Irani shtrihet në Azinë perendimore në një sipërfaqe prej 1,648.195 kilometrash katrore dhe me një popullsi prej 90 milion banorësh. Ai kufizohet me: Turqinë, Azerbajxhanin, Armeninë, Detin Kaspik, Turkmenistanin, Afganistanin, Pakistanin, Gjiun e Omanit e Gjiun Persik. Është vend multifetar, multietnik dhe multikulturor, ku 51% e popullatës është persiane, 24% azerbajxhanase, 7% kurde, 7% lurset, 7% mazandaranët dhe gilaket, 3% arabët, dhe 2% boloshët.

Irani është një vend me një histori mijra vjecare, me kulturë e identitet të vecantë, i ballafaquar me shumë luftra që nga koha e Aleksandrit të Maqedonisë e deri tek ato ruse, turke, britanike etj. Për një kohë të gjatë këtë vend e sundoi Dinastia Pahlavi (i fundit Shahin Shahu- Pahlavi u përmbys në 1979 nga revolucioni Islamik i Iranit drejtuar nga Ajetollah Khomeini).

Që nga kjo kohë u aplikuan forcërisht ligjet fetare, ku liritë e të drejtat themelore të njeriut (vecanërisht ato për femrat) pësuan goditjen më të rëndë. Po ashtu vendi u militarizu e u bë prodhuesi më i madh i terrorizmit ndërkombëtar. Veprimtaria e tij terroriste, me të gjitha format e mënyrat u përcollë kundër Europës Perendimore, SHBA-së dhe fuqishëm në Irak, Siri, Liban, Rripin e Gazës, Jemen edhe ISIS. Kohët e fundit u bë mbështetësi kryesor i Rusisë me armatim, municion dhe vecanërisht drone të cilat duke u përdorur në Ukrahinë kanë vrarë një masë të madhe civilësh e vecanërisht gra e fëmijë. Po ashtu duke qenë se Shqipëria pranoi një sasi të opozitarve të kohës së Pahlevit në teritorin e saj, Irani ndërmori sulmet kibernitike duke dëmtuar shumë sektorë, gjë e cila coi në ndërprerjen e mardhënive diplomatike.

Veprimtari shumë të rrezikëshme për sigurinë e Izraelit dhe të gjithë Lindjes Mesme Irani bëri me mbështetjen e armatosjen e Hamasit dhe Hezbullahut duke krijuar një situatë të rëndë e një dëm kolosal për popullin palestinëz.

Irani ka formën presidenciale të ushtrimit të pushtetit i cili bëhet me zgjedhje, por presidenti është autoriteti numër dy në vend, sepse autoriteti numër një është Lideri Suprem (aktualisht Ali Khamenei).

Me qenë se Presidenti Republikës Islamike të Iranit Ebrahim Raisi, humbi jetën pas një aksidenti me helikopter në maji 2024, më 28 qershor u zhvillu raundi parë dhe më 5 korrik raundi i dytë zgjedhor. Pas përfundimit të raundit të dytë reformatori Masoud Pezeshkian u zgjodh President i Republik Islamike të Iranit me 53,6% të votive të elektoratit. Po kush është Masoud Pezeshkain?

Ai ka lindur në Kurdish të Mahabadit një rajon azerbaxhano Iranian. Ai flet gjuhët persisht, azerbajxhane, kurde, arabe dhe anglisht. Është 69 vjec me profesion kirurg kardiak dhe ka shërbyer si Ministër i Shëndetsisë në vitet 2001-2005. Po ashtu ka qenë kandidat për president edhe dy herë të tjera në 2013 dhe 2021.

Pezeshkian ka qenë një opozitar i fortë edhe kundër ish Presidentit thellësisht konservator Mahmoud Ahmedinaxhad. Që në 2009 kur shërbente si parlamentar ai ishte i orientuar qartë nga procesi i reformimit të shtetit Iranian. Shpesh kritikonte ashpër praktikat e pamoralshme e anti ligjore të shtetit e vecanërisht të patrullave të policisë sidomos në veprimet kundër grave. Ai bënte thirrje për:”përgjegjesi të lartë në sjelljen ndaj grave, besimtarve, minoriteteve” etj.

