Mbetje mijëvjeçare, thesare nga Antikiteti, artefakte nga Mesjeta: vendi është shkatërruar me ndërgjegje nga banditë që furnizojnë tregun botëror.
Rajoni i egër i Korçës në Shqipërinë juglindore është shtëpia e një qyteti antik të gjerë 20 hektarësh të quajtur Hija e Korbit, ose “Hija e Sorrës”. E braktisur, zona është lënë në duart e grabitësve të thesarit. Kriminelët janë në kërkim të arit, argjendit apo pjesëve të rralla arkeologjike që mund të rishesin. Kudo në tokë gropat tregojnë vendet viktima të gërmimeve të paligjshme. Plaçkitësit lanë vetëm copa qeramike antike si dëshmitarë. Problemi e shqetëson seriozisht Rovena Kurtin, shefe e departamentit të parahistorisë në Institutin e Arkeologjisë së Tiranës. Vendi është aktualisht i paprekur nga gërmimet zyrtare.
Arkeologët ngrihen dhe akuzojnë gërmuesit klandestinë për shkatërrimin e trashëgimisë së paçmuar historike dhe kulturore. Dhe në këtë mënyrë edhe për të ushqyer një trafik veprash arti që nuk do të kufizoheshin në kufijtë e vendit të vogël ballkanik. “Ka njerëz nga të gjitha rajonet që dynden në vendngjarje”, tha për AFP Axhem Lagështari, një dëshmitar nga rajoni. Nga ana e tyre, arkeologët thonë për AFP se kanë vëzhguar gërmime të paligjshme në pothuajse të gjitha vendet arkeologjike në rajon. Këto janë të vendosura lart dhe për këtë arsye të vështira për t’u mbrojtur. Por mbi të gjitha, ato janë plot me nekropole, fortifikime apo mbetje që datojnë nga epoka e bronzit deri në mesjetën e lartë.
Monedhat e argjendta të zbuluara në Hijën e Korbit në vitin 1982 i shtynë “gjuetarët e thesarit” të gërmojnë ilegalisht zonën arkeologjike pranë Korçës.
Në vitin 1980, më shumë se 600 monedha argjendi duke përfshirë një pjesë të Aleksandrit të Madh, ndoshta të varrosur në shekullin III para Krishtit, u zbuluan rastësisht. I ekspozuar në Muzeun e Bankës Kombëtare Shqiptare, thesari u dha ide gërmuesve klandestinë. “Ata po dëmtojnë vendin dhe po grabisin trashëgiminë”, ankohet Rovena Kurti, e cila është gjithashtu bashkëdrejtore e një misioni arkeologjik franko-shqiptar që punon në vend.
Një gërmadhë e rrënuar nga grabitësit
Natën, të armatosur me lopata dhe kazma, grabitësit gërmojnë. Dhe, sipas AFP, në rrjetet sociale ofertat e detektorëve “për ar, para dhe sende me vlerë” janë gjithnjë e më të shumta. Përtej fluturimeve, ato shkatërrojnë të dhënat shkencore duke nxjerrë objekte nga konteksti mjedisor, gjë që i lejon arkeologët të kuptojnë historinë, shpjegon Cécile Oberweiller, ish-drejtore e misionit franko-shqiptar në Korçë.
Në verilindje të Tiranës, në Brrar, mbetjet e panjohura të një kishe të shekullit XI ose XII dhe gropat e hapura që shpërfytyrojnë vendin dëshmojnë për lakminë e grabitësve. Një gur varri i vetëm që daton nga viti 1201 është ruajtur në Kishën e Shën Mërisë, e cila teorikisht duhet të mbrohet nga statusi i saj si monument kulture. “Mund t’i vendosim çdo emër, por në të vërtetë, aktualisht është vetëm një pre e rrënojave për grabitësit”, mendon Skender Muçaj, një arkeolog që lufton për të mbrojtur vendin nga i cili së shpejti nuk do të mbetet asgjë. Popullata shpreh keqardhjen për këtë grabitje në imazhin e Nora Braias: “Unë vij çdo të martë për t’iu lutur Zojës së Bekuar, ajo i shpëtoi jetën djalit tim të sëmurë, por unë isha i pafuqishëm për t’i shpëtuar strehën e tij. Sipas AFP, toka është gërmuar rishtas nga njerëz me sa duket të etur për të kërkuar varre antike për gjëra për të shitur.
Ndërkohë, gërmuesit me qëllim të keq duket se veprojnë pa u ndëshkuar plotësisht. Shkencëtarët po bëjnë thirrje për masa të ashpra dhe një koordinim më të mirë midis policisë, autoriteteve lokale dhe autoriteteve kulturore për të parandaluar trafikimin e objekteve, shpesh nga bandat e organizuara. Ministrja shqiptare e Kulturës siguron AFP se “ka përforcuar masat “për mbrojtjen e ” trashëgimisë kulturore ” dhe thotë të bashkëpunojë ” me organizatat e tjera ndërkombëtare kundër trafikimit të paligjshëm të pasurive kulturore “.
Në Shqipëri problemi i grabitjeve arkeologjike është i përsëritur. Në vitin 1997, në Korrierin e UNESCO-s, organizata ndërkombëtare paralajmëroi për rreziqet që e presin trashëgiminë e vendit ballkanik. Asokohe, në rubrikat e revistës, Ylljet Aliçka vlerësoi koston e dëmit në rreth 800 mijë dollarë. Duke shtuar se “shumë komuna, kinema, muze janë rrënuar. Për më tepër, që nga viti 2006 shoqata amerikane RPM Nautical Foundation ka identifikuar rreth dyzet rrënoja përgjatë 450 kilometrave të bregdetit shqiptar.
Një përgjegjësi ndërkombëtare
E pamundur të vlerësohet vlera e tregut të plaçkitjes. Studiuesit janë të sigurt: objektet e vjedhura në Shqipëri nxisin trafikun ndërkombëtar dhe përfundojnë në ankande, muze apo koleksione private jashtë vendit. “Është një luftë që Shqipëria nuk mund ta luftojë e vetme”, thotë arkeologu dhe ish-ministri i Jashtëm Neritan Ceka. Për të përgjegjësinë e kanë edhe vendet e tjera që mbyllin sytë ndaj objekteve të ekspozuara në muze.
Aktakuza e fundit në Francë e Jean-Luc Martinez, ish-bosit të Luvrit, muzeut më të madh në botë, për një trafik të supozuar të antikave nga Lindja e Afërt dhe e Mesme, ka nxjerrë në dritë këtë lloj tregtie të paligjshme. Arkeologu francez Pascal Darcque denoncon gjithashtu “ praktikat e dyshimta të muzeve që furnizohen në (tregun e antikave) pa u shqetësuar seriozisht për origjinën e objekteve”. Sipas tij, pothuajse të gjitha objektet që dalin sot në treg janë të dyshuara apriori. “Duhet bllokuar shitja e tyre dhe nëse mund të përcaktohet origjina e tyre gjeografike, duhet të organizohet kthimi në shtetin në fjalë”, tha shkencëtari.
Komentet