Edward Joseph, ligjërues në Universitetin Johns Hopkins në Shtetet e Bashkuara.
Dragan Shtavlanin
Afrimi i Edi Ramës dhe Alleksandar Vuçiqit nuk është “i shëndetshëm”, thotë për Radion Evropa e Lirë, Edward Joseph, ligjërues në Universitetin Johns Hopkins në Uashington.
“Në fakt, duhet përkujtuar se një Serbi e madhe çon në krijimin e Shqipërisë së Madhe dhe anasjelltas. Kjo është një dinamikë shumë e rrezikshme dhe ajo po thyhet në Kosovë, në lumin Ibër. Tregu ekonomik rajonal është shumë i rëndësishëm për të gjitha vendet, por nuk mund të realizohet pa vlera evropiane, demokratike.
Përkundrazi, mund të jetë i rrezikshëm”, konsideron Joseph.
Ai shton se është fakt i paqëndrueshëm që Kosova ende nuk e ka zbatuar vendimin e Gjykatës Kushtetuese për kthimin e pronës së Manastirit të Deçanit.
Ai po ashtu thekson se Kosova e ka obligim që ta zbatojë vendimin për themelimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe, sepse këtë e ka pranuar në vitin 2013 dhe 2015, në kontekstin e negociatave.
“Prishtina mund të propozojë në mënyrë konstruktive se si Asociacioni i komunave me shumicë serbe mund të organizohet në harmoni me sovranitetin dhe integritetin territorial të Kosovës, por edhe me interesat e serbëve atje. Është shumë e mundur të formohet një asociacion i tillë që nuk do të ishte Republikë Sërpska, duke kontribuar kështu në krijimin e besimit”.
Sipas tij, presidenti serb Aleksandar Vuçiq e paraqet Serbinë si një partnere kyçe në rajon për Perëndimin, edhe pse nuk është.
“Në fakt është një faktor destabilizues. Nuk mund të jesh partner i Perëndimit dhe në të njëjtën kohë të promovosh ‘Botën serbe’, sepse këto dy gjëra janë të papajtueshme. Nuk mund të jesh një partner perëndimor dhe në të njëjtën kohë të promovosh Xi Jinpingun dhe Vladimir Putinin, duke hyrë në një partneritet strategjik me Kinën dhe Rusinë”, thekson Joseph.
Protestat janë një problem serioz për Vuçiqin
Radio Evropa e Lirë: Në muajt e fundit, qytetarët e Serbisë kanë protestuar në shumë qytete për çështje mjedisore, veçanërisht për shkak të projektit kundërthënës të kompanisë, Rio Tinto për shfrytëzimin e litiumit. A është luhatur seriozisht pozicioni i Alleksandar Vuçiqit, për herë të parë që nga ardhja në pushtet nëntë vjet më parë apo ai ia doli të kontrollojë dëmin duke shtyrë ligjet e diskutueshme për shpronësimin e tokës dhe referendumin, të cilat, të paktën pjesërisht e zbutën zemërimin e publikut?
Edward Joseph: Mendoj se ky është një problem serioz për Alleksandar Vuçiqin dhe regjimin autokratik, në krye të së cilit është ai. Ai, gati se për një dekadë e udhëheqë vendin prapa nga një demokraci e dobët, por megjithatë një demokraci siç ishte në të gjitha qeveritë e mëparshme pas rënies së Sllobodan Millosheviqit e deri në vitin 2012. Që atëherë, qeveritë e drejtuara nga Alleksandar Vuçiqi kanë qenë jodemokratike. Këto protesta për mjedisin janë sfidë për të, sepse shprehin në radhë të parë kërkesën për demokraci, që të dëgjohet zëri i qytetarëve në vendimmarrje.
Protesta dhe bllokim rrugësh në mbarë Serbinë
RFE/RL
Më 4 dhjetor, në Beograd dhe disa qytete të tjera në mbarë Serbinë, qytetarët bllokuan rrugë dhe ura, për të kundërshtuar disa ndryshime ligjore, që thonë se favorizojnë kompanitë private dhe dëmtojnë mjedisin. Qytetarët po kundërshtojnë ndryshimet në Ligjin për Shpronësim dhe atë për Referendum.
Fakti që demonstratat janë masive, që nuk janë shprehje e politikës së një partie të caktuar, por e pakënaqësisë së gjerë të qytetarëve – ka të bëjë me vetë thelbin e demokracisë. Gjegjësisht, njerëzit janë të pakënaqur sepse askush nuk i ka pyetur për mendimin e tyre kur kanë marrë vendimin që Rio Tinto të shfrytëzojë litiumin. Është një sfidë për një regjim që dëshiron të paraqitet si i fuqishëm dhe i suksesshëm duke u mburrur për rritjen ekonomike.
Radio Evropa e Lirë: Po, progresistët po përpiqen për kontroll të gjithanshëm për të mos lënë hapësirë për votat e disidentëve. Në rast të ndonjë çarjeje në sistem që do të lejonte veprime të ndryshme politike, ata kanë frikë se ajo çarje mund të zgjerohet.
Edward Joseph: Absolutisht për këtë bëhet fjalë. Autokracia nuk toleron mendime të ndryshme dhe përpiqet për kontroll gjithëpërfshirës dhe jodemokratik. Këtu bëhet fjalë për pushtetin e një partie dhe të një njeriu dhe prandaj është joliberale. Të treguarit e dobësisë është i zakonshëm në një sistem demokratik, por është i papajtueshëm me regjimet autokratike.
Po të ishte demokratike Qeveria në Beograd, do të shqetësohej për pakënaqësinë e qytetarëve në rastin e Rio Tintos, por jo aq shumë, sepse protestat janë të zakonshme në sistemet demokratike. Por në regjimet autokratike demonstratat nuk janë të pranueshme dhe për këtë arsye ato janë kërcënim shtesë për regjimin e Vuçiqit.
Vuçiqi do të mbetet president, por i dobësuar
Radio Evropa e Lirë: Çfarë mund të pritet më tutje? Pas disa muajsh do të mbahen zgjedhjet në Serbi. Prandaj, shumë besojnë se Vuçiq bëri një manovër të shkathët duke e shtyrë miratimin e dy ligjeve të përmendura për periudhën pas atyre zgjedhjeve, në të cilat, sipas vlerësimeve do të fitojë sërish, pavarësisht sfidave të fundit. Apo mendoni se opozita, e cila i bojkotoi zgjedhjet e mëparshme, për shkak të të cilave u shpallën zgjedhje të reja të parakohshme, mund të bëjë diçka?
Edward Joseph: Nuk parashikoj një ndryshim dramatik në strukturën e pushtetit. Unë nuk shoh në këtë moment që opozita është mobilizuar në atë mënyrë që të paraqesë kërcënim për regjimin e Vuçiqit. Nuk shoh ndryshime në ambientin zgjedhor, i cili vazhdon të favorizojë pushtetin, siç është kontrolli i medias, pavarësisht ndërmjetësimit të Parlamentit Evropian.
Pra, kemi një ambient zgjedhor mjaft të pabalancuar që favorizon regjimin. Megjithatë, trendet janë shumë të rëndësishme për një regjim autokratik. Kjo do të thotë se ai është i shqetësuar për rënien e mbështetjes, ndonëse edhe pas këtyre zgjedhjeve mbase do të mbajë kontrollin mbi Parlamentin dhe Vuçiq do të mbetet president, por i dobësuar.
Shpërbërja sistematike e demokracisë në Serbi
Radio Evropa e Lirë: Opozita e sheh shansin që të rrezikojë pushtetin, para së gjithash, në Beograd. Në qoftë se do të fitonte në kryeqytet, kjo do të ishte goditje serioze për Vuçiqin.
Edward Joseph: Kjo do të ishte domethënëse, por jo domosdo me karakter transformues, në kuptimin e rrezikimit të pushtetit edhe në nivel kombëtar. Shembull i mirë për këtë janë zgjedhjet e fundit në Kosovë. Pra, në muajin shkurt, partia e Albin Kurtit dhe Vjosa Osmanit arriti një fitore bindëse në zgjedhjet parlamentare dhe më pas pësuan një goditje të rëndë duke i humbur zgjedhjet lokale në shumë qytete, përfshirë edhe Prishtinën. Por kjo nuk do të thotë se Qeveria e Kosovës do të bjerë apo do të shpallen zgjedhjet e parakohshme.
Pra, humbja e Beogradit dhe vendeve tjera do të ishte goditje për pushtetin e tanishëm, por jo domosdo sjell deri te ndërrimi i pushtetit në nivel kombëtar. Duhet të kemi parasysh se ky është një regjim që ka gati një dekadë që ka shpërbërë demokracinë në mënyrë metodike dhe sistematike, duke institucionalizuar korrupsionin. Në këtë mënyrë, ai fiton të ardhura, me të cilat minon veprimtarinë e institucioneve të caktuara shtetërore, mediat, në një farë mënyre edhe Kishën Ortodokse Serbe. Ajo më nuk e ka ndikimin që ka pasur, dhe as Akademia Serbe e Shkencave dhe e Arteve.
Vuçiq është faktor destabilizimi në Ballkan
Radio Evropa e Lirë: Të krijohet përshtypja se Vuçiq ka nxjerrë mësime nga rënia e Sllobodan Millosheviqit. Nga njëra anë, ai kërkon të shmangë akumulimin e zemërimit të qytetarëve, sikurse pas refuzimit të regjimit të atëhershëm për të njohur fitoren e opozitës në zgjedhjet vendore të vitit 1996, prandaj edhe shtyu miratimin e dy ligjeve të përmendura. Në anën tjetër, shumë njerëz kanë frikë se do të jetë e pamundur të fitohet kundër Vuçiqit në zgjedhje, sepse ai do të bëjë gjithçka për të penguar një lojë të barabartë politike.
Edward Joseph: Jo vetëm Alleksandar Vuçiq, por edhe të tjerët në këtë regjim janë veteranë nga epoka e Millosheviqit dhe me të vërtetë i kanë mësuar ato leksione. Mirëpo, ata tani po paraqiten më të sofistikuar, duke përdorur, për shembull, termin “Botë serbe”, në vend të “Serbia e Madhe”, me Alleksandar Vulin si promotor të asaj ideje, derisa Vuçiqi nuk deklarohet.
Gjithashtu edhe Millosheviqi e paraqiste veten si partner të Perëndimit. Por ndryshimi qëndron në atë që Perëndimi asokohe i kishte vendosur sanksione Serbisë, ndërkaq që sot nuk ka sanksione. Vuçiqi e shfrytëzon këtë duke e paraqitur Serbinë se partneren kyçe perëndimore në rajon edhe pse nuk është e tillë. Në fakt, është një faktor destabilizues.
Nuk mund të jesh partner i Perëndimit dhe në të njëjtën kohë të promovosh “Botën serbe” sepse këto dy gjëra janë të papajtueshme. Nuk mund të jesh një partner perëndimor dhe në të njëjtën kohë të promovosh Xi Jinpingun dhe Vladimir Putinin duke hyrë në një partneritet strategjik me Kinën dhe Rusinë. Nuk është e mundur të jesh kandidat i vërtetë për anëtarësim në BE, ndërkohë që partneri yt më i afërt është Hungaria me një regjim joliberal, që cenon vlerat dhe integritetin e bllokut evropian.
Duhet kujtuar se, ashtu si Millosheviqi, edhe Vuçiq përdor taktika frikësuese. Natyrisht që edhe liderët tjerë e bëjnë këtë. Nëse kthehemi pas në histori, Tito ishte shumë dinak dhe herë pas here mbante anën e protestuesve.
Radio Evropa e Lirë: Gjatë protestave të studentëve në vitin 1968.
Edward Joseph: Po, protestat e studentëve në vitin 1968, kur Tito në mënyrë mjaft të shkathtë mbajti anën e tyre, duke thënë “studentët kanë të drejtë”. Kjo është një mënyrë për të kuptuar apo përfituar protestuesit, por nuk duhet të harrojmë se regjimi i Vuçiqit është i aftë të përdorë taktika frikësuese dhe se ai nuk është i përkushtuar ndaj vlerave perëndimore, por kineze dhe ruse, apo atyre hungareze të Viktor Orbanit.
