Do ta duam gjuhën shqipe, sepse kjo gjuhë për mijëra vjet shprehu mendimin e sa e sa miliona njerëzve të një gjaku me ne, sepse fati i saj qe fati i Shqipërisë, jeta e saj historia jonë, mbretërimi i saj madhështia jonë. Ta duam, sepse fjala e saj na del nga fundi i shpirtit bashkë me çdo njësi tonën, trazohet me mendimet tona që prej burimit të tyre e më thellë, dhe nuk është vetëm trajtë, kumbim, ngjyrë, por krejt jeta e mendimit tonë. Do ta duam, sepse është ushqim mendor yni, fryma e mendjes dhe e shpirtit tonë, sepse është shprehja e vetisë më të madhe të cilësive të veçanta të kombit tonë, fytyra më e gjallë dhe më fisnikja, gati-gati natyra vetë e racës sonë. Do ta duam, sepse është lidhja më e fortë e njësisë sonë si popull, ushtima e së kaluarës sonë, zëri i ardhmërisë sonë, jo vetëm fjala por qenësia e shpirtit të Atdheut. Do ta duam gjuhën shqipe, sepse është e bukur, shumë e vjetër dhe shumë e fuqishme.

K. Gurakuqi, publicist dhe iluminist shqiptar, Dashunija për gjuhën shqipe, 1942

Xhemail Peci

Ardhja e Arbreshës – një ogur i bardhë

Ardhja e saj është pritur sepse është ditur se një ditë ajo ka për të torkitur në portën e madhe të kulturës, ku përhapja e dritës së fjalës përbën një privilegj në vete. Është ditur se herët a vonë, një ditë Arbresha ka për të trokitur në dyert e mëdha të mediumeve të mëdha. Shfaqja e saj në një sfond të tillë, në të cilin mishërohen aq bukur drita e fjalës dhe pesha që ka fjala, është pritur sepse është ditur që moti se një kuadër i tillë, i dalë nga dyert e Fakultetit të Gazetarisë ‘Faik Konica’, nuk e meritonte të qëndronte në prapavijë.

Pra, edhe një arsye më shumë pse ardhja e saj jo vetëm që është pritur por gjthsesi edhe është mirëpritur.

Që në paraqitjen e saj të parë në Klan Kosova, ka rënë në sy dhuntia e saj, aftësia e saj, përkushtimi i saj, profesionalizmi i saj, përmasa e bashkëbisedimit, rrjedhshmëria e të folurit bukur dhe qartë, intuita për intervistën, përgatitja e duhur, si dhe qartësia e artikulimit të ideve në rrafshin e intervistës.

Tek Arbresha fjalia është e thukët, shpesh e menduar mirë dhe e shpalosur bukur prandaj pikërisht fjalia është sinteza e mendimit të saj, kurse fjala me peshën e saj është vetë privilegji i dritës, përkushtimi dhe modestia është trashëgimia që ia kanë falur pararendësit e saj, si në fushën e gazetarisë televizive (Qazim Kelmendi), po ashtu edhe në fushën e fletorarizmës shqiptare (Ramiz Kelmendi), rrjedhshmëria e të folurit qartë dhe bukur në vetvete bart përmasën e një ligjërimi të hollë e përplot takt, shkathtësi dhe tipare këto me të cilat ajo e ka bërë për vete auditorin e saj në rritje e sipër.

Gjithsesi, në sfondin e larmishëm të emisioneve që përgatit Arbresha, vërehet qartë dashuria që ka ajo për gjuhën shqipe dhe për kulturën shqiptare, njohuria që ka ajo për jetën, për veprën dhe për sukseset e bashkëbiseduesve të saj, e që janë njerëz të fushave të ndryshme si dhe të arritjeve të ndryshme, brenda dhe jashtë atdheut. Të ftuarit e emisioneve të saj janë bashkatdhetarët tanë, të cilët në vete mishërojnë misionin dhe vizionin e një brezi që e ka formuar dhe shqiptuar identitetin e tij mjaft zëshëm, kudo që ka jetuar, punuar dhe vepruar.

Secili syresh veç e veç dhe që të gjithë së bashku, pra njerëz të fushës së arsimit, të kulturës, të artit, të letërsisë, të mësuesisë, të muzikës, të diplomacisë apo edhe figura të jetës publike e politike, kanë sa nderin po aq edhe kënaqësinë të jenë të ftuarit e saj, sepse në studion ku ata janë të ftuar, gjejnë jo vetëm mikrpitjen e ngrohtë e sjelljen fisnike por gjithsesi edhe një bashkëbiseduese të denjë, e cila i prin sfondit të bisedës duke e shpalosur ate në rrafshin e sinkronisë dhe të diakronisë, gjejnë një bashkatdhetare e cila njeh mjaft mirë temëm që rrah, bisedën që shpalos, çështjet që shtjellon.

Duke qenë të ftuar nga Arbresha dhe duke qenë të mirëpritur nga ajo, duke e ditur se ajo u gëzohet arritjeve të tyre dhe duke qenë njëlloj të bindur se ajo edhe krenohet me sukseset e tyre, secili syresh veç e veç dhe të gjithë së bashku, gjejnë një hapësirë komunikimi ku përçohen ide dhe shpalosen porosi, ku dëshmohen përvojat dhe ku paraqiten arritjet e tyre të shumta: gjithmonë nëpërmes një bashkëbisedimi të çiltër, të natyrshëm, të dyanshëm, të qartë dhe njëlloj të vetvetishëm në rrjedhat e emisionit që udhëhiqet nga Arbresha.

Po ta kundrosh me vëmendje rrjedhën e emisioneve të saj, po ta shikosh me vëmendje paraqitjen e saj, po ta analizosh me kujdes shpalosjen e bisedës që bën ajo, po ta përcjellësh me kureshtje ritmin e bashkëbisedmit që bën ajo në bisedat e shumta, po të krahasosh personalitetet dhe individualitetet krijuese që ajo fton në emision, doemos që do hasësh një dukuri të rrallë, gati-gati të bjerrur në mediumet e nduarduarta, një dukuri e cila më shumë se kaq në vetvete përbën një fenomen: fenomenin e privilegjit të dritës.

Që në emisionin e saj të parë e deri më sot, që në paraqitjen e saj të parë e deri më sot, që në ardhjen e saj në këtë portë mediale, vetvetiu vërehet një paralajmërim, paraljmërimi se një trokitje e tillë që gjithsesi paraqet edhe një ardhje të rrallë, në vetvete mishëron një ogur të bardhë sepse ajo mëton të shpalos sa një mision po aq edhe një vizion, misionin e së djeshmes në emisionin e të sotmes, si dhe vizionin e të sotmes kundruar nga prizmi i së ardhmes.

