Gjyshërit dhe gjyshet nuk vdesin kurrë – ata thjesht bëhen të padukshëm. Ata jetojnë përgjithmonë, duke zënë rrënjë në zemrën e çdo fëmije, duke i mbajtur ata më të gjallë se kurrë me kujtime të lumtura dhe të përjetshme.
***

Ka njerëz që hyjnë në jetën tonë dhe e lënë përsëri. Ka edhe njerëz që qëndrojnë për një kohë, duke lënë gjurmët në zemër. Dhe pas kësaj nuk jemi kurrë më të njëjtë. Sytë mund të buzëqeshin, goja mund të qeshë, por pikëllimi i zemrës nuk mund të shihet nga askush.
Ndjenja e duarve të buta, historitë që rrëfenin me zëra të sigurt, tregoheshin me një ndjeshmëri të fortë. Ose kujtimi i përshtypjes, i mbushur me butësi dhe admirim të pafund, jeton në shpirtin e fëmijës.
Është ligji i jetës. Për heronjtë e fëmijërisë është një privilegj të shohin nipërit e tyre të lindur, ndërsa të vegjlit duhet të mbajnë barrën e një lamtumire mizore dhe të përjetojnë periudhën e dhimbshme kalimtare, dhe të përshtaten me jetën pa ata që i kanë flokët e lyer të bardha si bora dhe lëkurën me brazda të thella.
Fëmijët zakonisht e përjetojnë këtë me dhimbje dhe ankth, që historitë e gjyshërve dhe kohët e mira së bashku të zhduken si rëra nëpër gishta. Është koha për të thënë lamtumirë, humbja e parë e fëmijërisë.
Por gjyshërit dhe gjyshet nuk vdesin kurrë me të vërtetë. Ato përjetësohen në shpirtin e çdo fëmije, duke lënë gjurmë të pashlyeshme dashurie dhe përkushtimi. Nuk kanë më trup, por kujtimet mbeten. Identiteti zë rrënjë tek i vogli.
Gjyshërit dhe gjyshet nuk vdesin kurrë, ata jetojnë në nipërit e mbesat përgjithmonë.
Marrëdhëniet mes gjyshërve (gjysheve) dhe nipërve (mbesave) të tyre vijnë nga një marrëdhënie intime dhe e thellë. Gjyshërit dhe gjyshet tona janë të përkushtuar ndaj nipërve dhe mbesave të tyre, duke ofruar mbrojtje, miqësi dhe pranim, përveç gjithçkaje që bëjnë për t’u kujdesur për foshnjën.
Gjyshërit dhe gjyshet vdesin, kjo është e sigurt, por edhe nëse nuk janë fizikisht të pranishëm, ata janë përsëri të pranishëm në jetën e çdo personi përmes besnikërisë së tyre të përjetshme, e cila materializohet në një trashëgimi të pasur gojore që lidh brezat.
Këta personalitete të qëndrueshme dhe të paharrueshme dinë të mbajnë duart e nipërve të tyre me krenari dhe besim ndërsa i mësojnë të ecin.
Me kalimin e kohës, ata ndoshta do të kenë lëshuar duart e tyre të vogla, por kurrë nuk do ta lëshojnë dashurinë që mbajnë në zemrat e tyre, ajo do të zgjasë përgjithmonë.
Gjyshërit dhe gjyshet nuk vdesin kurrë, thjesht bëhen të padukshëm dhe yjet kalimtarë shihen në fotografitë e zverdhura, në frutat e pemës që mbollën me duart e tyre, në përparëse të bukura që qepën dhe ruajtën, të cilat tani kanë vlerën e tyre të papërshkrueshme dhe emocionale.
Gjyshërit dhe gjyshet jetojnë përgjithmonë në qëndrimin tonë ndaj jetës, falë këshillave dhe inkurajimeve të tyre. Ne i ruajmë ato në bankat tona të kujtesës emocionale, madje ato shkëlqejnë kur ne lidhim këpucët tona.
Ata janë gjithmonë të pranishëm.
Sytë e tyre lagen me lot ndërsa kujtojnë. Ata u mësojnë fëmijëve se një përqafim e bën gjithçka shumë më mirë, dhe fëmijët dinë gjëra që mësojnë prej tyre që nuk mund të mësohen në biblioteka.
