Një mëngjes shumë të ftohtë janari – natë më e ftohtë se ajo s’mbahej mend që prej shumë kohësh në qytetin X – u gjend nën urë një fëmijë i ngrirë.
Gjysmë të vdekur e dërguan në njërin nga spitalet e qytetit, i cili në mos nuk shquhej për punë të kualifikuar, të paktën nuk merrej si shembull për të kundërtën. Pas përpjekjeve stërmunduese të dr. Olafit, fëmija u përmend dhe i bëri kështu sfidë vdekjes, mbase për të njëqindën herë që nga koha kur të porsalindurin e kishin lënë tetë vjet më parë nën këmbëzën e urës më të madhe të qytetit. Kjo e bëri dr. Olafin të mendojë për koincidencën e habitshme dhe njëkohësisht tragjike të rrethanave të lindjes, që për pak u bënë shkaku i vdekjes. Të lindësh nën një shtrat aq të madh, siç mund të jetë një urë, njëkohësisht të mos kesh lindur as edhe në shtratin më të zakonshëm. Ai kishte lindur i lirë, në vendin më të hapur dhe njëkohësisht më të mbyllur, siç mund të jetë një urë (të paktën Russoi s’do të ishte kundër një braktisjeje të tillë) dhe nga kjo pikëpamje ai s’kishte ndonjë dallim me fëmijët që lindin në burg nga nëna të burgosura, të cilët, megjithëse aspak fajtorë, pra edhe të lirë, për arsye të kuptueshme, janë të dënuar dhe bashkëfajtorë me nënat që i lindën.
Dr. Olafi përmblodhi në pak rreshta historinë e sëmundjes së fëmijës. Ai s’mbante mend kurrë të kishte plotësuar një Anamnesis Vitae më të shkurtër se ajo.
Jose Parnas (nga emri dhe mbiemri duhet të jetë me origjinë meksikane), jetim. Lindur në qytetin tonë (nën urë). Dikush është përkujdesur për të deri në moshën katërvjeçare dhe përsëri e kanë braktisur.
Jeta e tij në të katër vitet që pasuan nuk shquhet për ditë më të bukura, ndonëse djaloshi dallohej ndërkohë (në krahasim me shumë vërsnikë) për zgjuarsinë natyrale dhe eksperiencën e pasur të fituar nga një jetë e dytë e tij. Me këtë dua të them se ai fëmijë, veç jetës së zakonshme mbi urë, jetonte edhe nën urë, në një tjetër jetë të frymëzuar nga zjarret e natës, nga bisedat e shfrenuara dhe aspak delikate të dhjetëra varfanjakëve si ai dhe nga mbulojat aq të çuditshme, mbase më origjinalet e shekujve (ata të mjerë s’kanë ndier kurrë nevojën për t’i kyçur me dhjetëra çelësa), të bëra nga gazeta të ngjitura në shtresa, njëra mbi tjetrën.
Ai e la një çast stilografin mbi tryezë dhe u ngrit. Iu afrua dritares, prej nga shquhej midis mjegullës së dendur ura me këmbëzat e saj gjigante të ngulura thellë në zemrën e qytetit, si një kufi ndarës me konture të trasha midis jetës së sipërme plot gjallëri, ritëm e gaz të shfrenuar prej narkomaneje, e jetës së poshtme të nënurës, që atij i pëlqeu ta quante më mirë një subjetë, një të tillë jetë mizerabël që paksa dallohet nga vdekja. Iu bë se nga honet e nënurës erdhi gjer te dritarja e tij fragmenti i një bisede me zë të ndrydhur e të ulët, sikur ata njerëz ta ndienin veten të rrethuar nga qindra shpikje të djallit (kështu i quanin mikrofonat, ashtu u thërrisnin edhe magnetofonave). “Të qofshim falë, o qiell, që s’ua merr mendjen atyre të policisë, por na lënë rehat këtu nën urë. Amen!”
Po cilët, në fund të fundit, kanë qenë prindërit e tij? Ishte thuajse i bindur se Jose kishte lindur nga prindër të mjerë. (Emigrantët janë zakonisht të varfër.) Mbase Jose ka qenë fëmija i dhjetë a i dymbëdhjetë (përgjithësisht të varfrit lindin shumë fëmijë dhe kjo i bën edhe më të mjerë; të pasurit s’e sjellin punën gjer aty). Në një moment krize, e ëma a i ati qoftë, e ka lënë ashtu, të mbështjellë me pelenat e rreckosura, buzë shtyllës gjigante e të ftohtë akull të urës dhe pastaj është zhdukur në mjegullën e përjetshme të së panjohurës, duke i lënë trashëgim veç jetës e vdekjes një emër të thjeshtë, shkruar trashë nga një dorë e pastërvitur – Jose Parnas.
