I dërguari i Bashkimit Evropian për dialogun ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, Mirosllav Lajçak, ka thënë se ekziston rreziku për destabilizim të Ballkanit Perëndimor, nëse palët nuk angazhohen në dialog dhe vazhdojnë të bëjnë veprime të pakoordinuara e të ngutshme.

Në intervistën për Radion Evropa e Lirë, në margjina të forumit Globsec, që po mbahet në Pragë, Lajçak e ka pranuar se nuk është bërë mjaftueshëm për zbatimin e Marrëveshjes së Ohrit, të arritur mes palëve vitin e kaluar, por marrëveshje më e mirë nuk mund të arrihet dhe se palët duhet ta kuptojnë që përparimi në dialog është thellësisht i lidhur me rrugën e tyre drejt BE-së.

“Nëse më pyesni mua, problemi është se dy shoqëritë [në Kosovë dhe në Serbi] nuk janë gati për normalizim”, ka theksuar ai.

I pyetur se si duhet të përfundojë dialogu, edhe nëse duhet të përfshihet njohja reciproke, ai ka thënë se u takon palëve të vendosin në atë aspekt. Ai ka folur edhe për sulmin në Banjskë dhe akuzat që i janë bërë nga zyrtarë të Kosovës për qasje të padrejtë ndaj vendit.

Radio Evropa e Lirë: Z. Lajçak, ju jeni afër fundit të mandatit si i dërguar i posaçëm i Bashkimit Evropian për dialogun mes Kosovës dhe Serbisë. Shumica, përfshirë edhe vetë BE-në, thonë se është bërë pak dhe disa thonë edhe se dialogu ka dështuar, ka vdekur. Çfarë shkoi keq?

Mirosllav Lajçak: Dialogu është vendimtar për Kosovën dhe Serbinë, nëse e kanë seriozisht për aspiratat e tyre evropiane, sepse Bashkimi Evropian e ka bërë shumë të qartë që para se të shqyrtohen seriozisht për pranim [në BE], ata duhet t’i normalizojnë marrëdhëniet. Kështu që nuk ka asnjë rrugë përreth kësaj. Kjo është një gjë.

Së dyti, Bashkimi Evropian është ndërmjetësues i këtij procesi, por procesi është nën pronësi të dy palëve, Kosovës dhe Serbisë. Ne po e bëjmë më të mirën tonë për t’i ndihmuar ato në normalizimin e marrëdhënieve, por duhet të them që shpejtësia e procesit dhe rezultati i procesit nuk varen nga Bashkimi Evropian, por nga palët.

Kur shikoj prapa te mandati im, ka pasur rezultate konkrete, si: njohja e dokumenteve të identifikimit, njohja e targave, marrëveshja shumë e rëndësishme multimilionëshe për energji. Që nga fillimi i këtij viti, ne e kemi një situatë standarde ku njerëzit janë të regjistruar dhe ata paguajnë për energjinë, energjinë elektrike që konsumojnë.

Por, natyrisht, arritja më e rëndësishme është marrëveshja për rrugën drejt normalizimit, që u arrit dhe për të cilën u arrit pajtim vitin e kaluar në Ohër. Me këtë marrëveshje, nuk ka më nevojë për negociata, por për zbatim.

Dhe, po, fatkeqësisht, zbatimi nuk ka nisur seriozisht. Janë bërë disa gjëra, por natyrisht që marsin e vitit të kaluar në Ohër unë prisja që do të kishim më shumë sukses. Pse nuk po ndodh kjo? Mos e pyesni ndërmjetësuesin, pyetini palët.

Por, natyrisht, ata duhet ta bëjnë pjesën e tyre. Dhe, nëse nuk dëshiron ta bësh pjesën tënde, atëherë kërkon justifikime. Por, asgjë nuk i pengon as Kosovën e as Serbinë që ta bëjnë atë për të cilën janë zotuar në Ohër. Dhe, është e shkruar qartësisht… ky dokument është publik.

Përsëri, nëse më pyesni mua, problemi është se të dyja shoqëritë nuk janë gati për normalizim. Nuk shoh ndonjë shtyrje nga brenda, nga partitë politike, nga akademia, nga shoqëria civile, që të kërkojnë që udhëheqësit të bëjnë përparim drejt normalizimit. Përkundrazi, sa herë që ka një marrëveshje, ka më shumë kritika se janë bërë lëshime. Udhëheqësit nuk inkurajohen të bëjnë përparim drejt normalizimit.

Pra, duhet të punojmë për ta ndryshuar mendësinë. Njerëzit duhet ta kuptojnë se normalizimi nënkupton kompromis. Normalizimi nënkupton fitim të ndërsjellë. Normalizimi nënkupton që marrëveshja të mund t’i prezantohet publikut dhe parlamenteve, si në Kosovë, ashtu edhe në Serbi.

Për aq kohë sa jetoni në iluzione se kjo është një fitore për njërën dhe një humbje për tjetrën, nuk do të ketë përparim. Por, nëse nuk do të ketë përparim drejt normalizimit, nuk do të ketë përparim drejt integrimit evropian. Gjithçka tjetër është një iluzion dhe lajthitje.

Radio Evropa e Lirë: Por, ju thatë se të dyja palët nuk janë gati dhe nuk janë të gatshme për ta arritur normalizimin. Pra, duket se e dimë problemin. Atëherë, çfarë duhet të bëjë udhëheqësia e re e BE-së? A duhet t’i ndryshojnë taktikat, prioritetet, pasi që ju jeni ndërmjetësuesi? A mund të bëni më shumë për t’i bindur ata?

Mirosllav Lajçak: Shiko, parametrat bazë nuk do të ndryshojnë. Parametrat bazë të këtij procesi janë të njohura mirë. Dhe natyrisht, këtu përfshihet fakti që komuniteti serb në Kosovë duhet të jetë në gjendje ta ruajë identitetin e vet, të ndihet i sigurt dhe i mbrojtur, të ketë marrëdhënie institucionale me Serbinë në përputhje me standardet evropiane dhe brenda kornizës ligjore të Kosovës. Le të jemi shumë të qartë për këtë. Dhe, në këmbim, Serbia duhet t’i përmbushë të gjitha elementet e normalizimit të marrëdhënieve.

Kështu që, kjo nuk mund të ndryshojë. Dhe përsëri, nuk mendoj që do të ketë një marrëveshje të re. Sepse nëse do të kishte një marrëveshje më të mirë, dikush do ta kishte propozuar. Janë mendjet më të ndritura që kanë punuar për këtë marrëveshje. Kjo marrëveshje mbështetet plotësisht nga Shtetet e Bashkuara, nga 27 vendet anëtare të Bashkimit Evropian dhe në veçanti nga Gjermania, Franca dhe Italia.

Pra, është përsëri një iluzion të besosh se me përfaqësuesin e ri të Lartë [të BE-së], papritur do të ketë një proces të ri. Parametrat kryesorë nuk do të ndryshojnë. Dhe për këtë arsye, pacta sunt servanda – ajo që është rënë dakord duhet të zbatohet – është parimi bazë. Dhe sa më shpejt ta kuptojmë këtë, aq më mirë.

Radio Evropa e Lirë: Ju përmendët se për sa u përket serbëve të Kosovës, të drejtat e tyre duhet të respektohen. Çfarë prisni si prioritet nga ana tjetër? Gjithashtu përmendët kompromise. Cilat janë dy kompromiset më të mëdha që secila palë duhet t’i bëjë?

Mirosllav Lajçak: Shiko, gjithçka është në marrëveshje. Kjo do të thotë se Serbia zotohet t’i njohë simbolet, dokumentet, institucionet e Kosovës. Ka një marrëveshje për shkëmbimin e misioneve. Ka një marrëveshje për të mos e penguar anëtarësimin e Kosovës në organizatat ndërkombëtare. Pra, lexoni marrëveshjen dhe gjithçka është aty.

Dhe, siç thashë, asgjë nuk i pengon palët ta bëjnë pjesën e tyre, përveç që ka shumë pak besim midis tyre. Fatkeqësisht, mandati im ka qenë ndoshta më shumë i përkushtuar ndaj menaxhimit të krizave sesa promovimit të normalizimit.

Por, një element i rëndësishëm që do ta theksoj, natyrisht, edhe për pasardhësin tim dhe për përfaqësuesin e ri të Lartë, është që ky proces duhet të jetë i lidhur dukshëm dhe drejtpërdrejt me integrimin evropian. Sepse në të kaluarën, kur palët e dinin se një përparim drejt normalizimit do të sillte gjithashtu përparim të dukshëm në rrugën drejt BE-së, ky ishte një motivim shumë i fortë.

“Palët vendosin vetë si duhet të përfundojë dialogu”

Radio Evropa e Lirë: A po punoni për një takim të ri të nivelit të lartë ndërmjet Kosovës dhe Serbisë?

Mirosllav Lajçak: Aktualisht, jemi duke përgatitur takimin e radhës në nivel kryenegociatorësh. Dhe, ne jemi gjithmonë të gatshëm për këtë. Duhet të ketë agjendë, duhet të ketë gatishmëri. Tani për tani, hapi i radhës është takimi i kryenegociatorëve.

Radio Evropa e Lirë: Si duhet të përfundojë dialogu? Cila duhet të jetë marrëveshja përfundimtare ndërmjet dy palëve?

Mirosllav Lajçak: Për t’iu përgjigjur kësaj pyetjeje, në rolin tim aktual, mundem vetëm të përdor gjuhën zyrtare të Bashkimit Evropian, që dialogu duhet të përfundojë me marrëveshjen ligjërisht obliguese për normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, e cila do t’i zgjidhte të gjitha çështjet e mbetura dhe do t’i hapte rrugë të ardhmes evropiane.

Radio Evropa e Lirë: Ju pyeta, sepse në fillim thuhej gjerësisht se dialogu duhet të përfundojë me njohje reciproke. Por, me kalimin e kohës, kjo disi u la në hije. A duhet të përfundojë dialogu me njohje reciproke?

Mirosllav Lajçak: Qëndrimi i Bashkimit Evropian nuk ka ndryshuar. Dhe, po ashtu, Bashkimi Evropian thotë se u takon dy palëve të vendosin se cili do të jetë fundi. Ne nuk po imponojmë, nuk po diktojmë. Por, sigurisht, i kemi pritjet tona. Dhe, kur unë përmend marrëveshjen ligjërisht obliguese, kjo flet shumë, po ashtu. Por, nuk jemi aty dhe sigurisht se do të ishte gabim diplomatik imi të thosha se si e shoh fundin e procesit. Jam këtu t’u ndihmoj palëve të arrijnë marrëveshje ligjërisht obliguese për normalizimin e marrëdhënieve mes tyre.

“Sulmet personale nuk ndihmojnë”

Radio Evropa e Lirë: Z. Lajçak, Bashkimi Evropian dhe ju vetë jeni akuzuar nga udhëheqësit e Kosovës për qëndrim jo fer ndaj vendit. Si e komentoni këtë?

Mirosllav Lajçak: Unë jam mjaftueshëm gjatë në këtë punë për t’i ditur të gjitha këto lojëra. Pikë së pari, sulmet personale nuk janë mënyrë evropiane. Ne nuk e bëjmë këtë në Evropë. Duhet t’i shohësh çështjet.

E dyta, ajo që kërkohet nga Kosova, sipas Marrëveshjes së Ohrit, është diçka për të cilën Kosova tashmë është zotuar ta bëjë më 2013, dhe madje e ka ratifikuar në Parlament. Më tregoni, pra, se si një gjë e tillë është jo fer.

Nëse mendoni se mund të merrni gjithçka falas, atëherë sigurisht se kur ju kërkohet ta kryeni pjesën tuaj, mund t’ju duket e padrejtë. Por, në jetën reale, mes të rriturve, duhet të japësh që të marrësh. Të dyja palët. Kjo është e vetmja mënyrë se si mund të arrish marrëveshje. Dhe, sulmet personale nuk do të ndihmojnë, sepse ato, në fakt, diskreditojnë njerëzit që sulmojnë.

Radio Evropa e Lirë: A shihni ndonjë rrezik të destabilizimit në Ballkan, nëse dialogu vazhdon me ritmin aktual dhe të dyja palët vazhdojnë të bëjnë ata që ju i konsideroni hapa të njëanshëm?

Mirosllav Lajçak: Po. Sepse, ose do të kemi normalizim, që do të sillte stabilitet, do t’i hapte rrugën bashkëpunimit rajonal, i cili po ngec aktualisht, ose do të vazhdojmë me veprime të pakoordinuara, me veprime të ngutshme, të cilat prapë s’janë të koordinuara, dhe mund të bëhen armiqësore apo edhe të dhunshme. Dhe, mund të ngelemi të zënë për shumë vite me këtë përsëritje, do të thosha unë, të shpërthimeve [të situatave] destabilizuese.

Kjo, sigurisht, ia pamundëson rajonit të përparojë në rrugën evropiane. Prandaj, normalizimi i marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë nuk është vetëm çështje e tyre. Është çështje rajonale dhe evropiane, madje.

“Serbia nuk është tërhequr nga Marrëveshja e Ohrit”

Radio Evropa e Lirë: Presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani, ka thënë në një intervistë për Radion Evropa e Lirë se konsideron se Serbia tashmë është tërhequr nga Marrëveshja Bazë. Prandaj, nëse Kosovës i kërkohet prapë ta formojë Asociacionin e komunave me shumicë serbe, ajo duhet të ulet dhe të flasë me aleatët e saj për të kërkuar garanci të sigurisë. Sa realiste është kjo?

Mirosllav Lajçak: Serbia nuk është tërhequr nga Marrëveshja. Ajo vazhdon të jetë ligjërisht obliguese dhe e vlefshme në tërësinë e saj. Bashkimi Evropian e ka thënë këtë shumë herë. Dhe, po ashtu, të gjitha obligimet e Serbisë sipas Marrëveshjes tashmë janë inkorporuar në Kapitullin 35 të negociatave për anëtarësimin e Serbisë në BE. Pra, ato janë, po ashtu, ligjërisht obliguese ndërmjet Serbisë dhe Bashkimit Evropian.

Kësisoj, nuk ka nevojë për qasje alternative. Unë mendoj se presidenti [francez, Emmanuel] Macron e tha shumë qartë dje [në Beograd]. Rruga është e shtruar. Dhe, rruga është Marrëveshja e Ohrit. Ai tha se Serbia ka një vend në Evropë. Por, ai, po ashtu, kritikoi Kosovën për… Po i referohem pjesës që lidhet me dialogun. Ai e bëri shumë të qartë se e mbështet plotësisht Marrëveshjen e Ohrit. Franca ka luajtur një rol shumë të rëndësishëm dhe aktiv. Dhe, e dyta, nuk ka alternativë ndaj zbatimit të Marrëveshjes së Ohrit. Kjo ishte, mendoj unë, shumë e qartë nga ajo që tha ai. Dhe, pjesën tjetër po ua lë të tjerëve ta komentojnë.

“Nuk është bërë mjaftueshëm për gjykim të përgjegjësve për sulmin në Banjskë”

Radio Evropa e Lirë: I dërguari i ri amerikan për Ballkanin, Alexander “Sasha” Kasanof do të marrë pjesë në forumin Globsec. A do ta takoni? A e keni kontaktuar?

Mirosllav Lajçak: Natyrisht. E kemi kontaktuar nëpërmjet telefonit. Por, do të takohemi për herë të parë këtu personalisht në Pragë, në Globsec.

Radio Evropa e Lirë: Edhe disa liderë të Ballkanit Perëndimor pritet të vijnë këtu. A do të takoheni me ta? A keni diçka të planifikuar?

Mirosllav Lajçak: Unë gjithmonë takohem me ta. Për mua Globsec-u është konferenca e dytë prej tri të tillave që po organizohen në këtë kohë. Isha në Alpbach. Tani jam në Globsec. Do të jem në Bled javën tjetër. Në secilën prej këtyre konferencave kam shumë takime me liderë të Ballkanit, dhe këtë e kam bërë përgjatë viteve. Është gjithmonë mundësi e mirë për t’u takuar dhe të biseduar për çështjet aktuale.

Radio Evropa e Lirë: Do ta ndryshojmë pak temën. Kosova thotë vazhdimisht që presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, është prapa sulmit në Banjskë. Si e komentoni?

Mirosllav Lajçak: Agjencitë e sigurisë tashmë i kanë bërë deklaratat e tyre dhe unë vetëm mund të përsëris atë që kanë thënë. Natyrisht që ka qenë diçka shumë e tmerrshme dhe shumë e rrezikshme. Dhe, ka ndryshuar shumë gjëra në dinamikat rajonale. Pozicioni i Bashkimit Evropian është që gjithçka duhet të hetohet siç duhet dhe personat që janë përgjegjës duhet të mbajnë përgjegjësi.

Radio Evropa e Lirë: A ka bërë mjaftueshëm Serbia për t’i gjykuar ata që kanë qenë përgjegjës për sulmin në Banjskë, përfshirë Millan Radoiçiqin, i cili është i lirë dhe besohet se është në Serbi?

Mirosllav Lajçak: Qartazi nuk mund të thuhet se është bërë mjaftueshëm kur njerëzit që janë përgjegjës, duke nisur me Millan Radoiçiqin, që e ka pranuar përgjegjësinë, nuk është përballur ende me drejtësinë. Natyrisht se askush nuk mund të thotë se është bërë mjaftueshëm. E përsërisim që ai duhet të mbahet përgjegjës për atë që ka bërë.

“Po bëhet më e vështirë heqja e masave”

Radio Evropa e Lirë: Pse BE-ja nuk i ka larguar ende masat ndaj Kosovës?

Mirosllav Lajçak: Kjo është në dorë të vendeve anëtare. Vendet anëtare e kanë marrë vendimin për t’i vendosur masat dhe vendet anëtare tani janë duke diskutuar çfarë të bëjnë me masat. Kjo nuk është çështje e dialogut. Dinamika e vendeve anëtare është që duhet pasur konsensus të 27 vendeve anëtare.