Gjithsesi edhe një lajmotiv më shumë, lajtmotivi i të gjitha breznive orëmira: Privilegji i dritës së fjalës! Ndërkaq, e bukura dhe e madhërishmja e një privilegji si ky, nuk është vetëm njëkahëshe, sepse ai shpaloset në plotninë e tij, gjithmonë sipas prizmit të bashkëbisedimit në raport me të ftuarit në emision si dhe me audiencën.

Ky raport, kjo ndërthurje, ky mishërim, kjo ndërvatësi, ky komunikim, kjo veçanti, kjo risi, kjo trini përbën një vlerë në vete dhe si e tillë kjo vlerë lartëson një emision si ky.

Biseda me Inva Mulën

Prologu i përzgjedhur për bisedën me soprano e njohur e me famë botërore, është një paralajmërim për një bisedë të veçantë, bisedë e cila është pararendëse e emisioneve të shumta që do të pasojnë më tej:

‘Inva faleminderit për besimin që të jesh ikona prijëse e një emisioni të ri që unë po drejtoj në Radio Klan Kosova. Unë dua të flasim për pjesën tënde njerëzore, për ngjarje dhe gjëra që nuk janë thënë më parë, ndoshta. Si e kujton rrugëtimin tënd muzikor duke nisur që nga fëmijëria?…’

Në këtë bashkëbisedim, Inva Mula shpalos dromca nga fëmijëria e saj, flet për dashurinë e prindërve, adhurimin e tyre për artin dhe të jetuarit me artin – ‘një edukim i mirëfilltë muzikor’ i të dy motarve, përkujdesin e veçantë për edukimin e vajzave, për çastet e paharruara lidhur me hapat e parë në publik, si dhe për krenarinë dhe filozofinë e madhe njerëzore të një artisti të madh siç ishte Avni Mula: ‘Tani e tutje nuk je më vajza e Avniut por unë jam babai i Invës’. Padyshim jo vetëm një krenari e ligjshme por edhe një profeci për sukseset e së bijës.

Inva flet me krenari, me mostalgji por edhe me plot pietet për një origjinë familjare, për prindërit e mishëruar me bukurinë, elegancën, botën e librit dhe atë të muzikës.

‘Avni Mula, fëmija i shtatë i Osman Mulës, e la Kosovën si fëmijë dhe vajti në Shkodër, e cila i priti me zemër të hapur. Babai ishte i dyzuar: Shkodranët e quanin shkodran, kosovarët e quanin kosovar…Ai e pa Kosovën në vitet 70, kur Ansambli i Këngëve dhe Valleve shkoi në Kosovë. Ai shkoi në Prishtinë dhe në Gjakovë.’

E kush nuk e mban mend koncertin e madh të atij viti, paraqitjen madhështore e përplot dhunti, zërin oshëtimë të Avni Mulës (me këngën e tij të paharruar Vajza me kaçurrela), të Ibrahim Tukiqit, Violeta Zefit, Bik Ndojës etj. Salla gjëmonte nga thirrjet dhe duartrokitjet për t’u kthyer prapë në skenë dhe për ta kënduar po të njëjtën këngë…

Viktor Hygo ka thënë me të drejtë se neve na prijnë shpirtrat e mëdhenj, prandaj kundruar nga ky prizëm, duke e vazhduar bisedën tutje, Arbresha përkujton me vend se: ‘Ne si shoqëri kemi nevojë për modele frymëzuese, e Inva Mula është e tillë për të gjithë brezat. Pra, e ka mbajtur lart një mbiemër të famshëm, i ka dhënë përmasa botërore atij mbiemri. Djali i saj Antoni, po ashtu kompozon një gjini muzikore moderne, mbase edhe vajza e saj Nina do ta lartësoj edhe më shumë trashëgiminë e madhe të një familje artistësh.’

Inva Mula nëpërmjet bisedës së saj evokon kujtime për jetën në Paris, për momentet emocionale sa dhe krenare të kthimit në Moskë-koncertin në po të njëjtën sallë ku ka shkëlqyer edhe bababi i saj Avni Mula, në vitin 1956, në Konservatoriumin ‘Çajkovski’, si dhe të interpretimin e saj artisik për herë të parë në Kosovë, diksutimi për jetën bashkëshortore me z. Hetem Ramadani, për Ninën dhe prirjet e saj.

Inva shpalos kështu faqe kujtimesh krenare, me një përshkrim të gjallë sa dhe mbreslënës: ‘Dhjetor, dëborë, acar në Moskë. Madhështia e një konservatoriumi me famë botërore’, ku siç thotë Imva: ‘çdo pikëpamje, çdo frymëmarrje dëgjohej; tingulli i zërit, tingulli i instrumentit merrte vlera, sa ti vërtet mrekulloheshe me tingujt e zërit tënd’.

Pyetjet që shtron Arbresha prekin fushën e jetës e të artit, fushën e muzikës e të jetës bashkëshortore. Ndërkaq, Inva përgjigjet përplot takt, përgjigje që ngjallin kërshëri sa dhe krenari, si tek bashkëbiseduesja ashtu edhe tek audienca.

‘Një koncert ëndërr. Prindërit e mi ishin në sallë. Vlera e një artisti të madh edhe pas pesdhjetë vitesh, nuk ishte shuar.’

Ajo flet gjithashtu me kënaqësi dhe dashuri të veçantë edhe për koncertet e saj të shumta në Kosovë, ku gjithmonë publiku e ka mirëpritur, e ka duartrokitur dhe e ka adhuruar zërin e zemrës së saj të madhe, si dhe artin e shpirtit të saj të madh:
‘Koncerti më mbreslënës në Kosovë, ka qenë ai i vitit 2003, në Gjakovë. Gjakova ishte mbushur plot me afishe të koncertit. Në vendlindjen e babait….Pastaj kënga Lulëzoi fusha, lulëzoi mali, këngë të cilën babait ia kishte kënduar e ëma. E vetmja këngë që kemi kënduar së bashku me babanë…Kujtime të përjetshme. Koncerti më i bukur dhe më mbreslënës ka qenë në Gjakovë.’
Pastaj biseda përëqëndrohet tej jeta dhe arti i të jetuarit, tek ajo që Inva e quan filozofia e mirëqenies personale, pesha që ka paqja mendore si dhe paqja shpirtërore…
Edhe në bisedën e zhvilluar me Arbresha Kelmendin, Inva Mula dëshmoi sërish se është një emër që nderon dhe lartëson një komb të tërë, përderisa zëri i saj ngjitet lartësive qiellore si një ansambël i tërë, si një filharmoni e tërë, tepër e rrallë në dhuntinë dhe në madhështinë e vet.