I shkreti Jose! S’ka për t’i njohur kurrë prindërit, megjithëse çdo çast ai do të ëndërrojë për takimin fatlum, të papriturin, më të madhin takim. Me takime të tilla janë të mbushura fund e krye romanet e shkruara në kolltukët e sfungjertë, por mjerisht jeta e vërtetë, e ashpra jetë, s’është ulur kurrë në të tillë kolltukë, ku ajo do të fundosej, sigurisht, se është e rëndë, tepër e rëndë. Apo jo Jose? Ti e ke ndier peshën e saj mbi supet e dobëta të të porsalindurit, kur ajo kalonte mbi urë e ti qaje, gjersa në vend të biberonit të vunë në gojë gishtin tënd të vogël. Cilët kanë qenë prindërit e tu, Jose Parnas?
* * *
Kaluan shumë ditë dhe, megjithatë, i sëmuri i vogël i dhomës nr. 5 nuk ndihej aspak më mirë. Kishte marrë një të ftohur të rëndë në të dyja anët, që e bënte edhe më serioze gjendjen e fëmijës që vuante nga një defekt interatrial (një sëmundje e rëndë e zemrës). Në dhomën e tij qenë shtruar edhe gjashtë fëmijë të tjerë, më të vegjël se Jose. Çdo ditë, të vegjëlve u vinin prindërit dhe i gëzonin me praninë, lodrat dhe ushqimet e shumëllojshme. Megjithatë, Jose nuk ndihej i vetmuar. Kishte kohë që ishte mësuar me gjendjen e tij.
Gjer ahere, askush s’i ishte afruar (veç fëmijëve të dhomës), kur në të tridhjetën ditë të shtrimit atë e vizitoi një zonjë rreth të pesëdhjetave, përfaqësuese e një shoqërie bamirëse. Ajo bisedoi pak me të, e kapi lehtë nga faqet me një buzëqeshje as më të ngrohtë e as më të ftohtë sesa fotografitë pozuese dhe i la një pako të vogël ëmbëlsirash dhe kullën e famshme të Eifelit, që fëmijës i solli ndër mend padashur ndënurën e tij. Kaluan shumë ditë të tjera dhe zonja s’erdhi më. Kjo gjë duhet t’i bënte përshtypje fëmijës, por ai tashmë ishte mësuar të braktisej.
Ishte braktisur sapo kishte thithur për të parën herë ajrin e rëndë të qytetit të huaj, pra sapo kishte lindur. Çdolloj braktisjeje tjetër atij do t’i dukej një lodër përpara më së madhes sfidë që i kishte bërë jeta sapo kishte hapur sytë, sapo kishte marrë frymë dhe kishte lëshuar paskëtaj të qarën e parë, vërtet të fuqishme, por që ishte gëlltitur nga gjigantja nënurë, në barkun e saj të madh, tepër të madh, që bënte të humbitnin zhurmat shurdhuese e të lemerishme të mbiurës, jo më të qarën e fëmijës së porsalindur. Kështu që atë s’e kishin gjetur menjëherë, sado që plasi së qari. Atë e gjetën vetëm të nesërmen. E gjetën atëherë kur fëmija në të vërtetë nuk qante dhe s’kishte thirrur për ta ndihmuar. Qe lodhur së qari, qe lodhur së jetuari sapo kishte lindur.
* * *
Bri shtratit të Josesë u shtrua djaloshi Peter, i biri i konstruktorit të famshëm të robotëve, inxhinierit Robertson. Fëmijët u mësuan aq shumë me njëri-tjetrin, saqë qe e vështirë t’i ndanin atë mëngjes shkurti, kur Josenë e veçuan në dhomën e të sëmurit të rëndë. Gjendja e Josesë e dëshpëroi Robertsonin.
– Doktor Armstrong, a nuk do të meritonte fëmija një kujdes disi më të posaçëm? Me sa shoh, ai është i sëmuri më i rëndë i klinikës suaj, – i tha atë mëngjes drejtorit të spitalit, i cili pas largimit të dr. Olafit kishte mbetur mjeku i vetëm i klinikës.
