht.
E shihnim nga xhamat e dritareve, tek largohej
ngadalë, mendueshëm, me duart në xhepa.
Befas hoqi pallton (ishte i sigurt që e shihnim)
dhe ia hodhi statujës mbi supe. U kthye,
trokiti mbi xham, buzëqeshi dhe tha:
“Ja, këtë kisha për t’u thënë.
”Na buzëqeshi sërish
dhe iku me hapa të lumtur fëmije.
Nazim Hikmet (Turqi)
E dashura ime
E dashura ime më përcolli gjer në Brest
pastaj zbriti nga treni dhe mbeti në stacion,
pastaj u zvogëlua, u zvogëlua, u zvogëlua…
mbeti sa një kokërr gruri në kaltërsinë e pafund.
Pastaj vetëm shina treni më mbetën në sy.
Pastaj m’u duk sikur ajo më thërriste nga Polonia:
E unë s’mundesha t’i përgjigjesha dot.
Treni ikte sikur kurrë s’do të ndalej.
Mua m’u zu fryma nga mërzia.
Pastaj mbi tokën ranore ranë fluturza bore ,
Pastaj unë befas e kuptova, ajo më vështronte,
ajo më pyeste:-“Më harrove mua?
Më harrove vallë mua””
Pranvera shkonte nëpër qiell me këmbët e saj
të zbathura dhe të përbaltura.
Pastaj yjet u ulën kaq poshtë,
yjet u varën nëpër telat e telefonit,
errësira fishkëllente mbi tren si rrebesh.
E dashura ime nën një shtyllë telefoni priste.
Zëmra e saj rrihte tak! tak!
Sikur artë çast e mbaja në krahët e mi.
Shtyllat e telefonit iknin dhe vinin
Ajo qëndronte në vend.
Treni ikte sikur kurrë s’do të ndalej
Mua m’u zihej fryma nga malli.
Por befas e kuptova, Eh! Kur unë e kuptova:
Që unë udhëtoja në një tren vitesh…
në një tren vitesh
të ardhshme,
me një këngë gazmore në buzë,
duke u ndarë gjithnjë e më tepër
nga qytetet dhe gratë e dashura ,
e duke mbartur dashurinë time në trup
si plagë shekullore.
Ikim…
Për ku vallë?
Përse vallë?
Koncert në Fa- minor
numër 1 J.S. Bah.
Në mëngjesin e vjeshtës në vresht
bëhet përsëritja e hardhive
në rrënjë,
e bistakëve në hardhi
dhe e dritës në kokrra .
Nata në shtëpinë e madhe është krejtësisht e bardhë,
drita përsëritet në çdo dritare.
Gjithë shirat që bien mbi tokë përsëriten
mbi pemë, mbi det.. mbi duar,
mbi sy, mbi fytyrë,
përsëriten pikat e shiut që përplasen mbi xhama.
Në mëngjesin e vjeshtës
bëhet përsëritja monotone e ditëve të mia,
të gjitha të njëllojta dhe krejtësisht të ndryshme.
Përsëritet thurja e trikos, përsëriten yjet në qiell,
përsëritet fjala “të dua!” në të gjitha gjuhët e botës.
Në çdo gjethe që lulëzon përsëritet pema,
dhe në çdo shtrat vdekjeje përsëritet dhimbja që ther.
Në mëngjesin e vjeshtës bëhet përsëritja e dëborës
herë lehtë -lehtë,
herë flokë –flokë,
përsëritet dëbora që tymnohet si mjegull
dhe shpërndahet gjithandej prej shkulmeve të erës.
Përsëritja e borës mbulon rrugët.
Fëmijët në oborr luajnë me topa bore
Në oborr fëmijët me topa bore luajnë,
Një plakë e moshuar kalon në rrugë,
Në rrugë kalon një plakë e moshuar.
Dhe nata mbulon shtëpinë e bardhë
Në mëngjesin e vjeshtës përsëritet drita në dritare.
Përsëriten bistakët në kokrra rrushi,
Përsëriten kokrrat e rrushit në dritë.
Të ecim gjithmonë drejt drejtësisë dhe mirësisë,
Të luftojmë gjithmonë për të drejtën dhe ndershmërinë,
Të fitojmë gjithmonë mbi të drejtën dhe të vërtetën.
Dhe lotët e tua të heshtura dhe buzëqeshja jote,
dhe dënesat e tua, e dashura ime,
përsëriten.
Përsëritet e qeshura jote
në dhëmbët e bardhë dhe të ndritshëm.