Aida Baro: Tung për të gjithë kosovarët

Sërish një bised|ë tjetër dhe një prelud akoma më intereant:

Është koha të prezentoj Aida Baro, Kryeredaktore e Shtëpisë Botuese ‘Pegi’ por edhe një përkthyese mjaft e njohur, me të cilën do të flasim për prezantimin e librit ‘Jeta shpirtërore’ të autorit Alberto Moravia.’

Është kjo një prezantim përmbledhës që ngërthen pikat kryesore rreth të cillave do të shtjellohet biseda: ‘Ajo na tregoi, për çka bën fjalë ky libër, a është e përfshirë gruaja edhe në këtë libër, si në shumë romane të Moravias që personazh kryesor ka gruan, sa ishte i vështirë përkthimi i librit ‘Jeta shpirtërore’, në kuadër të kujt u bë ky prezantim i kësaj vepre dhe pse vendosi Aida që prezantimin e këtij libri ta bëjë pikërisht në Prishtinë, pastaj edhe në Tiranë. Të gjitha këto i kuptoni përmes intervistës së mëposhtme.’

Nga biseda që zhvillojnë mes tyre, nuk është e vështirë të kuptohet se Arbresha ka një kërshëri të gjallë për botën e librit, kurse Aida ka njohuri të shumta rreth Moravias dhe prirjes së tij krijuese. Ajo e shpjegon bukur dhe qartë aspektin shumëdimensional të librit në linjat e ndërthurjes së shtresave shpirtërore dhe pushtetit, duke hequr paralele përkatëse: ‘Viola me pretendimin e pushtetit përpiqet t’i blejë këto gjëra.’

Përdhosja e dashurisë dhe vajtja në ekstrem është një dimension tjetër në të cilën Aida Baro e kundron veprën letrare të Moravias, padyshim një romancier nga më të shquarit e Republikës së Letrave të Italisë. Është një libër vërtet shumë kompleks, shumë i bukur. Moravia ka deklaruar se është një antikomunist dhe një antistalinist, thotë Aida. Ndërkaq, Moravia kundrohet në parabolat e krijuara në libër edhe nga aspekti i krahasimit të diktaturës së Enver Hoxhës.

Në vijim, pyetjet e reja i japin shtysë të re bisedës: Sa ka qenë i vështirë përkthim i këtij libri, sa kohë ju ka marrë përkthimi i këtij libri? Bashkëbiseduesja përgjigjet se përkthimi i një libri të tillë nuk ka qenë fare i lehtë dhe se përkthimi në vete është sfidë, duke e vënë më tej theksin tek veçoritë që ngërthen libri i Alberto Moravias:
‘Ka një gjuhë shumë intelektuale por e ka mendimin shumë të vështirë. Kemi pafundësi sinonimesh për të denigruar një grua por jo për profesionin, nuk i kemi të ngritur në një strukturë profesionale.’

Biseda në mes të Arbreshës dhe Aidës është një bashkëbisedim në rrafshin e mirëfilltë intelektual, bisedë e cila shpalos anë të shumta të jetës komplekse, të cilat Moravia i ka shtejlluar me një mjeshtëri të rrallë:
‘Moravia është një nga shkrimtarët më të njohur të shekullit XX-të në Itali. Një shkrimtar përfaqësues si Alberto Morvia ishte ideal për Javën e Kulturës Italiane në botë. Një shkrimtar që unë e dua shumë’- përfundon Aida.

Biseda me Lejla Pulën

Prologu tjetër që Arbresha vë në krye të bisedës ka të bëjë me një figurë të shquar nga fusha e muzikës: ‘Lejla Pula, drejtoreshë e festivalit ‘Chopin Piano Fest Prishtina’, na tregoi se çka do të prezantohet këtë vit në festival, çka i tërheq artistët të performojnë edhe përkundër kushteve jo të duhura dhe a është arritur qëllimi i këtij festivali. Znj. Pula, gjithashtu tregon, se ka interesim për masterklasë, gara për instrumentiste e kompozitore, por edhe aktivitetet të tjera. Për fund shprehet, se a e kanë menduar këtë sukses, që kur ka filluar festivali.’

Depërtimi në botën e muzikës, sfidat e mungesës së liberalizimit të vizave që praktikisht e rrëgjon mundësinë e shkëmbimit të përvojave, është një nga aspektet ku përqëndrohet biseda.
Mikpritja si një mrekulli e jashtëzakonshme që ofron Kosova, është një dëshmi tjetër se ‘arti depërton në shqisat dhe emocionet e çdo dëgjuesi’ gjë që e ka impresionuar drejtoreshën e festivalit, e cila ka kënaqësinë të vë në pah se: ‘Vërtet u mrekullova me reagimin e publikut’, ndaj të cilit ajo shpreh me të drejtë falenderimin dhe mirënjohjen e saj, veçmas për duartrokitjet dhe ovacionet e tyre të shumta.

Z. Pula përmend një varg pjesëmarrësish, talentesh e aktivitetesh, si maratonën pianistike të talenteve, duke përfshirë edhe Liceun Artistik nga Tirana, tingujt e flautës dhe pianos, Mbrëmja e Italianëve si rezultat i bashkëpunimit të shkëlqyeshëm me Ambasadën e Italisë; Bashkëpunimi me Universitetin e Tiranës, shënimi i Përvjetorit të Çesk Zadesë dhe 60-të vjetori i Universitetit të Tiranës; kurse lidhur me shpërblimin Çmimi i Festivalit ‘Pianisti’, thekson se ‘dëshirojmë ta nxisim krijimtarinë artistiko-muzikore për piano nëpërmjet një konkursi gjithëkombëtar. ‘
Në fund ajo shton se mbi të gjitha duhet të vihet në vend rendi i mirëfilltë i vlerave: ‘Duhet një punë ekipore. Ndihmën nuk duhet ta marrim sipas asaj sesa jemi të gjindshëm, por sipas vlerës.’

Gjithsesi, edhe një bisedë plot takt, njohuri, përkushtim e dashuri ndaj muzikës dhe madhështisë së saj, të cilën me të drejtë kompozitori Hektor Berlioz në memoaret e tij e krahasonte me një kështjellë në qiell.

