–

Kur nisem për në Amerikë, lexoj kryesisht autorë shqiptarë, ndërsa në kthim autorë të huaj, ndoshta si një nevojë për kompesim. “S`iu del një fjalë e mirë nga goja për bashkohësit dhe fqinjët e tyre, por i ha meraku nëse brezat e ardhshëm do të flasin mirë për ta, njerëz që as i kanë parë, as do t`i shohin ndonjëherë. Është njësoj si të varësh buzët se ata që kanë jetuar para teje nuk të kanë lavdëruar kurrë.”-qorton perandori Mark Aurel të gjithë ata, që e kalbin fjalën e mirë në shpirt. Gjithsesi, “fjala e mirë” s`është dorovitje, lajkë, gëzim fals, me hidh e prit komplimentash, duke të kujtuar limonatat me pluhur kimikatesh. Pa një vizore, ku të mbështetesh, s`e heq dot një vijë të drejtë, këshillon Seneka. Vizorja në këtë rast ka vlerën e levës së Arkimedit, të shpatës së Aleksandrit që zgjidhi nyjen Gordiane apo të peshores, që, herë të kujton atë të drejtësisë dhe herë të farmacistit. Ja që ka disa syresh, që rrinë gjithë kohës me peshore në dorë, duke mos ditur peshën e tyre. “Një zemër e korruptuar nuk dua të më dojë”, shkruan Moleri tek Mizantropi, që për mua ka vlerën e një aksiome, pavarësisht se një “zemër e korruptuar” po bën namin duke ndotur atmosferën letrare, duke nxitur fiktivitetin dhe trafikun e influencës, duke pompuar autorë groteskë e nobelistë të fantaksur. (Dikur fabrikohej heroi, tani po fabrikohen autorë.)

Tek sa bisedoja me botuesin e “Onufrit” Bujar Hudhrin, ia mbërrin Besnik Mustafaj. Ishte hera e tretë, që takohesha me të. Në fillim, kur ai ishte gazetar i sapoemëruar në “Zërin e popullit” dhe më kërkoi një shkrim për Halil Jaçellarin me porosinë t`ia vija në dukje të qënit “shkrimtar nga klasa punëtore”, si një mbështetje kjo për prozatorin aso kohe i sulmuar nga autoritetet. Është i vetmi shkrim që kam botuar në atë gazetë. Herën e dytë jam takuar në një panair libri, shumë vite më parë. E pyeta, nëse kishte ndonjë botim, më tregoi stendën dhe ia bleva. Tani për herë të tretë folëm goxha, duke kujtuar brezin tonë të krijuesve. I përmenda romanin e Skënder Buçpapajt shoqëruar me konsideratat e mia. Më tha se nuk e kishte lexuar, por që do e lexonte. I fola dhe për tropojanen Brunilda Zllami, librat e së cilës tërhiqeshin në bibliotekën ku unë isha përgjegjës, madje romanin “Labirintet e Medeas” punonjëset e kaluan dorë më dorë. As e di se në ç`dorë shkoi më në fund. Kur u ndamë më dhuroi romanin e tij “Fati i marrë” me një dedikim, që s`e prisja prej tij: “Bardhit, mikut të hershëm e të përhershëm.” “Unë jo vetëm, që lexoj, por dhe shkruaj.”-nxitova t`i shpreh mirënjohjen. Dhe ashtu bëra. Shkrimin e botova në ExLibris.