Në mëngjesin e vjeshtës, në vresht,
rresht më rresht përsëriten hardhitë
përsëriten bistakët,
kokrrat e rrushit në dritë,
drita në zëmrën time…
Dhe të mendosh, e dashur, çfarë mrekullie…
Dhe e papërsëritura përsëritet.
Njerëzimi i madh
Njerëzimi i madh…
Në anije udhëton lart në kuvertë,
në trena, në vagonët e klasit të tretë,
në rrugë ecën në këmbë,
njerëzimi i madh.
Njerëzimi i madh
shkon në punë në orën tetë,
njëzet vjeç, martohet,
vdes dyzet vjeç,
njerëzimi i madh.
Njerëzimit të madh
i mungon dhe buka,
dhe orizi dhe sheqeri,
njerëzimit të madh
i mungojnë pëlhurat për veshje
dhe librat.
Të gjithë të tjerët i kanë,
përveç njerëzimit të madh.
Njerëzimi i madh s’lë hije mbi tokë,
Njerëzimi i madh s’ka fenerë në rrugë,
s’ka xhama në dritare,
por njerëzimin i madh e mban shpresa.
Të jetosh pa shpresë?
Nuk mundet!
Arra
(Përkthim i lirë)
Unë jam një arrë e madhe në parkun Gjylhane
e mbushur me det dhe me gjëmime resh,
jam një arrë e krasitur, me trupin gjithë plagë
dhe askush s’ më sheh, askush s’ më vë re.
Unë jam një arrë e madhe në parkun Gjylhane,
Shih fletët e mia, si luspa deti gjithë shkëlqim,
si shami mëndafshi më drithëron çdo gjeth,
këput një fletë, e dashur, dhe fshiji sytë.
Unë qindra-mijëra fletë prej saj i mbaj në duar,
Tani ato më duken si njëqindmijë sy,
me njëqindmijë sy unë shoh i mrekulluar ,
i mrekulluar shoh Stambollin edhe ty.
Çdo fletë troket- troket, si zëmra me topane,
përmes çdo flete shoh Stambollin edhe ty,
Unë jam një arrë e madhe në parkun Gjylhane
dhe për çudi atje askush mua s’ më sheh…
As policët as ti.
Marin Soresku (Rumani)
Unë jam me demin
Asnjë s’do të mundesh
Ta qëllosh me brirë, miku im dem!
Brenda njëzet minutave ti do vdesësh.
Rreth minutës së 17-të dhe të 20-të.
Lufta jote me brirë do të tradhtohet
Dhe nxitimi yt do të keqtrajtohet.
Si një luan hyre në arenë
Duke ngritur lart rërën e verdhë me thundra
Qysh tani bie erë gjak nga gjaku yt,
Qielli rëndon dhe nxin si re e zezë.
Arena të ngjan si një retinë syri që zgjerohet nga tmerri,
Je i bukur dhe i fuqishëm gjithë bota të duket jotja,
bota bashkëfajtore që të shikon.
Ja, po i drejtohesh kalit me sy të lidhur,
me koracë mbrojtëse në bark,
Mundohesh ta ngresh lart, me brirë,
por kalorësi i armatosur ta nguli shtizën,
ta ngjeshi fort, e nxori nga mishi dhe ta nguli përsëri
ndërsa ti, si fëmijë i padjallëzuar
po rrekesh ta mposhtësh atë qenie të çuditshme
veshur në çelik.
Tani gjaku të gufon, hidhet lart me furi
nga nxehtësia dhe vrulli ti s’ndjen ende asgjë
Shih si të dridhet mjekra, por ti s’ndjen fare dhimbje.
Përpara toreadorit shtatlartë , ngjan si mumje,me njolla gjaku mbi shpinë.
Mendohesh, dhe vrapon nëpër arenë si era
Mes reve dielli të sheh sytë e kthjellët, ende
Ndjehesh plot force dhe gjallëri
Ç’kërkon të bësh? T’u hidhesh parmakëve?
Toreadorët të vërtiten gjithandej të tmerruar.
Mos, mos, në këtë kurth ujqërish mos bjerë.
Kjo s’mund të quhet një luftë e ndershme
Armët e tua janë vetëm dy brirë
dhe ata sigurisht do të të mashtrojnë
duke të gjuajtur vazhdimisht me shtiza
Tani lëvizjet kanë nisur të të lodhin
gulçon i tëri, mezi merr frymë,
Ndjen therje të tmerrshme nga këmbët dhe kërcimet
po prapë nuk jepesh, mbledh forcat për luftë,
Vrapon si në ëndërr mes britmash eksitonjëse
Përballë të dalin të tjerë kundërshtarë
Me shtiza të reja, edhe më të përgjakshme.