Radio Evropa e Lirë: E kuptoj, por ne kemi dëgjuar prej disa diplomatëve që disa vende janë duke hezituar. A keni mundur të bisedoni me këto vende? Cilat janë dilemat e tyre? Pse nuk po i tërheqin masat?

Mirosllav Lajçak: Pozicionin tim e kam bërë shumë të qartë publikisht. Menjëherë pas Banjskës kam bërë thirrje publike për heqje të masave kundër Kosovës, si gjest i mbështetjes dhe solidaritetit në këtë periudhë të vështirë. Mendoj që e kemi humbur një mundësi të mirë për t’i hequr. Më vonë, siç po e shohim, po bëhet më e komplikuar dhe më e vështirë. Por, është në agjendë të Këshillit dhe vendet anëtare po vazhdojnë të diskutojnë për to.

“Me të dërguarin e ri nuk do të ketë proces të ri dialogu”

Radio Evropa e Lirë: A do të ketë të dërguar të ri të BE-së për dialogun pasi ta përfundoni mandatin? Kemi dëgjuar prej disa diplomatëve që kjo pozitë nuk do të ekzistojë më dhe që përfaqësuesja e Lartë për Punë të Jashtme do të merret me dialogun, që do të thotë Kaja Kallas në legjislaturën e ardhshme.

Mirosllav Lajçak: Do të takohem me të dërguarin e ri të BE-së në ditët në vijim dhe do të diskutojmë, natyrisht, për të gjitha në hollësi. E kemi një takim të caktuar. Por, nuk dua të parashikoj rezultatin, porse mund të jem i sigurt që do të ketë të dërguar të BE-së dhe ekipi do të vazhdojë, sepse është vërtetuar se është i rëndësishëm, sidomos për përfaqësuesin e Lartë, sepse përfaqësuesi i Lartë ka shumë punë para vetes. Ballkani dhe procesi i normalizimit kanë nevojë për dikë që është i fokusuar në të dhe e vëzhgon 24/7. Kjo është saktësisht ajo që bëjmë. Puna nuk është kryer ende dhe prandaj duhet të vazhdojë. Unë besoj që duhet të ketë të dërguar të BE-së që e asiston përfaqësuesin e Lartë, derisa të zbatohet Marrëveshja e Ohrit. Kjo është pozitë shumë e qartë.

“Momentum i ri i BE-së për zgjerim”

Radio Evropa e Lirë: Në fund, zgjerimi i BE-së ka ngecur më 2013, dhe Kroacia është e fundit që është anëtarësuar. A do të ndryshojnë dinamikat, apo a duhet të ndryshojnë nën udhëheqësinë e re të BE-së?

Mirosllav Lajçak: Dinamikat kanë ndryshuar tashmë. Fakti që procesi i zgjerimit është ndaluar, është për keqardhje, dhe është gabim i madh që ka kontribuuar në shumë zhvillime negative në rajon.

Bashkimi Evropian e ka kuptuar që ka qenë gabim dhe duhet të jemi më seriozë sa i përket zgjerimit. Paradoksalisht, ky zgjim ndodhi si pasojë e agresionit të [presidentit rus, Vladimir] Putinit kundër Ukrainës, dhe kur BE-ja vendosi të ftojë Ukrainën dhe Moldavinë që t’i bashkohen BE-së. Kjo është mundësi e madhe për Ballkanin. Dera që ka qenë e mbyllur për 10 vjet dhe tani është e hapur. Derën e ka hapur gjeopolitika, por ajo nuk do të garantojë anëtarësimin e Ballkanit Perëndimor.

Prandaj, i përket secilit shtet të Ballkanit Perëndimor që ta shfrytëzojë këtë mundësi, sa më gjatë që mundet, për ta mbajtur derën të hapur. Ekziston momentum i ri, mirëpo duhet kryer detyrat e shtëpisë, duhet bërë reforma. Është e rëndësishme, sepse në të kaluarën, mund të keni qenë të gatshëm, por dera ka qenë e mbyllur. Tani dera është e hapur. Kjo nënkupton se ata që janë gati dhe të përkushtuar, e kanë këtë mundësi historike.

Edward P. Joseph, ligjërues në Universitetin Johns Hopkins në SHBA, flet në një intervistë për Radion Evropa e Lirë për ndikimin që mund ta ketë rezultati i zgjedhjeve në Shtetet e Bashkuara në Ballkanin Perëndimor.

Joseph thotë se rikthimi i mundshëm i Donald Trumpit në presidencë, mund të çojë në ndryshime drastike në politikën e jashtme të SHBA-së. Në atë rast, ai nuk e përjashton mundësinë e një marrëveshjeje me Rusinë për Ukrainën, që, siç thotë, do të ndikonte drejtpërdrejt në Ballkan.

Për fitoren e mundshme të Kamala Harrisit nuk është i sigurt se çfarë do të sillte, por, sipas tij, do të ishte e rëndësishme që Harris ta adresonte “paradoksin ballkanik”.

“Pas pushtimit rus të Ukrainës në shkurt të vitit 2022, Perëndimi është më i fuqishëm dhe më i bashkuar dhe Rusia është më e dobët dhe më e izoluar, ndërsa situata në Ballkan është përkeqësuar. Ky është paradoksi ballkanik”, thotë Joseph.

Ai flet edhe për vizitën e shefit të CIA-s, William Burns, javën e kaluar në disa vende të Ballkanit.

Radio Evropa e Lirë: Fushata zgjedhore në SHBA po merr hov, ndërkohë që gara mes dy kandidatëve është tejet e ngushtë. Ka shumë pasiguri – sondazhet nxjerrin në epërsi herë Harrisin, herë Trumpin. Sa ndihet kjo pasiguri në rajonin e Ballkanit Perëndimor?

Edward P. Joseph: Fakti që gara është e ngushtë, nuk e ndikon Ballkanin, por e ndikon perspektiva e rikthimit të Donald Trumpit në presidencë. Cilido kandidat tjetër republikan të ishte – qoftë të kaluarit si Mitt Romney apo George Bush, apo të mëvonshmit si Marco Rubio apo Nikki Haley – ju nuk do të më pyesnit nëse kjo zgjedhje do ta ndikonte Ballkanin. Do të ishte me interes për Ballkanin, por nuk do të ndikonte në Ballkan.

Ajo që e prek rajonin, është perspektiva e rikthimit të Donald Trumpit dhe qasja thelbësisht tjetër ndaj politikës së jashtme dhe ndaj rolit të Amerikës në botë. Kjo, padyshim, do të ndikonte në Ballkan dhe në pjesën tjetër të botës. Sepse, [në atë rast] ekziston perspektiva e një aleance krejt tjetër – e një aleance me autokratë – që do të vinte në pikëpyetje vazhdimin e qasjes së njëjtë ndaj [presidentit rus, Vladimir] Putin dhe ndaj Ukrainës. Njëjtë do të ishte edhe me Ballkanin: do të vazhdohej apo do të lihej mënjanë përkushtimi ndaj disa parimeve në Ballkan.

Radio Evropa e Lirë: Konkretisht, si do ta ndikonte Ballkanin rikthimi i mundshëm i Trumpit?

Edward P. Joseph: Një ndër çështjet kryesore me efekt në Ballkan, është Ukraina, lufta në Ukrainë. Ai [Trump] mund të përpiqet të arrijë marrëveshje me Rusinë për Ukrainën dhe ta shtyjë Ukrainën drejt një zgjidhjeje territoriale. Nëse e bën këtë, duke treguar një lloj marrëdhënieje miqësore me Putinin, kjo ndikon menjëherë në Ballkan. Sepse, aleanca me autokratë si Putini nënkupton qasje më të butë ndaj [presidentit të Serbisë, Aleksandar] Vuçiq. Për mendimin tim, edhe administrata e Bidenit ka qenë tejet e butë ndaj tij.

Duhet theksuar se Harris, kur e ka pranuar nominimin e Partisë Demokratike në Çikago, ka thënë se nuk do të miqësohet me autokratë.

Radio Evropa e Lirë: Në politikën e jashtme, amerikanët kanë çështje të mëdha në agjendë – ju e përmendet luftën në Ukrainë, pastaj është lufta në Gazë. Në krejt këtë vorbull ngjarjesh, ata kanë kthyer vëmendjen edhe kah Ballkani – gjë të cilën mund të themi se e dëshmon edhe vizita e shefit të CIA-s, javën e kaluar…

Edward P. Joseph: Ajo që mund të nxjerrim nga kjo vizitë, është shqetësimi i vazhdueshëm i administratës Biden për Ballkanin. Duhet kujtuar se në fillim të kësaj administrate, ka pasur zyrtarë që e kanë thënë publikisht në seanca dëgjimore të Kongresit se nuk ka ndonjë arsye për t’u shqetësuar për konflikte në Ballkan. Tani, në gusht të vitit 2024, keni drejtorin e CIA-s, i cili është i përfshirë në negociatat jashtëzakonisht komplekse për armëpushimin [në Gazë], që shkon në së paku tri kryeqytete të Ballkanit.

Arsyeja që ka shkuar nuk ka të bëjë me mbajtjen e interesimit në rajon, por ka të bëjë me brengat dhe shqetësimet për të. Dhe kjo dallon nga ajo që kemi dëgjuar në fillim të administratës Biden.

Radio Evropa e Lirë: A po përpiqet SHBA-ja të përfundojë ndonjë gjë në Ballkan përpara zgjedhjeve?

Edward P. Joseph: Unë nuk e shoh kështu. Do të ishte mirë sikur të ishte dhe sikur të kishte ndonjë iniciativë, por unë nuk e shoh vizitën e Burnsit në këtë kontekst. Ajo ishte një vizitë për frenim, për t’i paralajmëruar aktorët si [presidenti i Republikës Sërpska, Millorad] Dodik dhe të tjerët që do të mund të merrnin hapa destabilizues. Dhe, Burns është një përçues shumë i mirë i mesazheve.

Dërgimi i tij ka qenë një veprim i mirë, por unë nuk e shoh atë si pjesë të ndonjë misioni të shpëtimit, apo të ndonjë zgjidhjeje.

Nëse ka nisma të fshehta, do të ishte mirë, por nuk i shoh ato si qëllim të vizitës së tij. Për mua, ajo ishte një paralajmërim i ashpër për ata që do t’i përkeqësonin gjërat, dhe jo për t’i përmirësuar gjërat ose për të mbyllur çështje të hapura.

Radio Evropa e Lirë: Për çfarë mendoni se mund të ketë diskutuar Burns në Kosovë?

Edward P. Joseph: Shikojeni fotografinë që është publikuar. Keni parë Burnsin të ulur pranë kryeministrit [të Kosovës, Albin] Kurti. Në të djathtë të Burnsit ka qenë ambasadori [i Shteteve të Bashkuara në Kosovë, Jeffrey] Hovenier, duke marrë shënime.

Unë mendoj se ajo që Burns i ka thënë Kurtit, është mesazhi që ka dhënë edhe ambasadori Hovenier për të mos ndërmarrë veprime të njëanshme dhe për të mos destabilizuar rajonin.

Si drejtor i CIA-s, Burns mund të ketë kërkuar edhe rritjen e ndërgjegjësimit për aktivitetet dhe interesimin e Rusisë në rajon.

Në anën tjetër, Kurti mund t’i ketë bërë presion Burnsit për pozicionin e SHBA-së ndaj Vuçiqit dhe për rastin e sulmit në Banjskë. Sepse, Burns është personi ideal për t’u pyetur në lidhje me Banjskën, çfarë ka ditur Vuçiq dhe cili ka qenë roli i tij. Ky mund të ketë qenë një moment ideal për ta ngritur këtë çështje. Nuk e di nëse Kurti e ka bërë këtë, por shefi i CIA-s është personi ideal.

Unë besoj që edhe në Beograd, Burns ka pasur një takim të hapur me Vuçiqin, ku me terma të qartë ia ka bërë të ditur se ne e dimë se çfarë ka ndodhur në Banjskë, e dimë se cili ka qenë roli juaj president Vuçiq dhe i dimë aktivitetet e figurave të tjera në Qeverinë tuaj. Pra, e dimë se çfarë ka bërë Qeveria juaj për të destabilizuar situatën dhe ne presim që t’i ndaloni ato veprime.

Unë shpresoj që Burns ta ketë thënë këtë në Beograd, por, sigurisht, ato janë takime konfidenciale dhe nuk e di.

Radio Evropa e Lirë: A mendoni se kjo vizitë do të ndryshojë ndonjë gjë në raportet Kosovë-Serbi?

Edward P. Joseph: Ndoshta jo në mënyrë drastike menjëherë, por ka potencial. Sepse, nëse Kurti dhe Vuçiq e kuptojnë qartazi se Shtetet e Bashkuara e dinë – dhe normalisht e dinë sepse Burns është shef i inteligjencës – se cilat veprime e destabilizojnë situatën dhe se SHBA-ja nuk do t’i tolerojë ato, atëherë një gjë e tillë mund t’i largojë disa tundime nga tryeza dhe ndoshta ta ripërqendrojë vëmendjen te bashkëpunimi. Mendoj kështu potencialisht, por nuk shoh diçka të menjëhershme apo dramatike.

Radio Evropa e Lirë: Në Bosnje, njëri entitet udhëhiqet nga njerëz që janë në listën e zezë të SHBA-së, por edhe në Qeverinë e Serbisë ka persona të tillë. A mund të arrihet diçka me këta njerëz?

Edward P. Joseph: Unë shpresoj. Kemi indikacione se vizita e Burnsit i ka pasur disa efekte, sepse Dodik ka deklaruar më pas se qëllim i Republikës Sërpska nuk ka qenë kurrë ndarja nga pjesa tjetër e Bosnje e Hercegovinës. Kjo më sugjeron të mendoj se mesazhi i Burnsit në Banja Llukë ka pasur ndikim.

Në Beograd, nuk jam i sigurt se është marrë mesazhi, sepse administrata Biden ka qasje konfliktuale ndaj Beogradit, ndryshe prej Banja Llukës. Zyrtarë të caktuar amerikanë e lavdërojnë vazhdimisht Qeverinë e Serbisë për atë që bën, për shembull, në Ukrainë.

Radio Evropa e Lirë: Folët më herët për ndikimin e fitores së mundshme të Trumpit në Ballkan. Dua t’ju pyes për fitoren e mundshme të Harrisit. Si do ta ndikonte ajo Ballkanin dhe problemin mes Kosovës dhe Serbisë konkretisht?

Edward P. Joseph: Nuk e di përgjigjen në këtë pyetje dhe nuk e di nëse do të jetë një vazhdimësi e qasjes së Bidenit, e cila në disa aspekte ka qenë vazhdimësi e qasjes së Trumpit. Trump ka shtyrë përpara mini-Schengenin, Biden ka shtyrë përpara Ballkanin e Hapur.

Situata në Ballkan është përkeqësuar dhe nëse Harris do t’i marrë parasysh vështirësitë që Biden ka hasur në Ballkan që nga fillimi i luftës në Ukrainë dhe do të provojë diçka ndryshe, nuk e di.

Radio Evropa e Lirë: Mendoni se SHBA-ja duhet të angazhohet më shumë në Ballkan?

Edward P. Joseph: Nëse më pyesni se çfarë do të duhej të bënte Harris… ajo duhet t’i shqyrtojë me kujdes vështirësitë që ka pasur administrata Biden dhe të përballet me – siç e kam quajtur unë në shkrimet e mia – paradoksin ballkanik. Ajo duhet të përballet me paradoksin ballkanik.

E, çka është paradoksi ballkanik? Pas pushtimit rus të Ukrainës në shkurt të vitit 2022, Perëndimi është më i fuqishëm dhe më i bashkuar dhe Rusia është më e dobët dhe më e izoluar, ndërsa situata në Ballkan është përkeqësuar. Ky është paradoksi ballkanik. Pse situata në Ballkan është përkeqësuar kur Perëndimi është më i fortë dhe më i bashkuar dhe Rusia është më e dobët dhe më e izoluar? Pse raportet mes Kosovës dhe Serbisë janë edhe më të përkeqësuara? Pse situata e brendshme në Serbi është përkeqësuar? Pse janë përkeqësuar raportet mes Serbisë dhe Malit të Zi? Pse janë përkeqësuar raportet mes Serbisë dhe Kroacisë?… Kamala Harris dhe këshilltarët e saj do të duhej të përballeshin me paradoksin ballkanik. Dhe, ndryshe nga zyrtarë të lartë të administratës Biden, ata duhet të ndalojnë së pretenduari se ai nuk ekziston.

Eksperti për Ballkanin në Grupin Ndërkombëtar të Krizave, Marko Prelec, beson se hapja e urës kryesore mbi Ibër në Mitrovicë pa mbështetjen e perëndimit, mund të nxisë tensione të reja në veriun e Kosovës. Në një bisedë Zërin e Amerikës, zoti Prelec thotë se kjo çështje vlen të trajtohet në dialog, të paktën si një gjest miqësor ndaj Bashkimit Evropian për mbështetjen që i ka dhënë Kosovës.

Eksperti për Ballkanin në Grupin Ndërkombëtar të Krizave, Marko Prelec, tha se hapja e urës kryesore mbi Ibër, si një akt simbolik, pa mbështetjen e perëndimit mund të nxisë tensione të reja në veriun e Kosovës.

Në një intervistë me Zërin e Amerikës, zoti Prelec tha se shmangia e tensioneve të reja në Kosovë, mund të ketë qenë një nga temat e diskutimeve të Drejtorit të Agjencisë Qendrore amerikane të Zbulimit (CIA), William Burns, gjatë takimeve me udhëheqësit e Kosovës. Ai beson se vizita e zotit Burns, i cili qëndroi në Kosovë pas vizitave në Bosnjë dhe Serbi, synonte “të çojë përpara disa interesa amerikane rreth qëndrueshmërisë së rajonit”.

Vizita përkoi me një kohë kur qeveria amerikane po kundërshton vendimet për veriun e Kosovës të qeverisë së kryeministrit Albin Kurti, përfshirë synimet për hapjen e urës që ndan dy komunat e qytetit – jugun më shumcië shqiptare dhe veriun me shumicë serbe.