Agjenda e Vuçiqit bie ndesh me atë të Bidenit
Radio Evropa e Lirë: Ju përmendët se, ndryshe nga Millosheviqi, Vuçiq nuk është i ekspozuar ndaj sanksioneve ndërkombëtare. Në fakt, ambienti global tani është krejt ndryshe nga sa ishte në vitet 1990, kur flasim për Ballkanin. Vuçiqi po e baraspeshon rrugën evropiane të Serbisë, duke luajtur në të njëjtën kohë me letrën ruse dhe kineze. Këto dy vende janë shumë më të rëndësishme në skenën ndërkombëtare sesa në vitet 1990. Mirëpo, a mund të dështojë në fund kjo taktikë e Vuçiqit?
Edward Joseph: Po, mendoj se do të dështojë. Autokracitë janë më të forta në disa situata, një person i bën lehtësisht zgjidhjet, por ato janë më të brishta, më pak elastike kur shfaqen çarjet, siç janë protestat për mjedisin në Serbi.
Nëse krahasojmë mjedisin gjeopolitik të viteve 1990, kur Rusia ishte e dobët dhe Kina nuk ishte dukshëm e pranishme në Ballkan dhe situatën aktuale, atëherë mund të themi se interesat e Shteteve të Bashkuara tani janë shumë më të mëdha ose më të ndryshme.
Pra, në vitet 1990, Shtetet e Bashkuara të Amerikës nuk kishin pse të shqetësoheshin për ndikimin rival rus dhe kinez. Në këtë kuptim, Ballkani ishte edhe më pak i rëndësishëm për Uashingtonin. Ekzistonte interesi humanitar për shkak të vrasjeve, spastrimeve etnike dhe zhvendosjeve brutale në një kohë kur zëri i Joe Bidenit (si senator) ishte shumë i rëndësishëm. Por SHBA-ja nuk kishte pse të shqetësohej për kundërshtarët, për regresin e demokracisë. Ishte moment njëpolar.
Ai ishte gjithashtu fundi i modelit të dështuar sovjetik. Pra, tani ne shohim sfidat edhe në Shtetet e Bashkuara. Prandaj, presidenti (i SHBA-së, Joe) Biden tha se të dëshmuarit që demokracia funksionon është një nga qëllimet dhe misionet kryesore të administratës së tij.
Për shkak të gjithë kësaj, qasja e Alleksandar Vuçiqit, pavarësisht rrëfimit për “Ballkanin e Hapur” dhe mbështetjes së SHBA-së për normalizimin ekonomik në rajon, që ishte iniciativë e ish-presidentit, Donald Trump – është në kundërshtim me angazhimin e administratës së Bidenit. Regjimi i Vuçiqit ishte shumë i pajtueshëm me politikën e Trumpit, por në thelb nuk është me vlerat demokratike të administratës së Bidenit.
SHBA-ja gaboi duke ftuar Vuçiqin në Samitin për Demokracinë
Radio Evropa e Lirë: Megjithatë, së fundmi Biden e ftoi Vuçiqin në Samitin për Demokracinë.
Edward Joseph: Kjo është pyetje shumë e mirë. Ky ka qenë gabim. Aq më tepër që misioni diplomatik amerikan në Beograd njoftoi fillimisht se Serbia nuk do të ftohet dhe pastaj pati një kthesë për shkak të Kosovës, e cila gjithashtu u ftua në Samit. Kosova nuk është aspak një demokraci e përsosur, por është ajo që ka qenë Serbia para regjimit të Vuçiqit.
Kjo është një demokraci e re, e pafuqishme, por që po fuqizohet. Kosova ka Qeveri të zgjedhur në mënyrë demokratike në zgjedhje të lira dhe të ndershme. Asnjë parti nuk kishte monopol mbi median dhe nuk përdori taktika frikësuese për të qëndruar në pushtet. Përkundrazi, ish-presidentit, Hashim Thaçi iu desh që të jepte dorëheqje dhe të shkonte në Hagë, nën presionin e SHBA-së dhe BE-së, për t’u përballur me akuzat për krime lufte, në radhë të parë kundër serbëve. Prandaj, Kosova e meritonte ftesën në Samitin për Demokracinë.
Pas kësaj, ndodhi një kthesë e papritur kur bëhet fjalë për Serbinë, e cila sipas të gjitha kritereve demokratike, është një regjim hibrid, joliberal, anti-demokratik. Alleksandar Vuçiqi nuk e meritonte platformën për të mbajtur fjalim, në të cilin ai theksoi se sa shumë Qeveria e tij e mbështetë demokracinë. Fatkeqësisht, kjo ka qenë gabim.
Zgjidhja e nyjës së Kosovës është në duart e Greqisë, Spanjës, Sllovakisë dhe Rumanisë
Radio Evropa e Lirë: Duket se në lojë ishin edhe përllogaritjet gjeopolitike, sepse ishin të ftuar Polonia, Pakistani, Filipinet, Iraku dhe disa vende të tjera që janë larg demokracive të përsosura.
Edward Joseph: Kjo nuk është e njëjta situatë dhe këto raste nuk mund të krahasohen. Kur flitet për Serbinë, nuk bëhet fjalë për gjeopolitikë. Në fakt, gjeopolitika ka lidhje me Serbinë vetëm përmes levës së saj të ndikimit në Kosovë. Kjo është arsyeja e vetme pse nuk ka sanksione kundër autoriteteve në Serbi. Është më pak nën mbikëqyrje për korrupsion se çdo vend tjetër në Ballkan.
Ish-kryeministri shqiptar, Sali Berisha është sanksionuar nga administrata Biden për korrupsion. I dërguari i posaçëm i SHBA-së për Ballkanin, Gabriel Escobar e ka bërë të qartë se korrupsioni është problem në Bosnjë dhe Hercegovinë. A dëgjoni deklarata të tilla për korrupsionin sistematik në Serbi? Unë nuk kam dëgjuar. Arsyeja qind për qind është leva e pushtetit që ka Beogradi mbi Kosovën sa dhe përmes kësaj, Rusia dhe Kina po sigurojnë ndikimin e tyre politik në rajon.
Në të njëjtën kohë, këto mekanizma ndikimi Serbia i ka në dispozicion, jo për shkak të mbështetjes së Rusisë dhe Kinës, gjegjësisht bllokadës së tyre për anëtarësimin e Kosovës në OKB. Ky është vetëm një manifestim i problemit. Arsyeja e vetme është se pesë anëtarë të BE-së, katër prej të cilëve janë edhe në NATO, nuk e njohin Kosovën. Sikur këto katër vende (Spanja, Greqia, Rumania dhe Sllovakia) do ta njihnin Kosovën, Serbia do të mbetej pa instrumentin e përfolur.
Gjithashtu, ndikimi rus dhe kinez në rajon do të zvogëlohej ndjeshëm dhe do t’i hapte rrugën një zgjidhjeje dinjitoze, stabilizuese që do të mbronte statusin e serbëve të Kosovës. Kjo do ta kthente edhe Serbinë në rrugën demokratike. Pra, e gjithë kjo do të ishte e mundur nëse ato katër shtete do ta njihnin Kosovën, sepse kjo do t’i mundësonte Kosovës të bëhej anëtare e NATO-s, pas së cilës Serbia nuk do të mund ta bllokonte më.
Në atë rast, pengimi i anëtarësimit të Kosovës në OKB është shumë më pak i rëndësishëm. Kosova do të kishte rrugën e saj të pavarur drejt subjektivitetit ndërkombëtar, si shtet i tërë pa kërkesën e ndarjes së tij. Kjo do të krijonte një dinamikë krejtësisht tjetër dhe do të inkurajonte Serbinë dhe Kosovën që të negociojnë një zgjidhje dinjitoze dhe stabilizuese me ndihmën e SHBA-së dhe BE-së.
Radio Evropa e Lirë: Do t’i kthehemi shumë shpejt çështjes së Kosovës. Por, para kësaj, për korrupsionin që e përmendët. SHBA-ja vendosi së fundmi sanksione ndaj biznesmenit kundërthënës nga Kosova, Zvonko Vesellinoviq dhe 13 serbëve të tjerë. A do t’i zgjerojnë Uashingtoni dhe BE-ja sanksionet për korrupsion dhe shkelje të standardeve demokratike, apo po llogarisin ende në arritjen e një marrëveshjeje me Vuçiqin për Kosovën dhe çështjet tjera, në mënyrë që të forcojnë stabilitetin rajonal?
Edward Joseph: Duhet të presim dhe të shohim se çfarë është strategjia e vërtetë e administratës së Bidenit në luftën kundër korrupsionit. Vendosja e sanksioneve kundër organizatës së Vesellinoviqit është padyshim një shenjë pozitive. Në anën tjetër, ftesa për Serbinë në Samitin për Demokracinë po atë muaj, jep sinjalin e kundërt.
Pra, keni pasur anën pozitive të përdorimit të mekanizmit të sanksioneve, që është një mesazh për Beogradin, i cili, siç dihet, kontrollon rrjetin e krimit të organizuar të Vesellinoviqit në veri të Kosovës. Ajo zonë është vatër e përleshjeve me autoritetet e Prishtinës për shkak të operacionit policor në tetor, të cilin SHBA-ja e mbështeti, ndërkaq që autoritetet në Serbi protestuan.
Pastaj, në të njëjtin muaj, Vuçiqi mori një ftesë të pamerituar për Samitin për Demokracinë, e cila dërgon mesazhin e gabuar. Ky nuk është një sinjal inkurajimi, sepse po të ishte kështu, atëherë Serbia do të ishte ftuar në fillim. Ishte vetëm një shprehje e dobësisë që sapo përmenda, për shkak të levës së saj të ndikimit mbi Kosovën.
Serbia do të çlirohej nëse do të mbetej pa levën mbi Kosovën
Radio Evropa e Lirë: A do të thotë kjo se SHBA-ja dhe mbi të gjitha BE-ja, si ndërmjetëse në dialogun ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës, ende po llogarisin te Vuçiqi, duke vënë theksin te të ashtuquajturën “stabilitokraci”, në vend që të inkurajojnë forcat demokratike. Kjo supozon se nëse arrihet një marrëveshje, Vuçiq do të ishte garantuesi i saj. Së dyti, Perëndimi duket se nuk ka shumë besim tek opozita, duke qenë se ajo është po aq nacionaliste sa Qeveria aktuale.
Edward Joseph: Këtu nuk bëhet fjalë për cilësinë e opozitës serbe, por për mekanizmin që mundëson ndikimin e Beogradit zyrtar në Kosovë, i cili është pengesë për vendosjen e qeverisë demokratike dhe forcon regjimin e Vuçiqit. Dhe kjo levë u jepet autoriteteve në Serbi nga katër vendet e përmendura – Greqia, Spanja, Sllovakia dhe Rumania. Ndryshimi i pozicionit të tyre do të kishte një ndikim transformues në Beograd. Si mund ta them këtë me kaq vetëbesim?
Shihni se si është i shqetësuar regjimi i Vuçiqit për ndryshimin e paralajmëruar të qëndrimit të Greqisë. Kjo mund të konkludohet në bazë të deklaratave të zyrtarëve në Athinë. E dimë edhe për shkak të vizitës së kryetarit të Kuvendit të Serbisë, Ivica Daçiq, në kryeqytetin grek dhe për shkak të turneut të ministrit të Jashtëm, Nikolla Sellakoviq dhe zyrtarëve të tjerë në këto vende, duke i bindur ato që të mos ndryshojnë qëndrim për Kosovën.
Pra, heqja e kësaj levë Serbisë nuk është qëndrim anti-serb, por një mënyrë që ajo të çlirohet. Konsideroj se Kosova mund të pranohet në Partneritetin për Paqe pa njohje nga Greqia, Spanja, Sllovakia dhe Rumania. Kjo do t’i dërgonte sinjal të fortë Beogradit dhe do të ndikonte pozitivisht në dialogun ndërmjet Serbisë dhe Kosovës, si dhe në situatën në rajon.
