Marrëveshja e re e nënshkruar në samitin e Procesit të Berlinit parasheh bashkëpunim më të mirë rajonal dhe mobilitet më të madh të studentëve në Ballkanin Perëndimor, por qytetarët e nacionalitetit shqiptar në komunat e Preshevës, Bujanocit dhe Medvegjës në Serbi përballen me probleme të vjetra.

Atyre nuk u njihen ende diplomat e marra në Kosovë, përkundër marrëveshjeve të mëparshme, përfshirë një në vitin 2022, e cila ka të bëjë me njohjen reciproke të diplomave universitare.

Kjo paraqet pengesë për punësimin në Serbi, ndaj të rinjtë shpesh largohen nga ky vend.

“I kam humbur të gjitha shpresat se do ta zyrtarizoj në Serbi diplomën universitare që kam marrë në Prishtinë dhe do të punësohem me të në Preshevë ose Bujanoc”, thotë një 30-vjeçare për Radion Evropa e Lirë.

“Unë kam vendosur – do të shkoj te vëllai im në Zvicër, ku derisa të gjej punë, do të kujdesem për fëmijët e tij”, thotë ajo, duke u shprehur e zhgënjyer me të gjithë politikanët në Serbi, Kosovë dhe Evropë, të cilët, siç thotë, “e kanë fajin” për problemin e mosnjohjes së diplomave.

Ajo nuk do që të identifikohet, për të mos krijuar, siç thotë, probleme shtesë për veten dhe familjen e saj.

Kryeministrat e gjashtë vendeve të Ballkanit Perëndimor – Kosovës, Shqipërisë, Serbisë, Maqedonisë së Veriut, Malit të Zi dhe Bosnje e Hercegovinës – nënshkruan Marrëveshjen për qasje në arsimin e lartë dhe pranimin në studime në Ballkanin Perëndimor, në samitin e Procesit të Berlinit më 14 tetor.

Kjo është një marrëveshje e re, qëllimi i së cilës është ta rrisë lëvizshmërinë e studentëve dhe t’u japë atyre të drejtën për të studiuar në institucionet e arsimit të lartë, të akredituara në rajon.

Në komunat e Preshevës, Bujanocit dhe Medvegjës, qytetarët e nacionalitetit shqiptar presin ende që Serbia të nisë me njohjen e diplomave të marra në fakultetet në Kosovë – gjë që është dashur të zgjidhej qysh pas samitit të Berlinit në vitin 2022.

Mes tjerash, atëkohë, është nënshkruar edhe Marrëveshja për njohjen reciproke të diplomave universitare, të cilën autoritetet arsimore në Serbi nuk e zbatojnë kur bëhet fjalë për diplomat e marra në universitetet në Kosovë.

Për Serbinë, i diskutueshëm është termi “Republika e Kosovës” në diploma.

Asnjë nga bashkëbiseduesit e Radios Evropa e Lirë nuk mund të japë as të dhëna të përafërta për numrin e të rinjve nga jugu i Serbisë, të cilët presin që diplomat e tyre të marra në institucionet e arsimit të lartë në Kosovë, të certifikohen në Serbi, por vlerësimet e tyre janë se ky problem prek deri në disa qindra njerëz.

Nga viti 2008 e deri më sot, parti dhe grupe të ndryshme politike shqiptare, organizata nga sektori joqeveritar dhe Këshilli Kombëtar i Shqiptarëve kanë ndërmarrë herë pas here iniciativa dhe aksione për anulimin e vendimit për mosnjohjen e diplomave nga Kosova, por asgjë nuk e ka ndryshuar qëndrimin e Beogradit zyrtar.

Një protestë e tillë, e organizuar nga Këshilli Kombëtar i Shqiptarëve, është mbajtur më 12 gusht të këtij viti në Bujanoc, ku problemi i diplomave të panjohura është cilësuar si një formë e diskriminimit ndaj shqiptarëve në jug të Serbisë.

Barrierat administrative

Në anketën e Qendrës për Hulumtim dhe Monitorim (CZIM) nga Presheva, të realizuar në shtator në Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë, në lidhje me përvojat personale të diskriminimit, të anketuarit nën moshën 30-vjeçare kanë përmendur më së shumti këtë problem – mosnjohjen e diplomave të lëshuara nga institucionet arsimore të Kosovës.

Kujtim Sadriu, drejtor i kësaj qendre, thotë për Radion Evropa e Lirë se pas dy marrëveshjeve që kanë të bëjnë me njohjen e diplomave dhe lëvizshmërinë më të madhe të studentëve, të nënshkruara në kuadër të Procesit të Berlinit, ai nuk sheh asnjë arsye që “Beogradi t’i keqtrajtojë dhe diskriminojë shtetasit e tij shqiptarë, për faktin se diplomat e tyre kanë mbishkrimin Republika e Kosovës”.

“Nëse autoritetet në Serbi nuk i shqetësojnë më dokumentet personale dhe automjetet me tabela të regjistrimit të Republikës së Kosovës, pse i shqetëson një diplomë nga Kosova, për të cilën një person i zakonshëm, një qytetar i Serbisë, është përpjekur për tre, katër apo më shumë vjet? Pa diplomë të njohur, ai detyrohet të shkojë jashtë vendit me biletë njëdrejtimëshe”, thotë Sadriu, duke shtuar se “pa ekspertë, nuk ka përparim në shoqëri”.