Zoti Prelec tha se hapja e urës, më shumë se gjithçka tjetër, është një akt simbolik.

“Janë tri ura në qytet, dy prej të cilave janë të hapura për trafikun e makinave, ndërkaq ura kryesore, është dhe ka qenë, për sa kohë mbaj mend e hapur për këmbësorë dhe përdoret gjerësisht. Unë vet e kam kaluar shumë herë. Mund të shihni njerëz që shkojnë nga veriu në jug për blerje, nga jugu në veri për takime, kështu që kjo nuk është si shembja e murit të Berlinit, është një akt simbolik sepse është në qendër dhe sepse menjëherë pas ndërhyrjes së NATO-s në vitin 1999 kjo urë ishte epiqendra ku prania paraushtarake serbe në veri u përpoq të ndalojë shqiptarët e armatosur ta kalonin urën, pra ishin aty të ashtuquajturit rojet e urës”, tha ai.

Shtetet e Bashkuara, NATO-ja dhe Bashkimi Evropian kërkojnë zgjidhjen e kësaj çështjeje në kuadër të dialogut në Bruksel.

Zoti Prelec, thotë se kjo çështje ia vlen të trajtohet në dialog, të paktën si një gjest miqësor ndaj Bashkimit Evropian për mbështetjen që i ka dhënë Kosovës.

“Mendoj se ka një kohë që dialogu është në një lloj kome dhe kjo ka të bëjë me synimin e tij thelbësor, që t’i shtyjë palët drejt normalizimit në një mënyrë gjithëpërfshirëse. Qartazi që kjo nuk po ndodhë dhe nuk duket të ketë shumë perspektivë në ringjalljen e atij dialogu politik drejt normalizimit në të ardhmen e afërt, të paktën jo këtë vit. Por, ajo që dialogu mund të bëjë është të trajtojë çështje të nivelit më të ulët si çështja se çfarë të bëhet me urën kryesore në Mitrovicë”, thotë zoti Prelec.

Ai beson se hapja e urës pa bashkërendim ndërkombëtar mund të nxisë tensione të reja.

“Por nuk pres domosdoshmërisht të ketë ndonjë lloj dhune, mund të shohim demonstrata. Përshtypja ime, duke theksuar se kanë kaluar disa muaj prej që kam vizituar Kosovën dhe gjërat mund të kenë ndryshuar, por nga hera e fundit që kam qenë në veri përshtypja ime është se popullata atje është mjaft e frikësuar dhe se nuk ndihet sikur është në pozicion të kryej akte që tregojnë forcën siç është provuar në të kaluarën me vendosjen e barrikadave apo individ të caktuar që kryenin veprime, që disa do t’i cilësonin si paraushtarake, e të tjerë si terrorizëm kundër shtetit. Nuk duket të ketë gatishmëri tani për tani në veri të Kosovës për të bërë diçka të tillë”, tha ai.

Shtetet e Bashkuara kanë theksuar se mungesa e bashkërendimit të qeverisë së Kosovës rreth veprimeve në veri tashmë ka dëmtuar partneritetin ndërmjet dy qeverive. Bashkimi Evropian ka paralajmëruar mundësinë e shtimit të masave ndëshkuese për Kosovën. Zoti Prelec tha se pohimi i kritikëve se qeveria po “vë në rrezik aleancat”, mbase është një qëndrim tepër i fortë, por sipas tij, është shumë e qartë për një grup të gjerë të vëzhguesve se qeveria e Kosovës tashmë ka dëmtuar marrëdhëniet me aleatët e saj më të rëndësishëm në një shkallë domethënëse.

“Shtetet e Bashkuara ndoshta janë më të zëshme se të tjerët por edhe Bashkimi Evropian dhe vende të ndryshme anëtare si Franca, Gjermania, Italia kanë qenë mjaftë të qarta rreth dëmit që u është shkaktuar marrëdhënieve dhe faktit se janë më pak të gatshëm të ndërhyjnë në emër të Kosovës. Kështu që kjo tashmë ka ndodhur. Nuk shoh shumë mundësi për përshkallëzim të mëtejshëm sepse në veri të Kosovës mendoj që qeveria i ka arritur synimet e saj. Ka përmbushur këto synime në kuptim të ndërmarrjes së hapave të rëndësishëm për të larguar institucionet serbe dhe për vendosjen e autoritetit të saj dhe tërësisë tokësore. E ka paguar një çmim për këtë dhe tani kjo është e kryer”, tha zoti Prelec.

Në një intervistë me Zërin e Amerikës në fillim të kësaj jave, kryeministri i Kosovës Albin Kurti, duke folur lidhur me përplasjet me Perëndimin dhe kritikat e opozitës për mungesë bashkërendimi me aleatët për shumë çështje, tha se dallimet në qëndrime nuk kanë qenë asnjëherë në qëllime, vlera e parime, por vetëm në strategji, taktika dhe operacione.

Drejtori i Komunikimit në Partinë Demokratike Alfred Lela thotë se në Shqipëri nuk ka zgjedhje të lira dhe të ndershme dhe se opozita është viktimë prej vitesh e këtij fenomeni. Gjatë intervistës për Zërin e Amerikës, zoti Lela shton se nëse në çdo vend demokratik, një skandal do të dëmtonte një parti në pushtet, krejt e kundërta ndodh në Shqipëri. Ai sjell shembuj të disa garava elektorale mes tyre zgjedhjet e fundit në Himarë, që sipas tij ishin të manipuluara.

Zëri i Amerikës: Zoti Lela, po nis pyetjen e parë duke marrë shkas nga Kuvendi Kombëtar i Demokratëve që është në ditën e dytë të tij. U parapri, siç ju e dini, nga tërheqja e Presidentit Biden nga gara, duke i hapur rrugën kandidimit zyrtarisht të Nënpresidentes Harris. Pse në Shqipëri, zoti Lela është kaq shumë e vështirë që udhëheqësit t’i hapin rrugën dikujt tjetër. Mjaft të kujtojmë që nga fillimet e demokracisë ka shumë pak emra të cilët kanë drejtuar vendin. Përveç zotit Nano, që u tërhoq, pothuajse të gjithë vazhdojnë të jenë në jetën politike, përfshirë edhe zotin Berisha, i cili mori drejtimin e Partisë Demokratike.

Alfred Lela: Unë mendoj që rrethanat dhe kultura janë krejt të ndryshme dhe meqë përmendët zotin Berisha është fakt që zoti Berisha është tërhequr një herë. Pra, është politikani që pas humbjes së zgjedhjeve në vitin 2013, u tërhoq, dha dorëheqjen, ia la vendin e kryetarit të Partisë Demokratike nëpërmjet zgjedhjeve, e dimë tashmë historinë, zotit Lulzim Basha. Pra zoti Berisha e ka bërë aktin e tërheqjes.

Nëse futemi tek detajet dhe kontekstet e tjera, pastaj do na duhet më shumë kohë për të folur për kulturën politike e me radhë. Por fakti është që Sali Berisha u tërhoq në vitin 2013. Nëse do të diskutojmë se pse u rikthye, edhe ajo kërkon kohën e vet.

Zëri i Amerikës: Por nëse mund ta sillni në sintezë se përse u rikthye…

Alfred Lela: Ishte jashtë vullnetit të zotit Berisha. U kthye, u rikthye për të, do të duket e tepërt po ta them, por gjithsesi për mua ky është një fakt. U rikthye për të shpëtuar opozitën e cila, sipas kronikave që edhe ju keni transmetuar, ishte drejt shpartallimit, e gjendur në një rrethim si të jashtëm ashtu edhe të brendshëm. Kur them të jashtëm kam parasysh ish agjentin e FBI-së, Charles McGonigal, i cili në dosjen e Departamentit të Drejtësisë, të transmetuar edhe prej jush, figuronte si i paguar nga qeveria shqiptare për të dëmtuar Partinë Demokratike në opozitë.
Sa i takon faktorit të brendshëm, mbipushteti i 11 viteve të fundit të Edi Ramës, i cili ka kapur të gjitha levat. I ndodhur para këtij rreziku, përfshirë këtu edhe një non grata, të cilën vet zoti Berisha e cilëson si të padrejtë – i këtij mendimi jam edhe unë, sepse faktet, dokumentet që janë kërkuar, mbi të cilat u shpall non grata zoti Berisha, nuk janë sjellë ende.

Pra ishte një precedent i paprecedentë, pra një kthim do të thoja unë, i pavullnetshëm. Vullnetar ishte ikja e zotit Berisha, e ka bërë gjestin e ikjes, dorëheqjes; i pavullnetshëm ishte rikthimi. Shkonte, mendoj unë, përtej zotit Berisha dhe kishte të bënte dhe ka të bëjë ende me fatet e opozitës.

Zëri i Amerikës: Zoti Lela, vendimi i Apelit, që i njohu drejtimin Partisë Demokratike, zoti Berisha u pa si një fund i një krize brenda kësaj force politike. Megjithatë testi i parë elektoral, që ishte Himara, rezultoi në një tjetër dështim përballë socialistëve. Kur ka mbetur më pak se një vit nga zgjedhjet e radhës, opozita duket e dobët dhe jo një alternativë bindëse për të marrë pushtetin. A ka kohë opozita për ta përmbysur këtë situatë në favor të saj?

Alfred Lela: Nuk e di, a do ta quaja dështim të opozitës. Do të doja të flisja me veten, duke iu drejtuar publikut tuaj, ata që na ndjekin, si ka mundësi që një qeveri, që ka shumicën në Shqipëri aktualisht, që është ajo e Edi Ramës, fiton, e thellon rezultatin pas skandaleve. Ka ndodhur kjo me Dibrën, ka ndodhur kjo me Rrogozhinën, ndodhi edhe me Himarën. Pra unë mendoj që pyetja ekzistenciale mendoj unë për fatet e vendit, jo më për Partinë Demokratike, apo Partinë Socialiste, është pse ndodh kjo? Pra si i përgjigjemi kësaj anomalie dhe a është Partia Demokratike viktimë e kësaj anomalie apo është përpunuese e saj? Unë mendoj që është viktimë e kësaj anomalie, e tillë është edhe shoqëria, sepse pyetja mbetet. Nuk ndodh askund në botë, edhe në vendet e botës së tretë, në Amerikë sigurisht jo e jo, që një kryebashkiak, një kryetar qeverie, një president të bëj skandal dhe të dalë më i fortë në raundin tjetër të zgjedhjeve. Ne përballë kësaj anomalie jemi. Sigurisht, opozita ka punët e veta për të bërë. Por pa rregulluar këtë anomali, pa u përballur me të, rregullimi vjen duke e pranuar, duke thënë që ekziston kjo anomali. Çfarë duhet të bëjmë? E ka fajin opozita?! Sepse, Shqipëria është edhe në këtë anomalinë tjetër…..

Zëri i Amerikës: Ju po thoni që janë manipuluar zgjedhjet?

Alfred Lela: Sigurisht që po. Do ta përsëris tani një slogan të vjetër të Partisë Demokratike: “Pa zgjedhje të lira nuk ka zgjidhje”. Dhe prandaj nuk ndodh asnjë zgjidhje. Prandaj, Rrogozhinën e humbet qeveria në raundin e parë dhe e fiton me rezultat dërrmues në raundin e dytë. Dibrën, pas skandalit seksual të ish kryetarit socialist të bashkisë….ndodh skandali dhe në raundin e tjetër fiton përsëri Partia Socialiste. E njëjta gjë ndodhi me Himarën. Kemi histori të tilla pa fund. Mendoj, se kjo është ajo me të cilën ne duhet të përballemi dhe duke filluar nga kjo të kërkojmë zgjidhjet.

Zëri i Amerikës: A nuk janë këto çështje, të cilat duhen ngritur në gjykata, duhen provuar gjithsesi? Ju mund të pretendoni që janë manipuluar zgjedhjet, por fakti është që ju vazhdoni të mbeteni në opozitë?

Alfred Lela: Po fakti është edhe që të gjitha kanë shkuar në gjykata. Tani futemi edhe në diskutimin e gjykatave, rolin e tyre dhe çuditërisht pandjeshmërinë e gjykatave mbi rënien e sistemit dhe atë që në Amerikë është shumë e shtrenjtë, po që duhet të ishte edhe në Shqipëri, pra në çdo vend demokratik: a ka ndarje të pushteteve? A është gjyqësori i ndarë nga ekzekutivi? A është Parlamenti i ndarë nga ekzekutivi? Apo të gjitha këto, në një mënyrë apo tjetër, janë nën kontrollin dhe trysninë e Kryeministrit të vendit.

Zëri i Amerikës: Zoti Lela, një vit më parë mbështetët tezën e mosbindjes civile, e cila u duk se ishte lënë në harresë. Tani po flisni për një qeveri teknike, por pa e shpjeguar se si do të shkohet deri aty. Cila është strategjia e opozitës?

Alfred Lela: Unë nuk i shoh si të ndara mosbindjen civile dhe qeverinë teknike. Pra, janë dy shina, që të çojnë në një drejtim. Mosbindja civile, sepse jetojmë në atë vend që është atdheu ynë, quhet Shqipëri dhe skandalet anulojnë njëri-tjetrin. Pra, janë kaq të shpejtë, kaq shpesh sa anulojnë njëri-tjetrin sa harrohen. Krimi, korrupsioni, onkologjiku rasti më i fundit. Pra, të gjitha këto trysni dhe babëzi në korrupsionin e qeverisë kërkojnë një mosbindje civile. Sigurisht, hyjmë sërish në një diskutim, që do të ishte i gjatë, që pse shoqëria nuk reagon, pse shoqëria ia drejton gjithmonë gishtin opozitës. Ky është një diskutim i gjatë dhe nuk dua t’i hy. Pastaj vijmë tek shina tjetër, që është qeveria teknike. Qeveria teknike, duhet pikërisht për të mos ia lënë këtij njeriu, që i fiton zgjedhjet skandal pas skandali. Humbet raundin e parë, sepse ka ndodhur një skandal, një padrejtësi dhe fiton në raundin e dytë sikur kërkesa e demokracisë, kushti i demokracisë të ishte “bëj një skandal që të rritesh”. Në çdo vend normal pas një skandali zvogëlohesh ose shkon në shtëpi, nuk shkon edhe më në majë.

Ambasadori i SHBA-së në Kosovë, Jeffrey Hovenier, tha në një intervistë për Radion Evropa e Lirë se ekziston një rrezik real i lidhur me hapjen e urës në Mitrovicë në këtë kohë, që mund të ndikojë në sigurinë e ushtarëve të NATO-s, përfshirë ata amerikanë.

“Ne besojmë se ky rrezik rrit kërcënimin, mundësinë e dhunës dhe problemet e tjera, si për komunitetin lokal, ashtu edhe për ushtarët e NATO-s, përfshirë ushtarët amerikanë që po punojnë për të siguruar paqen dhe sigurinë në Kosovë. Ne e marrim shumë seriozisht çdo veprim që mund të ndikojë në sigurinë dhe mbrojtjen e ushtarëve amerikanë që punojnë për të mbështetur Kosovën”, tha ambasadori amerikan.

“Shpresa jonë është që Qeveria do ta dëgjojë këtë dhe do t’i marrë parasysh këto shqetësime”, shtoi ai.

Qeveria e Kosovës ka thënë se synon të hapë për qarkullim të automjeteve urën mbi Ibër, që ndan Mitrovicën e Jugut me shumicë shqiptare dhe atë të Veriut me shumicë serbe. Me gjithë kundërshtimin e vendeve të QUINT-it dhe NATO-s, kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, ka thënë se ura duhet të hapet dhe se “nuk është kundër askujt”.

Paralajmërimi për hapjen e urës u bë pasi autoritetet e Kosovës më 5 gusht mbyllën zyrat e Postës së Serbisë në veri, veprim që është parë nga aleatët e Kosovës si “i pakoordinuar dhe i njëanshëm”.

Hovenier tha se SHBA-ja është sfiduar nga kryeministri dhe Qeveria e tij në disa aspekte.

“Duhet të them se cilësia e partneritetit tonë nuk është ajo që do të shpresonim të ishte në disa nga këto çështje që lidhen me mënyrën se si ai trajton veriun dhe si ai e menaxhon dialogun”.

Ai shtoi se veprimet e pakoordinuara të Qeverisë në veri e zvogëlojnë entuziazmin e SHBA-së për të mbështetur Kosovën në rrugën e saj euroatlantike.

“Ju lutemi, mos e ndërmerrni këtë veprim tani”

Radio Evropa e Lirë: Do t’ia filloj me zhvillimet e fundit. Përse nuk është kohë e përshtatshme për të hapur urën në Mitrovicë, për të cilën janë pajtuar edhe Kosova edhe Serbia në Bruksel?

Jeffrey Hovenier: Me të vërtetë më vjen mirë që e shtruat këtë pyetje sepse mendoj se kjo çështje është keqkuptuar. Shtetet e Bashkuara të Amerikës besojnë fuqishëm se nuk është koha për të rihapur urën për qarkullim të automjeteve. Më lejoni të sqaroj diçka.

Ne besojmë se ura përfundimisht do të duhet të hapet për qarkullim të automjeteve dhe kjo gjë, siç e thatë edhe ju, ishte pjesë e dialogut të lehtësuar nga BE-ja. Është arritur një marrëveshje, por ne i kemi kërkuar Qeverisë që të mos vazhdojë me këtë çështje, tash për tash, dhe këtë nuk e kanë bërë vetëm Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Kolegët e mi të QUINT-it kanë qenë me mua në një takim me kryeministrin (e Kosovës, Albin Kurti) për këtë çështje.

Arsyeja pse e kërkojmë këtë është se besojmë se ka rrezik të njëmendtë që lidhet me një veprim të tillë tani, si dhe besojmë se ky rrezik shton kërcënimin e mundshëm për dhunë dhe probleme të tjera, si për komunitetin lokal, ashtu edhe për ushtarët e NATO-s, përfshirë ushtarët amerikanë, të cilët po punojnë për të ofruar paqe dhe siguri në Kosovë. Dhe, ne i marrim shumë seriozisht veprimet që mund të ndikojnë në sigurinë e ushtarëve amerikanë që punojnë për të mbështetur Kosovën.