Radio Evropa e Lirë: Nëse SHBA-ja dhe BE-ja po bëjnë kinse nuk i shohin llojet e ndryshme të shkeljeve të parimeve demokratike në Serbi, Vuçiq mund ta interpretojë këtë si dhënie e mundësisë për duar të lira, sepse beson se ai u duhet atyre për të arritur një marrëveshje për Kosovën. Kështu, Perëndimi, të paktën në mënyrë jo të drejtpërdrejtë, mbështet Qeverinë aktuale në Beograd dhe dekurajon opozitën demokratike, ndoshta duke e konsideruar atë nacionaliste.
Edward Joseph: Pajtohem me këtë vlerësim, përveç te pjesa e fundit. Këtu nuk bëhet fjalë për opozitën dhe nuk ka rëndësi nëse pozicioni i saj është më i vështirë apo më fleksibil. Pra, ky nuk është thelbi, por largimi i pengesës që është identike edhe për pushtetin pro-demokratik, por edhe për pushtetin anti-demokratik në Beograd.
Kjo do të thotë se me pranimin e Kosovës në Partneritetin për Paqe të NATO-s, Serbia e humbë levën aktuale të fuqisë. Kjo do të zvogëlonte ndikimin e Rusisë dhe Kinës. Çfarë përfitimesh mund t’i ofronin Vuçiqit në një situatë të tillë të re, sepse nuk do të mund ta pengonin hyrjen e Kosovës në Aleancën Veri-Atlantike, nëse për këtë pajtohen të gjithë anëtarët e saj?
Është në interesin e Serbisë që të bëhet anëtare e NATO-s
Radio Evropa e Lirë: Si do të ndikonte kjo në skenën e brendshme politike në Serbi?
Edward Joseph: Thjesht, sepse strategjia e saj për izolimin dhe dobësimin e Kosovës do të dështonte. Me këtë do të ndryshohej përllogaritja e saj strategjike. Përkatësisht, Rusia dhe Kina nuk mund t’i ndihmojnë më për çështjen më të rëndësishme, e ajo është Kosova, sado tanke, avionë luftarakë dhe dronë t’i sigurojnë Serbisë. Në atë moment, Beogradit do t’i duhet që t’iu drejtohet opsioneve të tjera, shumë të mira, më saktë t’i bashkohet rendit perëndimor, duke u bërë pjesë përgjegjëse e tij.
Kjo do të nënkuptonte përfundimin e historisë së “Botës serbe”, njohjen e sovranitetit dhe integritetit të Kosovës dhe negocimin për një zgjidhje përfundimtare, me ndërmjetësimin e BE-së dhe SHBA-së, garantimin e mbrojtjes së plotë për serbët e Kosovës dhe objektet e tyre fetare, madje edhe krijimin e kushteve për kthimin e atyre që janë zhvendosur. Kjo është e mundur sepse shumica e serbëve jetojnë në jug të Ibrit. Po të mos ishte e mundur bashkëjetesa me shqiptarët, ata tashmë do të ishin larguar nga Kosova.
Kjo më pas do t’iu mundësonte serbëve dhe malazezëve në Mal të Zi që të merren vesh për formulën e bashkëjetesës. Më pas do të krijoheshin mundësi për reformimin e Marrëveshjes së Dejtonit dhe marrëdhëniet ndërmjet Serbisë dhe Kroacisë do të përmirësoheshin ndjeshëm.
Në një mjedis të tillë të ndryshuar, Serbia mund të bëhet edhe anëtare e NATO-s, gjë që do të ishte e dobishme për të, sepse ka një industri të fortë ushtarake. Natyrisht, Serbia mund të mbajë marrëdhënie me Rusinë dhe Kinën. Së fundmi, do të ndikonte edhe në skenën e brendshme politike, sepse pranimi i rendit perëndimor nënkupton respektimin e standardeve demokratike, të cilat mund ta forcojnë opozitën në mënyrë të natyrshme pa barrën e vazhdueshme të çështjes së Kosovës.
Kjo ide është plotësisht e realizueshme dhe jo sikurse me ftesën e Vuçiqit në Samitin për Demokracinë, apo hapjen e një kapitulli në negociatat me BE-në lidhur me shtetin e së drejtës, edhe pse Serbia nuk e meritonte atë, por u arrit nga Komisionari evropian, Oliver Varhelyi, bashkëpunëtor i ngushtë i Viktor Orbanit.
“Serbia e Madhe” inkurajon “Shqipërinë e Madhe” dhe anasjelltas
Radio Evropa e Lirë: SHBA-ja ka emëruar një të dërguar të posaçëm për Ballkanin Perëndimor, më pas për reformat zgjedhore në Bosnjë e Hercegovinë, si ambasador amerikan në Beograd vjen një diplomat me shumë përvojë, Christopher Hill. A paralajmëron kjo një ndryshim domethënës në qasjen e Uashingtonit ndaj rajonit, pra angazhimin e tij më të madh, apo do të mbetet i ulët në listën e prioriteteve, duke pasur parasysh rëndësinë e marrëdhënieve me Kinën, krizën në Ukrainë dhe fokusimin e Bidenit në agjendën e brendshme?
Edward Joseph: Ky është proces evolutiv. Emërimi i Christopher Hillit, diplomat veteran në rajon nga vitet 1990, i cili zëvendëson ambasadorin aktual në Beograd, mandati i të cilit nuk ka skaduar ende – është një sinjal shumë i rëndësishëm. Këtu është edhe një diplomati me shumë përvojë, Jeff Hovenier, i cili vjen në Prishtinë, pastaj Michael Murphy, ambasadori i ri i SHBA-së në Sarajevë, i cili njeh Bosnjën, Kosovën dhe rajonin në tërësi.
Këto emërime tregojnë se Uashingtoni e kupton se kursi i deritashëm nuk funksionon. Në këtë mozaik mungon ende pjesa që lidhet me levën e ndikimit. Sanksionet e fundit amerikane kundër Zvonko Vesellinoviqit dhe 13 personave të tjerë janë të orientuara drejt kësaj. Por nismat si “Ballkani i Hapur”, normalizimi ekonomik, ftesa e Vuçiqit në Samitin për Demokracinë, apo vendimi i BE-së për të dhënë dritën jeshile për hapjen e kapitullit të sundimit të ligjit në negociatat me Serbinë – nuk janë një mënyrë për të hequr levën që Beogradi ka në raport me Kosovën.
Takimi i fundit i liderëve të “Ballkanit të Hapur” në Tiranë më 21 dhjetor 2021.
Tregu ekonomik rajonal është shumë i rëndësishëm për të gjitha vendet, por nuk mund të arrihet pa vlera evropiane, demokratike. Përkundrazi, mund të jetë i rrezikshëm.
Shikoni Kinën, e cila ka zhvilluar tregti me Korenë e Jugut, Japoninë dhe më herët me Hong Kongun, por ka besim reciprok shumë të ulët.
Pra, normalizimi ekonomik, i modeluar sipas qasjes së Trumpit, ofron përfitime të caktuara. Por, pengesa reale për rritjen ekonomike në rajon është e natyrës politike. Prandaj, ekziston rezistenca nga Kosova, Mali i Zi dhe Bosnja për t’iu bashkuar “Ballkanit të Hapur”. Nëse kjo nismë do të ishte kaq e mirë dhe do të kishte të bënte vetëm me fitimin e parave, të gjitha këto vende do të bashkoheshin.
Ky afrim mes Ramës dhe Vuçiqit nuk është edhe aq i “shëndetshëm”. Domethënë, duhet përkujtuar se “Serbia e Madhe” çon në krijimin e “Shqipërisë së Madhe”, dhe anasjelltas. Kjo është një dinamikë shumë e rrezikshme dhe ajo thyhet në Kosovë, në lumin Ibër, gjë që do të çonte në ndarjen në “Serbinë e Madhe” dhe “Shqipërinë e Madhe”. Nuk është në interesin e Perëndimit që të krijohet “Shqipëria e Madhe”, “Serbia e Madhe” dhe ndarja e Bosnjë e Hercegovinës në tri pjesë. Kjo është në interesin e Rusisë dhe Kinës, por jo edhe të Perëndimit.
SHBA-ja nuk e lë pas dore Ballkanin
Radio Evropa e Lirë: Çfarë mund të pritet nga këto emërime?
Edward Joseph: Siç thashë, është me karakter evolutiv. Para së gjithash, me këto emërime dhe deklarata, administrata Biden ka kohë që sinjalizon se është e vetëdijshme se situata në rajon është shumë serioze. Sekretari i Shtetit Antony Blinken dërgoi këshilltarin e tij, Derek Chollet, në Bosnjë e Hercegovinë për të përcjellë mesazhin e fuqishëm, përfshirë edhe Millorad Dodikut.
Pra, nuk është e vërtetë që Shtetet e Bashkuara e neglizhojnë Ballkanin Perëndimor dhe se nuk i shohin kërcënimet e brendshme, përfshirë edhe ato që rrjedhin nga veprimet e Rusisë dhe Kinës. Këtë e vërtetojnë këto emërime, por ky është proces. Elementi kyç nuk do të jetë “Ballkani i Hapur”. Kjo është lojë e Vuçiqit me pranimin e qasjes së Trumpit ndaj normalizimit ekonomik, sepse e liron atë nga presioni.
Rruga e duhur është përmes Procesit të Berlinit, këshillit rajonal për koordinim dhe vlera të BE-së. Kjo nënkupton integrimin rajonal si pjesë e integrimit evropian, vlerat e përbashkëta, demokratike, tejkalimin e ngërçit politik për Kosovën, në vend që të insistohet në qasjen “populli do të tregtojë dhe prandaj nuk do t’i interesojë politika”. Kjo nuk funksionon kështu.
Toleranca e papranueshme e bllokadës bullgare ndaj Maqedonisë së Veriut
Radio Evropa e Lirë: Megjithatë, në BE ekziston lodhja nga zgjerimi dhe kjo është arsyeja pse nismat alternative po shfaqen në këtë vakum.
Edward Joseph: Konstatim i mirë. Lodhja nga zgjerimi është një problem i madh dhe është një dhuratë për Vuçiqin, i cili mund ta paraqesë para votuesve si joseriozitet dhe mungesë të interesimit të partnerëve evropianë, për të vënë në dukje shembullin e Maqedonisë së Veriut, e cila është bllokuar nga Bullgaria në rrugën e saj për në BE. BE-ja nuk po bën asgjë, ashtu siç nuk bëri as Gjermania gjatë presidencës së saj, duke lejuar kështu Bullgarinë, e cila sigurisht nuk është ndër anëtaret më të fuqishme, të pengojë Shkupin zyrtar të negociojë me Brukselin. Vuçiq mund të thotë gjithashtu se Maqedonia e Veriut ka ndryshuar edhe emrin për të zhbllokuar rrugën e integrimeve euroatlantike dhe Sofja zyrtare tani po e pengon. Dhe Vuçiq ka të drejtë kur e thotë këtë. Pyetja është si të zgjidhet ky problem?
Sa më shumë që të ketë tensione dhe trazira në Ballkan, nisma si “Bota serbe”, fluturimi i avionëve luftarakë dhe shfaqja e ambasadorit rus në kufirin me Kosovën, tensionet në Mal të Zi, konfrontimet dhe gazi lotsjellës në Cetinje, kërcënimet ndaj integritetit të Bosnjë e Hercegovinës – do të ketë më pak gatishmëri nga publiku evropian që të miratojë pranimin e vendeve të Ballkanit. Kur votuesit francezë, gjermanë, holandezë dhe të tjerë evropianë të shohin skenat e përmendura në media, me siguri do të thonë “ne nuk i duam këto vende në BE”.
Përgjigja ndaj lodhjes së zgjerimit të BE-së është që fillimisht të stabilizohet rajoni mbi parimet e demokracisë dhe jo të stabilitokracisë. Kjo mund të arrihet sipas modelit që përmenda, më saktësisht që katër anëtarë të NATO-s të mundësojnë hyrjen e Kosovës në Partneritetin për Paqe, gjë që do të ndryshonte ndjeshëm dinamikën politike në Ballkan, veçanërisht në dialogun ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës, që është nën ombrellën e BE-së.
