Na ishte njëherë një peshk. Tetis e quanin. Ai e donte shumë detin e tij ku kishte lindur. Nga agimi i herët në muzgun e vonë, në ditë të bukura me diell a në shtrëngatë, me plot dëshirë e gëzim, notonte në ujërat e dashura pa u lodhur aspak. Qe aq i shpejtë, aq i shkathët, aq i zhdërvjellët, aq refleksiv, sa vështirë të besohej se ndonjë qenie tjetër e detit mund ta mbërrinte e ta zinte rob. Dukej një peshk i kënaqur nga jeta, madje i lumtur, ama, nga ana tjetër, qe gjithnjë në stres dhe i trembur.

I bëhej pareshtur se, nga çasti në çast, qenie uji më të mëdha e më të forta se ai do ta sulmonin befas e do ta gëlltisnin. Kështu që në jetën e tij të shkurtër kurrë s’kishte gjetur prehje të vërtetë, kurrë s’kishte bërë një sy gjumë të qetë, pa andralla e shqetësime, të fantazuara e të sajuara si zakonisht nga ai vetë. Tek flinte vetëm për pak çaste, edhe ato të trazuara, zgjohej papritur i llahtarisur nga ëndrra të tmerrshme me balena e delfinë, peshkaqenë e oktapodë, që në një ndjekje të pandërprerë e arrinin sakaq, e përfshinin egërsisht, e copëtonin midis dhëmbëve të mprehtë dhe e kollofisnin pa mëshirë. Ja që jeta është e çuditshme, e paparashikueshme dhe me plot të papritura.

Ndryshe, krejt ndryshe nga ç’e kishte përfytyruar për një kohë të gjatë fundin e vet, gjithnjë tragjik, natyrisht, një ditë vere, tek notonte në ujëra të thella e të ftohta, ngeci, u ngatërrua keq, në rrjetën e imët e të najlontë të një peshkarexhe dhe s’mundi që s’mundi të dilte s’andejmi, sado që u mundua shumë. Meqë ishte peshk i bukur, një larosh i bëshëm dhe i këndshëm, me pika të praruara, nuk përfundoi si gjithë të tjerët në tiganin vajvluar të ndonjë amvise, por në akuariumin e qelqtë të një shtëpie.

* * *

Nuk ishte i vetëm në akuarium. Banorë të tjerë ujorë, më të hershëm, shkonin e vinin të ngeshëm, të qetë e të shpenguar. Kureshtarë në fillim, ata iu afruan miqësisht, e cikën lehtësisht, si ta përkëdhelnin dhe t’i uronin mirëseardhjen, pastaj vazhduan ritualin e tyre monoton të ecejakeve pa mbarim.

– O perëndi, – thirri i lehtësuar peshku Tetis, – sa të urtë, sa të ndjeshëm, sa paqësore e të dashur qenkan. Më në fund, shpëtova nga ankthi i përditshëm i ndjekjes së egër dhe i ngrënies prej më të mëdhenjve. Vetëm tani mund të çlodhem e të bëj një sy gjumë i qetë dhe fare i shpenguar.

Me këto mendime dhe shpresën për ditë më të mira, pa e kuptuar, iu mbyllën sytë e vockël dhe fjeti thellësisht si asnjëherë tjetër.

Një çast, në bash të gjumit, u zgjua i llahtarisur prej një ëndrre tmerri, nga ato që shihte thuajse çdo natë, por shpejt u përmend. U qetësua tek e pa veten në ndërtesën e qelqtë, i rrethuar mrekullisht nga banorë krejt të ndryshëm nga ata të detit. Kur u zgjua, e ndjeu veten të çlodhur e të ngopur me gjumë, si të kishte fjetur një vit të tërë. Majtas e djathtas, lart e poshtë, qetësisht, i shkonin pareshtur në brinjë, gati pa u ndier, si të mos ekzistonin, miqtë e rinj të akuariumit, të cilët tani ai po i shihte me dashamirësi.