Pra, kërkesa jonë drejtuar Qeverisë – dhe e kemi bërë këtë bisedë qe disa muaj – është: ju lutemi, mos e ndërmerrni këtë veprim tani. Punoni me ne. Duam të ndihmojmë për të krijuar kushte ku diç e tillë mund të bëhet, por nuk besojmë se është koha tani.

Radio Evropa e Lirë: Por, kush mund të shkaktojë dhunë?

Jeffrey Hovenier: Nuk mund të flas se kush mund të shkaktojë dhunë. Vetëm e di se kemi vlerësim që mund të ketë dhunë dhe që është reale dhe pyetja se kush mund të jetë përgjegjës për të, që është pyetje shumë e arsyeshme, nuk e mohon faktin se mund të ketë dhunë dhe rrezik të njëmendtë për komunitetin lokal dhe për ushtarët e NATO-s.

Shtetet e Bashkuara të Amerikës nuk janë të interesuara që në këtë çast ushtarët amerikanë të përballen me rrezik shtesë për këtë çështje.

Radio Evropa e Lirë: Në reagimin tuaj ndaj mbylljes së Postës së Serbisë, ju thatë se veprimet e pakoordinuara të Kosovës rrezikojnë qytetarët e Kosovës dhe ushtarët e KFOR-it. Por, pikërisht në këtë rast, e dimë se KFOR-i ka një prezencë të përhershme në urë dhe KFOR-i gjithashtu mendon që kjo çështje duhet të diskutohet në dialogun në Bruksel. A mundet kjo çështje në një moment të vë KFOR-in në përballje me autoritetet e Kosovës?

Jeffrey Hovenier: Nuk mund të flas se si do të reagojë Kosova në një situatë të tillë. Mund të them se KFOR-i ka qenë mjaft i qartë se e merr seriozisht edhe këtë çështje.

KFOR-i ndan të njëjtin vlerësim të rrezikut që Shtetet e Bashkuara e kanë për këtë çështje dhe që ne ua kemi bërë të ditur autoriteteve të Kosovës, se hapja tani e urës për qarkullim të automjeteve do të rrisë rrezikun për ushtarët dhe kjo është arsyeja pse KFOR-i ka qenë gjithashtu shumë-shumë i qartë duke shprehur pikëpamjen se kjo duhet të bëhet vetëm në një mënyrë që e zbut atë rrezik. Por, ne nuk besojmë se planet aktuale e marrin parasysh atë rrezik.

“KFOR-i do të reagojë ndaj çfarëdo kërcënimi që do të rriste jostabilitetin në rajon”

Radio Evropa e Lirë: A mundet KFOR-i të refuzojë që të largohet nga ura?

Jeffrey Hovenier: Për këtë duhet të vendosë vetë KFOR-i. KFOR-i ka dhënë një varg deklaratash publike që është i gatshëm të përmbushë detyrat e tij, për të garantuar mjedis të qetë dhe të sigurt, si dhe për të mundësuar liri të lëvizjes në vend, por gjithashtu ka dalë me deklarata që qartësojnë se do të reagojë ndaj çfarëdo kërcënimi që do të rriste jostabilitetin në rajon.

Radio Evropa e Lirë: Pavarësisht këtij qëndrimi të QUINT-it, Shteteve të Bashkuara dhe NATO-s, kryeministri Kurti këmbëngul se ura duhet të hapet dhe se kjo nuk është kundër askujt. Këto ditë kemi parë edhe punime në urë, testime, bisedime me popullatën vendore, edhe pse shumë pak serbë kanë marrë pjesë në to. Pra, duket se kryeministri Kurti po vazhdon me planin e tij, atë që prezantoi në takim para disa ditëve.

Jeffrey Hovenier: Nuk mund të flas për qëllimet e Qeverisë. E di që kryeministri më ka thënë se dëshiron t’i bëjë gjërat në bashkërenditje me bashkësinë ndërkombëtare dhe këtë e ka thënë publikisht. Porosia e bashkësisë ndërkombëtare për kryeministrin është më se e qartë se tani, në këtë çast, ne nuk e mbështesim ndryshimin e statusit të urës. Dhe, arsyeja pse nuk e mbështesim është sepse besojmë se ekziston mundësia për rritje të tensioneve dhe të dhunës, e cila rrit rrezikun për ushtarët dhe për komunitetet lokale, përfshirë edhe për ushtarët amerikanë. Kështu ka shkuar biseda jonë.

Shpresa jonë, kërkesat tona kanë qenë të sinqerta dhe të matura, por të qarta: shpresojmë që Qeveria do t’i marrë parasysh kërkesat e Shteteve të Bashkuara për diçka që ne besojmë se ndikon drejtpërdrejt në sigurinë e ushtarëve tanë dhe ushtarëve të NATO-s që punojnë në Kosovë. Shpresojmë që Qeveria ta dëgjojë këtë kërkesë dhe t’i marrë parasysh këto shqetësime.

Radio Evropa e Lirë: E, nëse nuk i merr parasysh? Si do të reagojnë Shtetet e Bashkuara?

Jeffrey Hovenier: Nuk hyj në çështje hipotetike. Kosova thotë se është partnere dhe mike jona. Kosova na thotë se është vendi më proamerikan në botë, prandaj, do të shpresoja që vendi më proamerikan në botë t’i dëgjojë kërkesat specifike të Qeverisë amerikane për të mos vënë në rrezik ushtarët e NATO-s, përfshirë ata amerikanë.

Radio Evropa e Lirë: Por, menjëherë pas takimit me QUINT-in, kryeministri – kabineti – doli me një deklaratë ku thuhej se ura duhet të hapet dhe po ashtu i kemi parë gjithë ato punime në urë. Pra, ata po vazhdojnë me planin e tyre…

Jeffrey Hovenier: Mund të them vetëm se edhe ne kemi dalë me deklarata pas takimit ku i kemi shprehur pikëpamjet tona, se jemi të shqetësuar për këtë veprim në këtë moment. Sërish, në afat të gjatë, Shtetet e Bashkuara pajtohen, e mendoj që edhe partnerët tanë evropianë po ashtu pajtohen, që ura do të duhej të hapej për qarkullim të automjeteve. Kjo marrëveshje është arritur në dialog. Shtrohet pyetja: si dhe në çfarë rrethanash? E, ne nuk besojmë që janë kushtet e përshtatshme pikërisht tani.

Arsyeja përse nuk besojmë që janë kushtet e përshtatshme pikërisht në këtë çast është për shkak të vlerësimit tonë, të cilin e kemi ndarë vazhdimisht me autoritetet e Kosovës, se kjo gjë shton rrezikun dhe kërcënimin për popullatën lokale dhe për ushtarët e NATO-s, duke përfshirë edhe ushtarët amerikanë.

“Jemi sfiduar nga kryeministri dhe Qeveria e tij”

Radio Evropa e Lirë: Përse kjo urë është kaq e rëndësishme kur dihet që urat e tjera, që janë disa metra më larg, janë të hapura për këmbësorë dhe për qarkullim të automjeteve?

Jeffrey Hovenier: Mendoj se për këtë gjë duhet ta pyesni Qeverinë e Kosovës. Unë nuk kam përgjigje të mirë për të.

Radio Evropa e Lirë: A e konsideroni ende kryeministrin Kurti partner tuajin? A ju konsideron ai juve partner?

Jeffrey Hovenier: Nuk mund të flas se si na konsideron ai. Mund të them vetëm se nga këndvështrimi i Qeverisë së Shteteve të Bashkuara, jemi sfiduar nga kryeministri dhe Qeveria e tij në disa mënyra.

Në disa çështje kemi partneritet të mirë dhe të ngushtë. Kemi punuar së bashku në disa gjëra të rëndësishme për të përmirësuar ekonominë e Kosovës dhe jemi përpjekur për ta ndihmuar vendin që të krijojë një sistem ekonomik që iu ofron mirëqenie më të mirë. Kemi arritur përparim të njëmendtë me autoritetet e shtetit të Kosovës për t’i ndihmuar institucionet mjaft të reja të Qeverisë, që të jenë më efikase në punën e tyre dhe për të ofruar shërbime më të mira për qytetarët, veçanërisht në fushën e sundimit të ligjit.

Por, për këto çështje, më duhet të them se jemi sfiduar nga kryeministri dhe Qeveria e tij, dhe më duhet të them se cilësia e partneritetit tonë nuk është ajo që do të shpresonim të ishte për disa nga këto çështje që lidhen me mënyrën se si merret me çështjen e veriut dhe me atë të dialogut.

Këtë nuk e them vetëm unë. Para pak kohësh, këtu ishte një nënsekretare jona e Shtetit, e cila foli për nevojën dhe shpresën tonë për bashkërenditje dhe bashkëpunim më të mirë. Jim O’Brien, ndihmës-sekretari ynë për Evropën, ka folur publikisht për këtë.

Ne patëm një moment të jashtëzakonshëm dhe do të marr pak kohë që ta lexoj një pjesë të deklaratës, kur hiç më larg se javën e kaluar, pas aksioneve të pakoordinuara kundër zyrave të Postës në veri, zëdhënësi i Departamentit të Shtetit tha: “Jemi të shqetësuar nga vendimet e vazhdueshme të pakoordinuara të udhëheqësisë së Kosovës. Ne besojmë se ato i vënë në rrezik mundësitë që ne kemi ndihmuar që Kosova t’i krijojë. Nëse shikoni, që nga pavarësia e Kosovës, Shtetet e Bashkuara kanë mbështetur fuqimisht integrimin e saj të plotë në bashkësinë ndërkombëtare si një demokraci sovrane dhe shumetnike, por për ta realizuar këtë vizion, i cili është një vizion që ne e ndajmë, ne kemi bashkëpunuar me udhëheqësit e njëpasnjëshëm politikë të Kosovës për masat që fuqizojnë paqen dhe prosperitetin në vend, që e çojnë Kosovën përpara në rrugëtimin euroatlantik. E nxisim këtë Qeveri të Kosovës që të kthehet – – gjë që sugjeron se nuk jemi në atë pikë tani – në një angazhim të ngushtë dhe konstruktiv me Shtetet e Bashkuara, me BE-në, me NATO-n dhe me partnerët e tjerë ndërkombëtarë të Kosovës”.

“Shqetësohem se kah po shkon kjo…”

Radio Evropa e Lirë: Sa kohë do të prisni që Kosova të kthehet? Sa kohë, më lejoni të them, do të toleroni që të sfidoheni?

Jeffrey Hovenier: E dini, Kosova është shtet sovran dhe ne e pranojmë si të tillë. Kështu që nuk e di nëse është çështje e tolerancës. Mendoj se më shumë ka të bëjë me cilësinë e partneritetit tonë. Kemi mëdyshje se sa e përkushtuar është kjo Qeveri për partneritet me ne.

Kur flasim me një Qeveri për gjërat që mund të bëjë të cilat shtojnë rrezikun për ushtarët tanë dhe nuk jemi të bindur se po marrim një përgjigje efektive, kjo ndikon në pikëpamjen tonë se deri në çfarë mase kjo Qeveri po i merr parasysh shqetësimet tona, sa e përkushtuar është kjo Qeveri ndaj partneritetit që duam të kemi.

Radio Evropa e Lirë: A po shqyrtoni ndonjë pasojë?

Jeffrey Hovenier: Shikoni, shqetësohem se kah po shkon kjo. Dua të them, në afat të gjatë, Shtetet e Bashkuara duan të shohin, dhe populli i Kosovës dëshiron ta shohë Kosovën duke përparuar drejt strukturave evropiane dhe euroatlantike. Dëshirojmë ta shohim Kosovën në Këshillin e Evropës. Dëshirojmë ta shohim Kosovën në BE. Dëshirojmë ta shohim në NATO.

Rruga për ta arritur këtë është duke punuar së bashku me ne, me partnerët tanë evropianë, me prijësit e BE-së, me prijësit e NATO-s. Por, vetëm një shembull. Hiç më larg se javën e kaluar, me këtë aksion të pakoordinuar kundër Postës, e patë se si BE-ja, SHBA-ja, Gjermania, Franca, Britania e Madhe, Italia, të gjitha i ngritën shqetësimet e tyre. Shqetësohem se veprimet e tilla ulin oreksin dhe zbehin zotimin – jo zotimin – por, entuziazmin për ta mbështetur Kosovën në rrugëtimin e saj.

Kosova tashmë ka humbur një mundësi të rëndësishme për anëtarësim në Këshillin e Evropës, duke mos reaguar ndaj kërkesave të partnerëve tanë evropianë, të cilët mund t’i zgjedhin kushtet që ata prisnin që Kosova t’i përmbushë për t’u anëtarësuar në Këshillin e Evropës.

Jam shumë i shqetësuar se rruga e Kosovës drejt Bashkimit Evropian, kërkesa e saj, aplikimi aktual për statusin e anëtarësimit, zbatimi efektiv dhe i plotë i marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit, që është në dobi të Kosovës, brengosem shumë se do të ketë ndikim negativ. Javën e kaluar, kolegu im gjerman foli për mënyrën sesi vetë rruga e anëtarësimit mund të vihet apo të mbahet në sirtar ose të ngrihet.

BE-ja po flet për masa shtesë. Shpresoj shumë që të mos ketë masa shtesë, por kjo, në masë të madhe, varet nga Qeveria e Kosovës dhe shkalla në të cilën ajo do t’i ndalë këto lloj veprimesh për të cilat ne vazhdimisht kemi paralajmëruar, dhe do të fillojë të veprojë në partneritet me ne dhe me partnerët tanë evropianë ashtu siç e kemi kërkuar vazhdimisht të bëjë.

Pajtohemi që kjo është e vështirë. Pajtohemi se ka gjëra të vështira në agjendë, por gjithashtu mendojmë se kemi një sistem dhe një proces për të ndihmuar në avancimin e Kosovës që e kërkon një bashkëpunim të tillë.

Radio Evropa e Lirë: A po lobojnë Shtetet e Bashkuara për anëtarësimin e Kosovës në organizata të ndryshme apo kjo çështje është në pritje?

Jeffrey Hovenier: Nuk kam parë shumë entuziazëm në mbështetje të përpjekjeve të Qeverisë tani për anëtarësime të reja në organizatat ndërkombëtare. Kemi bërë përpjekje të vërteta për Këshillin e Evropës, por Kosova pastaj nuk tregoi vullnet për të ndërmarrë hapin që partnerët e saj evropianë dhe ne ia kërkuam, që të dërgonte draft-statutin për Asociacionin e komunave me shumicë serbe në Gjykatën Kushtetuese për shqyrtimin e kushtetutshmërisë së tij.

Radio Evropa e Lirë: Kjo nuk ka ndodhur ende.

Jeffrey Hovenier: Nuk ka ndodhur ende dhe fakti që nuk ka ndodhur, më duhet të them, e ka zbehur entuziazmin e Qeverisë amerikane për t’i vazhduar këto përpjekje, përderisa Kosova nuk do ta ndërmarrë madje as këtë, sipas këndvështrimit tonë, hap mjaft të vogël dhe të hershëm në këtë proces.

Radio Evropa e Lirë: Çka do të ndodhë nëse nuk e dërgon draft-statutin në Gjykatën Kushtetuese?

Jeffrey Hovenier: Dua të them, kjo është zgjedhje e Qeverisë së Kosovës, por kjo do të thotë se, mendoj se shumë nga këto procese ka gjasa të ngecin. Kjo është çështje e real-politikës.

Nëse doni të anëtarësoheni në NATO, nëse doni të anëtarësoheni në Bashkimin Evropian, nëse doni të anëtarësoheni në Këshillin e Evropës, duhet të keni mbështetjen e vendeve që tashmë janë anëtare dhe kemi sfidën e disa vendeve në ato institucione që nuk e njohin Kosovën siç e njohim ne si shtet sovran dhe të pavarur dhe e kanë bërë të qartë se një aspekt i mbështetjes së tyre do të varet nga përparimi në dialog dhe duke dashur të shohin Kosovën dhe Serbinë të ripozicionojnë marrëdhëniet e tyre.

Nga këndvështrimi ynë, Qeveria e Kosovës nuk është angazhuar në mënyrë konstruktive në dialog në disa mënyra të caktuara. Por mund të them të njëjtën gjë edhe për Serbinë. Kemi folur për domosdoshmërinë që të dyja vendet të punojmë shumë më shumë për t’i përmbushur të gjitha detyrimet e tyre.

Por, duke qenë se e nxjerr bukën në Kosovë, si dhe meqenëse personalisht unë dhe Qeveria ime institucionalisht, dëshirojmë shumë që ta shohim Kosovën duke përparuar në këtë rrugëtim dhe duke zënë vendin e saj në strukturat evropiane, shpresojmë ta shohim këtë Qeveri, në vend që të përpiqet të ndërmarrë veprime që na e vështirësojnë mundësinë për të avokuar në mënyrë efektive, duke na dhënë argumente të mira në favor të anëtarësimit të Kosovës. Kjo nuk ka ndodhur ende.

“Gjendja në veri është më ndryshe se sa ishte dy apo tre vjet më parë, por…”

Radio Evropa e Lirë: T’u kthehemi veprimeve të Qeverisë në veri. Gjatë dy vjetëve të fundit, bashkësia ndërkombëtare ka reaguar shumë herë për veprimet që i ka ndërmarrë Qeveria e Kosovës. Por, Qeveria po thotë se ka pasur sukses, ia ka dalë për të vendosur rregull dhe rend. A besoni se ka më shumë rregull dhe rend në veri se sa dy-tre vjet më parë?

Jeffrey Hovenier: Do të thosha se gjendja në veri është më ndryshe se sa ishte dy apo tre vjet më parë. Por, nëse dëshironi ta integroni një rajon, i integroni edhe rajonin edhe njerëzit, e ajo që kam parë kohëve të fundit është mungesë e integrimit të popullatës në veri dhe përpjekje absolute, të pakompletuara për t’i tërhequr, për t’i nxitur, për t’i përfshirë ata.