Kthesë në Athinë dhe Madrid
Radio Evropa e Lirë: Megjithatë, pavarësisht sinjaleve që përmendni nga Greqia, Spanja, Rumania dhe Sllovakia, pyetja është nëse ato do të jenë të gatshëm të pranojnë hyrjen e Kosovës në Partneritetin për Paqe?
Edward Joseph: Secili prej tyre po ecën në një drejtim pozitiv kur bëhet fjalë për këtë qasje. Athina ka dhënë deklaratë zyrtare duke bërë dallimin mes rastit të Kosovës dhe Qipros Veriore. Po ashtu, Sekretari spanjoll i Shtetit për Çështje të BE-së (Juan Gonzalez Barba), në një takim në nëntor, ku mori pjesë ministrja serbe për Integrime Evropiane, Jadranka Joksimoviq, paralajmëroi se vendi i tij do të ndryshojë qëndrimin e tij, në kuptimin që Kosova nuk do të jetë më e izoluar. Ndaj kësaj deklarate ka reaguar menjëherë ministrja Joksimoviq.
Kur bëhet fjalë për Sllovakinë, Qeveria e saj është demokratike, pro-perëndimore dhe kundër korrupsionit. Rumania është gjithashtu e lodhur nga etiketimi, që ta quajnë vend i korruptuar. Ajo është shumë e shqetësuar për shkak të ndikimit rus dhe hungarez. Ashtu si Sllovakia, Rumania është e shqetësuar për politikën destabilizuese të Budapestit zyrtar. Këto janë çështje që partnerët amerikanë dhe evropianë mund dhe kanë interes t’i zgjidhin. Pra, ka hapa të ndryshëm që këto shtete mund të ndërmarrin para njohjes eventuale të Kosovës, të cilat e mundësojnë anëtarësimin e saj në Partneritetin për Paqe.
Siç thash, kjo do të ndryshonte dinamikën në Ballkan, duke mundësuar stabilizimin e tij. Atëherë do të jetë shumë më e vështirë për Francën, Holandën, Danimarkën dhe vendet e tjera skeptike që të bllokojnë zgjerimin e BE-së në këtë rajon.
Ndikimi i Kinës bazuar në kurthet e borxheve
Radio Evropa e Lirë: Edhe nëse ky skenar i pranimit të Kosovës në Partneritetin për Paqe realizohet, a do të mundet Rusia dhe veçanërisht Kina për shkak të levave të saj ekonomike, të parandalojnë ose të paktën ta bëjnë më të vështirë stabilizimin e Ballkanit për të cilin po flisni?
Edward Joseph: Është e vërtetë që Kina ka një ndikim, por në bazë të investimeve false. Këto nuk janë investime reale, por huamarrje dhe në shumë raste nuk janë marrëveshje thjesht ekonomike, por kanë një sfond gjeostrategjik. Në të njëjtën kohë, këto projekte po ndotin mjedisin. Pra, nuk është vetëm Rio Tinto. Kompanitë kineze janë burimi kryesor i ndotjes në Serbi. Madje, Mali i Zi ka një borxh më të lartë ndaj Kinës për kokë banori sesa Serbia, prandaj i kërkoi ndihmë BE-së për ta shlyer atë.
Sidoqoftë, Kina është shumë e pranishme në rajon, gjë që e tregon marrja me qira e portit në Pire. Prandaj, Kinës dhe Rusisë duhet t’iu pamundësohet përdorimi i mekanizmave të ndryshëm të ndikimit politik, në radhë të parë përmes partneres së tyre strategjike, që është Serbia. Këtë nuk e them unë, por Alleksandar Vuçiq, madje edhe me krenari. Më lejoni t’ju kujtoj skenën kur ai e puthte flamurin kinez dhe panot në Serbi me mesazhin “Faleminderit, vëlla Xi”. Ai gjithashtu lavdëron dhe promovon vazhdimisht Putinin dhe partneritetin strategjik me Hungarinë, e cili është model për Serbinë. Megjithatë, ky është një model i rremë i demokracisë.
Ai ndikim mund të parandalohet duke e zgjidhur çështjen e Kosovës dhe krahas kësaj jo duke e poshtëruar Serbinë, por duke krijuar kushte që Beogradi dhe Prishtina të negociojnë një marrëveshje dinjitoze që do ta stabilizojë situatën dhe siç thash, të mbrojë interesat e serbëve të Kosovës. Ky është interesi afatgjatë i Serbisë, i vendeve të rajonit, por edhe i Perëndimit.
Formimi i Asociacionit varet nga rezultati i dialogut
Radio Evropa e Lirë: Bashkimi Evropian po i bën presion Kosovës që të përmbushë obligimin e saj për themelimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe, i paraparë me Marrëveshjen e Brukselit. Cilat do të jenë pasojat për autoritetet në Prishtinë nëse vazhdojnë të refuzojnë që ta bëjnë këtë?
Edward Joseph: Kosova ka obligime ndaj serbëve vendas, pavarësisht se çfarë po bën Serbia, në radhë të parë të zbatojë vendimin e Gjykatës Kushtetuese për kthimin e pronave të Manastirit të Deçanit, gjë që tregon se ka drejtësi. Mirëpo, Qeveria e Kurtit, ashtu sikurse të mëparshmet, nuk e bëri këtë. Kjo është e paqëndrueshme. SHBA-ja dhe partnerët evropianë duhet të kërkojnë nga autoritetet në Prishtinë që vendimi i përmendur i Gjykatës Kushtetuese të zbatohet menjëherë dhe këtë nuk duhet ta pengojë asnjë kryetar komune dhe askush tjetër.
Kur është fjala për Asociacionin e komunave me shumicë serbe, situata është disi më ndryshe. Kosova e ka obligim ta zbatojë vendimin për themelimin e tij, sepse me të është pajtuar në vitin 2013 dhe 2015, por në kontekstin e negociatave. Ajo çfarë mund dhe pritet të bëjë Kosova varet në njëfarë mënyre nga qëndrimi i serbëve të Kosovës dhe nga Beogradi. Asnjë shtet nuk do t’i japë statusin përfundimtar një pakice që është potencialisht separatiste dhe me një qeveri armiqësore që e mbështet atë. Imagjinoni, për shembull, që në rastin e Qipros Veriore, autoritetet në Nikosia të thonë se mund të formojnë asociacionin e tyre dhe gjëra të tjera pa asnjë garanci, ndërkaq që Turqia njeh pavarësinë e atij rajoni!
Natyrisht që nuk do ta bëjnë këtë, ashtu siç nuk mundet as Prishtina. Ajo do të mund të propozonte në mënyrë konstruktive se si mund të organizohet Asociacioni i komunave me shumicë serbe në përputhje me sovranitetin dhe integritetin territorial të Kosovës, por edhe me interesat e serbëve atje. Është shumë e mundur të formohet një asociacion i tillë që nuk do të ishte Republika Sërpska, duke kontribuar kështu në krijimin e besimit.
Pra, kjo nuk është çështje binare, kështu që Kosova është e obliguar të formojë Asociacionin e komunave me shumicë serbe dhe vetëm atëherë pastaj Serbia t’i kryejë obligimet e saj. Këto janë negociata në të cilat të dyja palët duhet të tregojnë vullnet të mirë dhe sinqeritet. Por, pavarësisht nga negociatat, Qeveria e Kurtit dhe të tjerët janë të obliguar që t’i përmbushin obligimet kushtetuese ndaj serbëve të Kosovës, pavarësisht se çfarë bën Beogradi.
Çoviq është produkt i politikës së Dodikut
Radio Evropa e Lirë: Gara për armatim ndërmjet Serbisë dhe Kroacisë është padyshim vetëm një pasqyrim i situatës në Ballkan.
Edward Joseph: Është e qartë se ekziston një ndjenjë e pasigurisë reciproke mes Serbisë dhe Kroacisë. Nëse Serbia po armatoset, nëse ekziston iniciativa jodemokratike “bota serbe”, këto në Kroaci i perceptojnë si një kërcënim. Gjithashtu, ekziston antagonizmi rreth Kosovës, për shkak se Kroacia i forcoi trupat e saj brenda KFOR-it këtë pranverë, gjë që shkaktoi reagime të ashpra nga Beogradi.
Kur bëhet fjalë për Bosnjë e Hercegovinën, ekziston ideja e një “Kroacie të Madhe”, por vetëm si produkt i konceptit të “Serbisë së Madhe”. Në këtë kuptim, politika e Dragan Çoviqit (udhëheqës i Bashkimit Demokratik Kroat -HDZ në Bosnjë e Hercegovinë) është e mundur vetëm për shkak të veprimeve të Millorad Dodikut. Në qoftë se Republika Sërpska do të pranonte reformat e Marrëveshjes së Dejtonit, nuk do të kishte politikë të Dragan Çoviqit dhe histori për Herceg Bosnën. Më lejoni t’ju kujtoj se as Franjo Tuxhman nuk do të guxonte ta ndante Bosnjën dhe Hercegovinën pa pjesëmarrjen e Serbisë në të.
Radio Evropa e Lirë: Supozoj se lufta nuk është e mundur, sepse Kroacia është anëtare e NATO-s dhe do të mbrohej nga një mekanizëm kolektiv i sigurisë.
Edward Joseph: Ky është një moment shtesë, sepse ndryshimi i kufijve të Kroacisë, si dhe Shqipërisë, e cila është gjithashtu anëtare e NATO-s, do të ishte shumë i ndërlikuar, sepse ata gëzojnë mbrojtje sipas nenit 5 të Statutit të Aleancës së Atlantikut të Veriut, në bazë të kufijve ekzistues.
Për një ndryshim eventual të kufijve, të gjitha vendet e NATO-s duhet të konsultohen dhe ato eventualisht ta miratojnë një gjë të tillë. Pra, asnjë anëtare e kësaj aleance nuk mund të ndryshojë në mënyrë të njëanshme kufijtë e saj dhe të presë mbrojtje kolektive.
Gjithashtu, këto vende pranojnë rendin perëndimor, siguria e të cilit mbrohet nga Aleanca Veri-Atlantike e udhëhequr nga SHBA-ja, madje edhe Bullgaria dhe Turqia, megjithëse janë afër Rusisë. Vetëm Serbia nuk e pranon atë dhe në këtë mënyrë as Republika Sërpska, pastaj Lista Serbe në Kosovë dhe Fronti Demokratik në Mal të Zi. Dhe jo vetëm që nuk e pranon rendin perëndimor, por nën regjimin e Vuçiqit, Serbia po promovon rende alternative – anti-demokratike ruse, kineze dhe hungareze.
Vijon protesta e Adriatik Lapaj dhe mbështetësve të tij përpara Kryeministrisë.
Lapaj ka kërkuar që shqiptarët t’i bashkohen revoltës kundër qeverisë dhe atyre që vjedhin miliona euro me një firmë apo me një të rënë të lapsit.
“E patë çfarë ndodhi në Bullgari? Populli dorëzoi qeverinë të dorëhiqej. Nuk dolën brenda një jave por luftuan me muaj. Nga 5 u bënë 10, 10 mijë, e deri në dorëheqjen e qeverisë.
Nuk ngelen pas edhe fermerët grekë, që kanë një javë që janë çuar për gjëra që ne nuk I konsiderojmë fare, i subvencionet. Ka ardhur koha të shporrim autokratin Rama.
Kini besim se ne mund t’ia dalim, nuk ka fuqi më të madhe se protesta e njerëzve të lirë dhe njerëzit kur bashkohen përballë atyre që na vjedhin. Të bashkojmë arsimtarët, fermerët, prindërit, të rinjtë kundër atyre që na vjedhin.
Nuk ka katolik, ortodoks e mysliman në këtë histori, njerëz me ngjyrë e pa ngjyrë, të majtë e të djathtë. Ka vetëm 2 palë, ata që me një rënë të lapsit vjedhin miliona euro, dhe ne poshtë që punojmë për të na vjedhur ata. Duhet të bëhemi bashkë për t’I shembur e për t’i shporrur”, u shpreh ai. bw
Sonila Bejtja, gruaja e Andi Bejtjas, pronarit te Syri.TV ishte gjykatesja e Kushtetueses qe votoi pro Belinda Ballukut
Sonila Bejtja si anetare e 7-të e Gjykatës Kushtetuese eshte emeruar ne dhjetorin e 2020 nga Ilir Meta, Presidenti i asaj kohe.