Vetëm këtë kohë, pothuajse i çliruar prej anktheve e maktheve torturuese, mund ta shihte me më shumë vëmendje mjedisin e qelqtë të akuariumit. Nuk qe më i madh se një kuti boshe televizori të zakonshëm. Në zemër të tij pluskonin pareshtur bulëza të rrumbullakëta ajri, që sapo formoheshin pëlcisnin sakaq, si të qenë tullumbace nga ato që fëmijët mbajnë në ditë festash e që, herë pas here, u plasin në duar përmes thirrjeve gazmore, por ndonjëherë edhe pezmatimit e dëshpërimit. Fundi i akuariumit i përngjasonte një copëze të shkëputur nga deti i tij: rërë e imët gri e errët, guaska lloj-llojesh, të madhësive e ngjyrave të ndryshme, leshterikë ngjyrëkafe, alga të gjelbra, korale rozë e pjesëza të vogla shkëmbinjsh nënujorë. Shtëpia e re e qelqtë ndriçohej këndshëm prej llambave blu, që shpërndanin përreth një dritë të butë të kaltër.

Peshku Tetis u lumturua. Vetëm tani mund të parashikonte pa u gabuar aspak se brenda ndërtesës së qelqtë do të rronte shumë e shumë vjet pa u rrezikuar nga askush e prej asgjëje. S’kishte më përreth armiq të sojit të vet, grabitqarë të egër e të pamëshirshëm. Ushqim sa të dëshironte, pa u lodhur e pa munduar aspak. Mjaft të zbrisje butësisht në fund të akuariumit e veç të hapje gojën.

Sërish gogësiu dhe u përgjum. Dremiti për të disatën herë atë ditë. Kështu edhe të nesërmen. Kështu tërë javën. Dukej si një peshk i pafjetur dhe i pangrënë prej muajsh. Meqë me oreksin ishte ende goxha mirë, hante e pinte si i babëzitur, duke i lënë të pamend e gojëhapur vëllezërit dhe motrat e tij, që syshqyer e vështronin të habitur e marramendur.

* * *

Muajt e parë të iluzioneve të ëmbla kaluan shpejt. Çdo ditë që shkonte, peshkun Tetis po e merrte malli gjithnjë e më shumë për detin e tij. Kujtonte notimet e tij të lira, gazmore e të hareshme, të gjata, madje tepër të gjata, gjer në sfilitje të ëmbël. I dhembnin përfytyrimet e mallshme thellë në shpirt sa herë që hunda e vockël i ndeshte befas me qelqin e akuariumit në ato lëshimet e vrullshme, të shpejta, gati instiktive, drejt hapësirave të ujëta, shpesh duke harruar, një çast të vetëm e të shkurtër, se qe tashmë vetëm brenda një shtëpize të xhamtë, të mbyllur hermetikisht, si një burg. Jeta brenda akuariumit po i bëhej gjithnjë e më e mërzitshme. Një monotoni e padurueshme. Ditë e net krejt të njëllojta.

Ecejake të pareshtura, fare të kota e të pakuptimta. Që të gjitha vetëm disacentimetërshe; takim i beftë në qelq, kthesë e detyruar e përsëri cikje padashur, përplasje në murin e xhamtë, kthesë, notim, cikje, përsëri kthesë. Oh, Zot, ç’torturë! Armiq të egër jo që jo, por as edhe kundërshtarë të paqtë e të butë brendapërbrenda akuariumit, aq sa për të mos e ndier veten fillikat të vetëm në këtë botë dhe për dreq, as lodhje e as mundimin më të vogël për të siguruar vetë pakëz ushqim. E ç’mbetej tjetër të bëje në gjithë këtë kotësi boshe e vrastare, veçse të qëndroje pezull në ujë, si i varur, me instinkte gati të shuara të rrezikut e vetëmbrojtjes, të dremisje, të flije e të shihje ëndrra jo më me balena e delfinë, peshkaqenë e oktapodë, por çuditërisht gjithnjë me guaska të vockla, alga, leshterikë e barishte të çfarëdollojshme të funddetit, në fijet e pleksura të të cilave, shpeshherë në gjumë, ngecte, ngatërrohej, bëhej lëmsh e zihej në grackë si ahere në rrjetën e najlontë të peshkarexhës.