Le ta marrim vetëm shembullin e takimit për urën. Aty ishin shumë pak njerëz. Ata që ishin aty, e që ishin qytetarë të veriut, siç e kam kuptuar, shumica nuk ishin për hapjen e urës për qarkullim të automjeteve.

“Kurti planifikon të marrë pjesë në Konventën Kombëtare Demokratike me ftesë të Institutit Kombëtar Demokratik”

Radio Evropa e Lirë: Dhe, folën për çështjet e tjera me të cilat përballen e jo për urën.

Jeffrey Hovenier: Pikërisht dhe ata janë shumë të shqetësuar. Prandaj, shpresojmë që kjo Qeveri, e cila absolutisht shprehet me fjalë të duhura se është Qeveri për të gjithë qytetarët e Kosovës, të veprojë në përputhje me këtë dhe të gjejë mënyra për t’i treguar popullit se edhe ata duhet të integrohen në Kosovë, se ka përfitime të njëmendta nga integrimi dhe se kjo Qeveri është e përgjegjshme ndaj brengave të tyre.

Nuk kam takuar shumë përfaqësues të bashkësisë etnike serbe kohëve të fundit, të cilët besojnë se Qeveria Kurti po bën përpjekje të suksesshme për të treguar ndjeshmëri dhe shqetësim rreth çështjeve që janë në mendjen e bashkësisë etnike serbe në Kosovë.

Radio Evropa e Lirë: E përmendët se keni pasur sfida nga kjo Qeveri. Por, dje, pamë raportime në media që kryeministri Kurti mund të marrë pjesë në Konventën Kombëtare Demokratike në Çikago. A mund ta konfirmoni këtë?

Jeffrey Hovenier: Sa e di unë, kryeministri Kurti planifikon të marrë pjesë në Konventën Kombëtare Demokratike me ftesë të Institutit Kombëtar Demokratik (NDI – National Democratic Institute). Por, të jemi të qartë, kjo nuk është ftesë nga Qeveria amerikane.

Partia Demokratike është një parti politike në Shtetet e Bashkuara. NDI-ja është krah i Partisë Demokratike që punon në ndërtimin e partive dhe institucioneve demokratike jashtë vendit.

Pra, kryeministri është ftuar nga NDI-ja, besoj në cilësinë e tij si kryetar i një prej partive të Kosovës, ashtu siç NDI-ja i ka ftuar edhe kryetarët e partive tjera të Kosovës. Por, kjo nuk është ftesë nga Qeveria amerikane.

Radio Evropa e Lirë: Në fund, dëshiroj t’ju pyes pak për Banjskën. Po i afrohemi përvjetorit të parë të Banjskës. Organizatori kryesor, Milan Radoiçiq, është ende i lirë, supozohet në Serbi. Edhe sa kohë do të presin Shtetet e Bashkuara që Serbia të arrestojë Radoiçiqin dhe që ai të përballet me akuza?

Jeffrey Hovenier: Mendoj se Shtetet e Bashkuara kanë qenë mjaft të qarta lidhur me pritjet tona që të gjithë ata që kanë qenë të përfshirë në atë krim të tmerrshëm të japin llogari. Këtë e kemi thënë publikisht. Dhe, natyrisht, pjesë e diplomacisë sonë me Serbinë kanë qenë edhe pritjet tona që z.Radoiçiq dhe autorët e tjerë të kësaj vepre kriminale të mbajnë përgjegjësi. Kjo vazhdon të jetë pjesë e bisedës sonë dhe shpresojmë ta shohim të ndodhë së shpejti. Dëshiroj të vë në pah se sipas mendimit tim, Kosova mund të ndihmojë për këtë.

Sa e di unë dhe zyrtarët serbë kanë folur për këtë, ata kanë parashtruar kërkesë zyrtare përmes kanaleve zyrtare për ndihmë juridike reciproke, që t’ju sigurohen provat që iu duhen për ta ndjekur penalisht z. Radoiçiq, të cilat i kanë autoritetet kosovare. Sërish, në baza politike, do të shpresoja që Qeveria e Kosovës t’i përgjigjet kësaj kërkese, sepse dëshironi që të siguroni që të ketë ndjekje penale dhe që z. Radoiçiq, si dhe të tjerët që ishin të përfshirë, të japin përgjegjësi për veprën e tyre kriminale.

Radio Evropa e Lirë: A ka rezultate nga hetimet? Ish-ndihmësi i sekretarit të Shtetit, Escobar, e ka përmendur se ka mundësi që sulmi ka pasur lidhje financiare dhe organizative me shtetin e Serbisë.

Jeffrey Hovenier: Nuk kam gjë për të shtuar për këtë.

Radio Evropa e Lirë: A mendoni se mungesa e përgjegjësisë për Banjskën e ushqen këtë narrativ se Perëndimi po e qetëson Serbinë duke mbajtur qëndrim më të butë për shkak të interesave gjeopolitike, për ta pasur Serbinë në krah të saj, duke siguruar që Serbia të jetë në Bruksel e jo në Moskë.

Jeffrey Hovenier: E dini, mendoj se Shtetet e Bashkuara kanë qenë mjaft të qarta se presim që Kosova dhe Serbia t’i përmbushin disa standarde. Dhe, mendoj se kemi qenë – sërish, unë punoj në Kosovë për bukën e gojës – prandaj e tëra që mund të them është se besoj se Ambasada e SHBA-së në Beograd është mjaft e angazhuar në përpjekjet për të siguruar që Serbia t’i përmbushë gjërat që vetë ka thënë se do t’i kryejë. Dhe, kjo përfshin që z.Radoiçiq dhe autorët e tjerë të një krimi, të japin llogari për atë krim. Këtu, gjithashtu, përfshihet çështja që Serbia t’iu përmbahet dhe të përmbushë të gjitha detyrimet e saj që i ka marrë në dialog, ashtu siç po bëjmë ne këtu.

Profesori William C. Wohlforth, ekspert i politikës së jashtme të SHBA-së në Kolegjin e Dartmouth, ka folur për shërbimin gjeorgjian të Radios Evropa e Lirë për trashëgiminë e mundshme të politikës së jashtme të presidentit të SHBA-së, Joe Biden, dhe për ndryshimet që mund të pësojë kjo politikë e jashtme nëse Donald Trump zgjidhet president në nëntor.

Wohlforth, i njohur si themelues i realizmit neoklasik në politikën e jashtme, thotë se “pozicioni i SHBA-së në botë nuk është ai që ishte pesë apo dhjetë vjet më parë” dhe është e mundur që Trump beson në një “marrëveshje të madhe me Putinin”, megjithëse qëndrimet e ashpra të liderit rus mund ta pengojnë atë.

Më shumë se anëtarësimi në NATO, Wohlforth argumenton se ajo për të cilën Kievi me të vërtetë ka nevojë është një angazhim afatgjatë ushtarak nga Perëndimi.

Radio Evropa e Lirë: Si fillim, si e vlerësoni kohën në të cilën jetojmë nga një perspektivë e strategjisë së madhe?

William C. Wohlforth: Po, nëse mund të flas nga një perspektivë e ngushtë amerikane, ne jetojmë në një kohë ku ka më shumë potencial për ndryshim të rëndësishëm në qasjen fundamentale të Amerikës ndaj ndjekjes së interesave të saj, domethënë strategjisë së saj të madhe, se që kemi parë në shumë, shumë, shumë dekada, që nga formimi i hershëm i sistemit ndërkombëtar të udhëhequr nga SHBA-ja pas Luftës së Dytë Botërore, nën kujdesin e fuqisë dhe qëllimit amerikan në periudhën rreth vitit 1950.

SHBA-ja mund të jetë në prag të një ndryshimi të konsiderueshëm në mënyrën se si i qaset ndjekjes së interesave të saj, dhe nuk kam parë asgjë të ngjashme me këtë në jetën time. Dua të theksoj se po flas vetëm për çfarë mund të ndodhë potencialisht. Kemi shumë vështirësi në vlerësimin se çfarë është e mundshme të ndodhë duke marrë parasysh politikën e brendshme të SHBA-së. Por, shoh më shumë potencial real për një ndryshim se sa që kam parë që një kohë shumë të gjatë.

Radio Evropa e Lirë: Do t’i diskutojmë skenarët alternativë pas pak, por, para kësaj, doja t’ju pyesja për trashëgiminë e presidentit të SHBA-së, Joe Biden. A mund të flasim tani për trashëgiminë e tij, për fitoret dhe dështimet e tij, apo duhet të presim deri në përfundim të mandatit të tij?

William C. Wohlforth: Mendoj që në politikën e jashtme kemi disa pyetje që janë të pazgjidhura, zgjidhja e së cilave do ta përcaktojë vendin e tij historik. Por, mendoj se është e drejtë të fillojmë ta bëjmë një bilanc mbi sukseset dhe dështimet e politikës së jashtme të presidentit Biden dhe trashëgiminë e tij të përgjithshme. Ai krijoi një ekip shumë të aftë të sigurisë kombëtare dhe ndoqi një strategji mjaft koherente të përpjekjes për të mbajtur, për të ruajtur angazhimet ndaj aleancave dhe institucioneve që kjo administratë mendon se janë të nevojshme për sigurinë e SHBA-së, por gjithashtu për të filluar zvogëlimin e kujdesshëm të asaj që ata e shihnin si mbingarkesë për Shtetet e Bashkuara.

Dhe kjo u pa, natyrisht, në përfundimin e procesit të tërheqjes nga Afganistani. Dhe ata, vërtet, dëshironin të shihnin një zbutje, ose një ulje të angazhimit të SHBA-së në Lindjen e Mesme, por ata nuk arritën ta bënin këtë për arsye që janë jashtë kontrollit të tyre. Kur Hamasi e sulmoi Izraelin në tetor të vitit 2023, ajo ishte pikërisht aso ngjarje që administratat nuk mund ta kontrollojnë, dhe ata duhej të reagonin ndaj saj.

Sa i përket Evropës, kishte një rritje masive të angazhimit të Amerikës ndaj NATO-s, një përpjekje serioze për ta ndihmuar Ukrainën në mbrojtjen e saj nga sulmi i Rusisë dhe menaxhimin e atij procesi me kompetencë dhe teori.

Tani, mund të mos pajtoheni me teorinë e tyre. Mund të mendoni se ishin shumë të shqetësuar për përshkallëzimin. Mund të mendoni se ishin shumë të kujdesshëm në shpejtësinë, me të cilën mundësuan që Ukraina të përfitonte nga sistemet e armëve të ndryshme të SHBA-së. Mund ta bëjmë atë diskutim, por ata patën një qasje koherente ndaj Ukrainës – luftës së Rusisë kundër Ukrainës – dhe e zbatuan atë me një shkallë të lartë kompetence.

Dhe pastaj nëse shikoni Azinë, keni parë një forcim të mëtejshëm të aleancës së SHBA-së me Azinë dhe me partnerët aziatikë, veçanërisht me Korenë e Jugut dhe Japoninë. I keni parë ata ta menaxhojnë çështjen e ngushticës [midis Tajvanit dhe Kinës kontinentale] me një siguri të konsiderueshme. Dhe, i keni parë ata ta të jenë inxhinierë të një ndryshimi në qasjen tonë ndaj marrëdhënieve ekonomike me Kinën – që është ndërgjegjësimi se politika e Kinës është në thelb të përfitojë nga hapja e SHBA-së për ta përshpejtuar sfidën gjeopolitike ndaj Shteteve të Bashkuara.

Dhe kështu, keni parë një përpjekje mjaft të konsiderueshme për ta ruajtur angazhimin ekonomik të përgjithshëm me Kinën, ndërsa, në të njëjtën kohë, kufizimin e qasjes në gjërat që do ta përshpejtonin ritmin e përgatitjeve të tyre kundër Shteteve të Bashkuara. Nëse i bashkoni të gjitha këto gjëra, shihni një zbatim koherent, profesional të një korrektimi të lehtë të kursit në strategjinë e madhe themelore të SHBA-së.

Radio Evropa e Lirë: Po kalojmë te ky ndryshim i madh që e përmendët në fillim. Ne po i shohim në thelb dy Amerika të mundshme, apo jo? Dhe ato dy të ardhme të mundshme mund të jenë reciprokisht ekskluzive varësisht nga rezultati i zgjedhjeve presidenciale të SHBA-së në nëntor. Sa të ndryshme janë ato dy Amerika që mund t’i kemi?

William C. Wohlforth: Duhet ta vendos një pikëpyetje mbi këtë pyetje se a varet gjithçka nga zgjedhjet [më 5 nëntor]. Arsyeja është se Partia Republikane nuk është e unifikuar në politikën e jashtme. Në një farë mënyre, kjo fshihet tani nga fakti se partia është në një fushatë [zgjedhore] dhe po përpiqet ta paraqesë një qëndrim të unifikuar kundër Bidenit dhe tani [kandidates së supozuar të Partisë Demokratike] Kamala Harrisit.

Por, nën këtë [ka] rrjedha të ndryshme në politikën e jashtme të Partisë Republikane. Dhe është shumë e vështirë të parashikohet cila prej këtyre rrjedhave do të dalë dominuese nëse [kandidati i supozuar i Partisë Republikane] Donald Trump fiton në nëntor.

Ka tri rrjedha themelore. Ka një lloj politikë të jashtme republikane, të vazhdueshme dhe të fortë, në stilin e Reaganit, me të cilën jemi të njohur të gjithë.

Ekziston një, si mund ta quajmë, një version ekstrem ose i fortë i rishikimit, që është të zhvlerësohet në mënyrë dramatike siguria evropiane, të detyrohen evropianët të marrin më shumë përgjegjësi dhe të orientohen Shtetet e Bashkuara më shumë drejt Azisë dhe, në një masë më të vogël, Lindjes së Mesme.

E treta është një element shumë më i fortë i politikës “America First”, që sheh një zvogëlim të përgjithshëm të nevojës për angazhim amerikan në të gjithë botën. Është shumë më dramatike. Kjo ndiqet me më shumë proteksionizëm dhe tarifa të larta. Nëse qasja e tretë bëhet dominuese në një administratë të mundshme të Trumpit, atëherë do ta shihni atë ndryshimin dramatik në politikën e jashtme amerikane.

Radio Evropa e Lirë: A do të ishte e drejtë të thuhet se rrjedhat e dyta dhe të treta mund të bashkëjetojnë me njëra-tjetrën, por e para nuk mundet?

William C. Wohlforth: Po, mendoj se qasja e dytë, që është zhvlerësimi i Evropës, por jo zhvlerësimi i aspekteve të tjera, është gjithashtu shumë më nacionaliste dhe transaksionale në natyrë, pavarësisht një besnikërie ndaj institucioneve dhe parimeve. Mendoj se kjo është rrjedha që duket më e mundshme.

Radio Evropa e Lirë: Dhe duket se mund të lidhet mjaft lehtë edhe me qasjen e tretë, apo jo?

William C. Wohlforth: Mund të ndodhë. Përsëri, është një çështje se si Shtetet e Bashkuara do të përgjigjen ndaj aleancave të tyre në rajonin lindor. A do të vazhdojnë t’i kenë prioritet ato, apo do të marrin një qasje transaksionale si të Trumpit ndaj Japonisë, Koresë së Jugut, Australisë dhe aleatëve të tjerë rajonalë? Dhe, kjo është e vështirë për t’u vërejtur. Shumica e njerëzve [janë] duke e trajtuar emërimin e J.D. Vance [nga Trumpi] si kandidat për zëvendëspresident si një lëvizje drejt qasjes së dytë dhe të tretë [dhe] larg nga e para.

Radio Evropa e Lirë: Le të supozojmë se ky bashkim i rrjedhës së dytë dhe të tretë ndodh, ky ndryshim dramatik bëhet realitet. Çfarë nënkupton kjo për pozitën e SHBA-së në botë?

William C. Wohlforth: Mendoj se pozita e SHBA-së në botë është tashmë, padyshim, jo ajo që ishte pesë apo dhjetë vjet më parë. Pra, kemi një situatë të qartë në të cilën shumë aktorë në botë – dhe po mendoj për elitat, qeveritë, agjencitë e inteligjencës – kanë vlerësuar se pozita e fuqisë së Shteteve të Bashkuara është në rënie.

Radio Evropa e Lirë: A do të ishte e drejtë të thuhet se Amerika është tani në pikën e saj më të dobët që ka qenë në këtë shekull?

William C. Wohlforth: Mendoj se në këtë shekull, po, është më e dobët se që ka qenë që nga viti 2000. Do të thosha [është më e dobët] si objektivisht, ashtu edhe subjektivisht. Ajo që dua të them, megjithatë, është se besoj se shumë nga këta aktorë e ekzagjerojnë shkallën e rënies amerikane. Kjo përfshin, mendoj, [presidentin rus] Vladimir Putin dhe [presidentin kinez] Xi Jinping, por gjithashtu përfshin disa nga këta republikanë që e shohin pozicionin e Shteteve të Bashkuara si shumë më të stresuar se sa që mendoj se është, bazuar në përpjekjet e mia më të mira me kolegë, bashkautorë dhe studiues që përpiqen ta kuptojnë se ku qëndrojnë realisht Shtetet e Bashkuara.

Pra, po përpiqem t’ju them dy gjëra: Po, pozicioni i SHBA-së ka rënë. [Por], perceptimet e asaj rënieje janë më dramatike se realiteti i asaj rënieje.

Radio Evropa e Lirë: Le të diskutojmë gjithashtu edhe për këtë epokë të “mungesës” që po e predikon J.D. Vance. Çfarë përfshin dhe çfarë nënkupton kjo për pjesën tjetër të botës? Sidomos duke pasur parasysh esenë tuaj të fundit, ku keni argumentuar se SHBA-ja nuk duhet të zgjedhë midis Tajvanit dhe Ukrainës.

