Nga Aurenc Bebja*, Francë – 6 qershor 2024

“The Christian Science Monitor” ka botuar, të enjten e 19 shtatorit 1929, në faqen n°18, rrëfimin e reporterit amerikan Reuben Henry Markham rreth përparimit të Shqipërisë falë udhëheqjes së Mbretit Zog, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar: 

Mbreti Zog I

Tiranë, Shqipëri.

Më i fundit, edhe pse larg të qenit mbreti më i ri në Evropë, është Zogu I i Shqipërisë. Vendi që ai drejton ka sipërfaqen e Nju Xhersit, me Detin Adriatik në të majtë në vend të Oqeanit Atlantik në të djathtë. Është pothuajse dyfishi i madhësisë së Nju Xhersit, por ka vetëm një të katërtën e popullsisë së saj, ose rreth 850,000 banorë. Prej tyre, 200,000 janë të krishterë ortodoksë, 100,000 janë katolikë romakë dhe pjesa tjetër janë myslimanë.

Shqipëria nuk ka hekurudhë, por shërbimin më të mirë ajror në Europë. Me anije është vetëm disa orë nga Italia dhe është shumë e aksesueshme, si me automobila ashtu edhe me anije drejt Greqisë dhe Jugosllavisë, që e lidhin atë. Për shekuj me radhë vendi ishte pjesë e Turqisë evropiane dhe nuk u çlirua deri në vitin 1912. Gjatë Luftës Botërore u pushtua nga ushtritë e huaja dhe u bë përsëri i lirë në vitin 1920. Në fillim ishte një principatë me një princ të huaj, pastaj u bë republikë, dhe tani është një mbretëri me një mbret vendas, me shumë aftësi dhe energjik. Sundimtari i saj ishte Ahmet Zogu kur hipi në fron, por tani ai e thërret veten Zogu I, Mbret i Shqiptarëve.

***

Formimi i një shteti të ri është një detyrë jashtëzakonisht e vështirë, veçanërisht në Ballkan, sepse prek interesat dhe aspiratat e shumë shteteve të tjera. Dy fuqi të mëdha dhe tre më të vogla ishin thellësisht të shqetësuara për krijimin e Shqipërisë. Dy të parat ishin Italia dhe Austria, dhe tre të tjerat ishin Bullgaria, Greqia dhe Serbia. Dhe gjatë viteve të fundit e gjithë Shqipëria ose pjesë të saj janë pushtuar nga këto shtete.

Prej shumë vitesh ka një tendencë të fortë drejt ndarjes së Shqipërisë. Në fakt ajo aktualisht është e ndarë dhe vetëm gjysma e trojeve të banuara me shqiptarë janë pjesë e Shqipërisë. Vendi më shumë se një herë është ndarë zyrtarisht në sfera dominimi, madje edhe sot Italia, Greqia dhe Jugosllavia, për arsye të ndryshme, pretendojnë pjesë të Shqipërisë. Ky shtet i ri i vogël që lufton për të ecur përpara duhet t’i rezistojë presioneve të mëdha të jashtme.

Dhe kësaj i duhet shtuar një situatë e brendshme e paqëndrueshme. Shumë shpesh është mohuar ekzistenca e një kombi shqiptar.

Populli që banon në Shqipëri është i ndarë në dy fise mjaft të dallueshme dhe shpesh armiqësorë ndaj njëri-tjetrit, përveç tre besimeve të ndryshme. Përveç periudhave shumë të shkurtra, ata kurrë nuk janë bashkuar në një shtet të vetëm të pavarur. Ata kanë një literaturë shumë të varfër dhe vetëm pak kohë më parë gjuhës së tyre iu dha një alfabet zyrtar. Shumica e njerëzve janë analfabetë. Për më tepër, vendi është shumë malor dhe rrugët kanë qenë praktikisht inekzistente, kështu që pjesë të ndryshme të Kombit kanë qenë krejtësisht jashtë kontaktit me pjesët e tjera.

***

Kjo pasiguri e brendshme dhe e jashtme plotësojnë njëra-tjetrën. Fuqitë e huaja, për të përfituar, intrigojnë me elementët e pakënaqur të vendit; ndërsa grupet e pakënaqur në Shqipëri apo edhe aventurierët e zakonshëm, në kërkim të përfitimit, bashkëpunojnë me entuziazëm me të huajt e interesuar në plane kundër shtetit të tyre. Historia e Shqipërisë në shekuj, e sidomos në pesëmbëdhjetë vitet e fundit, është e mbushur me intriga të tilla.