Biseda me Prof. Dr. Zymer Ujkan Nezirin

Një figurë tjetër emblemantike shpaloset në një prizëm sa të shumanshëm po aq edhe kuptimplotë: ‘Zymer Neziri është i ftuari i radhës në emisionin ‘Special One’ Me Arbresha Kelmendin. Në pjesën e parë të intervistës, ai flet për shkollimin dhe arsyet e largimit nga puna. Ai tregon se ku qëndrojmë ne si Kosovë sa i përket shkencës, për punën në Institutin Albanologjik dhe tregon se a ka qenë i vështirë botimi i epikës gojore shqiptare në Harvard dhe a ka pasur mbështetje institucionale. ‘

Arbresha Kelmendi e prezanton në mënyrë të plotë portretin intelektual të Prof. Dr. Zymer Nezirit: ‘E në studio tash kam të ftuarin e Special One, është profesor doktor Zymer Neziri, epikolog i cili ka bërë disa koleksione arkivore me këngë folklorike, ka disa vepra të botuara, ndër to edhe botimin e epikës gojore shqiptare, siç e përmenda edhe më herët, pra në Harvard dhe Harvardi tashmë ka një libër shqip. Zotëri Neziri ka qenë profesor në universitete të ndryshme, si në vend po ashtu edhe jashtë, hulumtues i koleksioneve për foklorin, letërsinë, etnologjinë etj. Për këto e shumçka tjetër do të na flet vetë profesori.

Zymer Neziri është sa arismdashës po aq edhe arsimdhënës, gjithmonë i etur për dritë e për dije, si një ëndërr e përjetshme e një trashëgimie familjare me ndjenjën e theksuar për dritën dhe lirinë:
‘Ne ishim brezi që na thonin: S’po rrini mirë! I angazhuar në Lëvizjen Kombëtare, unë i takoj atij brezi të Republikës, brezi i ‘68, brezi i Kushtetutës.’ Zymer Neziri thekson se ia kishte zënë rrugën shtetit, sepse shteti ia kishte zënë atij dhe brezit të tij hisen e diellit.

Ai flet me pietet për profesorët e tij, për pasojat ‘të cilat do të zgjasnin 20 vjet’, për veprimtarinë e tij të vrullshme atdhetare, për çka ishte arrestuar disa herë, i diferencuar e i izoluar.
E veçanta e veprimtarisë së tij atdhetare është fakti se aty ku është flamuri është edhe profesor Zymeri. Ai i bën një analizë mjaft të hollësishme reprezaljeve që ka bërë pushteti barbar jugosllav:
‘Mes dy luftërave botërore kishim rreth 30 mijë vjet burg të rëndë (sipas Oliver Shmidt), pra rreth 300 shekuj, përkatësisht 666 shekuj për një popull sikur t’i kishim 66 milion e ne s’i kishim as 3 milion (sipas Institutit të Historisë nga Dr. Sabile Keçmezi-Bashës).’

Kujtimet e tij për rrathët e burgut të hapur jugosllav dëshmojnë se këta rrathë ishin si rrathët e ferrit dantesk:

‘Burgu ishte i hapur. Lëvizja kombëtare nuk është ndalur asnjëherë, lëvizja kombëtare ka qenë gjithmonë e gjallë dhe s’e ka ndalur asnjëherë ndjenjën për shpresën se vërtetë do të ketë ndryshim, ndjenjën për shpresën se do të ketë çlirim, ndjenjën për shpresën se do të ketë bashkim…Dhe brezi ynë e nisi me Republikën që pastaj Republika të forcohet, e që s’e kemi forcuar ende mirë por që është në rrugë të forcimit, dhe pastaj dera e bashkimit hapet natyrisht dhe është e hapur historikisht, sepse është derë e natyrshme sepse nuk është derë e shpikur nga një brez por përkundrazi, është e shpikur prej se na ka krijuar siç thonë Zoti, na ka lënë kështu bashkë, por të ndarë në 6 shtete të Ballkanit, pa llogaritur edhe diasporën.’

Prof. dr. Zymer Ujkan Neziri, e sheh lëzvijen kombëtare dhe çlirimin si luftë në kontinuitet: ‘Lufta e UÇK-ës krahas betejës për mbrojtjen e Plavës e Gucisë-Beteja e Nokshiqit, janë betejat më të suksesshme, sepse beteja kemi pasur shumë, por beteja të humbura.’

Duke e bartur bisedën në një rrafsh tjetër, shtrohen përpara pyetje që kanë të bëjnë me të kaluarën e hidhur por edhe me problematikën e tashme:
‘Ke paur një kohë kur ke punuar edhe pa dëshirën tënde mund të them, keni punuar si përkthyes, si lektor, në bankë më duket. Pse? Institutin e ke dashur dhe e don akoma, ku je i angazhuar ende. Ku renditemi si vend në fushën e studimeve albanologjike. A ka investime për shkencat albanologjike?’

Edhe në këtë rrafsh të bisedës, profesor Zymeri është i prerë në mendime dhe i thellë në gjykime: ‘Rrathët e albanologjisë janë të pakta. Luftën e madhe do të duhej ta bënim në albanologji. Nuk kemi kuadro. Instituti ka 20/25% më pak (kuadro) se pas lufte. Gjendje e rëndë është edhe në Tiranë, gjendje shumë shqetësuese. Jmi ashtu siç jemi. Shpresoj shumë se këto dy qeveri do të kthehehn nga vetvetja, nga albanologjia.’

Në konstantimin e tij për gjendjen e studimeve albanologjike sot, profesor Zymer Neziri sikur vë përballë dy realitete, realitetin e së djeshmes me zemër-thirrjen e njohur se gjuha shipe po pret Kristoforidhët e ri, si dhe realitetin e së sotmes me zemër-klithjen: ‘Kurrë ky vend nuk i ka pasur tri ditë të mira, por kanë shpresuar. Duhet t’i kthejmë sytë ka albanologjia. Instituti Albanologjik duhet mbushur me djem e varza të reja. Kuadri i ri ka mbetur ai vjetri!’

Krahas kësaj, nuk mungon as vlerësimi me vend që e pohon Arbresha, e cila parapëlqen që megjithatë të mos bjerret shpresa: ‘Gjithçka po sillet rreth politikës. Punët me pushtetin kurrqysh! Shpresoj se institucionet do të vetëdijësohen dhe të marrin masa që të ndihmojnë në çafarëdo mënyre.’