Gjykata Kushtetuese vendosi “ngrirjen” e zbatimit të dy vendimeve të GJKKO-së që kishin pezulluar nga detyra zëvendëskryeministren dhe ministren e Infrastrukturës dhe Energjisë, Belinda Balluku. Gjykata vendosi në favor të Kryeministrit dhe vendimi u mor me 5 vota pro dhe 3 kundër, duke reflektuar një ndarje të qartë brenda trupës gjyqësore.
Në favor të qeverisë votuan Sonila Bejtja, Fiona Papajorgji, Genti Ibrahimi, Sandër Beci dhe Marjana Semini, ndërsa kundër votuan Marsida Xhaferllari, Ilir Toska dhe Asim Vokshi, të cilët formalizuan një mendim pakice.
Gazetarja Klodiana Lala rreth ketij votimi tha në studion e News24 se deri në orët e fundit në Kushtetuese, gjyqtarët kanë qenë të ndarë 4 me 4. Vetëm në minutën e fundit njëri prej anëtarëve ka ndërruar mendim duke e çuar raportin në 5 me 3.
“Vendimi i Kushtetueses është marrë në një klimë të fortë tensioni mes kryeministrit dhe GJKKO. Zoti Rama menjëherë pas vendimit të GJKKO që e pezulloi Ballukun, vendosi t’i drejtohej Kushtetueses. Për Ballukun vazhdojnë të qëndrojnë në fuqi masat ndaluese për mos daljen jashtë shtetit.
Deri në orët e fundit në Kushtetuese, gjyqtarët kanë qenë të ndarë 4 me 4 dhe deri në minutën e fundit ka votuar një tjetër duke e çuar raportin 5 me 3.
Kushtetuesja ka thënë qartë se Balluku rikthehet përkohësisht në detyrën që kishte deri në datën 22 janar kur do të mbahet seanca plenare publike. Por jo domosdoshmërisht kjo tregon se kryeministri e ka fituar betejën sepse në seancën plenare publike do të ketë përfaqësi ligjore të të gjithë institucioneve” – tha Lala.
Sipas gazetares, 3 gjyqtarët që votuan kundër kanë qenë të sulmuar në mënyrë brutale.
“Pashë mendimin e pakicës. Sulmi që iu bë Asim Vokshit nga të gjithë krahët e politikës, u provua se ishte sulm i koordinuar. Xhaferllari dhe Vokshi, pra nuk janë të kapur nga politika. Qeverisë dhe ndoshta segmente të caktuara të politikës, ju duhen gjyqtarë të kapur.
3 gjyqtarët thonë se ndërhyrja në gjykatë dëmton mirë-administrimin e drejtësisë. Pra Gjykata Kushtetuese ka thënë vërtet e kemi rikthyer në detyrë, por sipas pakicës ka cenuar drejtësinë, i ka dhënë mundësisë që nëse ka risk të prishë provat dhe të intimidojë dëshmitarët ta bëjë menjëherë” – tha gazetarja.
Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani, dje është pritur në Selinë e Shenjtë, në audiencë nga Papa Leo XIV në Pallatin Apostolik në Vatikan.
Ajo, përmes një videomesazhi, tha se kjo është një ditë shumë e rëndësishme për marrëdhëniet mes Republikës së Kosovës dhe Vatikanit. E para e vendit shpreson që të merret vendimi i shumë pritur për njohjen nga Vatikani, gjë që do të kontribuonte për paqen dhe stabilitetin në rajonin tonë dhe në kontinentin evropian. Osmani tha se e ka ftuar Papa Leo XIV për të vizituar Kosovën.
“Paraqita shpresën dhe besimin e gjithë popullit të Kosovës që Vatikani më në fund të marrë vendimin për njohjen e Republikës së Kosovës, duke njohur vuajtjet e gjata të popullit tonë për të jetuar i lirë, i pavarur dhe në demokraci”, ka deklaruar Osmani.
Sipas saj, një vendim i tillë do të kontribuonte jo vetëm në mirëqenien dhe suksesin e Kosovës, por edhe në paqen dhe stabilitetin në rajon dhe në kontinentin evropian. Ajo theksoi gjithashtu kontributin historik të Kosovës, duke përmendur figura të rëndësishme si Gjergj Kastrioti Skënderbeu dhe Shën Tereza, si dhe rolin e Dardanisë në historinë e krishterimit dhe humanizmit evropian.
Presidentja Osmani bëri të ditur se gjatë vizitës ka përcjellë urimet e popullit të Kosovës për Krishtlindje dhe Vitin e Ri, si dhe ka ftuar Papa Leon XIV që të vizitojë Republikën e Kosovës.
“E ftova Shenjtërinë e Tij që të vizitojë Kosovën, me shpresën që një vizitë e tillë të realizohet sa më parë”, u shpreh Osmani nga sheshi kryesor i Vatikanit. bw
Kreu i PD, Sali Berisha njoftoi thirrjen e një proteste kombëtare me datën 22 dhjetor në Tiranë, ora 17:00.
Gjatë mbledhjes së Kryesisë së PD, Berisha tha se protesta do të jetë e vetmja rrugë që do të ndjekë opozita në përballje me qeverinë dhe kryeministrin Edi Rama. Ky është tubimi i parë i PD pas zgjedhjeve të 11 majit ku Edi Rama mori mandatin e katërt, ndërsa opozita shënoi humbjen e radhës. 4 foltoret e organizuara javën e fundit para Kryeministrisë janë pritur me skepticizëm dhe kritika për shkak të pjesëmarrjes së ulët dhe mënyrës së organizimit.
Sali Berisha: Duhet të organizojmë protestat, duhet t’i fillojmë sa më parë. I kemi filluar ato që janë te kryeministria. Por me datën 22, duhet të thërrasim protestë kombëtare. Ata shqiptarë që vijnë, ata janë të bekuar. Ata që nuk do vijnë, do vijnë më vonë. Por ne kurrë nuk do bëhemi pengesë, përkundrazi nxitës të protestave gjer ditën e fundit që të krijohet qeveria teknike në këtë vend për zgjedhjet e lira. Agjendë tjetër nuk ka dhe nuk mund të ketë PD. bw
Nisma për një reformë të re territoriale nga qeveria shihet nga ekspertët si një mundësi për të rikthyer qeverisjen me tre ose dy rajone të mëdha Veri-Jug, në vend të 12 qarqeve që ekzistojnë vetëm në letër, pa kompetenca dhe me kosto të larta administrative. Rajonet e Veriut, të Qendrës dhe të Jugut, që tani shërbejnë vetëm për qëllime statistikore, po të kthehen në njësi qeverisje apo agjenci zhvillimi, do ta afrojnë Shqipërinë me standardet e qeverisjes rajonale të Bashkimit Europian dhe do të ndihmojnë në thithjen e fondeve të kohezionit nga BE. Si mund të bëhen funksionale rajonet. Modeli slloven, më i përshtatshëm
Shërbimet vendore ndaj qytetarëve janë përkeqësuar me ndarjen e re territoriale të vitit 2015, ndaj qeveria ka njoftuar planin e saj për ndryshime të reja që synojnë rikategorizimin e bashkive dhe mënyra të reja administrimi për disa funksione. Teksa debati për ndryshimet ka nisur, ekspertët mendojnë se në kuadër të integrimit të vendit në BE qeveria duhet të kthejë rajonet Veri, Qendër dhe Jug (NUTS 2) në njësi të mirëfillta administrative. Aktualisht, Shqipëria është e ndarë në tre rajone, Veriu (Shkodër, Lezhë, Kukës, Dibër, Durrës), Qendra (Elbasan dhe Tiranë), Jugu (Fier, Berat, Korçë, Gjirokastër, Vlorë), të cilat shërbejnë vetëm për harmonizimin e të dhënave me Eurostat dhe për matjen e zhvillimit ekonomik, por nuk kanë as kompetenca administrative, as buxhete të pavarura.
Krijimi i agjencive të zhvillimit për secilin nga rajonet, Veri, Qendër dhe Jug do të zbuste diferencat ekonomike dhe do të ndihmonte për një përthithje më të mirë të fondeve të kohezionit, tha eksperti i ekonomisë, Selami Xhepa. Në vitin 2014, kur nisi zbatimi i reformës së re territoriale, rajoni i Veriut kontribuoi me 23.6% të PBB-së së vendit, ndërsa në 2021, kur datojnë të dhënat e fundit, ishte 22,3%. Rajoni i qendrës me vetëm dy qarqe, Tiranën dhe Elbasanin, kontribuoi me 47% të PBB në vitin 2015, teksa 10 vite më pas, pesha e tyre në ekonominë e vendit u zgjerua më tej duke arritur në 50% të totalit.
Pesha e Rajonit të Jugut në PBB-në e vendit ishte 29.4% në vitin 2024, ndërsa në vitin 2021 ishte 27.1%. Rënia e fortë e kontributit në ekonomin e Jugut -2.2 pikë % gjatë 6 viteve lidhet me uljen e kontributit të Qarkut të Fierit. Mbyllja e ARMO-s, ndërmarrjes shtetërore të përpunimit të naftës dhe falimenti i shërbimeve të lidhura me të, ndikoi negativisht të gjithë ekonominë e Rajonit të Jugut.
Të dhënat tregojnë se rritja ekonomike gjatë këtyre viteve nuk është ndarë në mënyrë të barabartë mes rajoneve. Tendenca është në linjë me zhvendosjen e popullsisë dhe investimeve drejt kryeqytetit dhe zonave përreth duke lënë në hije zhvillimin e qëndrueshëm të Veriut dhe Jugut. Për ilustrim, Qarku i Kukësit, më i varfri në vend për konsumin për frymë të popullatës dhe përqindjen më të lartë të personave në varfëri ekstreme, është më i pasuri me burime natyrore, prodhim energjie dhe minerale. Agjencitë rajonale mund të zhvillojnë më shumë kapacitete për të menaxhuar projekte të mëdha që ndryshojnë infrastrukturën në krahasim me bashkitë e sotme, thotë z. Xhepa.
Ekspertët sugjerojnë se modeli i Sllovenisë duket i përshtatshëm për ne, pasi është një vend me popullsi të vogël dhe funksionon me qeverisje vendore të bazuar në dy rajone të mëdha dhe me mbi 200 njësi më të vogla vendore që ofrojnë shërbime shumë afër komuniteteve.
“Reforma e vitit 2014 e vendosi Shqipërinë në të njëjtën linjë me vendet që kanë ndjekur një qasje të centralizuar të konsolidimit territorial. Rezultatet pozitive – si rritja e të ardhurave, shtrirja e shërbimeve dhe menaxhimi më racional i burimeve – janë të dukshme. Por ndikimet në fusha të tjera, si cilësia e shërbimeve, pjesëmarrja qytetare apo zhvillimi ekonomik lokal, mbeten ende të paqarta. Për të përgatitur fazën e dytë të reformës territoriale është thelbësore që vendimmarrja të bazohet në evidencë dhe matje reale të performancës, si dhe në përfshirjen e komuniteteve vendore në proces”, tha Dr. Valbona Karakaçi, këshilltare strategjike e projektit “Bashki të Forta”.
Si ka ndryshuar ekonomia e qarqeve pas 2014
Gjatë tri dekadave të fundit, ekonomia e kryeqytetit është zhvilluar në “kurriz” të qyteteve të tjera, për shkak të zhvendosjes drejt saj të talenteve, krahut të punës dhe për rrjedhojë, edhe ambientit më të favorshëm për biznes.
Pas reformës territoriale të vitit 2014, Tirana ka përforcuar më tej rolin si qendra kryesore ekonomike e vendit, duke kaluar nga 38% e PBB-së së vendit në vitin 2014 në mbi 43% në vitin 2021, një rritje me mbi 5 pikë përqindje, ndërsa Durrësi ka ruajtur ritmin pozitiv, duke kaluar nga 9.2% në 10%.
Të gjitha qarqet e tjera kanë shënuar rënie të kontributit ekonomik duke përfshirë edhe Elbasanin nga 7.4% në 2014 në 6.7% në 2021.