Ata janë ndërtues të fëmijërisë, ruajtës të fshehtësisë, ekspertë në largimin e frikës dhe sigurimit, mbrojtës të lumturisë dhe kohës së lirë, dhe arkitektë që rindërtojnë fëmijën kur bota e tyre shembet. Aroma e tyre është ngulitur në shqisat tona.
Gjyshërit dhe gjyshet nuk vdesin kurrë për nipërit dhe mbesat e tyre, kurrë. Deri në ditët e tyre të fundit, të vegjlit do t’i mbajnë me vete si tatuazhe në shpirt. Gjyshërit dhe gjyshet janë aty kur ne ngadalësojmë pak shpejtësinë, veprojmë më me mend ose shijojmë momentin. Ata janë busullat tona në rrugën e jetës.
Gjyshërit dhe gjyshet bëhen të padukshëm, por nipërit dhe mbesat e dinë se vetëm fshihen pas buzëqeshjes, e cila qëndron në pritë pas çdo shëtitjeje pasdite. Ata lënë pas një trashëgimi të përkushtuar të dashurisë unike dhe të pakushtëzuar.
Gjyshërit dhe gjyshet nuk vdesin kurrë – ata jetojnë në të voglin dhe përmes kësaj kujtimi i tyre bëhet i pavdekshëm.
***
Përsëritja nuk duhet të jetë e mërzitshme. Vetëm shikoni lindjen e diellit.
Çfarë do të thotë të kesh një gjyshe apo gjysh, dikë që është në një vend krejtësisht të ndryshëm në jetë nga ti? Unë tregoj për gjyshërit e mi. Secili prej jush ka histori pothuajse identike për paraardhësit tuaj. Prandaj, historia ime ju kujton historinë tuaj kur bëhet fjalë për gjyshërit dhe gjyshet. Ky shkrim i dedikohet të gjithë paraardhësve tanë të dashur, të cilët mjerisht nuk janë më me ne.
***
Kujtimet rikthehen:
Sot, nëntor 1988, po i shkruaj një letër gjyshes sime.
E dashur gjyshe!
Kur isha i vogël shtëpia jote u bë një strehë për mua. Mund të ulemi me pjatat e zbrazëta për më shumë se një orë dhe të bisedojmë. Ti e di kur e kam të vështirë dhe je gjithmonë gati të flasësh për këtë.
Tashmë ti ke qenë gjyshja ime për gati 12 vjet, a nuk është e çuditshme të mendosh për këtë? Ti ke parë shumë anë të mia, të mira dhe të këqija. Është e vështirë të imagjinohet se si do të kishin qenë gjërat pa ty, jo vetëm në jetën time.
E di që nëna është shumë e lumtur që të ka këtu dhe afër. Të vendosëm në shtëpinë ngjitur me shtëpinë tonë disa vite më parë, kështu që thuajse u bëre kujdestare e përhershme për mua, vëllain tim të madh dhe motrën time të vogël.
Nuk e di sa u emocionuar ishe kur erdhëm krejtësisht pa paralajmërim dhe qëndruam një javë ose më shumë, por të paktën nuk ishte e mundur të shihej tek ty. Ne ndihemi gjithmonë të mirëpritur në shtëpinë tënde, dhe kjo është një gjë e mirë për të menduar.
Ti ishe streha ime. Kur isha më i vogël, shtëpia jote u bë një lloj strehimi për mua, por nuk ishte shtëpia ajo që më ndihmonte për gjithçka, ishte gruaja brenda shtëpisë, ishe ti. Në fakt, streha ime ishte kudo që të ishe.
Si fëmijë kam pasur shumë argumente të çuditshme, disa prej tyre ishin me këmbë në tokë, por ti gjithmonë më ke qëndruar pranë, kështu që të kem një shok skuadre.
Më kujtohen aktivitetet në të cilat të përfshiva kur ti me gjyshin banonit në atë shtëpinë e juaj të vogël. Ndonjëherë të propozoja të luanim ping-pong dhe ti u bashkoheshe pa protestë, dhe ne e goditëm atë top në tavolinën e ngrënies për orë të tëra duke qeshur dhe duke u kënaqur. Herë të tjera bënim një shëtitje në plazh dhe shikonim gurë.
Ti kujdesesh për mua. Ishte një apartament i vogël ku jetonit atëherë. Kishte sallon, kuzhinë dhe banjë por vetëm një dhomë gjumi dhe sa herë që rrija me ty, flija në shtratin tënd ndërsa ti me gjyshin duhej të shtriheshe në divan.