“Këtu duhen mjekë, inxhinierë, ekonomistë, juristë… dhe shteti duhet të luftojë për secilin prej tyre, e jo, me masat e veta, t’i detyrojë të dalin jashtë vendit. Pikërisht kjo po ndodh këtu. Pa diploma nuk ka punësim dhe pa punë nuk ka kushte jetese”, thotë Sadriu.

Ai i bën thirrje Agjencisë së Kualifikimeve të Ministrisë së Arsimit të Republikës së Serbisë, e cila zbaton procedurat për nostrifikimin e diplomave, që menjëherë t’i qaset certifikimit të të gjitha diplomave të marra në institucionet e arsimit të lartë në Kosovë.

“Ne si qytetarë të Republikës së Serbisë me kombësi shqiptare nuk kërkojmë mëshirë, por kërkojmë që autoritetet shtetërore të respektojnë Kushtetutën, ligjet dhe obligimet e pranuara ndërkombëtarisht, të cilat na garantojnë barazi në çdo kuptim të jetës”, thotë Sadriu.

Diplomë për punë në Gjermani

Nevzad Lutfiu, kryetar i Këshillit Kombëtar të Shqiptarëve, thotë për Radion Evropa e Lirë se më shumë se dhjetë gjenerata të të rinjve shqiptarë nga Presheva, Bujanoci dhe Medvegja përballen me problemin e mosnjohjes së diplomave të Kosovës dhe numri i saktë i tyre është vështirë të përcaktohet.

“Të rinjtë tanë masivisht studiojnë në Kosovë, sepse është më afër. Atje, studimet janë shumë më lirë se në Shqipëri apo në Maqedoni të Veriut, kështu që mosnjohja e diplomave ndikon shumë keq tek ata, sepse duhet të emigrojnë. Me ato diploma, punësohen shumë lehtë në Gjermani – njërin nga vendet më të pasura – por jo në Serbi”, thotë Lutfiu.

Sipas tij, pa diploma të certifikuara, të rinjtë e arsimuar nuk mund të punësohen në institucionet shtetërore, në institucionet dhe ndërmarrjet publike, e madje as në sektorin publik në nivel lokal.

Ai thotë se ky është një lloj diskriminimi, të cilin komuniteti shqiptar e ka vënë në dukje prej vitesh, dhe kërkon që Beogradi ta zgjidhë këtë problem.

“Mbrojmë interesat e Serbisë”

Ministria e Arsimit e Serbisë nuk iu përgjigj pyetjeve me shkrim të Radios Evropa e Lirë, në lidhje me zgjidhjen e problemit të nostrifikimit të diplomave nga Kosova.

Drejtori i Agjencisë për Kualifikime, Çasllav Mitroviq, thotë se diplomat e Kosovës nuk mund të njihen, sepse Serbia nuk e njeh pavarësinë e Kosovës.

Por, shton se diplomat nga periudha e administratës së Misionit të Kombeve të Bashkuara në Kosovë (UNMIK), me vulën e OKB-së, njihen si të vlefshme në Serbi.

“Dokumentet e tilla trajtohen si vendore”, thotë Mitroviq.

Diplomat nga Shkupi dhe Tirana nuk kontestohen

Trupi Koordinues i Qeverisë së Republikës së Serbisë për komunat e Preshevës, Bujanocit dhe Medvegjës thekson se mosnjohja e diplomave universitare të marra në Kosovë, nuk shënjestron në mënyrë selektive pjesëtarët e pakicës kombëtare shqiptare në jug të Serbisë, sepse, nëse do të ishte kështu, atëherë diplomat nga institucionet e arsimit të lartë në Shqipëri dhe në Maqedoni të Veriut nuk do të njiheshin.

Sipas të dhënave që disponon ky trup, nga viti 2018 e deri më sot janë certifikuar rreth 200 diploma nga Universiteti i Tiranës dhe rreth 550 diploma nga fakultete në Maqedoninë e Veriut.

Nenad Mitroviq, drejtor i Trupit Koordinues, thotë se kontestohen vetëm ato diploma që mbajnë shenjat e Republikës së Kosovës.

“Diplomat që nuk e kanë vulën e UNMIK-ut, janë të dyshimta dhe nuk certifikohen, sepse në to është emri i së ashtuquajturës Republikë e Kosovës. Por, në pyetje është edhe çështja e cilësisë së mësimdhënies në ato institucione të arsimit të lartë”, thotë Mitroviq për Radion Evropa e Lirë.

Mitroviq shton se në vitin 2011, në Bujanoc është hapur dega e Fakultetit Ekonomik nga Subotica, për t’u mundësuar, siç thotë, studentëve të studiojnë në qytetin ku jetojnë, por, vit pas viti, numri i studentëve të regjistruar nga nacionaliteti shqiptar është duke u zvogëluar, sipas tij.

Mitroviq thotë se partitë shqiptare, herë pas here, e ngrenë këtë çështje varësisht nga nevojat politike.

“Mendoj se synim i tyre është që ta përdorin si çështje politike – gjë që sigurisht se nuk është e mirë, sepse çdo ngritje e temave të tilla për qëllime politike, mund t’i rrisë tensionet”, thotë Mitroviq.

Sipas tij, është e nevojshme që të punohet me këmbëngulje dhe durim, për të gjetur një mënyrë për tejkalimin e këtij problemi.

Radio Evropa e Lirë

Përgatiti: Valona Tela