Ah, ishte krejt gati të përballej sërish me rreziqet e mëdha të detit, veç të kthehej edhe një herë atje, i lirë, mes hapësirash të pamata e të notonte pambarimisht, ditë e natë. Le ta ndiqnin egërsisht për jetë a vdekje grabitqarë të stërmëdhenj, ai do t’u shpëtonte doemos. Le t’i mungonte ushqimi për ditë të tëra, do të përpiqej shumë e do të luftonte për ta gjetur. Le të binin mbi të furishëm dallgët e larta sa një mal të stuhisë, le ta përplasnin tallazet e egra tërë forcë në shkëmbinjtë e thepisur nënujorë, me plagë në trup do të mbahej e do t’u qëndronte. Le të mbërrinin papritur dhe me revan ditët e acarta të dimrit, do të shtrëngonte fort dhëmbët e vegjël e do të duronte pa u epur deri në pranverën e ngrohtë. Le t’i ofronin grremça të rendë, me karrema joshës e gënjeshtarë në majë të tyre, nuk do të mashtrohej. Le të hidhnin mbi të e të tjerët rrjeta të mëdha e të rënda peshkimi, do t’u dredhonte në çast e do t’u largohej si vetëtima përpara se ta mblidhnin, t’ia shtrëngonin lakun dhe ta ngrinin lart në anije, të mbushur plot e përplot me të tjera gjallesa, ku ai doemos do të mungonte të ishte.

Ah, medet! Akuariumi shpejt, shumë shpejt, i qe bërë varr i hapur e Tetisi çdo ditë po tretej dhe po sëmurej nga mërzia e trishtimi i thellë.

* * *

I zoti i shtëpisë u ndal gjatë, si i mëdyshur, përpara akuariumit. Me duart kryqëzuar në gjoks, s’ia ndante sytë peshkut Tetis që në pak muaj, si të vuante nga depresioni peshkor, qe tretur e bërë si cironkë edhe pse po lëvizte çdo ditë e më pak. Peshku, si zakonisht, po flinte. I zoti çokiti në xham, por Tetisi nuk lëvizi, si të kishte ngordhur. Çokiti përsëri edhe më fort, duke dashur të sigurohej para se të merrte një vendim të fundit. Sërish Tetisi nuk u bë i gjallë.

– Ah, jo, – thirri burri nervoz duke e humbur durimin, – ky peshk nuk është lindur për në akuarium. Për atë s’mund të ketë një vend këtu. Jo, nuk mund të ketë. S’është më veç një cironkë e pavlerë.

E përplasën pa u ardhur keq në dysheme dhe Tetisi u përmend i llahtarisur. Drejt tij, e egër, e sigurt, pa u nxituar, me çape të ngadalshme, të rënda, po afrohej macja e shtëpisë. Në përpjekjen e dëshpëruar për të ikur, Tetisi u përpëlit disa herë dhembshëm në çimenton e ftohtë, duke shëmbëllyer lëvizjet e ethshme ujore për t’u shpëtuar armiqve në një ikje të vrullshme si shigjeta. Por e kotë. E ngeshme dhe e nginjur, macja e shtëpisë, tragjikisht, nisi të luajë me të. Midis dhëmbëve të mprehtë brisk, Tetisi ndjeu shtrëngimin e fortë therës si në darë që sa vinte e shtohej dhe iu mor fryma.

Në çastet e fundit iu shfaqën përsëri, krejt të gjalla, hapësirat e kaltra të pafundme, retë e bardha pupëlore në një sfond të kaltër qielli, dielli i kuq i perëndimit të vonë, qindra pulëbardha që klithnin pareshtur, guaska shumëngjyrëshe, të vogla e të mëdha, në fund të detit, alga të gjelbra, korale rozë, leshterikë ngjyrëkafe, mizëri qeniesh të gjalla ujore, që shkonin e vinin pambarimisht, shkumëzime të bardha valësh në breg, dallgë sa një mal të stuhisë së egër, vetëtima verbuese në qiellin e errësuar të natës dimërore dhe pastaj, si në një finale të një simfonie të trishtë, zhaurima e përjetshme e detit, një muzikë e ëmbël drithëruese. Dritë, errësirë. Errësirë, dritë, shtrëngim i fortë mbytës si në lak dhe… Ah!

Tetisi lëshoi një klithmë të fortë e gjithçka u errësua.

Një pikë loti dhembjeje të thellë a, më shumë, dëshpërimi, bulëzonte në cep të syrit të kokës së këputur të Tetisit.

*Marrë nga vëllimi me novela dhe tregime ” Një Natë Jete”, botimi i dytë, ” Onufri” 2024.