Të parën me mjeshtëri ta ngulën në shpinë,
Por ti ende mbahesh, mbledh forcat,
pandeh se pësove një gërvishtje të lehtë,
vrapon në arenë, ngre rërën me thundra.
Eh! S’mund të vraposh aq shpejt sa më pare
Kryqëzohen përsëri vështrimet tona
Më dukesh i habitur dhe i turbulluar,
“Ç’dreq loje qenka kjo?!”
Të qëllojnë përsëri me shigjeta në shpinë
shndrisin dhe vetëtijnë nën diell si flatra,
Dhe mua befas më kujtohet demi asirian me flatra.
Bën një përpjekje tjetër të arrish
ndonjërin prej tyre…Kurse tjetrin…
Duke kërcyer ngre rërën përpjetë.
Gulçon , merr frymë me zor.
të varet jashtë buzëve gjuha.
Ç’po ndodh kështu? Ç’po ndodh kështu me ty?!
Ndoshta të shtyp, të merr frymën gjithë kjo turmë,
të rëndon arena me spektatorë,
të duket e vogël? Përse shpërthyen duartrokitjet?
Me shpatën e zhveshur nën cohën e kuqe
po të afrohet vjedhurazi matadori.
Shiheni sy në sy
Ki kujdes! Mos e humb fillin,
ai është i zoti të të hipnotizojë!
Plagët e rënda të therin, të djegin egërsisht
gjithnjë e më fort. Ç’pamje komike!
Ai të ndjell sërish. “Oleee!
Cohën e kuqe të tund para hundëve,
ti i vërsulesh më me tërbim, si një i verbër e si leshko
por ai kthehet me shpejtësi nga ana tjetër,
të sulet si rrufe, të godet fort, majtas, djathtas,
të vjen për të qeshur.
Tani ai ka merr e një perëndie.
ti dukesh i lodhur, por mblidhe mendjen,
Mos gabo më, bëji sytë katër!
Me shpatë fshehur pas cohës së kuqe
po të pret matadori.
Të shan, të fyen, kërkon të ta mashtrojë.
Qëlloje me brirë!
Tani askush s’bën lëvizje të sakta
Dukeni të dy të lodhur për vdekje
Nëse vrisni njeri tjetrin gabimisht
merr fund korrida…
Kjo lojë barbare mbaron me turp.
Por ti s’duhet të gabosh më. Jeni të ndershëm ju demat.
Veproni sipas ligjeve të paracaktuara,
ashtu si ne me iluzionet.
Tani matadorit i sjellin një shpat më të mprehtë
ti zbythesh paksa, ai të shan të fyen,
të sulmon egërsisht, ti bën një hap, ndalon,
rrëmon rërën me këmbët e para
ai ngre shpatën, të shënon mbi shpinë
ti vjen rrotull,vrapon, godet plot mëri mbi çelikun e mprehtë,
doreza e thikës ka mbetur jashtë.
Tani ngjan si një hu i kullotave të Andaluzisë
Duartrokitje të stuhishme, pafund.
Dikush ulërin pranë meje
“Mbyte! Ngordhe fare!”Ah! Gjunjët t’u thyen
Tani ngjan si një lutje e pafund demash,
si një fund tragjik e i pashmangshëm.
Ç’po bën kështu? Kërkon të ngihesh përsëri?
Mbledh forcat ,kërcen shkathtësish e krenar,
me kurm të shpuar tejpërtej nga shtiza
po kundërshtari yt qenka mjeshtëri zoti
të ngjan sikur sheh ngado arna të gjakosura
më kot u sulesh me tërbim
kundërshtari yt ta shkuli shtizën e përgjakur,
I gëzuar dhe ngadhënjimtar,
Lëkundesh, rrëzohesh, gjuhëjashtë,
i hedh një fluturimthi thikës së shndritshme.
Stadiumi gumëzhin, brohori, britma, tribuna u çmend fare…
Duartrokitje frenetike…A i dëgjon?
Përplasin këmbët, fishkëllijnë.
Vetëm unë poeti jam me ty,
qaj në heshtje nga dhimbja.
S’e kishe menduar vdekjen se je thjesht një dem.
Çfarë krenari e rrallë? Je kafshë pa iluzione.
Tani tre kuaj po vijnë të të tërheqin zvarrë
Nën trompeta dhe britma entuziazmi të marra.
E ndjeva, qysh në çastin e pare,
se si kundërshtari yt u tall me sulmin tënd krenar,
tani si i pa shpirt po të tërheq zvarrë.
E përshëndesin të gjithë
dhe ai i falënderon me një përkulje të lehtë.