Para ardhjes së Zogut, vendi ishte vazhdimisht në një gjendje trazirash dhe revolucioni ndoqi shpejt revolucionin, të gjithë të ndihmuar nga jashtë. Çfarë ilustrimi më i mrekullueshëm i kësaj gjendjeje mund të ekzistonte sesa fakti që Ahmet Zogu vendosi autoritetin e tij mbi Shqipërinë me ndihmën serbe dhe mercenarët bullgarë që dëbuan të mbrojturin italian dhe se tani ai e mban veten me ndihmën e floririt italian dhe oficerëve ?

Asnjë komb në një gjendje të tillë pasigurie nuk mund të përparojë dhe as të durojë. Kështu, nevoja e parë absolutisht thelbësore është stabiliteti. Dhe ky është kontributi i Mbretit Zog, Shqipëria ka tani një qeveri të qëndrueshme. Vendi po bashkohet. Po krijohet një shtet real. Rendi i shkëlqyer mbizotëron. Jeta dhe prona e njeriut janë të sigurta, dhe qeveria është e vendosur fort. Ekziston një siguri e arsyeshme se ajo që është vendosur sot do të realizohet nesër. Udhëtimi është mjaft i lehtë dhe pa asnjë rrezik.

Intrigat nga jashtë kanë pak shanse për të pasur sukses. Ekziston një forcë e shkëlqyer policore, e drejtuar dhe e trajnuar nga oficerë të ushtrisë angleze. Ka një ushtri të mirë, të menaxhuar dhe të stërvitur nga italianët. Malësorët po çarmatosen. Të rinjtë nga të gjitha pjesët e mbretërisë po vihen në kontakt të vazhdueshëm me njëri-tjetrin. Duke kaluar muaj në ushtri mësojnë besnikërinë ndaj Shqipërisë dhe jo ndaj fisit të tyre të vogël. Ka shkolla, libra e gazeta. Një Shqipëri është shfaqur.

***

Dhe kjo është në masë të madhe vepër e Ahmet Zogut. Ishte një detyrë e vështirë dhe e rrezikshme. Të jesh mbret në Ballkan është një ndërmarrje e rëndë. Të gjithë sundimtarët bullgarë, përveç atij aktual, u detyruan të abdikonin. Të gjithë mbretërit serbë kanë pasur karriera të stuhishme dhe tragjike me vetëm një ose dy përjashtime. Në Greqi situata ka qenë pothuajse e njëjtë. Dhe në Shqipëri gjatë viteve të fundit të gjithë pushtetarët e kanë kaluar shumë nga koha e tyre në arrati. Në një paqëndrueshmëri dhe rrezik të tillë, mbreti Zog po punon. Dhe ai ka sukses në detyrën e tij. Ishte e nevojshme që ai të kishte një mbrojtës – për çdo shtet të ri ballkanik ka qenë rasti i tij – dhe Ahmet Zogu bëri mirë që mori Italinë. Vendi i tij nuk mund të ishte kurrë i sigurt nëse do t’i duhej të kalonte nëpër trazirat e zgjedhjeve presidenciale çdo disa vjet; prandaj është mirë që u bë mbretëri. Shqipëria do të shembet nëse nuk qeveriset nga një burrë i fortë; pse të mos ishte sovran në një mbretëri në vend që të ishte diktator në një republikë ?

Dhe mbreti Zog punon shumë. Udhëton, por pak. I gjithë rreziku dhe përgjegjësia bien mbi të. Shumica e profesorëve amerikanë jetojnë në shtëpi më të mira se Mbreti i Shqipërisë apo Nëna Mbretëreshë. Dhe shumica e ambulantëve amerikanë kalojnë një kohë më të lirë dhe më të lumtur. Mbreti Zog nuk bën shumë shpesh udhëtime të gjata nga frika e komploteve. Duhet të kalojnë shumë vite përpara se toka e tij e vogël të bëhet e rregullt, e shëndetshme, produktive dhe një vend i bukur për të jetuar.

Ndërsa dikush takon popullin shqiptar në një shesh të qytetit në ditën e tregut ose i viziton ata në shtëpitë e tyre të thjeshta dhe sheh se sa të varfër janë të gjithë ata, njeriu mendon se është e kotë që sundimtari i tyre t’u zhvatë atyre taksa të rënda vjetore. Megjithatë, kur kujtohet se nevoja më jetike e Shqipërisë është siguria dhe stabiliteti, dhe se Mbreti Zog I, mes shumë rreziqeve dhe vështirësive, po shpenzon gjithë kohën dhe aftësinë e tij për ta bërë Shqipërinë të sigurt dhe të qëndrueshme dhe për t’i dhënë popullit rend dhe qetësi, dikush është i prirur t’i urojë atij të mirën, të shpresojë se ai do të përfitojë njëfarë kënaqësie nga atributet e pushtetit mbretëror dhe të shpresojë se ai do të jetë i pari i një dinastie që do ta kthejë Shqipërinë në shtëpinë e mirëadministruar të një kombi të begatë, të pavarur dhe përparimtar.

R. H. M. (Reuben Henry Markham)