– Jemi në ditë të vështira, profesor. Financimi shtetëror për këtë vit na është përgjysmuar dhe kam qenë i detyruar të pakësoj personelin shërbyes në një shkallë të ndjeshme. Po për këto arsye Olafi u detyrua ta linte klinikën tonë, i pakënaqur nga pagesa. Për njëqind shtretër ka vetëm tri infermiere shërbimi dhe e kam të pamundur të lë në dispozicion të fëmijës njërën syresh, qoftë edhe për një ditë. Veç të tjerave, profesor, klinika ime po paguan ca si shumë për fëmijën, ndërkohë që askush nuk mendon për të. Përqindja e shoqërive bamirëse s’mjafton as për ushqimin e tij.
– Më falni, doktor, po ju pak më parë më thatë se fëmija s’ka fare oreks dhe se prej ditësh s’ka futur gjë në gojë.
– Ah, jo, këtu nuk kam parasysh ushqimin që duhej të merrte nga goja, por atë që ia japim nëpërmjet infuzionesh të glukozës, vitaminave…
– Atëherë shpenzimet për të po i mbuloj unë, Armstrong. Sa ju detyrohem?
– I dashur Robertson, pavarësisht nga përpjekjet tona, fëmijës s’i mbetet shumë kohë për të jetuar. Është në gjendje të pashpresë. Ka një sërë komplikacionesh dhe në gjendjen e tij fizike ndërhyrja operatore do të ishte një orvatje e kotë.
– Pra?!
– Pra, ne s’jemi aq të pashpirt, i dashur Robertson, sa të mos e ushqejmë për…
– Për atë kohë që i mbetet? – ndërhyri profesori me një ironi therëse.
Armstrongu pohoi në heshtje me kokë.
– Pra, ju s’keni ndër mend të vini për fëmijën një kujdestare të posaçme?
– Jo! Nuk mund të bëjmë të pamundurën. Do të kemi një kujdes disi të veçantë, por s’mund të angazhojmë për tërë kohën njërën nga infermieret tona. Për hir të një të sëmuri të pashpresë nuk mund të rrezikojmë të vegjlit e tjerë.
Robertsoni u mendua një çast.
– Ç’do të thoshit, Armstrong, sikur unë t’u sillja një person të specializuar për ndihmë të sëmurëve?
– Më falni, profesor, por s’kam ndër mend të marr në punë
të tjerë njerëz.
– Dëgjomëni deri në fund, i dashur Armstrong. Ju s’do të
paguani për të asnjë cent, megjithëse ai do të qëndrojë tërë
kohën këtu. S’do të ketë nevojë të ushqehet dhe as nuk do të
jeni i detyruar t’i gjeni vend për të fjetur.
– Ç’njeri na qenka ky, Robertson?
– Më shumë nga ç’është cilido nga ne, Armstrong!
– Unë s’po ju kuptoj, i nderuar profesor, – thirri Armstrongu kinse i habitur, – por, sidoqoftë, silleni. Nga përshkrimi
juaj duket një njeri tepër interesant.
* * *
– Po ky qenka një robot! Bah, kjo s’më shkonte ndër mend! Por ç’është në gjendje të bëjë ky, profesor?
– Shumë më tepër se ç’mund të bëjë personeli juaj gjysmak. Ai është pjella ime e fundit. U detyrova ta konstruktoj me shpejtësinë e rrufesë. Është, pra, një fëmijë i lindur para kohe, por, sidoqoftë, i përsosur, Armstrong. Ai do të sfidojë sistemin e vjetruar të shërbimit tuaj dhe ka për t’u bërë për fëmijën jeta e tij e dytë. Ai ka për të rrojtur për të, ose do të vdesë së bashku me të.
– Aha, i shtrenjti Robertson, mos doni të thoni se roboti juaj ka shpirt, se ai ndien, se ai, ah, mend po më vjen të qesh, se ai, pra, mund edhe të qajë?!
– Po, po, Armstrong. Ai e do fëmijën, e do me gjithë zemrën e tij… prej çeliku… apo jo Robi?
– Pooo, profesoor! – u dëgjua përgjigjja e Robit, zëri i trashë, pakëz i zvarritur dhe me një tingëllimë të veçantë metalike. Unëëë e duaaa shumëëë Josenëëë… Shumëëë… Armstrongu u praps, sa i mahnitur aq edhe i frikësuar nga ajo shpikje djallëzore, siç e quajti me mend.