William C. Wohlforth: Kjo është e drejtë, nuk mendoj se duhet [ta bëjnë]. Sidoqoftë, kjo është në kuptimin e përgjithshëm që Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e saj kanë burimet për t’i mbështetur angazhimet për t’i dhënë Ukrainës shansin më të mirë që mundet për të dalë nga ky konflikt në pozicionin më të mirë të mundshëm si një shtet demokratik, i lulëzuar dhe i pasur, që integrohet në Evropë. Dhe, që Tajvani do të mbrohet mjaftueshëm, në mënyrë që Kina të detyrohet të përdorë mjete paqësore për ta zgjidhur çështjen e saj me Tajvanin. Ajo do ta vlerësojë mundësinë e përdorimit të forcës dhe do të vendosë që nuk ia vlen të luhet me këtë lojë.

Dhe, kështu, besoj se Shtetet e Bashkuara i kanë ato kapacitete. Megjithatë, duhet të pranohet se, në disa zona, kjo luftë dhe kjo krizë globale në të cilën jemi tani, kanë zbuluar dobësi në bazën industriale të SHBA-së dhe aleatëve të saj.

Fakti është se ne, në 25-30 vjetët e fundit, jemi përgatitur dhe menduar për një lloj lufte shumë të ndryshme nga një luftë e gjatë midis ushtrive moderne të mëdha. Shkalla në të cilën lufta e Rusisë kundër Ukrainës po shkatërron pajisjet ushtarake, është mjaft e jashtëzakonshme dhe njerëzit nuk e kishin menduar këtë.

Pra, J.D. Vance ka të drejtë, në kuptimin e ngushtë, që ne përballemi me një mungesë burimesh në disa municione që janë të nevojshme për Ukrainën.

Megjithatë, disa ekspertë do t’ju thonë se shumica prej tyre – përveç në disa raste – nuk janë të njëjta me ato që nevojiten në Azinë Lindore dhe ato që nevojiten në Tajvan. Dhe gjëja tjetër që duhet pasur parasysh është se me kalimin e kohës… Duhet të them që ne tashmë po shohim se baza industriale e mbrojtjes po përgjigjet ndaj kësaj kërkese të re dhe ju po e shihni një rritje të prodhimit në objektet industriale të mbrojtjes në Evropë dhe SHBA, në mënyrë që mendoj se kjo mungesë, për të cilën ai po flet mund të kapërcehet me një farë vonese.

Radio Evropa e Lirë: Nëse kthimi drejt Kinës është vërtet i pashmangshëm, sa e mençur është ta lëmë [problemin e] Rusisë të pazgjidhur dhe një kërcënim të paktën për Evropën Lindore?

William C. Wohlforth: Mendoj se është e pamend. Edhe pse analistët më të mirë ushtarakë vlerësojnë se – le të themi që e përfunduam luftën sot – ushtrisë ruse do t’i duhen shtatë deri në dhjetë vjet për t’u rimëkëmbur pas gjithë dëmeve që ka marrë. Kjo nuk do të thotë domosdo se Rusia tani pajtohet me një rend evropian të sigurisë që ne kemi krijuar.

Provat e forta tregojnë se elita politike ruse mbetet thellësisht e pakënaqur me arkitekturën ekzistuese të sigurisë evropiane. Dhe, kjo është arkitektura që ne mbështesim; prandaj Rusia do të kërkojë mënyra të ndryshme në përpjekje për ta minuar atë rend deri sa ta arrijë një lloj tjetër rendi evropian të sigurisë, gjë që nuk do të ishte e mirë për Shtetet e Bashkuara. Prandaj, mendoj se të largohemi shpejt nga Evropa, t’ua lëmë evropianëve gjithë barrën e përpjekjes për ta ndihmuar Ukrainën të mbrohet, do të ishte një gabim për interesat amerikane.

Radio Evropa e Lirë: Ata që i përmbahen asaj narrative që sapo kritikuat… Cili është vizioni i tyre për qasjen ndaj Rusisë? A do të ishte deklarata shumë e përfolur nga ish-presidenti Trump për përfundimin e luftës në Ukrainë brenda 24 orësh një shembull i asaj lloj politike shtetërore?

William C. Wohlforth: Përsëri, ka zëra të tjerë të politikës së jashtme të lidhur me fushatën e Trumpit që flasin për një kthesë shumë më të kujdesshme dhe të përgjegjshme ose një kthim të ripërtërirë drejt Azisë, duke u larguar nga Evropa. Megjithatë, J.D. Vance thotë se nuk i intereson se çfarë ndodh me Ukrainën dhe thotë se nuk beson se ka ndonjë domethënie për interesat amerikane. Nuk pajtohem me këtë. Trump, në thelb, argumenton se do ta zgjidhim luftën brenda 24 orëve dhe do të bëjmë një marrëveshje me Putinin. Mendoj se të dyja këto gjëra janë mjaft të pabaza. Nuk jam i sigurt se ato janë të prira të çojnë në një rezultat të mirë për Shtetet e Bashkuara, duke mos lënë mënjanë, natyrisht, se nuk do të jetë një rezultat i mirë për Ukrainën.

Teoria e tyre është se Evropa do të ngrihet shpejt për të kundërshtuar Rusinë… Siç thotë Vance, nëse kujdesen kaq shumë për Ukrainën, pse nuk mund t’i transferojnë thjesht disa para nga programet e tyre të mirëqenies në ushtritë e tyre dhe të merren me të?

Rusia, sipas tyre, është një problem plotësisht i menaxhueshëm për Evropën, pa Shtetet e Bashkuara. Dhe ajo që ata do të thonë është se mënyra e vetme që Evropa do ta bëjë këtë ndonjëherë, është nëse ne fillojmë seriozisht të tërhiqemi.

Radio Evropa e Lirë: Dhe, ju nuk besoni se [Evropa] mundet?

William C. Wohlforth: Nuk besoj. Mendoj se duhet të jetë një proces shumë më gradual dhe ka shumë lloje aftësish që Evropa nuk i ka. Ka aftësi inteligjence; ka aftësi kyçe të mbrojtjes ajrore; ka aftësi kyçe të komandës, kontrollit dhe komunikimeve, transportit, logjistikës, që marrin një kohë shumë të gjatë dhe shumë investime për t’u tejkaluar.

Më duket se SHBA-ja mund të luajë një rol në ndihmën e Evropës për t’u bërë më e pavarur strategjikisht. E di që kjo tingëllon si një kontradiktë në terma. SHBA-ja duhet të luajë një rol disi dashamirës, paternalist në ndihmën për ta nxitur një autonomi strategjike.

Por, nëse nuk e bën këtë, nëse tërhiqet shpejt, mendoj se do të shihni kundërthënie ndërmjet shteteve evropiane. Do të shihni probleme koordinimi. Ta pranojmë, në çështjet e sigurisë, Evropa mbetet e ndarë në vende sovrane. Bashkëpunimi i vendeve sovrane në gjëra si armët bërthamore, prokurimet e mbrojtjes, është vërtet-vërtet i vështirë pa një shtet udhëheqës.

Nëse amerikanët janë jashtë kësaj, cili është shteti udhëheqës? Do të jetë Gjermania? Do të jetë Franca? Do të jenë të dyja? Si përshtatet Mbretëria e Bashkuar tani që është jashtë BE-së? Është shumë e vështirë. Prandaj mendoj se SHBA-ja duhet të jetë jashtëzakonisht e angazhuar ndaj Evropës për ta ndihmuar Evropën të fitojë aftësi më të mëdha strategjike për përballjen me Rusinë në afat të gjatë.

Radio Evropa e Lirë: A do të përfshinte kjo një start të ri me Rusinë? Dhe nëse po, pse do të funksiononte kjo kur të gjitha të mëparshmet kanë dështuar?

William C. Wohlforth: Nuk e shoh [si mundësi]. Dua të them që mendoj se është e mundur që vetë Trump ose ndoshta njerëzit në orbitën e politikës së jashtme të Trumpit mendojnë se një marrëveshje e madhe me Putinin është e mundur. Ndoshta këtë kanë në mendje me këtë nocion se disi do të largohen nga Ukraina dhe do të krijojnë një lloj modus vivendi (stil jete) dhe afrimi me Putinin. Shoh shumë pak gjasa që kjo të jetë e suksesshme. Shumë pak gjasa.

Mendoj se një nga gjërat që do të parashikoja këtu është se kemi dëgjuar nga Moska kohët e fundit se cilat janë kushtet e tyre për të diskutuar rreth një armëpushimi, për të mos përmendur një marrëveshje paqeje. Dhe për të folur për një armëpushim, Rusia kërkon që Ukraina ta pranojë si legjitime aneksimin nga Rusia të katër rajoneve në lindje të Ukrainës. Mendoj se kur të bëhet e qartë se ky është pozicioni i tyre minimal për t’i filluar bisedimet, e kam të vështirë ta imagjinoj edhe se Trump do t’i pranonte ato kushte për bisedën.

Radio Evropa e Lirë: Kjo na çon te pyetja e radhës: Nëse kjo është e papranueshme, çfarë është e pranueshme? Cila është një rrugëdalje e pranueshme për Putinin që Perëndimi dhe SHBA-ja mund t’ia ofrojnë?

William C. Wohlforth: Do të doja ta dija. Vërtet do të doja ta dija. Shumica e njerëzve që e analizojnë këtë luftë nuk vlerësojnë që këto kushte janë të pranishme tani, kushtet për ndonjë lloj zgjidhjeje. Ndërsa lexoj deklaratat më të fundit të Kremlinit për bisedimet dhe kushtet e tyre, më tingëllojnë sikur po thonë këtë: Ne mendojmë se do të forcohemi në të ardhmen. Dhe kështu, nëse mendoni se këto kushte janë të papranueshme, ato në të ardhmen do të jenë edhe më të këqija. Pra, më mirë pranoni këto.

Ndërsa, ne në Perëndim ende mendojmë se me armë të mjaftueshme për Ukrainën dhe mbështetje të mjaftueshme, Ukraina mund të jetë në një pozicion për të siguruar kushte shumë më të mira, [dhe] se Rusia në fakt është nën stres të konsiderueshëm. Pra, nuk jam i sigurt se cila prej tyre është e vërtetë.

Radio Evropa e Lirë: Nga qëllimet e luftës le të kalojmë te vijat e kuqe dhe menaxhimi i përshkallëzimit. Cilat duhet të jenë vijat e kuqe të SHBA-së kur bëhet fjalë për këtë luftë? Dhe çfarë ndodh nëse Rusia nuk i respekton ato?

William C. Wohlforth: Epo, për Shtetet e Bashkuara, vija e kuqe e qartë është një sulm ndaj një vendi të NATO-s. Shtetet e Bashkuara janë angazhuar vazhdimisht ta theksojnë se kjo do të ishte një luftë aktive. Pra, kjo është bërë e qartë nga niveli më i lartë i administratës së Bidenit.

Radio Evropa e Lirë: Ato vija të kuqe janë, si të themi, të kuqe të ndritshme. Le të kalojmë tek ato më të mjegullta, si, për shembull, goditja e objektivave ruse brenda Rusisë.

William C. Wohlforth: Po, ajo për të cilën SHBA-ja – si e kuptoj unë mendimin amerikan për këtë temë – është e shqetësuar është një proces i përshkallëzimit që del jashtë kontrollit. Në rregull, le të themi që Ukraina fillon të godasë objektiva më gjerë në të gjithë Rusinë duke përdorur armë amerikane.

Pastaj rusët përgjigjen në një mënyrë, siç po bëjnë në thelb, me fushatën e sabotazhit që kemi vëzhguar në Evropë. Ata do të fillojnë të përshkallëzojnë në një mënyrë tjetër të ndërlikuar… Dhe pastaj papritur ne ndihemi të detyruar të përgjigjemi.

Radio Evropa e Lirë: Pra, një përshkallëzim i madh?

William C. Wohlforth: Po. Pra, SHBA-ja po përpiqet ta ndihmojë Ukrainën sa më shumë të jetë e mundur duke e shmangur çdo rrugë që do ta rriste mundësinë e një lufte me Rusinë ose me një përballje të drejtpërdrejtë me Rusinë. Kemi shumë mosmarrëveshje midis ekspertëve nëse kjo është e arsyeshme. Shumë njerëz vërtet të zgjuar thonë, [është] çmenduri, jeni shumë të shqetësuar për përshkallëzimin. Dhe, nëse më pyesni mua për përgjigjen time, në fakt jam shumë më pro qasjes së ngadaltë të administratës Biden, ku ajo ngadalë përmirësoi atë që Ukraina mund ta bëjë dhe u shqetësua për përshkallëzimin që përmendët. Por, unë plotësisht e respektoj pikëpamjen që thotë se kjo është çmenduri, se kjo është shumë konservatore.

Po përballeni me një fuqi shumë të madhe bërthamore dhe administrata e Bidenit e ka bërë plotësisht të qartë që interesi amerikan nuk përfshin një luftë të drejtpërdrejtë me Rusinë për Ukrainën. Pra, nëse keni parasysh ato premisa, unë e shoh mënyrën se si administrata e Bidenit ka menaxhuar përshkallëzimin si të kuptueshme, të arsyeshme dhe të mbrojtshme.

Radio Evropa e Lirë: Dua t’ju pyes për samitin e fundit të NATO-s në Uashington. Ju ishit një nga nënshkruesit e një letre të botuar në The Guardian që argumentonte se do të ishte e paarsyeshme që NATO-ja ta ftonte Ukrainën të bashkohej me aleancën ushtarake, por nuk ofroi një zgjidhje alternative që mund ta mbronte Ukrainën nga agresioni rus. A mund ta ofroni atë alternativë? Çfarë do të ofronit në këmbim nëse Ukraina do t’i braktiste shpresat e saj për t’u bashkuar me NATO-n?

William C. Wohlforth: Perspektiva ime dhe ajo letër mund të kenë pikëpamje të ndryshme. Nuk mund të flas për të gjithë, dua të them, ne pajtohemi për atë që thotë teksti. Nuk mund të premtohet anëtarësimi në NATO tani për shkak të asaj që sapo thashë, dhe ju ftoj ta gjeni ndonjë provë që tregon të kundërtën. Sapo thashë, pozicioni zyrtar amerikan, që ka të ngjarë të mos ndryshojë, është se nuk ka gatishmëri ta luftojë Rusinë për Ukrainën. Kjo është ajo që do të thotë anëtarësimi në NATO.

Pra, të flasësh për anëtarësimin e Ukrainës në NATO është një devijim nga politika e vërtetë. Dhe, politika e vërtetë që mund të ndihmojë për t’iu përgjigjur pyetjes suaj është ajo që sugjeroi [sekretari i përgjithshëm në largim i NATO-s] Jens Stoltenberg, që është ajo që duhej të dorëzonim në Uashington: Një angazhim afatgjatë, i besueshëm për ta vazhduar ndihmën për Ukrainën në mënyrë që Putini ta dijë: Perëndimi është i përfshirë për një kohë të gjatë.

Fatkeqësisht, ne nuk e kemi një konsensus politik për këtë angazhimin afatgjatë. Dhe ne duhet të vazhdojmë të luftojmë për ta marrë ndihmën për Ukrainën çdo gjashtë muaj ose çdo vit. Ky është rezultati më i keq i mundshëm. Dhe ajo që do të thosha – arsyeja pse e vura emrin tim në atë letër – është sepse të flasësh për zgjerimin e NATO-s për Ukrainën absolutisht nuk do ta zgjidhë problemin. Ata po i thonë këto fjalë të mëdha, por nuk janë në gjendje ta dorëzojnë atë për të cilën Ukraina vërtet ka nevojë, që është një program ndihme i vazhdueshëm, i besueshëm, afatgjatë. Kjo është ajo që duhet të bëjmë. Mendoj se mund ta përballojmë. Nuk pajtohem me J.D. Vance që nuk mund ta përballojmë. Mendoj se mundemi dhe është në interesin tonë. Nëse Putini do ta dijë që për dhjetë vjetët e ardhshëm, nëse ata ende luftojnë, ne jemi atje, ai do ta ndryshonte vlerësimin për kushtet e negociatave në këtë luftë.

Radio Evropa e Lirë: Le të kthehemi te letra, ajo thotë se “disa pretendojnë se akti i sjelljes së Ukrainës në NATO do ta pengonte Rusinë që ta pushtonte përsëri Ukrainën. Ky është një mendim i bazuar në dëshira”. Po, për vendet Baltike? Polonia? Finlanda? Suedia? E gjithë arsyeja pse ata donin të bëheshin anëtarë të NATO-s është që të jenë të sigurt dhe të mbrojtur në të ardhmen. Pra, si e shihni të ardhmen kur bëhet fjalë për NATO-n dhe Ukrainën?

William C. Wohlforth: Para së gjithash, një vend nuk bëhet i sigurt thjesht duke deklaruar se është anëtar i NATO-s.

Për të qenë i sinqertë, Shtetet e Bashkuara dhe NATO-ja i pranuan shtetet Baltike para se [NATO] të kishte ndonjë mënyrë të besueshme për t’i mbrojtur ato. Ende në njëfarë mënyre nuk ka, por ka gjëra të tjera që mund të bëhen kundër Rusisë në përgjigje të një inkursioni rus në ato vende.

Pra, të shtosh një vend të madh sa Franca me një kufi masiv me Rusinë në një aleancë kur nuk ke vullnetin politik, nuk ke kapacitetin për ta mbrojtur, është çmenduri. Por, a mund të ketë garanci të tjera që mund t’i ofrohen Ukrainës si pjesë e një marrëveshjeje për përfundimin e luftës? Me siguri. Dhe [a mund të] duken shumë si anëtarësimi në NATO? Ndoshta.

Në fakt, kur nënshkrova letrën, kryesisht isha kundër idesë së shpalljes së një të ardhmeje të pashmangshme të NATO-s për Ukrainën, që është ajo që thanë në Uashington. Ekziston mundësia që ndoshta në një marrëveshje të ardhshme mund të krijohet një situatë ku Ukraina mund të mbrohet nga Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e saj në Evropë. Por, tani për tani nuk mundet. Dhe, kështu, nuk dua ta përjashtoj mundësinë që një ditë në të ardhmen kjo do të jetë e mundur.