Në krahun tjetër, rënie të dukshme kanë pësuar disa qarqe tradicionale industriale dhe bujqësore. Fieri kryeson me humbje mbi 2.5 pikë përqindje, duke zbritur nga 13.5% në vitin 2014 në vetëm 10.8% në vitin 2024.
Reduktim kanë pësuar gjithashtu Dibra, Lezha dhe Shkodra, të cilat kanë humbur një pjesë të kontributit të tyre në ekonomi. Edhe Korça, e njohur për traditën bujqësore dhe agropërpunuese dhe turizmin, ka rënë lehtë nga 5.75% në 5.22% ndërmjet 2014 – 2021.
Ndërkohë, qarqe si Kukësi, Gjirokastra dhe Vlora kanë mbetur me peshë të kufizuar në strukturën kombëtare, duke shfaqur një tendencë stanjacioni ose tkurrjeje të lehtë.
Struktura e PBB-së sipas qarqeve reflekton lëvizjet demografike që kanë ndodhur në vend gjatë dhjetë viteve të fundit. Rritja e ndjeshme e Tiranës dhe Durrësit lidhet drejtpërdrejt me përqendrimin e popullsisë në këto zona.
Ky fluks ka shtuar konsumin, investimet private dhe zhvillim të ndërtimit duke rritur automatikisht edhe peshën e këtyre dy qarqeve në ekonominë kombëtare.
Në të kundërt, qarqe si Fieri, Dibra, Lezha, Shkodra apo Korça kanë përjetuar emigracion të lartë dhe zbrazje të popullsisë, sidomos të të rinjve. Humbja e fuqisë punëtore dhe plakja e popullsisë kanë dobësuar aftësinë prodhuese dhe kanë ulur kërkesën e brendshme, duke sjellë rënie të peshës së tyre në PBB.
Në zona si Gjirokastra apo Kukësi, ky efekt është edhe më i dukshëm, pasi ekonomitë lokale mbështeten kryesisht në bujqësi ose remitanca, pa arritur të krijojnë motorë të qëndrueshëm zhvillimi.
Zhvillimet ekonomike në vend kanë thelluar pabarazitë rajonale me premisa që ky trend të thellohet më tej në vitet në vijim. Por anëtarësimi në BE i kushton shumë rëndësi kohezionit social dhe rajonal, duke u fokusuar te politika që synojnë zhvillimin e njëtrajtshëm të Rajoneve.
Qeverisja me Rajone, një zgjidhje për Shqipërinë
Modeli më i përshtatshëm i nivelit të dytë të qeverisjes do të ishte një model rajonal i thjeshtë, i bazuar te vlerat tradicionale – thotë Agron Haxhimali, ekspert për çështjet vendore. Sipas tij, thelbi nuk është te numri i rajoneve, por te mënyra se si ato do të zgjidhen dhe çfarë kompetencash do të ushtrojnë.
Rajonet duhet të kenë këshilla të zgjedhur dhe përgjegjësi të qarta në zhvillimin ekonomik, planifikimin territorial, transportin, shëndetësinë rajonale dhe sidomos në menaxhimin e fondeve të BE-së, tha z. Haxhimali. Ky nivel qeverisjeje do të shmangte burokracinë e panevojshme, por do të sillte kapacitete të reja që sot bashkitë nuk i përballojnë dot vetëm, si p.sh. ndërtimi i infrastrukturës ndërbashkiake, menaxhimi i mbetjeve, zhvillimi i turizmit rajonal apo arsimi profesional, tha ai.
Duke vënë në funksion qeverisjen rajonale (NUT- 2) Shqipëria do të fitonte një qeverisje më pranë qytetarëve, më efikase për tërheqjen e fondeve, më të balancuar në zhvillim dhe një hap konkret drejt përmbushjes së kapitullit 22 të negociatave me BE-në.
Në Bashkimin Europian, ky nivel i ndarjes me rajone (NUTS 2) zakonisht përputhet me njësi administrative të mirëfillta që menaxhojnë fonde të mëdha zhvillimi dhe politika sektoriale. Italia, për shembull, ka rajonet e saj me autonomi të gjerë si Lombardia apo Lazio, të cilat zotërojnë institucione të zgjedhura dhe kryejnë funksione. Polonia ka 16 rajone të cilat i ka bërë përgjegjëse për administrimin e fondeve strukturore, ndërsa Rumania i ka organizuar tetë rajone ( NUTS 2) si njësi ndërmjetëse për menaxhimin e zhvillimit, pa u dhënë megjithatë pushtet politik të plotë.
Në këtë këndvështrim, Shqipëria ndodhet përpara një zgjedhjeje strategjike. Me një popullsi që sipas INSTAT në vitin 2025 ka rënë në rreth 2.37 milionë banorë, ndarja aktuale me 61 bashki dhe 12 qarqe duket e mbingarkuar dhe e fragmentuar.
Krijimi i rajoneve administrative në përputhje me NUTS 2 me dy ose tre rajone do të thjeshtonte hartën e qeverisjes vendore dhe do t’i jepte vendit një nivel të mesëm organizimi më funksional, tha Selami Xhepa.
Këto rajone mund të marrin kompetenca në menaxhimin e fondeve të BE-së, në hartimin e planeve të zhvillimit ekonomik dhe infrastrukturor, në koordinimin e politikave të arsimit dhe shëndetësisë duke i afruar standardet e qeverisjes me praktikat europiane.
Një hap i tillë do të kërkonte reformë kushtetuese dhe rishikim të financave publike. Do të duhej të përcaktohej qartë se cilat burime fiskale kalojnë në nivelin rajonal dhe si do të ndahet pushteti mes qeverisë qendrore, rajoneve dhe bashkive.
Sfida politike nuk është e vogël, sepse krijimi i rajoneve administrative mund të shihet edhe si transferim pushteti nga qendra te njësi më të mëdha territoriale që mund të ushtrojnë peshë politike të ndjeshme.
Rajonet administrative do të mund të thithnin më shumë fonde të BE-së, do të hartonin politika të diferencuara sipas nevojave specifike të Veriut, Qendrës dhe Jugut dhe do të garantonin përfaqësim më të drejtpërdrejtë në strukturat e BE-së, përfshirë Komitetin e Rajoneve.
Nëse kjo reformë realizohet me kujdes, Shqipëria do të kishte një sistem qeverisjeje më të thjeshtë, më funksional dhe më të përafërt me standardet e unionit./Monitor
Kushtetuesja vendosi që ta rikthente në detyrë Ballukun deri në shqyrtimin e kërkesës më 22 janar, një seancë e cila do të jetë publike.
Por çfarë mund të bëjë SPAK? Gazetarja Klodiana Lala tha se ky vendim i Gjykatës Kushtetuese nuk e prek hetimin e Prokurorisë së Posaçme. Megjithatë pritet të shihet lëvizja që mund të ndërmarrë Prokuroria, nëse do të shkojë më tej me një masë më të ashpër si ajo e arrestit shtëpiak apo të arrestit në burg, për të cilën do të duhet që të kërkojë autorizimin nga Kuvendi.
“Mund t’i drejtohet komisionit të Mandateve dhe të kërkojë autorizim për masa të tjera ndaj Ballukut. Por për arrest shtëpiak, me burg apo kontroll banese do të duhet të merret autorizim nga Kuvendi. Mbetet në fuqi ndalimi i daljes jashtë vendit. Gjykata Kushtetuese nuk mund të shprehet për këtë se kryeministri nuk ka ngritur asnjë pretendim në lidhje me këtë pjesë.”, tha Lala. gsh
Çmimet e larta janë çështja më shqetësuese ekonomike e shqiptarëve sipas rezultateve të Barometrit të Ballkanit 2025 të publikuar së fundmit nga Këshilli i Bashkëpunimit Rajonal.
Për 72 për qind të shqiptarëve rritja e çmimeve janë problemi më madhor, niveli më i lartë në Rajon, pas Kosovës ku për 77 % të qytetarëve atje çmimet janë një problem shqetësues.
Sipas KRB në vitin 2025, rritja e çmimeve dhe inflacioni vazhdojnë të kryesojnë listën e shqetësimeve publike, të përmendura nga 66% e të anketuarve, një rritje e lehtë nga 64% në vitin 20241. Situata e përgjithshme ekonomike mbetet çështja e dytë më e përmendur me 44%, duke shënuar një rënie graduale nga 45% në vitin 2024 dhe 47% në vitin 2023. Korrupsioni shihet ende si një sfidë kryesore, e identifikuar nga 35% e qytetarëve në vitin 2025, krahasuar me 36% në vitin 2024 dhe 27% në vitin 2023.
Qytetarët në të gjithë vendet e Ballkanit Perëndimor (ËB6) vazhdojnë ta shohin bashkëpunimin rajonal si një nxitës të fuqishëm të progresit.
Barometri më i fundit tregon se pothuajse gjysma e të anketuarve në të gjithë ËB6 tani i kushtojnë më shumë rëndësi asaj që e bashkon rajonin sesa asaj që e dallon atë, ndërsa vetëm rreth 14% përqendrohen më shumë te përçarjet dhe afërsisht një e treta mbeten neutralë.
Në vitin 2025, mosbesimi historik dhe politika nacionaliste vazhdojnë të shihen si pengesat kryesore për bashkëpunimin rajonal midis 6 vendeve të Rajonit.
Mbështetja për anëtarësimin në BE është rritur në të gjithë BP6-ën, duke arritur në 64% në përgjithësi krahasuar me 54% në vitin 2024. Shqipëria (86%) dhe Kosova* (78%) tregojnë mbështetjen më të fortë. Edhe vendet e tjera të BP6-ës shënojnë rritje të dukshme, duke reflektuar një optimizëm në rritje rreth integrimit në BE në rajon.
Mbështetja për anëtarësimin në BE në BP6 është në nivelin më të lartë në një dekadë, duke u rritur nga 39% në vitin 2016 në 64% në vitin 2025. Gjatë së njëjtës periudhë, pjesa e atyre që e konsiderojnë anëtarësimin në BE ”të keq” ka rënë nga 20% në vetëm 9%, duke sinjalizuar një optimizëm në rritje dhe një rënie të skepticizmit ndaj integrimit evropian.
Pritjet për anëtarësimin në BE në BP janë bërë pak më optimiste në vitin 2025. Një pjesë gjithnjë e në rritje e të anketuarve tani perceptojnë se anëtarësimi mund të ndodhë deri në vitin 2030 (26%, nga 20% në vitin 2024) ose deri në vitin 2035 (25%, nga 23%).
Në të njëjtën kohë, më pak njerëz presin që kjo të ndodhë pas vitit 2040 (9%, nga 11%) ose besojnë se nuk do të ndodhë kurrë (17%, nga 18%), ndërsa pikëpamjet se anëtarësimi do të ndodhë rreth vitit 2040 mbeten përgjithësisht të qëndrueshme (13% kundrejt 14%).
Qytetarët n e 6 vendeve e lidhin gjithnjë e më shumë anëtarësimin në BE me përfitime, veçanërisht fitimet ekonomike dhe lëvizshmërinë. Prosperiteti ekonomik mbetet pritja kryesore, e përmendur nga 47% e të anketuarve (nga 43% në vitin 2024), e ndjekur nga liria për të udhëtuar, e cila është rritur në 36% (nga 27% në vitin 2024). Liria për të studiuar dhe punuar në BE, si dhe paqja dhe stabiliteti i qëndrueshëm, përmenden secila nga 28% e të anketuarve (krahasuar me 35% dhe 27% përkatësisht në vitin 2024).
Në vitin 2025, qytetarët në 6 vendet e Perëndimit raportojnë një rritje në përdorimin e shërbimeve digjitale krahasuar me vitin 2024. Sipas perceptimeve publike, blerjet online (44% kundrejt 36%) dhe shërbimet bankare online (37% kundrejt 31%) mbeten shërbimet më të përdorura, duke nënvizuar rolin në rritje të mjeteve digjiitale në jetën e përditshme.