Duhet të kisha menduar se shpina ime ishte më e përshtatshme për divan se e jotja, por ndoshta nuk do të të interesonte, ti që kujdesesh më shumë për të tjerët se sa për veten.
Gjërat nuk janë si dikur. Unë jam në klasën e gjashtë tani dhe ka pasur shumë ndryshime të mëdha. Ende shpesh e kaloj natën me ty, gjyshe.
Ti dhe gjyshi ia dilnit dhe siguroheni që të shkoj në shkollë në mëngjes dhe të kem gati ushqim kur të kthehem në shtëpi.
Ti gjithmonë dinë më shumë se unë. Edhe pse nuk luajmë më ping pong, apo kërcejmë në trampolinë, flasim shumë. Pasi kemi ngrënë darkë, ne shpesh ulemi me pjatat tona të zbrazëta dhe flasim për të gjitha llojet e gjërave të çuditshme. Mund të ulemi para plazhit, shikojmë yjet dhe të flasim për më shumë se një orë.
Çdo bisedë përfundon me mua duke thënë “faleminderit për ushqimin” dhe duke pastruar pjatën time. Atëherë zakonisht nuk kam asgjë më shumë për të folur.
Ti e di kur e kam të vështirë dhe je gjithmonë gati të flasësh për këtë. Unë jam jashtëzakonisht mirënjohës që kam pasur fatin të jem nipi yt. Unë jam shumë i lumtur që je gjyshja ime! Të dua pakufi.
***
16.10.2019
Gjyshja ime, ka thurur rroba për nipërit e mbesat e saj të ardhshme.
Në fëmijërinë e hershme, shpeshherë, kur dielli po perëndonte (në Sydney, Australi), qëndroja vetëm me gjyshen në kopshtin përpara shtëpisë, disa dhjetëra metra prej bregdetit. Dëgjonim dhe shikonim valët e ujit, hënën dhe yjet që shkëlqenin në qiellin e mahnitshëm. Gjyshja ime (nëna e nënës) m`i tregonte përrallat e njëjta përsëri dhe përsëri. Njëra prej tyre: “Një grua e vetmuar ishte aq e zgjuar saqë pa asnjë problem sajonte lloj-lloj rroba të reja nga asgjëja, prej hiçit. Mrekulli e jashtëzakonshme që ndodhte për shkak të aftësive të saj të mbinatyrshme…”.
Edhe në kohërat e dhimbshme përqafuam humorin. Për gjashtë vjet ajo jetoi me kancerin e trupit, para se të binte në gjumin e thellë me familjen përreth saj.
“Laura! Tani ndodh kjo, ti duhet të vish”, – i telefonoi gjyshja nënës time para disa ditësh.
Fryma e gjyshes është më e dobët tani dhe sytë e saj janë mbyllur. Babi dhe nëna ime ulen në buzë të shtratit duke e mbajtur për dore. Gjyshja merr frymën e saj të fundit, e rrethuar nga “tufa” e saj, siç na quante ajo me shaka. Gjyshi i tha lamtumirë bashkëshortes së tij të jetës; nëna ime, dy tezet dhe tre dajallarët e mi u përshëndetën për herën e fundit me nënën e tyre.
Pikëllimi nuk kalon. Thjesht merr një formë tjetër. Një pikëllim i ngjan detit. Kur fillojnë, valët janë shumë të shtrënguara. Pastaj vijnë dallgët, por kurrë nuk do të ketë më një pamje të detit.
Kjo është ngushëllimi im i vetëm sot. Se pikëllimi nuk ka asnjë efekt prapaveprues. Se pikëllimi i sotshëm nuk mund të mjegullojë ngjyrat djeshme.
E vetmja gjë që mbetet është mungesa, ulur pranë një njeriu shumë të dashur, e cila ka disa ditë që ka shkuar, pak e mbështetur në krahët e nipit të vogël, rrethuar nga nata…
***
05.09.2023
Çfarë është kaq e mrekullueshme me ty, gjyshe, është se ti më sheh edhe pse mund të jem i padukshëm më për të gjithë.
Gjyshja ime, ti ishe një ujë i qetë me një fund të thellë.

*Aurel Dasareti, USA, ekspert i shkencave ushtarake-psikologjike