Në Nju Jork më priste romani “I arratisuri” i patriotit tim, Taip Sulko. Hap zarfin, më pas kapakun e librit ku ndodhej dhe autografi i tij. Ishte hera e dytë që ma sillte librin me postë. Me patriotin s`di të jem takuar ndonjëherë, edhe pse në mendje më ka mbetur buzëqeshja e tij. Pasi e mbarova së lexuari, romani më pëlqeu, i hodha një sy shënimeve, por, për të qenë i saktë në diçka më duhej ta pyesja, kur shoh: patrioti më kishte hequr nga facebook-u. E konsiderova viktimë të ndonjë intrige se, nga ata që qesh kot më kot, s`e besoj se është apo i tillë: fjalën e mirë dhe gurin në trastë?! Desha ta lija në harresë këtë histori të shëmtuar, si disa të tjera të këtij lloji, por me që kupa u mbush, duhej derdhur. “Nuk lejoj asnjë që të më vjedhë një ditë të vetme, pa më shlyer plotësisht dëmin.”-më del në krah Seneka. I këtij halli duhet të ketë qenë dhe poeti Izet Shehu, kur ka shkruar poezinë “Autoportret”:

Nuk bëj pjesë në asnjë klan,

Shpeshherë grindem me vetminë.

Më mjafton ky shpirt që kam

Që të çmoj më shumë lirinë…

Nuk bëj pjesë në asnjë grup,

Kështu ndjehem dhe më mirë…

Jo se nuk i kam të qarta klanet, grupimet, psikopatët, delirantët, preferencat e kolegëve, animet politike, huqet apo të shkuarën e tyre, qoftë dhe mospërputhjet në karakter apo arsye të tjera për t`i ndenjur larg, por krijimtarinë e kujtdo qoftë: á priori e quaj të shenjtë. Për çdo libër që lexoj, autorin e lë pas dere. Ashtu si patrioti im, e kam fjalën për Izet Shehun, s`kam qenë asnjëherë pjesë e klaneve, e grupimeve, njësoj më kanë bërë keq, si socialistët dhe demokratët. Është e turpshme të mbahen qendrime partiake ndaj kolegëve, si në kohët. Kam reaguar i shqetësuar për feudet letrare, ku sjelljet në grup të kujtojnë votimet familjare. (Fjala “feud” nga anglishtja në shqip përkthehet: çiflik dhe grindje. Kur gjithkush i drejtohet tjetrit me fjalën “mik”, ty të kujtohet proverbi: “Më mirë një mik se sa një çiflik”, ndërsa Mizantropi i Molierit këshillon: “s`ka tregti më të fëlliqur, se sa me të gjithë botën mik”. Ndërsa mendjendrituri Seneka të këshillon: “Nëse ngatërrohesh me të këqinjtë, do e humbasësh atë shpirt të mirë që ke pasur.” Edhe pse u rri larg, prapë ta zënë derën.)

Shkruaj ese dhe veten s`e mbaj për kritik. Shoh me keqardhje: kush lavdëron pa lexuar, përkëdhel sedrën e autorëve duke tjerrur fraza boshe, duke mos i kursyer epitetet “evropian”, “botëror”, “postmodern”, merret në konsideratë kundrejt atij që të jep hakun, duke të vënë në dukje atë vlerë që s`është e lehtë të konstatohet e jo më ta konkretizosh. (Nuk është njësoj si t`i nxjerrësh citimet duke lexuar male me libra dhe t`i marrësh ato të gatshme nga facebook-u. Tjetër ta nxjerrësh arin, duke kërkuar nëpër Alaskë dhe tjetër ta blesh në dyqan.) Më thoni një kritik, që t`i mbahet mend një shkrim, sikurse mbahen mend introduktet e Nolit? “Njerëzit e mirë bëjnë atë që gjykojnë si të ndershme, edhe nëse kërkon shumë mund; e bëjnë atë edhe nëse i dëmton, edhe nëse i rrezikon. Dhe nuk bëjnë atë që e gjykojnë të ultë, edhe nëse iu sjell pasuri, kënaqësi, apo pushtet.”-shkruan Seneka dhe ti ndjehesh mirë, që në ato rreshta gjen veten. S`ia heq dot skalpin atij, që ua di se sa i vlen lëkura. Bëj kujdes me kavalierin, se ai s`është mëz, që lidhet pas karrocës. Sikur asgjë fare të mos bëjë, mjafton kohën, që mund ta përdorte për veten, e shpenzon për ty.

E pakta: mos e lëndo.