Si një stuhi ishte jeta jote, e beftë dhe e shkurtër,
tani të gjithë të harruan, duartrokisnin vrasësin tënd.
Vetëm unë poeti mbaj anën tënde,
Më vjen kaq keq, më vjen kaq keq…
Si mbaj dot lotët e shpirtit që më dhëmb.
Madrit, gusht 1982
Odiseja
Kur mendoj se ç’më pret në shtëpi
Ca derra pretendentë, qorra, të dehur,
ndyrësira me armë në armatura duke luajtur gjithë ditën tavllë,
gjersa u zbruhen dhe zaret,që vetëm për martesë s’bëjnë më,
dhe sikur t’i martosh me një plakaruqe,
si Penelopa ime.(do të jetë plakur vërtetë,dhe ajo…)
Ajo grua qaramane që end gjithë ditën, e gjithë nerva
Si grindavece që është, e që do të bëjë lëmsh
gjithë fillet e botës!
Sikur e shoh duke më pritur te dera, me këmbët e para:
-Ku paske qenë, gjer tani?
-Në luftën e Trojës. Mos u grind më kot…
-Mirë. Po Agamemnoni i Klitemnestrës pse u kthye para teje,
mbi varrin e tij ka mbirë bari?!
Apo s’ qetë në të njëjtën luftë?!
– Unë u enda dhjetë vjet nëpër det, se Poseidoni…
-Lëre Poseidonin e më trego të vërtetën. Me kë ishe ?
Me kë ke qenë gjer tani?
Dhe ç’det paska qenë ai?
Ah! Të kisha mundësi të ngrija një shtëpizë,
këtu, përmbi valë, një oborr të ngrija përmbi det,
më i sigurt do të isha, mes Shkyllës dhe Haribdës.
Pablo Neruda (Kili)
E humbëm dhe këtë ndajnatë
E humbëm dhe këtë ndajnatë,
Askush s’na pa në perëndim të diellit
të zënë dorë për dorë.
Nga dritarja tani unë shoh
perëndimin- buja e qiellit e skuqur si furrë.
Më pas, si një monedhë
Dielli ndizet mbi duart e mia.
Po ku më ishe ti në atë çast?
Me ç’njerëz ?Dhe ç’fjalë thoshe?
Nuk e di përse;dashuria më buçet atë çast
Kur përkrah meje shtrohet trishtimi
Dhe ty s’të kam pranë.
Më bie libri nga dora, çdo mbrëmje
një libër marr në dorë.
Poshtë këmbëve të mia struket mushamaja
si një qen i plagosur.
Dhe të më largohesh gjithmonë e më tepër
Atje ku muzgu të bën të dukesh statujë
Karl Sanberg (Amerikë)
Përcaktime për poezinë
( me shkurtime)
Poezia është shtegu i hapur i tingullit
Për pikat e caktuara të jehonave.
Poezia është sekuenca e vizave dhe pikave
Për të shpjeguar thellësitë e varrezave nëntokësore,
alternimin e dritave, fjollëzat e Hënës.
Poezia është ditari i një kafshe detare
që jeton në tokë me ëndrrën
për të fluturuar në qiell .
Poezia është një tubim shpjegimesh
mbi jetën në horizonte, që hidhet me vrull
për të sqaruar vetveten.
Poezia është qielli i vrenjtur, i boshatisur
nga shtegtimi i patave.
Poezia është çelësi i shifrës për pesë dëshira mistike,
në brendësi të fishekut të artë,
ushqim i peshkut fluturues.
Poezia është loja e germave për një alfabet gëzimi,
Për një alfabet urrejtjeje, dashurie dhe vdekjeje.
Poezia është një deng
me shumë gjëra të padukshme
për kujtimet tona.
Poezia është tërheqja e arkave të iluzioneve
të mbërthyera me dërrasat e kapakëve të fakteve.
Poezia është një dorëshkrim fantazme
Që shpjegon si krijohen ylberët
Dhe si zhduken ata.
Poezia është ringjallja e një lidhjeje metaforike
mes krahëve të bardha të fluturave
Dhe grimcave të letrave të grisura të dashurisë.
Në vend të pasthënies
“Në qoftë së letërsia e një kombi pëson rënie
kombi atrofizohet e kalbet.”
- Paund
Dëshira për të shkruar një libër të tillë më ka përfshirë për një kohë të gjatë, duke vërejtur sesa pak vëmendje i kushtohet letërsisë, si qarkullon te lexuesit dhe si zhvillohet ajo në shkolla. Ne, që kemi vite e dekada që shkruajmë, na duket tepër i domosdoshëm krijimi i një klime të re letrare në shkollat e mesme dhe të larta. Futja në shkollat e mesme e kësaj lënde, përgatit nxënësit dhe veçanërisht letrarët e rinj, me njohuri të nevojshme rreth aftësive të shprehjes dhe artit të krijimit.