Edhe nga kjo bisedë, sa interesante po aq edhe domethënëse, del sërish në pah fakti se prof dr. Zymer Ujkan Neziri ka shkruar dhe ka kontribuar në përmasën e një akademiku të mirëfilltë, në fushën e studimeve të epikës dhe lirikës sonë gojore. Nuk ka dyshim se me studimet e tij të shumta ai është një figurë emblematike. Por si për paradoks ai nuk është në Akademi! Ai nuk është në një çati me akademikët, por ai është në një qiell me kreshnikët. Ai nuk është në Akademi, sepse ai as nuk ka qenë e as është në parti. Ai nuk i ka takuar kurrë të së përkoshmes, sepse ai e ka pasur për trashëgim të ligjshëm që t’i takojë gjithmonë të përjetshmes. Ai nuk ka lakmuar për të pasur librezë të partisë, sepse ai e ka pasur dhe e ka, sot e mot, për vizion dhe mision të tij, idealin e lirisë. Ai nuk është pjesë e kësaj Akademie, dhe kjo nuk është kurrfarë çudie. Prof. dr. Zymer Ujkan Neziri nuk është mësuar të rrijë kurrë nën hije, sepse koha ia ka këkuar atij dhe shokëve të brezit të tij, që të jenë në ballë, në lëvizje e me lëvizjen. Ai ka qenë dhe është gjithmonë, me turmën dhe jo me konjukturën, me masën dhe jo me nomenklaturën.

Prandaj, sikur të kishte një sistem vlerash të mirëfillta, në mos për asgjë tjetër, Zymer Ujkan Neziri do të mund të ishte pjesë e Akademisë, qoftë edhe për vetëm tri perlat e publicistikës së tij kombëtare: Biografia për Zhuj Selmanin, biografia tjetër për kreshnikun e penës Ramiz Kelmendin, si dhe tabloja epike për Betejën e Nokshiqit.

Këto tri perla, janë sa biografi po aq edhe vepra monumemntale që ai ka skalitur me penën e tij të denjë. Ai ka ngritur tre lapidare, ai ka lartësuar tre obelisqe, ai ka përjetësuar trinomin e shenjtë pena-pushka -qëndresa kolektive.

Zanat shqiptare që lindin në bjeshkë e thërrasin në legjenda janë amazonat e lashtësisë, zëdhënëse sa të njerëzve në tokë edhe të perëndive në qiell, ka shkruar poeti disident Agim Shehu. Ndërkaq, albanologu Maximilian Lamberci ka shkruar se: ‘Heronjtë shqiptarë janë luftëtarë të përjetshëm të Urdhrit të Kreshnikëve, të mbledhur rreth tryezës së rrumbullakët të bjeshkëve’.
Një njeri si Zymer Neziri, që ka ushqyer dhe ushqen dashuri për një Shqipëri, është ushqyer me botën e kreshnikëve, të atyre që kanë në sfond Mujin dhe Halilin, por edhe të atyre që si Zhuj Selmani e Adem Isufi, u bënë digë e pakëprcyeshme për hordhitë e egra barbare.

Nuk është rastësi pra pse ai ka një ndjeshmëri për atdhedashuri dhe jo për parti. Nuk është rastësi pse ai nuk është në Akademi, sepse ai parapëlqen më parë tryezën e rrumbullakët të bjeshkëve me këngët e dashura epike, sesa teserat e partive politike. Ai nuk është në radhën e akademikëve, sepse ai e ka për krenari të jetë bashkudhëtarë i Urdhrit të Kreshnikëve. Padyshim një titull dhe një epitet që herët a vonë, sot apo nesër, atdheu dhe koha ua jep vetvetiu njerëzve që flakën e shenjtë të dashurisë për atdheun e kanë në mendje, në zemër dhe në shpirt, duke e bartur atë nëpër breza, duke e shtruar nëpër sofra e fusha pajtimi dhe bashkimi, duke e shpalosur me urti nëpër oda, me mençuri nëpër libra, me dhunti nëpër vepra, me madhështi në këngë e valle kreshnikësh, dhe gjithsesi me krenarinë e ligjshme prej pinjojve të denjë të breznive orëmira.

Biseda me Zake Prelvukajn

Jeni rritur në një familje artistësh. Na thuaj cili ka qenë motivi që edhe ti të merresh me art?

Është një pyetje sa e drejtpërdrejtë po aq edhe kuptimplote për bashkëbiseduesen e radhës, duke i dhënë asaj mundësi për të folur me krenari për një traditë të tërë familjare për muzikën, për një dhunti dhe për një trashëgimi të rrallë.

Më tej një evokim kujtimesh për artin në të kaluarën, për sfidat e shumta. Arti dhe koha, motivet që mishëron arti i saj. Arti si dhunti, shkrimi si prirje, ditari si kronikë.
Ose shuhesh si artist, ose mbijeton! Kështu shpalos bisedën piktorja: Viten 90, ora policore, arti në shënjestër të pushtuesve, Hani i Robertëve si pikëtakim e promovim, Galeria Dodona, arti si gjakim, komponenta e ngjyrës, arti si eksperiment në pikturë e jo vetëm në të, arti si frymëzim dhe arti si mishërimi i ideve, si kombinim i ngjyrave, si interpretim i ndjenjave, përkatësisht i shtresave të shumta shpirtërore.

Arti si enigmë dhe artisti si sfidë, guximi kundruall çdo paragjykimi, ‘dashtnija’ si motiv, përkatësisht lajtmotivi mbase edhe jetësor i Zakes, të krijosh e të mos vrasësh, pra arti nuk merr jetë, arti falë bukuri, shpalos madhështi, arti është bekim sepse arti është dhunti.

Zakja ka një origjinalitet në idetë që shpalos, në motivet që shtjellon, në temat që rrah, në bisedat që shtron, në pikëpamjet që përfaqëson. Duke e ftuar atë në emision, Arbresha i ofron mundësinë që sërish të përkujton kohët e shkuara, ballafaqimin e realiteteve e të mendësive, thyerjen e tabuve, marrjen e nismave novatore.

Zake Prelvukaj është piktorja që beson në fuqinë e artit herë si rezistencë e herë si dokumentim, ashtu siç beson edhe në misionin që ka arti dhe artisti. Ajo flet me një theks të ëmbël të shkodranishtes, ka guximin e saj prej malësores dhe dhuntinë e dëshmuar prej piktores.

Biseda me Fatjona Matrakun

Duke e ftuar Fatjonën në emisionin e saj, Arbresha sikur mëton të kujton shprehjen e njohur të poetit kombëtar, Naim Frashërit: Eni vjen prej Çamërie. Do ta nisë këtë bisedë me origjinën tënde çame, pikërisht me këtë. Kështu e fillon bisedën Arbresha. Ndërkaq, e ftuara e saj përgjigjet sa me ndjenjën e krenarisë po aq edhe me atë të nostalgjisë: ‘Unë jam me origjinë nga Çamëria. Të katër gjyshërit e mi vijnë prej andej, dhe kjo më bën padiskutim krenare. Kjo më bën shumë krenare. Prandaj, lidhja ime me Kosovën është kaq e ngushtë, kaq e fortë. Kam një dashuri të madhe për ju, për Kosovën, për shqiptarët e Kosovës dhe për Kosovën në veçanti.’