– Oh Zot, po ky është një përbindësh, Robertson! Thuaj, thuaj pra se ai është një përbindësh metalik! Ç’paske bërë kështu? S’kam parë kurrë një robot që mund të flasë kështu, kurrë! Si e bëre, si e bëre këtë? – pyeti me zë të ulët doktori, duke e ndier veten të përshkohej nga dridhma rrëqethëse.
– Ti ke një tru elektronik apo jo, Robi? – iu kthye robotit Robertsoni.
– Po! Unë kam tru elektronik, – iu përgjigj Robi.
– Ti je më i zgjuar sesa njerëzit, Robi? Roboti s’u përgjigj.
– Mos u habisni, Armstrong! Ai nuk mund t’i përgjigjet çdo pyetjeje; truri i tij ka të regjistruara dhjetë mijë pyetje, përgjigje dhe shprehje, të cilat zakonisht i zotërojnë fëmijët e kësaj moshe sa ç’është edhe Jose. Për këtë kam punuar ngushtësisht me psikologun e famshëm, Jorn Tamas. Pra, mund të jeni i qetë. Ai s’është aq i zgjuar sa ç’duket. Po ashtu, le të qetësohen edhe zonjushat infermiere. Robi s’ka për t’i konkurruar. Ai ka lindur vetëm për këtë fëmijë dhe mbase ka për të vdekur për të.
Pastaj iu kthye robotit.
– Përse linde ti, Robi, në këtë botë? – pyeti Robertsoni.
– Unë… kam lindur për të ndihmuar fëmijën, – u përgjigj Robi.
– Jo, ti ke lindur për ta vdekur atë!
Përsëri Robi s’u përgjigj.
– Ai nuk e njeh fjalën vdekje. Pra, është një robot optimist. Ai nuk pajtohet me vdekjen e fëmijës dhe as me… vdekjen e tij.
Armstrongu vështronte si i shushatur.
Robertsoni pyeti Robin.
– Fëmija është më mirë, Robi?
– Po… fëmija është më mirë.
– Ti je vëllai i tij, Robi?
– Po, unë jam vëllai i tij. Jepma dorën! Jepma dorën! “Jepma dorën!” Robi e kërkonte këtë gjë dhe kjo e bënte të dukej si një robot i sëmurë, që vuante nga ide fikse.
– Profesor, përse roboti jua kërkon gjithnjë dorën? – pyeti Armstrongu, që ndërkohë e kishte mbledhur veten.
– Si një robot me zemër të madhe, ai s’mund të rrojë pa këtë bashkim duarsh. Veçse, jo çdo dorë e ngroh atë. Të ftohtat duar e ftohin Robin, e vdesin atë.
Armstrongu qeshi.
– Si? Nuk e besoni këtë? Megjithatë, është e tepërt, Armstrong, t’ju shpjegoj gjithçka. Mbase ju do t’i shihni me sytë tuaj ato që është në gjendje të bëjë Robi im, apo jo, Robi?
Robi modest nuk u përgjigj.
Konstruktori e kishte dëshiruar pikërisht të tillë.
* * *
Siç pritej, fëmija dhe Robi u miqësuan shpejt, ashtu siç miqësohen fëmijët midis syresh. Në fillim, për të voglin roboti ishte një kukull e madhe, me ndërtim të çuditshëm të trupit, të kokës e të gjymtyrëve dhe proporcione gjiganteske, por u habit jashtë mase dhe qeshi me zë të lartë kur Robi i tha:
– Le të njihemi! Unë quhem Robi. Po ti kush je?
Fëmija i tha emrin. Pastaj Jose pyeti a kishte nënë e baba.
Robi iu përgjigj se kishte vetëm një baba dhe ai quhej Robertson. Prapë, fëmija e pyeti sa vjeç ishte. Robi u përgjigj se sapo kishte mbushur tetë vjeç.
– Pra, qenkemi moshatarë! – foli fëmija i kënaqur.
– Po, ne jemi vërsnikë! – pohoi Robi.
– Robi, po pse je veshur kështu tërë hekur? – pyeti fëmija, duke ia ledhatuar gjymtyrët e çelikta.
– Një ditë, kur shkoja rrugës, më sulmuan qentë dhe më hëngrën vithet. Që nga ajo ditë u vesha kështu dhe qentë s’më kanë ngacmuar më. Ata nuk mund të hanë hekur.