Përqindja e të anketuarve që thonë se përdorin inteligjencën artificiale është pothuajse trefishuar (29% kundrejt 10%), ndërsa ata që raportojnë përdorimin e transmetimit të videos janë rritur gjithashtu (26% kundrejt 21%), duke treguar një ppanoramë digjital që po diversifikohet me shpejtësi. Në të kundërt, përdorimi i perceptuar i shërbimeve të qeverisjes elektronike ka mbetur përgjithësisht i qëndrueshëm (19% kundrejt 20%).
Perceptimet publike për rreziqet e lidhura me krimet në internet kanë rënë (40% kundrejt 46%). Shqetësimi për sigurinë e pagesave online ka rënë gjithashtu (26% kundrejt 30%).
Në vitin 2025, qytetarët në ËB6 tregojnë një ndërgjegjësim më të lartë për sfidat mjedisore në komunitetet e tyre lokale, veçanërisht ato që lidhen me ndotjen. Ndotja e ajrit përmendet më shpesh (61%, nga 57% në vitin 2024), ndërsa shqetësimi për ndotjen e ujit është rritur gjithashtu (52% kundrejt 43%), e ndjekur nga ndotja e tokës (44% kundrejt 38%).
Në të gjithë BP6-ën, qytetarët shprehin nivele relativisht më të larta besimi në disa institucione kyçe. Organizatat fetare shihen më pozitivisht, me 69% të të anketuarve që raportojnë ‘mjaft’ ose ‘shumë’ besim, të ndjekura nga forcat e armatosura (62%) dhe Bashkimi Evropian (60%).
Në të njëjtën kohë, opinioni publik mbetet kritik ndaj institucioneve kryesore politike vendase. Partitë politike tërheqin nivelet më të larta të mosbesimit, me 77% që shprehin pak ose aspak besim, të ndjekura nga parlamentet (70%) dhe mediat sociale (69%).
Në vitin 2025, të rinjtë në BP6 (mosha 18-24 vjeç) shprehin besim të përtërirë në përfitimet e anëtarësimit në BE. Pas një rënieje graduale nga 70% në vitin 2021 në 59% në vitin 2024, pjesa e të rinjve që e shohin anëtarësimin në BE si të mirë për ekonominë është rritur në 71%, duke arritur nivelin më të lartë në pesë vjet dhe duke sinjalizuar një ringjallje të fortë të optimizmit në lidhje me integrimin.
Të rinjtë i shohin çmimet në rritje/inflacionin (58%), situatën ekonomike (37%) dhe korrupsionin (36%) si sfidat kryesore ekonomike, ndërsa i japin më shumë peshë se popullsia e përgjithshme ikjes së trurit/emigrimit (28%) dhe cilësisë së arsimit (20%). Papunësia (27%) mbetet një shqetësim kryesor, ngjashëm me popullsinë e përgjithshme (25%)./Monitor
U zgjodh Avokat i Popullit me firmat dhe bojkotin e PD dhe votat e PS, Endri Shabani: I befasuar me opozitën, në fillim më inkurajuan dhe më pas më braktisën – Shqiptarja.com
Endri Shabani do të jetë Avokati i ri i Popullit dhe do të zëvendësojë Erinda Ballancën, e cila 3 vitet e fundit ishte me mandat të mbaruar.
Pasi u zgjodh pas një seance maratonë (11 dhjetor) me 85 vota pro, të ardhura nga socialistët dhe socialdemokratët, Shabani ka reaguar për herë të parë në rrjetet sociale.
Teksa falenderon mazhorancën për votat që i dhanë, nga ana tjetër Shabani nuk lë pa përmendur opozitën, e cila fillimisht i dha votat për kandidaturë, por që më pas u tërhoq nga kandidatura e tij.
Shabani shprehet i befasuar lidhur me ndryshimin e qëndrimit të opozitës karshi kandidaturës së tij. Sakaq ai falenderon 35 deputetët e opozitës, të cilët me firmat e tyre i dhanë mundësinë të kandidojë për postin e Avokatit të Popullit.
“Mbrëmë mora kandidaturën time si Avokat i Popullit një votëbesim sa të rëndësishëm dhe personalisht prekës, aq edhe surprizues për nga dinamika e zhvillimit në sallën e Kuvendit. Mbetem akoma i befasuar me deputetët e opozitës, të cilët fillimisht më inkurajuan me dashamirësi, më dhanë firmat e tyre sipas ligjit dhe më uruan sukses, por më pas vendosën ta braktisnin kandidaturën time a thua se nuk ishte e tyrja.
Nga ana tjetër, deputetët e mazhorancës, fillimisht refuzuan të më jepnin qoftë edhe një firmë, megjithëse disa prej tyre i kam miq, me argumentin se PS nuk do të hynte në këtë punë të opozitës, por në momentin final më votuan që të gjithë, madje me votë të fshehtë, duke më besuar detyrën e Avokatit të Popullit. E gjithë kjo dinamikë ishte diçka që s’do ta besoja dot po të ma tregonin më parë dhe nuk e lija dot pa e shënuar.
Megjithatë, me keqardhje për vijën e pakuptueshme të partisë së tyre, dua t’i falënderoj sinqerisht 35 deputetët e opozitës, të cilët me firmat e tyre më dhanë mundësi të kandidoj për këtë funksion kushtetues. I siguroj se nuk do t’u jap arsye për të menduar ndonjëherë se bënë gabim që më mbështetën në fillim apo se bënë gjënë e duhur që nuk më votuan në fund”, shkruan Shabani.
Ndër të tjera ai thekson se vota e mazhorancës ishte një akt pjekurie politike për të zgjidhur ngërçin e stërzgjatur të institucionit dhe hedhur një hap domethënës për procesin e negociatave.
“Gjithashtu, nuk mund të mos i falënderoj po aq sinqerisht deputetët e mazhorancës, pavarësisht se jam i vetëdijshëm që, më shumë se për mua, vota e tyre ishte një akt pjekurie politike për të zgjidhur ngërçin e stërzgjatur të institucionit dhe hedhur një hap domethënës për procesin e negociatave, ku ky ngërç shënohej si detyrë e pakryer shtëpie.
Dua të vlerësoj në veçanti faktin që duke më dhënë votën, deputetët e mazhorancës i dhanë përparësi si skuadër funksionimit të shtetit, dhe kapërcyen njerëzisht faktin që unë, si aktivist i angazhuar në radhët e opozitës, kam bërë dhe thënë gjëra për të cilat me siguri nuk iu ka ardhur mirë. U shpreh respekt për nivelin dallueshëm më të lartë politik dhe i siguroj se në kryerjen e kësaj detyre të rëndësishme do të bëj më të mirën për të gëzuar respektin e të gjithëve. Faleminderit!”, përfundon ai.
Demokratët që kishin mbështetur me firma 6 kandidatë, por më pas deklaruan tërheqjen nga nënshkrimet, që në fillim të seancës në mëngjesin e djeshëm kërkuan heqjen nga rendi i ditës të zgjedhjes së Avokatit të të Popullit.
Ekonomia e vendit u zgjerua me 3.5 për qind në tremujorin e dytë të këtij viti, por të dhënat e fundit nga anketa e INSTAT tregojnë se në qershor-shtator numri i të punësuarve në grup-moshën 15-64 vjeç ra me 19,561 persona në krahasim me të njëjtën periudhe të 2024.
Teksa punësimi ra, papunësia mbeti në vend-numëro e pandryshuar në krahasim me një vit më parë, duke sinjalizuar se, problemet kryesore lidhen jo me rritjen e personave që kërkojnë punë, por me tkurrjen e vetë forcës së punës.
Rënia e shpejtë e popullsisë po e bën të palexueshëm faktin se sa vende pune po hapen realisht nga zhvillimi ekonomik.
Duke analizuar të dhënat sipas grup-moshave shihet tkurrja më e fortë e numrit të të punësuarve është tek të rinjtë 15–29 vjeç mbi 11 mijë persona më pak të punësuar se një vit më parë.
Ky grup është ai që kontribuon më shumë në uljen e përgjithshme të punësimit dhe pasqyron se emigracioni i të rinjve vazhdon me ritme të larta. Edhe grup-mosha 30–64 vjeç ka pësuar rënie me mbi 8,500 persona, çka sugjeron se jo vetëm të rinjtë, por edhe punonjësit me eksperiencë po largohen nga tregu i punës, shpesh drejt emigracionit.
Krahas efektit demografik punësimi po ndikohet nga kriza që ka përfshirë sektorët me intensitet të lartë pune të tilla si industria dhe bujqësia. Shumë biznese, veçanërisht në sektorët që punësojnë numër të madh punonjësish si prodhimi fason po shkurton punonjës për shkak të falimenteve që po vijnë nga rënia e kërkesës në tregjet ndërkombëtare dhe humbjet e kursit të këmbimit.
Nga ana tjetër nën-sektorët e ndërtimit, shërbimet dhe aktivitetet sezonale kanë ulur ritmet e rekrutimeve për shkak të kostove në rritje dhe presionit të pagave.
Zhvillimet demografike mbeten problematike. Popullsia në moshë pune po zvogëlohet, numri i të rinjve që hyjnë në treg vazhdon të bjerë, ndërsa emigracioni mbetet i lartë.
Në një treg pune me më pak ofertë punonjësish, ulja e punësimit reflekton tkurrje të fuqisë punëtore. Në tremujorin e tretë 2025 forca e punës në moshën 15-64 vjeç ishte 1,150,656 persona ose 20,344 persona më pak se në të njëjtën periudhe të një viti më parë, me tkurrje -1.7%.
Në vendet e zhvilluara ulja e punësimit sjell automatikisht rritje të papunësisë, por në Shqipëri një pjesë e atyre që humbin vendin e punës nuk regjistrohen si të papunë sepse janë të gatshëm të largohen jashtë vendit, ose zgjedhin të mos jenë aktivë në treg deri sa të gjejnë kushte më të favorshme./ Monitor
Adriatik Lapaj vazhdon te protestoje tek kryeministria.Nga rrjeti coacial shkruan:
“Me Edona Haklaj ditë natë përballë të pangopurit Edi Rama!
Na duhet 1 gjenerator i vogël pasi Bashkia Tiranë nuk po na jep korent. Ata duan të dorëzohemi nga i ftohti. Nuk do ndodh!
Shënim: MOS HARRONI, Kryeministri Bullgarisë dha sot dorëheqjen pas protestave disa javore.
Çdo ditë ora 17.00 takohemi te Kryeministria!”
Kreu i “Shqipëria Bëhet” komentoi edhe kandidaturen e Endrit Shabanit per kreun e Avokatit te Popollit:
“Personalisht për mua është një ditë krenarie e madhe, pse do të thoni ju? Sepse tërë këto muaj, më është dashur që të mbaj mbi supe tradhtinë e një njeriu 5 lekësh, që sot po dëshmohet në Parlament se ishte shërbëtor i Edi Ramës.
Sot në Parlament po luhet një akt i turpshëm, po garantohet që të shpërblehet tradhtari i kauzës, i cili ka qenë në në fillim me atë qëllim”, tha Lapaj.
Kujtojmë që Lapaj dhe Shabani ishin aleatë në zgjedhjet e 11 majit, por dyshja pësoi një krisje të fortë në shtator, pasi daja i Shabanit, tentoi të marrë mandatin e Lapajt.
Me zjarr diskutimesh, deputetët e PD-së kërkuan që të hiqej nga lista emri i Endri Shabanit, i cili bashkë me pesë të tjerë, është propozuar për tu zgjedhur në krye të institucionit të Avokatit të Popullit. Çdo fjalë e thënë opozitare ishte një shfaqje tallëse, jo në raport me kundërshtarin politik, por me mbështetësit e saj.
Opozita minimalisht sot në Parlament kohën e diskutimeve duhet ta kishte shfrytëzuar për të kërkuar një ndjesë të madhe publike, sesi me ndërgjegje të plotë, u bë pjesë e kësaj skeme të cilën publikisht tentojnë ta zhbëjnë.
Fakti është që Endri Shabani, deri pak javë më parë drejtues i Partisë Nisma Thurje, një kritik i madh i opozinës dhe mbrojtës i butë i mazhorancës, mblodhi plot 35 firma mbështetesë pikërisht nga deputetët e PD-së, që sot thonë se tërhiqen nga mbështetja. Asnjë vlerë juridike, e mbi të gjitha një hendek i madh të moralit politik të opozitës, e cila tashmë noton në ujërat e ndotura që e mbushi vetë në kazanin e pushtetit.