Por, ka shumë mënyra të ndryshme për të ofruar siguri për vendet që nuk përfshijnë domosdo angazhimet e Nenit 5 të [NATO-s] (që një sulm ndaj një anëtari të NATO-s konsiderohet një sulm ndaj të gjithë aleancës). Mendoj se ato duhet të merren parasysh si një pjesë e mundshme e një zgjidhjeje përfundimtare në të ardhmen.

Radio Evropa e Lirë: A besoni se pa një garanci të fortë të sigurisë, paqja në Ukrainë mund të jetë afatgjatë?

William C. Wohlforth: Mendoj se do të jetë shumë e vështirë, por mendoj se është e mundur kryesisht sepse Ukraina ka treguar se është një vend jashtëzakonisht i fortë në mbrojtje. Është shumë e vështirë ta pushtosh atë. Tani, kthimi i territorit që Rusia ia ka vjedhur dhunshëm do të jetë jashtëzakonisht i vështirë. Por, ta pushtosh Ukrainën, ta mundësh Ukrainën, kush dëshiron ta bëjë atë? Kush dëshiron të luftojë kundër Ukrainës?

Unë nuk dua. Ata janë një vend shumë, shumë i fortë. Dhe po mbrohen në mënyrën e vjetër, që do të thotë se po mbrohen vetë, sigurisht me shumë ndihmë materiale. Kjo, për mua, është pengesa më themelore ndaj Rusisë.

Përgatiti: Doruntina Baftiu

Tanya Domi, profesoreshë e Çështjeve Ndërkombëtare dhe Publike në Universitetin Columbia në Nju Jork, thotë se SHBA-së i duhet një qasje e re diplomatike në dialogun për normalizimin e marrëdhënieve mes Kosovës dhe Serbisë, që do të mund të përfshinte sanksionet për aktorët jokonstruktivë.

Në intervistën dhënë Radios Evropa e Lirë, ekspertja për Ballkanin thotë se ka pasur një zhgënjim me politikën e jashtme të administratës Biden, kur bëhet fjalë për Kosovën, pavarësisht mbështetjes së tij historike për të.

“Një nismë e re diplomatike që mund t’i angazhojë palët në një mënyrë që nuk është aplikuar më herët” është më se e nevojshme, sipas Domit.

Radio Evropa e Lirë: Kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, ka thënë se tërheqja e presidentit amerikan, Joe Biden, nga gara për rizgjedhje shënon fundin e një epoke, veçanërisht për Kosovën. A do të pajtoheshit me këtë?

Tanya Domi: Joe Biden është personi i fundit në Qeverinë federale, e sidomos në Shtëpinë e Bardhë, i cili ka qenë i angazhuar aktivisht në çështje që kanë të bëjnë me Kosovën. Qysh në vitin 1999, ai ka mbështetur ndërhyrjen e NATO-s [për ndaljen e dhunës në Kosovë]. Ka qenë mbështetës i fuqishëm i saj edhe për faktin se ka qenë mjaft aktiv në Bosnje dhe, rrjedhimisht, mjaft mirë i informuar për çështjet në terren, në atë kohë.

Të gjithë të tjerët e kanë lënë Qeverinë – disa janë pensionuar, disa kanë vdekur – me përjashtim të ndihmësit të sekretarit amerikan të Shtetit, James O’Brien.

Radio Evropa e Lirë: A ka ndonjë gjë që ka mundur të bëhet më mirë gjatë presidencës Biden, kur bëhet fjalë për Kosovën?

Tanya Domi: Ka pasur një zhgënjim të përgjithshëm në lidhje me politikën e jashtme të Bidenit dhe unë pajtohem. Jam cituar në shumë artikuj të kem thënë se ndërveprimet e zyrtarëve amerikanë me Kosovën – qoftë publikisht, qoftë prapa skenave – kanë qenë zhgënjyese. Ka pasur edhe një qëndrim shumë agresiv ndaj [kryeministrit të Kosovës, Albin] Kurti, i cili i ka kritikuar hapur zyrtarët amerikanë. Dhe, kjo ka çuar në disa fërkime.

O’Brien ka disa muaj që është në detyrë dhe unë nuk kam parë ndonjë ndryshim të madh. Kjo është për keqardhje.

Radio Evropa e Lirë: Kamala Harris ka siguruar mbështetje të mjaftueshme në mesin e delegatëve të Partisë Demokratike, për t’u bërë kandidate e saj për presidente. Por, në karrierën e saj, çështja e Kosovës nuk përmendet. Sa e rëndësishme është kjo?

Tanya Domi: Ju nuk do të keni asnjë zyrtar të tillë amerikan. Nëse Kamala Harris zgjidhet, ajo do të duhej të mësonte për Kosovën. Kështu vepron secili kur nuk ka përvojë në politikën e jashtme për një vend të caktuar. Kjo është edhe një prej arsyeve përse ekzistojnë Departamenti i Shtetit dhe Këshill i Sigurisë Kombëtare brenda Shtëpisë së Bardhë.

Radio Evropa e Lirë: Ish-presidenti Donald Trump është, po ashtu, lart në sondazhe. Çfarë do të nënkuptonte një mandat i dytë i Trumpit për Kosovën? Dua të kujtoj këtu se, gjatë mandatit të tij të parë, Kosova dhe Serbia kanë arritur një marrëveshje për normalizimin e marrëdhënieve ekonomike, por zyrtarë të administratës së tij janë kritikuar në Kosovë për më shumë anim nga Serbia.

Tanya Domi: Po, mendoj se ka pasur një favorizim të hapur ndaj serbëve. Jared Kushner [dhëndri i Trumpit] ka bërë një marrëveshje me Qeverinë serbe për një pasuri të paluajtshme.

Richard Grenell, i cili mund të bëhet sekretar i Shtetit nëse Trump zgjidhet sërish president, është vizitor i shpeshtë i Serbisë.

Kështu që e kuptoj pse [në Kosovë] mund të ndihen paksa të mërzitur për këtë. Është një situatë e vështirë. Trump, për shembull, ka thënë se do ta nxirrte SHBA-në nga NATO-ja. Një gjë e tillë do të ishte goditje e drejtpërdrejtë mbi Kosovën, që ka prani të NATO-s në territorin e saj e që, me gjasë, e ndalon [presidentin e Serbisë] Aleksandar Vuçiq të kalojë kufirin.

Radio Evropa e Lirë: Dialogu për normalizimin e marrëdhënieve mes Kosovës dhe Serbisë ka ngecur. A mendoni se Shtetet e Bashkuara duhet të angazhohen më shumë në këtë proces?

Tanya Domi: Mendoj se SHBA-ja ka një trashëgimi në Ballkan, sidomos në Kosovë dhe në Bosnje. Administrata aktuale nuk është angazhuar në ndërmarrjen e ndonjë nisme diplomatike. Mendoj se kjo duhet rishikuar.

Unë do të rekomandoja fuqishëm një angazhim të ri diplomatik në rajon.

Radio Evropa e Lirë: A e prisni këtë qasje të re nga administrata e re?

Tanya Domi: Mendoj se është një mundësi për ta bërë këtë, është vërtet e rëndësishme.

Radio Evropa e Lirë: Cila do të ishte rrugëdalja?

Tanya Domi: Një nismë e re diplomatike që mund t’i angazhojë palët në një mënyrë që nuk është aplikuar më herët.

Dua të them se qasja e vazhdueshme e BE-së ka qenë një dështim në këtë dialog.

Radio Evropa e Lirë: Dhe, cila do të ishte ajo qasje e re?

Tanya Domi: Politika e sanksioneve mendoj se do të duhej të ishte pjesë e nismës së re. Deri më tash ka pasur vetëm ujë që ka rrjedhur – kanë menaxhuar, por nuk kanë iniciuar. Dhe, mundësia për ta rishikuar këtë dhe për t’u angazhuar me një qasje tjetër, do të duhej të ishte një ndërmarrje e madhe.

Shënim: Intervista është shkurtuar dhe përshtatur në shqip për qëllime të qartësimit.

Gara presidenciale në SHBA mes republikanit Donald Trump dhe demokrates Kamala Harris – nëse kjo e fundit konfirmohet – do të jetë e ngushtë, thotë Thomas Gift, drejtor i Qendrës për politikat amerikane në Kolegjin Universitar të Londrës.

Në një intervistë dhënë Radios Evropa e Lirë, ai thotë se rezultati do të varet nga një përqindje e vogël votash në shtetet si: Ohajo, Pensilvania, Miçigeni, Uiskonsini, Xhorxhia dhe Arizona.

Presidenti aktual, Joe Biden, njoftoi më 21 korrik se tërhiqet nga gara e nëntorit, duke i dhënë mbështetje zëvendëses së tij, Kamala Harris.

Nga tabori republikan, ish-presidenti Donald Trump pranoi nominimin javën e kaluar, ndërsa Konventa e Partisë Demokratike, ku do të konfirmohet kandidati/ja demokrat/e, do të mbahet në gusht.

Radio Evropa e Lirë: Cili është reagimi juaj pas dorëheqjes së presidentit Biden nga gara për rizgjedhje?

Thomas Gift: Isha i befasuar që Biden u tërhoq, por, nëse i shohim gjërat në retrospektivë, mbase nuk do të duhej të isha. Biden ishte në një pozitë të keqe. Sa herë që një anëtar i Kongresit bënte thirrje që të tërhiqej, ai dëmtohej në sondazhe. Sa herë që kërkohej dorëheqja e tij, ai thoshte jo dhe kështu vazhdonte rrethi vicioz.

Kjo, thjesht, nuk do të ishte e qëndrueshme për një kohë të gjatë. Biden po bënte dy luftëra në të njëjtën kohë – një kundër Donald Trumpit dhe Partisë Republikane dhe një kundër Partisë së tij Demokratike. Do të ishte e tepërt që fushata zgjedhore të vazhdonte kështu.

Radio Evropa e Lirë: Sa është domethënëse që ai nuk po largohet nga posti i presidentit?

Thomas Gift: Mendoj se është domethënëse, por, në të njëjtën kohë, nuk është për t’u habitur. [Dorëheqja nga posti i presidentit] do të ishte vërtet një hap shumë larg për Bidenin. Dhe, natyrisht, republikanët do të flasin vazhdimisht për këtë deri në zgjedhje.

J.D. Vance [kandidati republikan për nënpresident] ka pyetur nëse Biden mund të thotë se është i aftë për ta udhëhequr vendin edhe për katër ose pesë muajt e ardhshëm, nëse nuk është i aftë për të garuar në zgjedhje.

Kjo është një pyetje e arsyeshme për t’u bërë, por mendoj se do të zbehet, në krahasim me disa çështje të tjera që do të lindin.

Radio Evropa e Lirë: A është rruga e Harrisit drejt nominimit tani e thjeshtë dhe e qartë?

Thomas Gift: Mendoj se po, marrë parasysh që Biden e mbështeti Harrisin. Ka pasur shumë pyetje nëse ai, thjesht, do ta linte këtë çështje të rridhte dhe ta merrte drejtimin në konventë [të Partisë Demokratike]. Por, ka pasur edhe shqetësime se do të dukej keq për demokratët.

Këto javët e fundit kanë qenë mjaft të këqija për demokratët. Gjëja e fundit që do t’u duhej, do të ishte një konventë vërtet e mavijosur. Kështu që mendoj se Biden ka vepruar mirë që ka mbështetur Harrisin. Disa nuk do të jenë të lumtur për këtë, por ai ka qenë i nominuari i supozuar dhe, sigurisht, është në prerogativën e tij të thotë se kush mendon se do të ishte pasardhësi i tij më i mirë.

Radio Evropa e Lirë: Si e shihni garën presidenciale Trump-Harris, nëse do të jetë mes tyre?

Thomas Gift: Mendoj se do të jetë një garë e ngushtë. Do të ishte e ngushtë nëse Biden do të qëndronte në garë, mendoj se do të jetë e ngushtë nëse Harris do të jetë kundërshtare e Trumpit.

Nëse i shikoni vetëm sondazhet, kohëve të fundit, Kamala Harris ka dalë pak më mirë se Bideni në përballjen me Trumpin. Por, kjo mund të ketë ndodhur edhe për faktin se Biden i ka pasur disa javë ku gjithçka dukej se po shkonte keq.

Por, në fund, fituesi do të përcaktohet nga një përqindje e vogël votash, në një numër relativisht të vogël të shteteve, si: Ohajo, Pensilvani, Miçigen, Uiskonsin, Xhorxhia, Arizonë… Të dyja palët do të aktivizohen dhe do të shohim se si do të përfundojë.

Radio Evropa e Lirë: A do të ishte gara Trump-Harris ndryshe nga ajo Trump-Biden?

Thomas Gift: Nuk e di nëse kjo e ndryshon rrënjësisht dinamikën e garës. Trump nuk ka qenë kurrë një nga ata që ka bërë përpjekje ta zgjerojë rrethin e tij të mbështetjes. Ai ka qenë gjithmonë i interesuar ta aktivizojë bazën e tij dhe të sigurohet që votuesit e tij kryesorë dalin në votime. Mendoj se do të përfshihet në shumë sulme të ashtuquajtura ‘ad hominem’.

Jemi, ndoshta, në një sezon shumë të keq të fushatës, por ky është një lloj realiteti i politikës amerikane tani. Ndoshta do ta shihnim të njëjtin edhe sikur Biden të mbetej në garë.

Radio Evropa e Lirë: Cila mendoni se është trashëgimia e Bidenit nëse mund të flitet për të në këtë fazë?

Thomas Gift: Mendoj se Biden e çimenton trashëgiminë e tij me tërheqjen nga gara. Do ta vinte në rrezik nëse do të garonte për rizgjedhje.

Tani, ai mund ta kthejë kokën pas dhe të thotë se ka pasur sukses në mposhtjen e Donald Trumpit, se ka shtyrë përpara disa ligje të vështira, se ka udhëhequr SHBA-në gjatë pandemisë dhe më pas ia ka kaluar pishtarin brezit të ardhshëm.

Mendoj se trashëgimia e tij, ndoshta, do të ishte edhe më e mirë, nëse do të jepte dorëheqje disa muaj më parë, por nuk e ka bërë këtë dhe kështu janë gjërat… Tani duket sikur është dëbuar.

Por, në të njëjtën kohë, unë mendoj se ai mund të jetë krenar për atë që ka arritur. Ai ka pasur vërtet një karrierë të jashtëzakonshme në politikë, jo vetëm si president dhe nënpresident, por edhe në Senat. Ai ia ka kushtuar jetën vendit të tij.

Mendoj se duke e kaluar pishtarin, ai ka bërë gjënë e duhur, ka bërë gjithçka që Partia Demokratike dhe Amerika mund t’i kërkonin.

Përgatiti: Valona Tela

Ish-presidenti amerikan, Donald Trump, i cili do të garojë sërish në zgjedhjet presidenciale të nëntorit, zgjodhi senatorin e Ohajos, J.D. Vance, kandidat për zëvendëspresident.

W. Joseph Campbell, profesor i komunikimeve në Universitetin Amerikan, thotë për Radion Evropa e Lirë se Vance ka qenë shumë kritik ndaj ndihmës së SHBA-së për Ukrainën dhe se zgjedhja e tij dërgon një sinjal për politikat që mund t’i ndjekë Trump ndaj Ukrainës, nëse fiton.

Campbell thotë se zgjedhja e Vances – edhe pse ka qarkulluar si emër – ishte e befasishme, për faktin se ai ishte kritik i Trumpit.

Trump u konfirmua të hënën zyrtarisht si kandidat i Partisë Republikane në zgjedhjet e 5 nëntorit. Kundërkandidat i tij do të jetë presidenti aktual i SHBA-së, Joe Biden.

Radio Evropa e Lirë: Profesor Campbell, Donald Trump zgjodhi J.D. Vancen kandidat për zëvendëspresident – një senator 39-vjeçar, i cili është në detyrë vetëm për pak më shumë se dy vjet. Përse J.D. Vance?

W. Joseph Campbell: Sipas meje, Trump mendon se kjo është një zgjedhje brezash, që duke zgjedhur dikë kaq të ri në krahasim me veten – meqë ai është në fund të të 70-tave – programi MAGA (Ta bëjmë Amerikën sërish të madhe) që Trump ka përkrahur nga viti 2015, do të vazhdojë të jetojë edhe pas largimit të tij nga skena politike.

Vance është një zgjedhje jofrymëzuese, meqë është një senator i ri. Ai vjen nga shteti i Ohajos, i cili është bërë shumë më i kuq [v.j. më republikan] në ciklet e fundit zgjedhore.

Unë nuk jam i sigurt se ai e ndihmon shumë Trumpin në Ohajo, apo nëse ka efekt të përhapur në shtetet e tjera si Pensilvania ose Miçigeni, që kufizohen me Ohajon. Ato janë shtete shumë të rëndësishme për sa i përket kolegjit zgjedhor, por nuk mendoj se votuesit e pavarur e të pavendosur do ta shohin këtë përzgjedhje si shumë frymëzuese.

Për mua, zgjedhje më e mirë do të ishte Glenn Youngkin, guvernator i Virxhinias, i cili është në detyrë tash e disa vite. Ai edhe do ta ndihmonte Trumpin në atë shtet.

Youngkin nuk është 39 vjeç, por nuk është as i vjetër. Kështu që unë mendoj se do të ishte një zgjedhje më e mirë në përgjithësi.

Radio Evropa e Lirë: A mendoni, atëherë, se kjo është një shenjë se Trump beson se do të fitojë dhe, për këtë arsye, ai ka mundur të zgjedhë dikë që jo domosdoshmërisht do ta rrisë numrin e votave për të?

W. Joseph Campbell: Emri i Vances ka qarkulluar për kohë të gjatë si një nga kandidatët e mundshëm për zëvendëspresident, andaj nuk është emër i ri dhe nuk është befasi e madhe.

Duke qenë se emri i tij ka kohë që qarkullon, unë mendoj se Trump e sheh Vancen si një lloj zgjedhjeje të sigurt për bazën republikane.

