Tunelet e panumërta nën Gaza njihen më së miri si kalime që përdoren për të kontrabanduar mallra nga Egjipti dhe për të nisur sulmet në Izrael. Por ekziston një rrjet i dytë nëntokësor që Forcat Mbrojtëse të Izraelit (IDF) i referohen si “metroja e Gazës”. Është një labirint i madh tunelesh, prej kilometrash nën tokë, që përdoren për të transportuar njerëz dhe mallra; për të ruajtur raketat dhe rezervat e municioneve; dhe strehon qendrat e komandës dhe kontrollit të Hamasit, të gjitha larg syve kureshtarë të avionëve dhe dronëve të vëzhgimit të IDF-së.

Hamasi në vitin 2021 pretendoi se kishte ndërtuar tunele me vlerë 500 kilometra nën Gaza, megjithëse është e paqartë nëse kjo shifër ishte e saktë apo e qëndrueshme. Nëse është e vërtetë, tunelet nëntokësore të Hamasit do të ishin pak më pak se gjysma e gjatësisë së sistemit të metrosë së Nju Jorkut.

“Është një rrjet shumë i ndërlikuar, shumë i madh – i madh – tunelesh në një pjesë mjaft të vogël të territorit,” tha Daphne Richemond-Barak, profesore në Universitetin Reichman të Izraelit dhe eksperte për luftërat nëntokësore. Është e paqartë se sa do t’i kushtonte Hamasit rrjeti i tunelit, i cili qeveris brezin e varfër bregdetar. Shifra ka të ngjarë të jetë e rëndësishme, si për sa i përket fuqisë punëtore ashtu edhe kapitalit.

Gaza ka qenë nën një bllokadë tokësore, detare dhe ajrore nga Izraeli, si dhe një bllokadë tokësore nga Egjipti, që nga viti 2007 dhe nuk besohet të ketë llojin e makinerive masive që përdoren zakonisht për të ndërtuar tunele thellë nën tokë. Ekspertët thonë se gërmuesit që përdorin mjete bazë ka të ngjarë të gërmojnë thellë nën tokë për të gërmuar rrjetin, i cili është i lidhur me energji elektrike dhe i përforcuar me beton.

Izraeli ka akuzuar prej kohësh Hamasin për devijimin e betonit të destinuar për qëllime civile dhe humanitare drejt ndërtimit të tuneleve. Kritikët e Hamasit thonë gjithashtu se shpenzimet masive të grupit në tunele mund të kishin paguar në vend të strehimoreve të civilëve ose rrjeteve të paralajmërimit të hershëm si ato përtej kufirit në Izrael.

Avantazhi asimetrik

Tunelet kanë qenë një mjet tërheqës i luftës që nga kohërat mesjetare. Sot ata u ofrojnë grupeve militante si Hamasi një avantazh në luftën asimetrike, duke mohuar disa nga avantazhet teknologjike të një ushtrie më të avancuar si IDF. Ajo që i bën tunelet e Hamasit të ndryshëm nga ato të Al Kaedës në malet e Afganistanit ose Viet Kongut në xhunglat e Azisë Juglindore është se ai ka ndërtuar një rrjet nëntokësor nën një nga zonat më të dendura të populluara në planet. Gati 2 milionë njerëz jetojnë në 140 km katrorë që përbëjnë qytetin e Gazës.

“Është gjithmonë e vështirë të merresh me tunele, mos më keqkuptoni, në asnjë kontekst, edhe kur janë në një zonë malore, por kur janë zona urbane, atëherë gjithçka është më e ndërlikuar – aspektet taktike, aspektet strategjike, aspektet operacionale, dhe sigurisht, mbrojtjen që dëshironi të siguroni për popullatën civile”, tha Richemond-Barak, i cili është gjithashtu bashkëpunëtor i lartë në Institutin Lieber për Ligjin dhe Luftën Tokësore dhe Institutin e Luftës Moderne në West Point.