Gjithsesi, zëri i gjakut gjithmonë flet ngapak. Pastaj biseda ka në sfond pianon, dhuntinë për të, Parisin (‘kryeqytetin kulturor të Europës’), rrugëtimin që ka bërë Fatjona. E ajo bën të ditur se mirënjohja i detyrohet babait të saj, i cili gjithashtu kishte dashuri për muzikën. Jeton në Paris prej 12 vitesh, ‘por edukimi është patjetër shumë shqiptar. Në Paris kam arritur të kuptojë se Shqipëria është vendi i zemrës, Kosova është vendi i dytë i zemrës… Jetoj në Paris por me shpirt dhe me mendje gjitmonë me Shqipërinë. Në Paris kam kuptuar se në qoftë se duam të ecim dhe të zhvillohemi, duhet të dijmë nga vijmë.’

Shpaloset kështu një vetëdije pë kombin dhe atdheun, dashuria për artin, për muzikën, dhuntia për të. Ajo ka sa talentin po aq edhe përkushtimin, është modeste por edhe krenare.
Gjithsesi një bashkëbisedim mes dy simotrash, një bisedë spontane, e çiltër, për violinën, pianon, muzikën, artin, këngën dhe vallen çame, për arbëreshët, Kadarenë, polifoninë çame, jetën mes Francës dhe Shqipërisë: ‘Unë jam mësuese e pianos në Patris. E dua shumë artin, kulturën, jam njohëse shumë e mirë e folklorit shqiptar si dhe e folklorit të të tjerëve.’

Përmes një bisede si kjo, bëhet e ditur se Fatjona Matraku (‘pianiste dhe krijuese inovative’), është edhe një poliglote e cila flet gjashtë gjuhë), dhe se ajo jeton mes Tiranës (‘vendi ku kam lindur dhe ku jam rritur’) dhe Parisit. Fatjona shpreh respektin dhe mirënjohjen për profesorët dhe pararendësit e saj. Zbulimi i një Shqipërie ndryshe është misioni dhe vizioni i saj, ëndrra e saj, aspirata e saj, sublimuar mes tjerash edhe në reportazhin e saj: ‘Të bësh një reportazh për Shqipërinë është shumë e vështirë…Akoma më e vështirë është t’i thuash një francezi se unë jam çame! Kush është Çamëria? … Kemi një kulturë të larmishme, është shumë e bollshme dhe patjetër duhet ta nxjerrim në pah’, gjë që vetvetiu nënkupton përmirësimin e imazhit të shqiptarëve.

Kemi për çka të flasim, kemi kulturë, kemi historinë…Unë jam kosovare por e dua muzikën çame. Pse çamët kanë muzikë aq të bukur? – e shtron pyetjen e radhës Arbresha, duke qenë sërish e drejtpërdrejtë, duke shprehur krenarinë e saj të ligjshme e të qenunit kosovare, si dhe dashurinë dhe adhurimin e saj për muzikën e simotrës së saj.

Hajde pyesim grekun që thotë është e jona! – ia kthen Fatjona…Çamët kanë muzikë të bukur sepse janë shqiptarë dhe shqiptarët janë shumë të talentuar…Muzika shqiptare buron nga zemra, nga shpirti. Janë këngë dhe valle, janë gjëra që kanë dalë natyrshëm dhe kur diçka është e thjeshtë dhe vjen natyrshëm, del edhe bukur. Kënga çame ka polifoninë, e cila është shumë e pasur, e jashtëzakonshme, por edhe vallet që janë të jashtëzakonshme…Një balancë ndërmjet qiellit, tokës dhe ajrit…Një dashuri për vendin, për tokën. Janë shumë heroike. Jemi popull simfonik…
Një konstatim domethënës, me të cilin Fatjona shprehu lumturinë për intervistën e saj të parë në Kosovë, kurse Arbresha kënaqësinë për mundësinë e ofruar simotrës së saj çame:
Veçori individuale artistike çelin gjithmonë dritare të rëndësishme të karrierës. Ne sot patëm një histori interesante të një pianisteje me origjinë, që e do Kosovën por edhe shqiptarinë.

Koha e Artë e Arbërisë

Vizioni dhe Misioni i Breznive Orëmira:
Përcëllimi drejt shqipes i zjarrit të shenjtë të ilirishtes

Arbresha Kelmendi-Ramadani i pret me ngrohtësi dhe i përcjellë me përzemërsi të ftuarit e saj. E folmja e saj, nuk ka sesi të mos na e përkujtojë thënien e De Radës së madh, se: ‘Bukuria e gjuhës shqipe rrejdh e kulluar dhe e pastër….Bukuria tërheqëse e fjalëve është veshja më emblemtaike e një gjuhe.’

Qartësia e mendimit dhe aftësia e artikulimit të ideve, janë para së gjithash e mbi të gjitha dhunti. Në fushën e fjalëve të sferës abstarkte mendimore (siç do të shprehej Eqrem Çabej Për pastërtinë e gjuhës shqipe, 1979), Arbresha shquhet për një ligjërim të përzemërt me simotrat e saj, ligjërim-përkatësisht bashkëbisedim që shpalos fisnikëri dhe bujari, çiltërsi dhe ngrohtësi komunikimi. Kjo e bën bisedën e saj të veçantë, kjo u jep kolorit intervistave që ajo zhvillon, kjo i bën të ftuarit e saj të ndihen komod në hapësirën e bisedës që u ofron ajo, në rrafshin e intervistave të cilave ajo u prin.

Pra, vihen re ca ‘fjalë mrekullore e magji imazhesh ylberore’ nga bota arbërore deradiane në rrjedhat e bashkëbisedimit që simotrat zadrimore kanë të përbashkët mes tyre të folmen e veçantë. Tek këto simotra, fjala merr një tingëllimë të veçantë, por edhe paraqitje të hijshme e fisnike.

Në një intervistë të fundit që Arbresha ka pasur në Klan Kosova, me të drejtë është thënë se ajo ka një zë dallues. Por edhe fjala e saj e ka peshën e mendimit dhe si e tillë ajo është një fjalë e fisme.
Studiuesi Tomor Osmani ka thënë me të drejtë se pena e Gjergj Fishtës i dha gjuhës dritë. T’i japësh gjuhës dritë do të thotë t’i japësh fjalës shpirt, do të thotë ta rigjallërosh atë.