Fëmija qeshi me gjithë zemër. Robi na qenkësh shakaxhi. Fëmija bëri edhe shumë pyetje të tjera, të cilave Robi iu përgjigj mjeshtërisht. Por njërës pyetje Robi s’mundi t’i përgjigjej. Fëmija pyeti se ç’do të thotë të vdesësh. Ç’është, në të vërtetë, vdekja? Por Robi heshti.
Fëmija pyeti me këmbëngulje.
Robi kishte shtrënguar nofullat e çelikta. Dukej si i humbur, si të mos kishte dëgjuar gjësendi.
– Ti, Robi, je i keq! Ti nuk… përgjigjesh!
– Unë s’jam i keq. Unë jam i mirë. Edhe ti je i mirë.
Fëmija buzëqeshi dhe u pajtua me Robin.
Pastaj fëmija i kërkoi ujë, të cilin Robi e mbushi të freskët në çezmë.
* * *
Prej ditësh Robi qëndron i ulur në poltronë, pranë kokës së fëmijës. Fëmijës i del gjumi në mes të natës dhe e sheh gjithnjë syhapur Robin e dashur.
– Robi! Po ti pse nuk fle? Ke ditë pa fjetur. Ti ke për t’u sëmurur, Robi… – thotë me shqetësim fëmija.
Por Robi e qetëson. I thotë se s’është e vërtetë që ai s’ka fjetur. Madje, ka bërë një goxha gjumë edhe ashtu ndenjur. Ka parë edhe ëndrra të bukura, që vetëm ai si Robi mund t’i shikuaka. Fëmija i lutet t’i tregojë ndonjërën syresh.
Robi nis t’ia tregojë e fëmija shqyhet së qeshuri.
Dr. Armstrongu e dëgjon nga dera gjysmë e hapur. Ai qesh nën buzë.
“Një të tillë psikoterapie zor se do ta bëja kaq mirë!” – mendon. – “Robi qenka djalli vetë!”
Dr. Armstrongu hap derën dhe i flet në emër Robit, por Robi nuk i përgjigjet. Armstrongu i flet për diçka tjetër, por Robi përsëri hesht.
Fëmija qesh.
– Ai flet vetëm me mua! Robi është vëllai im… – thotë ai me krenari. – Apo jo, Robi?
– Po! Robi flet me fëmijët. Robi flet me profesor Robertsonin! – përgjigjet Robi, duke tundur lehtë kokën. (Në të vërtetë, kjo është buzëqeshja e tij. Ai s’di të buzëqeshë ndryshe.)
I prekur në sedër, sikur të paskësh biseduar me një njeri të vërtetë, Armstrongu buzëqesh me hidhërim dhe del jashtë duke përplasur derën. Fëmija përkëdhel Robin, ndërsa ky tund lehtë kokën. Ai i dhuron fëmijës së dashur buzëqeshje.
Ai s’mund të buzëqeshë ndryshe, veçse kështu.
* * *
– Eja të flemë bashkë sonte! – i tha një mbrëmje fëmija.
– Jo! Unë nuk fle në shtrat. Unë fle… në divan, – përgjigjet Robi.
Megjithëse fëmija i lutet shumë, Robi nuk tundet nga e tija.
– Unë nuk fle në shtrat, nuk fle!
Fëmija hidhërohet, mend qan, por ja, sërish kërkesa periodike “Jepma dorën, jepma dorën” e zbut fëmijën, që pas pak e zë gjumi i rëndë i etheve. Fëmija fle. Dora e çeliktë e Robit mbështetet mbi ballin e djersitur të të voglit. Zhiva e gishtërinjve, gjaku i vërtetë i Robit, lëviz me shpejtësi. Faqetllamba të Robit skuqen papritur.
Fëmija ka temperaturë të lartë.
Robi del nga dhoma duke pëshpëritur: “Ndihmë! Ndihmë! Ndihmë!”
Infermieren e shërbimit e ka zënë gjumi dhe ai e zgjon me dorën e çeliktë. Ajo zgjohet e trembur dhe e pyet se ç’ka ndodhur.
Robi nuk përgjigjet, por pëshpërit me këmbëngulje të dhembshme: “Ndihmë, ndihmë…”
E alarmuar, ajo vështron gjakun e bardhë të Robit të ngritur në nivel kërcënues, vështron faqet e skuqura të tij dhe nxiton drejt të voglit.