Që nga sulmi terrorist i 7 tetorit në Izrael, në të cilin u vranë të paktën 1,400 njerëz, sipas autoriteteve izraelite, IDF ka pretenduar në mënyrë të përsëritur se Hamasi është fshehur brenda këtyre pasazheve “nën shtëpi dhe brenda ndërtesave të populluara me civilë të pafajshëm të Gazës”, duke i kthyer ato në mënyrë efektive në mburoja njerëzore. Sulmet ajrore izraelite në Gaza kanë vrarë më shumë se 7,000 njerëz, sipas zyrtarëve palestinezë të shëndetësisë, të marra nga burime në enklavën e kontrolluar nga Hamasi.

Një nga pengjet e pakta të liruara nga Hamasi përshkroi se si ishte të rrëmbehesh nga persona të armatosur dhe të futesh në një sistem tunelesh në Gaza. Yocheved Lifshitz, një gjyshe e brishtë 85-vjeçare, tha se ajo u detyrua të ecte në tokë të lagësht dhe zbriti në një sistem tuneli nëntokësor – të cilin ajo e krahasoi me një rrjetë merimange – ku u përshëndet nga “njerëzit që na thanë se besojmë në Kuran” dhe i premtoi “të mos e dëmtojë” atë dhe shokët e saj peng. Ajo shtoi se ajo dhe pengjet e tjerë, të ndarë në grupe, flinin në dyshekë në dyshemenë e tuneleve.

IDF-ja pritet të ndjekë rrjetin në inkursionin e saj të ardhshëm tokësor në Gaza, pasi vitet e fundit ka bërë përpjekje ekstreme për të eliminuar tunelet e Hamasit. Izraeli filloi një sulm tokësor në Gaza në vitin 2014 për të provuar të eliminojë kalimet nëntokësore. Izraeli ka paralajmëruar vazhdimisht rreth 1.1 milion njerëz që jetojnë në Gaza që të lëvizin në jug përpara operacionit të tij të mundshëm, sipas Kombeve të Bashkuara. Kritikët thanë se një urdhër i tillë ishte i pamundur të zbatohej me një njoftim të shkurtër në mes të një zone lufte. Zyrtari i lartë i OKB-së për të drejtat e njeriut tha se thirrja e evakuimit “kundërshton rregullat e luftës dhe humanizmin bazë”.

Lëvizja e civilëve jashtë qytetit të Gazës do të ndihmonte për ta bërë më të sigurt eliminimin e tuneleve, por operacione të tilla do të jenë të rrezikshme, tha Richemond-Barak. Këtë javë ushtria izraelite zgjeroi operacionin e saj tokësor, duke goditur objektet në Gaza. Ai tha se 150 objektiva nëntokësore u goditën.

IDF mund t’i bëjë tunelet përkohësisht të papërdorshëm ose t’i shkatërrojë ato. Sipas Richemond-Barak, bombardimi i kalimeve nëntokësore është zakonisht mënyra më efikase për t’i eliminuar ato, por sulme të tilla mund të ndikojnë tek civilët. Ajo që është e qartë është se vetëm teknologjia nuk do të jetë e mjaftueshme për të ndaluar kërcënimin nëntokësor.

Izraeli shpenzoi miliarda dollarë në përpjekje për të siguruar kufirin me një sistem të zgjuar që mburret me sensorë të avancuar dhe mure nëntokësore, megjithatë Hamasi ishte ende në gjendje të niste sulmin e tij të 7 tetorit nga toka, ajri dhe deti.

Richemond-Barak tha se kërkohet një qasje gjithëpërfshirëse, një qasje që përdor inteligjencën vizuale, monitorimin e kufijve dhe madje duke u kërkuar civilëve që të vëzhgojnë çdo gjë të dyshuar.

“Nuk ka asnjë zgjidhje të pagabueshme për t’u marrë me një kërcënim tuneli,” tha Richemond-Barak. “Nuk ka kube të hekurt për tunele.”bw