Bernard Bilota, poet dhe folklorist arbëresh, do të vargëzonte: Dritëro me dritë të re…/Të ngrejmë gjuhën tonë/Ç’ësht gjuhë më e dritësuar. Shqiptaro-amerikani Nelo Drizari (në Fjalor shqip-inglisht dhe inglisht-shqip, New York, 1934) do ta përdorte epitetin: Zonja shqipe, për të cilën mëmedhetari Jani Minga (në Gramatikë e gjuhës sqhipe, Vlorë 1925) do të shprehje me shumë elegancë, se ajo është zana e vjetër e kohëve prehistorike, mëmëzonjë e hijshme gjuha shqipe. ‘Po ti, gjuhë e bekuar/Gjuhë e vjetër, gjuhë e luftuar/Gjithmonë je e gjallë,/Je pjesa e shpirtit të Arbërit’ do të shkruante një poet tjetër arbëresh Karmeli Kandreva, në vjershën e tij Gjuhë e fuqishme. Ndërkaq, poeti tjetër arbëresh Xhuzepe Skiro di Modika, në poezinë Gjuha ime, do të shkruante: Gjuhë e të gjithëve/Shqiptarë,/Arbëreshë e kosovarë,/Ti je gjuha ime…/Gjuhë e përgjakur/Gjuhë e përjetshme.

Tek e dëgjon Arbreshën duke folur, tek i përcjell intervistat e saj të shumta, tek i vë re bashkëbisedimet që bën ajo, tek e analizon rrafshin e bisedave që zhvillon ajo, të bie në sy të folurit e rrjedhshëm, të bukur, të dlirë, të qartë e të kulluar. Padyshim një të folur që s’ka sesi të mos na e kujtojë thënien aq të qëlluar të poetit arbëresh Gavril Dara i Riu, në Parathënie të arbreshvet, më 1897:
‘Gjaku ynë i shprishur nëpër katundet e arbëreshëvet të Italisë e në dhe të huaj, qysh prej katërqind vjetësh jo vetëm se ka ruajtur gjuhën, por edhe të folurit e kulluar e të bukur, ashtu si flitej në kohën e artë të Arbërisë, në kohën e Skëndërbeut’.

Padyshim edhe një dhunti më shumë, dhunti e cila e shquan aq shumë zërin e saj specifik radiofonik. Gjithsesi, një dhunti që ka të bëjë edhe me një lidhshmëri të vetvetishme me sfondin e emrave që del nga poemat e mëdha të poetit të madh Jeronim De Radës.

E s’do mend se në poemat e tij të mëdha, poeti i madh i kombit si dhe krijuesi me zemër të madhe, ka ëndrruar që atdheu i të parëve të tij, ta kishte sërish shkëlqimin e kohës së artë të Arbërisë, njëlloj siç do të ëndrronte Faik Konica më vonë, që shqiptarët një ditë t’ia kthenin Shqipërisë: shkëlqimin që kishte në kohët e Ilirisë.

&&&

E përderisa Gavril Dara i Riu bënte fjalë për të folurit e bukur dhe të kulluar, ashtu si në kohën e artë të Arbërisë Faik Konica në trajtesën e tij Letërsia shqiptare (1897) vinte në pah se në përkthimet gjeniale të Kristoforidhit, gjuha shqipe ‘ka një fuqi hyjnore dhe një hijeshi prekëse e bindëse që të mahnit’. Shtjefën Konstantin Gjeçovi thoshte se gjuha e pastër dhe e bukur asht n’gojë t’komit. Gjuha shqipe është një gjuhë luftare, gjuhë që ka ditë dhe që din me preftë heshta e shigjeta e jo pupla’ (Agimi i gjytetnis, Shkodër, 1910), kurse më 1930 Hafiz Ali Korça, në shkrimin e tij Rubajinat e Umer Khajamit, gjuhës shqipe do t’i falte epitetin: gjuhë engjëllore.

Poeti e poligloti Ndre Mjeda do të shkruante vargun e famshëm se gjuha shqipe është një diell pa hije (në vjershën Gjuha shqype), stolia më e shkëlqyeshme, kunora më e çmueshme në ballë të nanës sonë (Vrejtje mbi artikuj e mbiemna prones të gjuhës shqipe, 1934). Gjuha është veriga e artë, do të përkujtonte Gjergj Qiriazi, në Parathënie për ‘Krestomacinë’ e Gjerasim Qiriazit (Sofje, 1902). Zvetënimi dhe prishja e gjuhës asht nji shenjë e tatpjetës edhe të jetës kulturore të kombit’, do të vinte në pah Aleksandër Xhuvani (Mbi thtjeshtësinë e gjuhës, 1921), Fjala shqipe, shkruante Ernest Koliqi ‘asht drita e panjehun e syve që e shqyptuene, loti e gazi i njiqind gjeneratave të sosuna. Gjuha shyipe asht e bukur, pse asht e njerzishme (në Misjoni i letrarve të rinj shqiptarë, 1931). Ndërkaq, në shkrimin At Leonard Martini, Koliqi theksonte: ‘Gjuha e katundve shqiptare ka mbetun gjithkund e pastër, e thjeshtë, harmonioze dhe e fuqishme. Sidoms gratë kanë shpëtue mënyrën e shprehjes së tyne nga përdhosja e fjalëve të huaja. Zadrimoret janë të hijshme e të squeta. Veshja e tyne asht plot me ngjyra, ashtu si edhe mënyra e shprehjes së tyre.’
Studiuesi i shquar Shaban Demiraj (në Një bisedë për gjuhën shqipe, gazeta ‘Drita’, prill 1987) e ka përmbledhur më së miri rëndësinë që ka gjuha për kombin tonë: ‘Në rastin e popullit shqiptar, faktori vendimtar që e ka penguar romanizmimin e stërgjyshërve tanë ka qenë dashuria e madhe për gjuhën amtare, që nënat ua mëkonin fëmijëve të tyre bashkë me qumështin e gjirit.’
Ky mendim është shprehur po aq bukur edhe nga poeti i thelpinjve të hollë lirik Lasgush Poradeci, për të cilin është thënë me të drejtë se e ka përcëlluar drejt shqipes, zjarrin drithërues të ilirishtes:
‘Po edhe unë s’do të isha sot t’ju flas këtu po t’mos kisha patur një stërgjysh me emrin Kastriot, që i qëndroi për njëzet e pesë vjet me rradhë të njëzet e shtatë ekspeditave të sultanëve më të tmerrshëm të Turqisë dhe jo vetëm që s’i la ta merrnin Kryeqytetin e Trimërisë-Krujën, por mbrojti edhe Qytetin e Muzikës-Vjenën, edhe Qytetin e Dritës, Ville de la Lumiere-Parisin, dhe s’i la t’i jepnin tagji kalit të tyre në Altarin e Shën Pjetrit, në Citta Eternal, në Romë…

Ilirët. Magnum Ilirikum, i tha romaku, se kjo Iliri shtrihej që nga burimet e Danubit e gjerë në Greqi. Perandoria e tmerrshme e Romës, të tërë popujt që i nënshtroi, i romanizoi. Francezët, spanjollët, u romanizuan. Dakët u romanizuan. Ilirët – jo! As u nënshtruan, as u romanizuan. Prandaj ne sot flasim shqip!’