Publikimet e kohëve të fundit bëjnë me dije se ai u bë zëri më i fuqishëm në politikën iraniane brenda vendit, (2022) kur e reja Mahsa Amini u arrest për mos respektim (refuzim) të kodit të veshjes iraniane dhe tragjikisht humbi jetën nën tortura e policisë në burg.

Në fushatën elektorale të këtij viti, Pezeshkain duke e njohur mirë situatën e brendëshme të Iranit, u suall si përfaqësuesi i njerëzve të demostratave, i klasës mesme, studentëve, të rinjëve dhe vecanërisht grave. Nga ana tjetër, ai u zotu të gjente gjuhën e përbashkët me konservatorët, të kooperonte e të kordinonte me to, për të evituar ndonjë konflikt të thellë brenda shtetit dhe vecanërisht me Liderin Suprem Ali Khamenei. Pra ai parashtroi dhe u zotu se do të ndërmerrte reforma të qënësishme politike pa e theksuar këtë të fundit “politike”.

Vizioni ekonomik i tij fokusohet tek një drejtësi sociale e bazuar në ligj, zhvillimi i balancuar rajonal, reforma strukturore të thella, themelimi i një sistemi transparent ekonomik, luftë të hapur kundër korrupsionit dhe stimuli i rritjes përgjithëshme të ekonomisë. Premtoi ngritjen e një klime të favorëshme për investimet e huaja për të ulur nivelin e papunësisë dhe reduktimin e inflacionit në 40%. Ai nënvizoi se Iranit i duhen të paktën 200 miliard nga investuesit perendimor duke i dhënë fund nivelin shumë të ulët të mardhënieve të sotme me perendimin. Irani, tha ai është ekonomia e 19 në botë nga përmasat e GDP-së e cila është e barabartë me 1,081 trilion. Pra premtoi reforma të thella ekonomike duke u hapur ndaj vendeve perendimore, gjë e cila nuk është dëgjuar në vendin e tij që nga koha e Pahlevit.

Duke qenë se me Kushtetutën e Iranit, Pezeshkani, është udhëheqësi numër dy, ka kakufizime në vendimmarrjet për problemet madhore vecanërisht ato të politikës jashtme, sigurisë dhe Gardës Revolucionare. Prandaj ai ka hedhur insinuatën për mos përplasje me liderin suprem Ayatollah Ali Khamenei. Por nga ana tjetër edhe për ti thënë atij se jam i vendosur në zbatimin e premtimet të marra para elektoratit të vendit.

Irani është vend i rëndësishëm në botë, e fuqi e madhe rajonale. Interesat e vendeve perendimore janë që ai të mbetet fuqi jo bërthamore. Të dhënat e deri tanishme të Institutit Ndërkombëtar Atomik të Vienës (dhe shërbimeve sekrete) bëjnë me dije se një sasi e madhe uranium është pasuruar në kufijt e 60%. Aktualisht ky nuk është në formatin e municionit bërthamor i cili kërkon pasurimin mbi 90%, por nuk është larg kufirit të kërkuar për një municion të tillë.

Sido që të jetë, zgjedhja e Mosaud Pezeshkain në postin e Presidentit të Republikës Islamike të Iranit, në perendim ka prirjen të shihet si një shpresë, që në ate vend,do të kryhen reforma të thella e të gjithanëshme. Reforma që do të cojnë në vendosjen e lirive e të drejtave njerzore, ngritjen e mirqenies dhe uljen e tensioneve të brendëshme e të jashtme.

Pyetjes së kryetitullit se: a ka shanse që Irani të reformohet ? mund ti përgjigjemi me një “po” në se lufta që po gatitet nuk është afër shpërthimit.

ASLLAN BUSHATI