Lënda e letërsisë, ashtu si edhe antologjitë ilustruese me autorë shqiptarë, për shumë arsye, janë të pamjaftueshme dhe me probleme. Ndërsa “Arti i të shkruarit” nuk zhvillohet farë si lëndë, as në shkollat e mesme, as në Fakultetin e Historisë e të Filologjisë dhe as në departamentet e gjuhëve të huaja të shkollave të mesme dhe të larta.(?!)
Në shtetet e Bashkuara të Amerikës ka rreth 200 programe pasuniversitare për artin e të shkruarit dhe ka më shumë se 1000 programe të tilla të nivelit të shkollave të mesme dhe atij universitar. Tek ne nuk ka pasur dhe as është menduar ndonjëherë të përpilohen vepra të tilla praktike, në ndihmë të letërsisë dhe letrarëve të rinj.
Gazetat e përditshme e kanë bojkotuar krijimtarinë origjinale. Në shtypin e ditës botohen shpesh përkthime nga letërsia botërore, ndërsa që studiuesit kanë heshtur përgjithmonë, nuk bëjnë më recensione si dikur. Ndërkohë, ka një vërshim të madh talentesh të reja, sidomos në poezi. Ka një vërshim talentesh me krijimet e tyre të para, të dyta e të treta, por askush nuk shkruan më për ta. Në ekrane televizive ndjekim ndonjë promovim ku vihet re që sallat i kanë braktisur shkrimtarët e njohur dhe i kanë zëvendësuar ca promovues entuziastë, të cilët e konsiderojnë botimin e një libri si një mundësi për t’u afruar rreth një kokteili.. .E vetmja, gazeta “Drita” është mbyllur përgjithmonë. Vazhdon të jetojë me heroizëm gazeta “Nacional” duke i mbushur faqet e saja me poezi të rinjsh, gjë që të kujton thënien e autorit D.Gioja: “Të pikon në zemër kur shikon kaq shumë poezi të ngjeshura aq ngushtë me njëra-tjetrën, si emigrantë të” mjerë në hambarin e një vapori. Njeriu fare lehtë mund të mos e vërë re një poezi të ndritshme midis shumë të tjerave që u mungon shkëlqimi.”
Ne, që jemi mësuar të jetojmë me librin dhe midis librave, na duket paradoksale kjo gjendje e cila ka edhe shkaqet e veta objektive, por, sidoqoftë, një mjedis i tillë, antiart, është i pafalshëm.
Pyetja më shqetësuese është, nëse një ditë, ne do të kujdesemi seriozisht për letrarët e rinj…!?
Do t’i konsiderojmë ata, “të paktët si uraniumi”, dhe si vlera të vërteta kombëtare apo “idealistë jashtëkohorë”, të cilët duhet të integrohen në procesin ekonomik të vendit duke shitur banane në treg…?!
Po të marrim parasysh çfarë po ndodh tek ne qysh prej njëzet vjetëve, si: emigrimi i trurit, rënia e përqindjes së të rinjve që vazhdojnë shkollat e mesme dhe të larta, kriza e mësuesve të lëndëve humanitare , mungesa e plotë e mendimit kritik intelektual, krijimi i një shtrese të rinj biznesmenësh , të cilët nuk kuptojnë çdo të thotë “Elitë kulturore e një kombi”…të gjitha këto na krijojnë shumë pesimizëm.
Edhe sa i përket dhënies së lëndës së letërsisë ajo nuk duhet trajtuar njëlloj si lënda e kimisë dhe e biologjisë, e matematikës apo e diturisë së makinave… Në lëndën e letërsisë, nëse do të analizojmë një poezi të bukur, do të ishte më mirë që nxënësit ta mësonin përmendësh, sesa të mësojnë idetë dhe teknikën e saj. Në orët e letërsisë, në funksion të dëgjimit të poezive dhe pjesëve letrare, të interpretuara nga aktorë të njohur, është i rekomandueshëm edhe magnetofoni. Është koha për të eksperimentuar, të gjithë për një qëllim: krijimin e një atmosfere krijuese qysh në bankat e shkollës.
Ky libër, i cili mund të lexohet edhe si një antologji e krijimeve më të mira të poezisë sonë, dhe botërore shpresoj t’u vijë në ndihmë sado pak letrarëve të rinj, mësuesve të letërsisë, nxënësve dhe studentëve dashamirës të krijimtarisë letrare.
Tiranë,2002-2010
Komentet