I përmasave të njëjta është edhe mendimi që ka shprehur historiani Aleks Buda (Për gjuhën letrare kombëtare dhe epokën tonë, në ‘Gjuha jonë’, 1985):
‘Ishte pikërisht kjo gjuha jonë e lashtë lidhja në mos e vetme, por nga më të fortat, që ka bashkuar, pavarësisht nga ndarjet krahinore e fetare, në një unitet të pavdirshëm nga motet, të gjithë ata që e flisnin – sa kohë që munguan hallkat e unitetit shteëror-politik, një unitet që gjeti shprehje në atë trinomin aq domethënës: shqip-shqiptarë si folës të saj – Shqipëri si truall që i bashkon bijtë e një trungu historik.
Gjuha shqipe – e vetmja pasuri që nuk mundën t’ia grabitnin këtij populli; në të u shkruan kryevepra të poezisë popullore, por edhe abetaret e para që u lanë me gjakun e mësuesve dhe nxënësve të tyre.’
Ndërkaq, udhëpërshkruesi anglez Henri Swinburn në kronikat e udhëpërshkrimeve të tij, të titulluara Udhëtime në dy Sicilitë (Londër, 1875), thoshte se gratë arbëreshe të Sicilisë gjuhën e tyre ‘e shqiptojnë me ëmbëlsi të madhe theksimi’.
F. Giroliamo Marafioti, humanist e historian italian, në librin e tij Kronika dhe lashtësi të Kalabrisë (Padova, 1601), shkruante në mes tjerash se arbëreshët e Kalabrisë ‘kur vallëzojnë, të gjithë këndojnë në gjuhën e tyre arbëreshe’. Kurse albanologu danez Holger Pedersen shprehej me një admirim edhe më të madh për gjuhën tonë: ‘Një gjuhë e bukur dhe e fuqishme, e cila lipset të jetë mburrje për folësit e saj dhe një vegël e shenjtë për rritjen mendore dhe arsimore të kombit të vjetër shqiptar (në Gjuha shqipe, botuar tek ‘Ylli i mëngjesit’ Boston, 1917).
Në këtë vistër nuk kanë munguar as vlerësimet e tjera si: Forca e qëndresës së gjuhës shqipe dëshmon ngulmësinë e kombit (Paul Meillet, gjuhëtar francez, në Gjuha Shqipe, 1915); Vetëm ajo bëri që të mbijetonte fati i kombit, edhe atëherë kur dukej sikur ndjenja kombëtare po errësohej më tepër. (Eugenio Vaina, publicist Italian, n. kombi shqiptar, 1917); Nga njëri skaj i Shqipërisë në tjetrin, nga Çamëria në Shkodër, flitet një gjuhë e vetme: shqip. Njësia gjuhësore e Shqipërisë është më e madhe se ajo e Francës. (Jacques Bourcart, gjeolog francez, Shqipëria dhe shqiptarët, Paris, 1922).

Rishfaqja e binomit Parashqevi e Sevasti në sfondin e kulturës sonë kombëtare

Ardhja e Arbreshës domosdo kontribon shumë në sfondin e rishfaqjes së një binomi të njohur në gazetari, si Parashqevi e Sevasti. Pra, ardhja e saj është risi por jo rastësi. Nuk është rastësi, sepse në shtëpinë prej së cilës vie Arbresha, gjithmonë ka pasur një adhurim për historinë, për traditën dhe për artin, një dashuri për kulturën dhe për gjuhën shqipe. Gjithsesi, ky adhurim është shfaqur jo rrallë edhe si pagëzim, herë si Adriatik, herë si Arbresha, e herë si Adonis. Por, po ky adhurim, nuk ka munguar as në shtëpinë ku është Arbresha tani. Ajo është vatra ku Bacë Rexhep Uka-Ramadani, shtratin e të birit-Bacë Hetemit, ia lëshonte Bacë Ademit-Adem Demçit. Nuk ka dyshim se ky adhurim dhe kjo dashuri për shkronjën A, nuk ishte thjesht një rastësi. Më shumë se kaq, shkronja me të cilët fillonte emri i atdheut tonë Arbëria, ose siç do e quanin të tjerët Albania, do të kthehej në një gjakim deri në përjetësi, sërish përmes pagëzimit si një formulë aq e qëlluar e përjetësimit të adhurimit ndaj kësaj shkronje: që nga Arbeni e deri tek Arba dhe Arisi.
Nuk është pra rastësi pse në një sfond të tillë po shfaqet sërish një emër prej një embleme të lashtë ilire. Nuk është pra rastësi, pse në këtë portë mediale në veçanti, por edhe në portën e madhe të kulturës shqiptare në përgjithësi, Arbresha ka hyrë me këmbë të mbarë.

Lumira & Arbresha
Nuk do mend se kjo portë mediale, në të ardhmen do t’i ofrojë asaj edhe një hapësirë tjetër më të madhe në kuadër të programeve të veta të larmishme, jo vetëm në radio por edhe në television. Nuk do mend se një gjë të tillë do ta kërkojnë edhe teleshikuesit e shumtë të këtij mediumi, sepse si kënaqësia ashtu edhe krenaria është e të dyja palëve, si e udhëheqjes mediale ashtu edhe e auditorit.
Gjithsesi, Arbresha Kelmend-Rramadani, e meriton sa falenderimin po aq edhe respektin, sa mirënjohjen e thellë po aq dhe komplimentet më të mira. Sepse të përhapësh privilegjin e dritës së fjalës, do të thotë ta çosh tutje misionin dhe vizionin e breznive orëmira si dhe të pararendësve tu, sot e mot.
Përmbi çdo gjë, falë Arbreshës, po rishfaqet sërish në sfond binomi i mirënjohur, binomi i nderuar dhe i adhuruar aq shumë në kulturën kombëtare shqiptare: Parashqevia e Sevastia. Pra, Arbresha është motra e Parashqevisë. Edhe një arsye më shumë për respektin dhe mirënjohjen, edhe një privilegj më shumë në sfondin me flatra të fjalës shqipe. Pikërisht ashtu siç do të thoshte doajeni i gazetarisë tek ne, kreshniku i fjalës së ëmbël shqipe Ramiz Kelmendi, me shprehjen e tij të famshme ‘Mbajeni mend këtë emër’:
Arbresha Kelmendi-Ramadani.