“…ne tërhoqëm firmat. Dhe ju vazhdoni tani, sepse ju e dini se Lepuri i Surrelit (shënim: i referohet Endri Shabanit), nuk merr dot asnjë firmë. Jo, nuk i merr dot”, tha kryetari i PD-së Sali Berisha.
Po çfarë vlere ka tërheqja në një kohë kur gjithë kjo skemë e rëndë zhbëri një proces normal, ku opozita mund të dilte me një emër të saj?! Ajo u tall keq edhe me pesë kandidatët e tjerë të cilët u “përzgjodhën” bashkë me “xholin” Shabani. Tashmë pesë të përzgjedhurit e tjerë; Ardiana Kalaja, Aranita Brahja, Besim Ndregjoni, Skënder Haluca dhe Tartar Bazaj, për turpin e opozitës parlamentare janë thjesht dekor i emrit Endri Shabani. Në të vërtetë “Lepuri i Surrelit”, fjeti me jo pak, por 35 deputetë të PD-së. Tani zoti Berisha êshtë koha të hapni krahun nëse sju dëgjojnë dhe ju kanë dalë nga kontrrolli ose të kërkoni falje i pari nëse ju kanë dalë nga kontrrolli pa leje. Zakonisht stë dalin nga kontrrolli pa leje as Gaz Bardhi as Flamuri, as Alimehmeti dhe as Saliani, thjesht bëjnë sikur.
Në ditën kur Kuvendi pritet të shqyrtojë paketën e re fiskale, Dhoma Amerikane, organizata që përfaqëson interesat e komunitetit të investitorëve amerikanë dhe shqiptarë, ka dalë me një deklaratë të fortë kundër projektligjit “Për Marrëveshjen e Paqes Fiskale”.
Sipas vlerësimit professional të Dhomës, evidentohen një sërë problematikash me ndikim të gjerë juridik, ekonomik dhe të qeverisjes fiskale, që lidhen me faktorë të tillë si rrezik i lartë për cënimin e konkurrencës së ndershme; Mundësi reale për legalizimin e kapitalit me origjinë të dyshimtë dhe pastrim parash; Ulje të cilësisë së administrimit tatimor; Pasoja serioze ekonomike dhe fiskale në buxhetin e shtetit dhe nxitje të skemave të zhvendosjes së bizneseve drejt normave më të ulëta. Dhoma thotë gjithashtu se drafti ka probleme ligjore dhe cënim të parimeve themelore të taksimit si dhe ka pasur mungesë transparence dhe konsultimi publik të pamjaftueshëm.
Më herët, edhe Fondi Monetar Ndërkombëtar u shpreh kundër kësaj nisme. Shefja e misionit të Fondit Monetar Ndërkombëtar Anke Weber u shpreh së fundmi se “kemi shqetësimin se disa prej elementeve të propozimit mund të minojnë progresin e fundit të Shqipërisë në administrimin e tatimeve dhe të krijojnë disa rreziqe për përmbushjen dhe drejtësinë fiskale”.
Në deklaratën e sotme Dhoma Amerikane i ka detajuar shqetësimet e saj:
Rrezik i lartë për cënimin e konkurrencës së ndershme
Projektligji propozon një skemë në të cilën bizneset që kanë deklaruar me korrektësi fitimet ndër vite vendosen në një pozicion të pafavorshëm, ndërsa subjektet që kanë shmangur detyrimet tatimore përfitojnë drejtpërdrejt.
Parashikimi i një rritjeje të detyrueshme prej 18% të fitimit të vitit paraardhës, pavarësisht sektorit apo performancës reale të tatimpaguesit, zëvendëson procesin e vetëdeklarimit me një formulë arbitrare që nuk reflekton performancën reale financiare të subjektit dhe krijon një barrë të padrejtë për tatimpaguesit e rregullt.
Në të kundërt, bizneset me deklarime fitimesh historikisht të ulëta përfitojnë nga baza e ulët e llogaritjes, duke shkaktuar shtrembërim të ndjeshëm të konkurrencës. Kjo situatë dëmton bizneset serioze dhe bie ndesh me parimin kushtetues të barazisë para ligjit.
Mundësi reale për legalizimin e kapitalit me origjinë të dyshimtë
Projektligji lejon rideklarimin e pasqyrave financiare të pesë viteve të fundit, përfshirë deklarimin e mjeteve monetare të paraportuara më parë, fshirjen e detyrimeve apo deklarimin e aktiveve të tjera të paregjistruara, pa qenë e nevojshme të justifikohen si gabime kontabël/tatimore apo mosdeklarime të qëllimshme. Në çdo rast, diferencat tatohen me një normë të reduktuar prej vetëm 5%. Ky ndryshim i pasqyrave financiare historike lejohet pa dokumentacion mbështetës ose justifikime të qarta, duke rrezikuar kështu edhe parimet themelore të Standardeve Kombëtare dhe Ndërkombëtare të Kontabilitetit që kërkojnë qëndrueshmëri dhe besueshmëri të informacionit financiar.
Mungesa e detyrimit për të verifikuar origjinën e fondeve krijon rrezikun që përmes kësaj skeme të legalizohen kapitalet me burim të paqartë ose potencialisht kriminal.
Mospërfshirja e mekanizmave të fortë të kontrollit në përputhje me legjislacionin kundër pastrimit të parave dhe përjashtimi i audituesve nga përgjegjësitë për diferencat e krijuara e shtojnë rrezikun që kjo nismë të perceptohet si një formë e tërthortë e amnistisë fiskale.
Një zhvillim i tillë cënon besimin e tatimpaguesve në sistemin fiskal dhe dëmton reputacionin ndërkombëtar të vendit, veçanërisht në kuadër të vlerësimeve nga BE dhe Moneyval.
Gjithashtu, projektligji mund të rrezikojë përpjekjet e vendit për të përmbushur rekomandimet e task-forcës BEPS (Base Erosion and Profit Shifting) të OECD-së, të cilat synojnë luftën kundër evazionit fiskal ndërkombëtar.
Ulje e cilësisë së administrimit tatimor
Projektligji kufizon ndjeshëm kontrollin tatimor mbi tatimin mbi të ardhurat gjatë periudhës së marrëveshjes, duke u bazuar vetëm në verifikime administrative “nga zyra”. Kjo qasje dobëson aftësinë e administratës tatimore për të identifikuar shmangiet dhe krijon një terren të favorshëm për abuzime.
Projektligji nuk ofron kritere të qarta dhe objektive për përzgjedhjen e tatimpaguesve që mund të përfitojnë nga marrëveshja e paqes fiskale (siç mund të ishin vlerësimi i riskut tatimor, performanca historike e deklarimeve etj., për të shmangur përfshirjen e tatimpaguesve, të cilët në mënyrë të përsëritur kanë shmangur taksat). Gjithashtu, projektligji nuk përmban afate të detyrueshme brenda të cilave administrata tatimore duhet të shqyrtojë kërkesën e tatimpaguesit dhe të hartojë e dërgojë propozimin e marrëveshjes.
Për më tepër, mundësia për rinovimin e marrëveshjes deri në dy vite të tjera krijon një varësi midis administratës dhe tatimpaguesve, duke e kthyer këtë instrument në një mekanizëm potencial presioni apo favorizimi me rrezik të lartë për korrupsion.
Pasoja serioze ekonomike dhe fiskale
Norma tatimore e aplikuar prej vetëm 5% mbi rritjen fitimit mbi 18% dhe për rideklarimet e zërave financiarë, krijon një hendek të konsiderueshëm ndërmjet normave tatimore të rregullta (15% për të ardhurat e korporatave dhe 23% për kategori të caktuara biznesesh) dhe normës preferenciale të skemës. Ky dallim i madh nuk ka justifikim ekonomik dhe krijon një nxitje të fortë për të gjitha bizneset të lëvizin drejt skemës së “paqes fiskale”, duke reduktuar ndjeshëm të ardhurat potenciale të buxhetit të shtetit. Në një periudhë ku kërkohet stabilitet fiskal dhe parashikueshmëri, kjo skemë nxit shmangien tatimore dhe tkurr bazën ekzistuese tatimore.
Për më tepër, duke pasur parasysh se mbi 90% e tatimpaguesve aktualisht përfitojnë përjashtime tatimore, baza tatimore ngushtohet edhe më tej, duke rritur pabarazinë dhe duke ulur efikasitetin fiskal.
Probleme ligjore dhe cënim i parimeve themelore të taksimit
Projektligji prek disa parime bazë të së drejtës tatimore dhe kushtetuese, duke përfshirë:
parimin e barazisë para ligjit;
parimin e sigurisë juridike;
parimin e proporcionalitetit;
parimin e trajtimit të barabartë të tatimpaguesve.
Projektligji nuk shoqërohet me aktet nënligjore që do të mundësonin zbatimin e tij, ndërkohë që parashikohet që këto akte të miratohen tre muaj pas hyrjes në fuqi të ligjit – një afat që krijon pasiguri të lartë ligjore dhe operacionale.
Projektligji dërgon një mesazh të gabuar për komunitetin e biznesit, duke krijuar perceptimin se përputhshmëria vullnetare me ligjet tatimore nuk shpërblehet, ndërsa shmangiet tatimore mund të përfitojnë nga mekanizma të përkohshëm amnistie. Studimet ndërkombëtare kanë treguar qartë se skemat e tilla dëmtojnë rëndë kulturën e përputhshmërisë tatimore në periudhën afatgjatë.
Mungesë transparence dhe konsultimi publik të pamjaftueshëm
AmCham shpreh shqetësim për mungesën e transparencës dhe konsultimit të gjerë publik gjatë hartimit të këtij projektligji (dhe nismave të tjera të paketës fiskale 2026). Afati i kufizuar për shqyrtimin dhe dhënia e sugjerimeve të një nisme me ndikim kaq të rëndësishëm fiskal, ekonomik dhe juridik nuk përputhet me praktikat e mira të legjislacionit.
Procesi i përshpejtuar kufizon aftësinë e bizneseve dhe ekspertëve për të dhënë komente cilësore, duke minuar besimin në procesin ligjvënës dhe duke ngritur pikëpyetje mbi cilësinë dhe legjitimitetin e kësaj reforme.
Projektigji të rishikohet
Dhoma Amerikane ka kërkuar kërkon kthimin dhe rishikimin e plotë të projektligjit. Shqipëria ka nevojë për politika fiskale që:
nxisin formalizimin dhe sjelljen e ndershme fiskale;
garantojnë konkurrencë të drejtë;
forcojnë integritetin e administratës tatimore;
ruajnë besimin e biznesit dhe reputacionin ndërkombëtar të vendit.
Reformat fiskale duhet të mbështeten në parime të qarta të transparencës, barazisë dhe sundimit të ligjit, standarde që ky projektligj, në formën aktuale, nuk i përmbush plotësisht, përfundon deklarata e Dhomës.
Drafti për paqen fiskale
Projektligji “Për Marrëveshjen e Paqes Fiskale” përcakton se bizneset me të ardhura bruto mbi 14 mln lekë që do të hyjnë vullnetarisht në marrëveshje me administratën tatimore për të parapaguar tatim fitimin për 1 vit me të drejtë rinovimi edhe 2 herë do t’u llogaritet mbi një bazë të tatueshme të rritur e përbërë nga fitimi i tatueshëm i vitit të mëparshëm plus 18% rritje. Nëse fitimi i vërtetë në fund të vitit tejkalon kufirin (duke llogaritur fitimin e vitit të mëparshëm plus një marzh shtesë prej 18%), mbi këtë shtesë do të paguhet 5%.
Përveç parapagimit të tatimit kundrejt mos kontrollit tatimor për 1 vit, bizneset e mëdha që do të lidhin marrëveshjen e Paqes Fiskale me administratën tatimore, gjithashtu do të mundësinë të rideklarojnë pasqyrat financiare të 5 viteve të fundit, kundrejt tatimit 5%./Monitor
Komentet