* * *
Natën e fundit roboti u shtri të flinte me të. Robi nuk deshi të flinte, por fëmija e kapi dhe e detyroi të shtrihej. Madje, i vogli ia vuri dorën e çeliktë nën kokë dhe i nxehtë siç ishte, ftohtësia e gjymtyrës së Robit e qetësonte disi. Fëmijën e zuri gjumi shpejt dhe gjaku i Robit, zhiva e bardhë, lëvizi me shpejtësi të llahtarshme në arteriet prej qelqi të robotit. Faqet iu skuqën më shumë se një natë më parë dhe nisi të pëshpëritë për ndihmë. Ai duhej të ngrihej, por koka e fëmijës që digjej flakë dhe e mbështetur mbi gjymtyrën e çeliktë s’e linte ta bënte këtë.
Një çast, fëmija u përmend.
– Çfarë ke, Robi?! – pyeti ai. – Ç’ka ndodhur?
Por Robi pëshpëriti me këmbëngulje frazën e alarmit, kurse fëmija përsëri e humbi mendjen dhe ra në një gjumë të thellë.
I shkreti Robi! Thirri për një kohë të gjatë dhe pastaj s’u ndie më.
Atë natë infermierja e lodhur e shërbimit flinte në kolltukun e butë. Dera e poshtme ishte e mbyllur dhe përpara se dr. Armstrongu të hynte në klinikë duhej të shtypte butonin e ziles që ajo të zgjohej për t’ia hapur.
Sa për Robin, ajo s’para shqetësohej. Ishte e sigurt se konstruktori s’e kishte bërë atë një robot spiun për të kallëzuar te dr. Armstrongu se ajo flinte, ndërkohë që duhej të rrinte zgjuar.
* * *
Kur në të gdhirë infermierja e shërbimit të natës hyri në dhomën e Jose Parnas, klithi e tmerruar. Në shtrat shtrihej trupi pa jetë i fëmijës (ajo ishte mësuar ta njihte vdekjen edhe së largu), kurse pranë tij ishte roboti, shtrirë edhe ai, me njërën nga gjymtyrët nën kokën e Josesë. Edhe Robi dukej pa jetë, sikur të dy kishin vdekur në të njëjtën kohë.
Dr. Armstrongu, gjithashtu, mbeti si i ngrirë.
– S’kam parë kurrë një vdekje si kjo! – foli si më vete, i mbështetur në pragun e derës.
– Dy vdekje të tilla, – dëgjoi prapa krahëve zërin e dridhur të profesorit, – sepse edhe ai ka vdekur.
– Robi?
– Po, Armstrong, edhe Robi ka vdekur.
– Si mund të vdesë një robot, profesor?!
– Më lehtë nga ç’mund të vdesë çdonjëri nga ne. Ai e deshi shumë fëmijën, e deshi si vetë jetën, e vdiq bashkë me të… ndërkohë që personeli juaj i shërbimit shihte ëndrra qiellore, Armstrong.
– Vdekja e djalit ishte e pashmangshme, profesor. Ajo pritej. Ajo do të ndodhte një ditë… por, më falni, mua më shqetëson vdekja e çuditshme dhe misterioze e robotit. A thua Robi të ketë ndier gjer në një shkallë të tillë?!
– Robi ushqehej me ngrohtësinë e trupit të fëmijës. Mjaftonte prekja e trupit të tij ose, të paktën, afërsia e madhe ndaj trupit, që të funksiononte mekanizmi i tij i komplikuar. Vdekja e ftohu Josenë e dashur, pra edhe Robin besnik e të dhembshur. Kjo dhe ndryshimet biokimike të vdekjes ishin të paracaktuara nga unë që ta vdisnin Robin dhe ai s’mund të kishte tjetër fund veç këtij. Sikur ju, Armstrong, personeli juaj i shërbimit, të ishit sa një Robi, të kishit shpirtin e tij, mbase fëmija i gjorë… Por ç’them kështu? As Robi dhe as mijëra robotë si ai, as ju s’do të jeni në gjendje për t’ua ndryshuar fatet të sëmurëve të nënurave. Lamtumirë, Jose i shtrenjtë! Lamtumirë dhe ti, Robi! Dhe dëgjo, Armstrong! Varrosini bashkë, sepse e kanë dashur shumë njëri-tjetrin, shumë. A më kupton, doktor? Shumë.
1969
Marrë nga libri me tregime dhe novela fantastikoshkencore “Dashuria e robotëve” (Botimet “Fan Noli”, 2024)
Komentet