Por, unë gjithashtu mendoj se Vance është dikush që është paksa i paparashikueshëm – të paktën në të kaluarën e tij të afërt. Ai nuk ka qenë mbështetës i Trumpit kur Trump ka hyrë në garë në vitin 2016, për shembull. Madje, mendoj se ai ka deklaruar se nuk do të jetë kurrë mbështetës i tij.

Kjo e kaluar e tij, mendoj se e bën këtë zgjedhje paksa befasuese, sepse Donald Trump është dikush që mban mëri. Ai dihet se mban mëri me vite të tëra.

Radio Evropa e Lirë: Si do ta përshkruanit Vancen si politikan? Cilat janë pluset e tij? Cilat janë minuset e tij? A është rinia e tij plus?

W. Joseph Campbell: Mendoj se mosha e tij është, sigurisht, një plus. Ai vjen nga një shtet i rëndësishëm republikan dhe ky është një plus – jo se Trump ka shumë shqetësime për të mbajtur Ohajon në nëntor, por, megjithatë, kjo e ndihmon për ta çimentuar bazën e tij.

Duket se ai flet mjaft mirë, është i artikuluar. Është autor i një libri shumë të shitur për jetën e tij. Mendoj se do t’ia dalë shumë mirë në debate – le të themi kundër Kamala Harrisit [zëvendëspresidentes aktuale].

Por, nuk e di. Nominimet për nënpresidentë, zakonisht, nuk i ndryshojnë votat në një mënyrë ose në tjetrën. Nuk kanë efekt të madh në vota.

Sarah Palin, e cila ishte zgjedhja e John McCainit në vitin 2008, mund të jetë një përjashtim, sepse u prit aq negativisht. Por, në përgjithësi, kandidatët për nënpresidentë nuk janë një ndihmë e vërtetë për biletën presidenciale.

Radio Evropa e Lirë: Nëse jeni një udhëheqës evropian, Emmanuel Macron apo Volodymyr Zelensky, dhe sapo e keni parë këtë zgjedhje… çfarë po mendoni?

W. Joseph Campbell: Mendoj se Zelensky do të jetë shumë i shqetësuar për këtë zgjedhje. Vance nuk ka një vlerësim të lartë për vazhdimin e ndihmës për Ukrainën. Dhe, kjo duhet të jetë pak shqetësuese, sepse mund të sinjalizojë atë që Trump e mendon në të vërtetë për ndihmën për Ukrainën, nëse ai e fiton presidencën.

Por, sigurisht, amerikanët në përgjithësi janë më nervozë për luftën në Ukrainë. Ajo vazhdon për më shumë se dy vjet dhe po arrin në një pikë ku njerëzit po pyesin: për çfarë po i shpenzojmë gjithë këto para dhe çfarë po marrim në këmbim? Pra, Vance është disi në këtë kamp, dhe do të jetë një shqetësim i vërtetë – jam i sigurt – për disa liderë evropianë, sidomos Zelenskyn.

Nuk mendoj se Vance ka kredenciale të mëdha të politikës së jashtme, por, në fakt, kjo nuk është kërkesë për një kandidat për zëvendëspresident.

Duhet të kthehemi prapa në histori për të gjetur një kandidat për nënpresident, i cili ka qenë vërtet i përfshirë në politikën e jashtme. George H.W. Bush për Ronald Reaganin në vitet ‘80 ka qenë një shembull, ndoshta.

Radio Evropa e Lirë: Sa u përket njerëzve që do t’i zgjidhte për administratën e tij, a jep kjo një lloj aluzioni se Trump nuk do të shkojë me njerëz nga establishmenti, se ndihet më i sigurt kësaj radhe?

W. Joseph Campbell: Mendoj se ky mund të jetë rasti. Është, po ashtu, e qartë se shumë njerëz që kanë punuar për Donald Trumpin – shumë njerëz nga establishmenti siç e thatë edhe ju – nuk kanë kaluar mirë. John Bolton është një shembull. Ai ka pasur kredenciale shumë të mira në politikën e jashtme, por nuk ka pasur përvojë të mirë me Trumpin.

Radio Evropa e Lirë: Pra, mendoni se do të shohim shumë të ashtuquajtur MAGA-njerëz në administratë? Dhe, a është kjo diçka që duhet t’i shqetësojë partnerët, aleatët e NATO-s?

W. Joseph Campbell: Mund të ndodhë. Sigurisht, nëse Trump i fiton zgjedhjet. Ky cikël zgjedhor, më 2024, ka qenë plot drama dhe paparashikueshmëri. Dhe, është vështirë të thuhet nëse do të kemi një rund të ri befasish, siç kemi pasur në dy ose tri javët e fundit.

Mendoj se duhet të jemi vigjilentë për çdo lloj befasie në fund të verës, në tetor, në fillim të nëntorit. Me siguri do të ketë diçka që mund ta ndikojë sërish diskursin në këto zgjedhje.

Por – që t’i përgjigjem pyetjes suaj – unë mendoj se ka të ngjarë që Trump të sjellë në administratën e tij, nëse fiton, shumë mbështetës që ndajnë filozofitë e tij, pikëpamjet e tij dhe qëndrimet e tij politike.

Sigurisht, është e vështirë të thuhet se cilët janë ata kandidatë të mundshëm. Por, nuk mendoj se do të shohim përsëri në administratë njerëz si Bill Barr. Ai ka qenë Prokurori i Përgjithshëm në pjesën e fundit të viteve të Trumpit. Unë dyshoj se do të kthehej edhe për një rund tjetër.

Shënim: Intervista është shkurtuar dhe përshtatur në shqip për qëllime të qartësimit.

Përgatiti: Valona Tela

Atentati ndaj kandidatit të pritur republikan për president të Shteteve të Bashkuara, Donald Trump, do të shkaktojë pasoja politike në vend.

Kështu tha në një intervistë dhënë Radios Evropa e Lirë, Robert Spitzer, profesor i shkencave politike në SUNY Cortland në SHBA, teksa foli për ndikimin që do të ketë atentati ndaj Trumpin në garën për zgjedhjet presidenciale të 5 nëntorit.

Spitzer tha pritet që Trump të ngrihet në sondazhe, për shkak të mbështetjes së marrë pas të shtënave të 13 korrikut, por shtoi se pas disa javësh mbështetja për të dhe për presidentin aktual, Joe Biden, pritet të bjerë në nivelet e mëhershme.

Trump ishte duke folur në një tubim në Pensilvani, kur u qëllua me armë zjarri në veshin e djathtë. Sulmuesi i dyshuar u vra nga autoritetet, ndërkaq Trump shpëtoi me lëndim joserioz. Presidenti amerikan, Joe Biden, e dënoi ashpër dhunën.

Në këtë intervistë, Spitzer flet edhe se di do të dukej një kandidaturë për Shtëpinë e Bardhë e nënpresidentes aktuale, Kamala Harris, nëse Biden do të tërhiqej nga gara presidenciale.

Radio Evropa e Lirë: Profesor Spitzer si do të ndikojë ngjarja e 13 korrikut në garën presidenciale në SHBA?

Robert Spitzer: Kjo ka pasoja politike. Sa për rikujtim, kur Ronald Reagan ishte viktimë e një atentati në vitin 1981, dhe ai ishte një atentat shumë i rëndë, ai u godit me një plumb në gjoks dhe gati vdiq. Në fakt, iu deshën disa muaj që të rimarrë veten. Por, kur Reagan u qëllua, në atë kohë ai ishte president. Këshilltarët e tij u mblodhën brenda 24 orëve nga ajo ngjarje, për të vendosur të përfitonin më së miri politikisht nga ajo ngjarje sepse pati një shpërthim të mbështetjes për Reganin. Kjo pati një pasojë të rëndësishme politike për të, për mandatin e tij presidencial dhe e ndihmoi atë të miratohej një ulje e madhe taksash verën e vitit 1982 dhe ky vendim kaloi përmes Kongresit.

Rrethanat sot janë ndryshe. Donald Trump nuk është presidenti aktual i SHBA-së. Por, sigurisht ka një vërshim të menjëhershëm të mbështetjes. Për fat të mirë, ai nuk u plagos rëndë nga të shtënat. Edhe pse, sigurisht, asnjë e shtënë me armë nuk është një gjë e mirë.

Do të shihni një rritje të tij në sondazhe në dy javët e ardhshme, do të ketë mbështetje për të. Megjithatë, mendoj se në kontekstin e kësaj gare, dhe për shkak se ai nuk u plagos rëndë, mendoj se shifrat e sondazheve për të do të kthehen në nivelet që ishin para atentatit të djeshëm [13 korrik].

Megjithëse do të shtoja një gjë tjetër që, për koincidencë, duke filluar nga nesër, më 15 korrik, do të mblidhet Kuvendi Kombëtar i republikanëve, që do të zgjasë katër ditë dhe kandidatët presidencialë në përgjithësi marrin një shtysë në votime për shkak të kuvendit të partisë. Pra, pritet që kandidatura e trupit të ketë një rritje të mbështetjes pasi të dominohet. Kjo mbështetje mund të jetë pak më e lartë për shkak të atentatit. Por, unë mendoj se brenda disa javësh, rezultatet, pozita e Trumpit dhe presidentit Biden do të arrijë ku ishte në muajin e fundit apo dy muaj më parë.

Radio Evropa e Lirë: Si mendoni se ata mund të tentojnë ta shfrytëzojnë situatën apo nëse ata do të tentojnë ta përdorin këtë ngjarje për të treguar se sa energji ka Trumpi në krahasim me Bidenin?

Robert Spitzer: Pa dyshim, kushdo që ka parë televizion ka parë disa pamje të mjaftueshme, sepse të gjitha kamerat ishin aty, pasi ai sapo kishte filluar të fliste me turmën. Ai nuk e kishte filluar fjalimin e tij zyrtar, por bënte biseda me njerëz, që është mënyra e tij. Ka shumë fotografi dhe incizime të asaj që ndodhi. Mbështetësit e tij dhe njerëzit e tij do t’i përdorin ato fotografi dhe pamje ku ai duket duke mbajtur lart grushtin pasi u qëllua, për të treguar forcën dhe vendosmërinë e tij si udhëheqës, diçka e tillë.

Dhe kjo nuk do të ishte befasi. Simbolet dhe imazhet do të përdoren nga njerëzit e tij për të promovuar kandidaturën e tij. Edhe kur ai u akuzua në gjykatën federale disa muaj më parë, atij iu mor fotografia e arrestimit, dhe më pas kësaj fotografi u vendos menjëherë në bluza dhe filxhanë kafeje. Ky është një moment shumë më heroik për të dhe mbështetësit e tij padyshim do ta përdorin atë për të forcuar kandidaturën e tij.

Tani, a do të ketë kjo ndonjë efekt në rezultatin e nëntorit? Nuk besoj se do të ketë. Por, tani kjo i jep atij dhe fushatës së tij pak “karburant raketash”. Dhe kjo është sigurisht e dobishme për të.

Radio Evropa e Lirë: Sa i përket retorikës së fushatës, a prisni që ajo të ndryshojë te të dyja palët?

Robert Spitzer: Është një lloj thike me dy tehe në një farë mënyre, që do të thotë, sigurisht që ka mbështetje për Trump-in. Tradicionalisht është një moment dypartiak, sepse të dyja palët e urrejnë dhunën, në përgjithësi, dhe nuk duan ta inkurajojnë atë dhe duan të dënojnë dhunën. Por, ka një pjesë tjetër të kësaj, që është se disa në bazën e Trumpit e trajtojnë atë në një mënyrë të kundërt. Për shembull, senatori nga Ohio, JD Vance, i cili ishte në listën e ngushtë për t’u emëruar kandidat për nënpresident nga Trumpi dhe Trumpi nuk e ka marrë ende vendimin e tij, me sa dimë, Vance lëshoi një deklaratë mbrëmë duke fajësuar për të gjitha këto presidentin Biden.

Dhe kjo, për mua, është e tepruar, pikërisht sepse në vend që ta përdorim atë si një moment shërues, pozitiv dhe dypartiak, ne po shohim retorikë rreth përdorimit të dhunës ose fajësimit të palës tjetër për këtë lloj veprimi.

Radio Evropa e Lirë: Një nga politikat e Bidenit ka qenë kontrolli i armëve. A mund ta përdorin demokratët këtë në avantazhin e tyre?

Robert Spitzer: Pasi ndodhi kjo ngjarje dhe unë e pashë atë në TV, menjëherë pas ndodhisë, u trondita menjëherë nga disa fakte. Njëra ishte se kjo ishte padyshim një armë e gjatë, jo një pistoletë, dhe ishte qëlluar nga distanca dhe shumë shpejt, që do të thotë se ishte një armë gjysmë-automatike.

Kisha ndjenjën se mund të ishte një armë e tipit të një pushke gjymsmë-automatike, dhe një lloj pushke sulmuese. Dhe vërtet kështu ka thënë deri tani policia. Dhe unë mendoj se kjo do të përshpejtojë thirrjet për të rishikuar çështjen e kufizimit të armëve të tipit sulmues.

Rreth 10 ose 12 shtete këtu në Shtetet e Bashkuara kanë kufizime të tilla në ligjet e tyre. Pensilvania nuk është ndër to, aty ku ndodhën të shtënat. Po ashtu, pyetja se sa plumba janë qëlluar dhe kaq shpejt para se të qëllohej dhe të vritej sulmuesi. Padyshim, Shërbimi Sekret ose ndonjë autoritet policor e goditën sulmuesin pothuajse menjëherë dhe e qëlluan për vdekje, domethënë ai qëlloi shumë shpejt dhe me shumë saktësi. Por, këtu përsëri, ne kemi një pikëpyetje se si një 20-vjeçar në radhë të parë mund të merrte në posedim një armë të tillë në mënyrë të ligjshme. Në disa shtete, duhet të jesh 21 vjeç për të blerë një armë gjysmë-automatike, por jo në Pensilvani. Pra, lehtësia e qasjes në këto lloj armësh dhe fakti që gjuajtësve u pëlqen të përdorin armë të llojit gjysmë-automatik për të shkaktuar dhunë, veçanërisht dhunë masive, do të jenë çështje që do të diskutohen shumë në ditët dhe javët në vijim nga kampi i Bidenit.

Radio Evropa e Lirë: Sa i përket fushatës, a prisni që të ketë ndonjë ndryshim? A do të ketë ndonjë ngadalësim në afat të shkurtër sa i përket fushatës, pasi Shërbimi Sekret të kuptojë se çfarë duhet të bëjë? Apo kjo do të jetë thjesht një pengesë e vogël?

Robert Spitzer: Unë mendoj se Trump do të dëshirojë të kthehet në fushatë, pjesërisht për të demonstruar se është në rregull dhe për të treguar se kjo ngjarje e tmerrshme nuk e ka frenuar. Dhe kjo sigurisht do të ushtrojë presion edhe më të madh mbi përgjegjësit e sigurisë.

Ai mbrohet nga Shërbimi Federal Sekret, por mbrojtja e tyre ishte e kufizuar vetëm brenda zonës ku u mbajt tubimi. Me sa duket, zonat e tjera jashtë vendit të tubimit ishin nën kompetencën e policisë shtetërore dhe lokale të Pensilvanisë. Ata mund të kenë humbur një pikë të rëndësishme që duhej të ishte mbuluar. Ne do të mësojmë shumë më tepër për këtë në ditët në vijim. Kjo çështje do të vendosë një theks edhe më të madh te siguria dhe nevoja për siguri për të dy kandidatët presidencialë. Kështu që, i bënë të gjithë edhe më të ndërgjegjshëm për sigurinë.

Dhe kjo do të thotë se në çdo lloj ngjarjeje do të ketë padyshim siguri të shtuar dhe do të jetë gjithashtu një nxitje për të zhvilluar mitingje të ardhshme në ambiente të mbyllura dhe jo në vende të hapura, sepse po të ishte zhvilluar ky tubim në ambient të mbyllur, sigurisht që të gjithë do të mund të ishin kontrolluar para se të hynin.

Radio Evropa e Lirë: A nxjerrin në pah këto të shtëna ndarjet në SHBA dhe ngrenë pyetje për gjendjen e demokracisë?

Robert Spitzer: Mendoj se nënvizon dallimin mes partive politike për çështjen e armëve. Para së gjithash, demokratët në përgjithësi kanë mbështetur ligje më të forta për kontrollin e armëve. Dhe Partia Republikane gjithnjë e më shumë, vitet e fundit, ka kundërshtuar çdo masë, megjithëse ka pasur përjashtime. Kështu që unë mendoj se kjo do ta rikthejë atë çështje në plan të parë.

Përveç kësaj, shpresohet që përgjigja afatshkurtër të jetë pajtimi dhe paqja, por tashmë po shohim një retorikë që shkon në drejtim të kundërt, duke folur për dallimet mes palëve dhe për pensionimin.

Për disa elementë të skajshëm në koalicionin republikan, ekziston dëshira për të armatosur më shumë dhe për të folur më shumë për dhunën dhe përdorimin e dhunës. Ne kemi dëgjuar tashmë një deklaratë nga një grup ekstremist i quajtur “Proud Boys” kur flasin për armë dhe dhunë, dhe për nevojën për të qenë të përgatitur për dhunë. Kjo retorikë është jashtëzakonisht gërryese për një sistem demokratik, sepse thelbi i një shoqërie demokratike është që vendimet dhe zgjedhja e liderëve të bëhen me mjete paqësore. Kjo është ajo që themeluesit e shtetit dëshironin. Dhe kështu, kjo sjell debatin përsëri në sferën publike.

Radio Evropa e Lirë: Të ndryshojmë pak temën. Kemi Kuvendin Kombëtare Republikane këtë javë, dhe muaj më vonë, atë të Partisë Demokratike. Ka shumë thirrje që Biden të tërhiqet nga gara. A do të prisnit që ai të largohej nga pak kohë përpara Kuvendit? Dhe nëse nënpresidentja, Kamala Harris, është ajo që zgjidhet si kandidate presidenciale, cilat janë, sipas teje, pikat e saj të forta dhe dobësitë?

Robert Spitzer: Unë mendoj se është shumë e qartë që presidenti Biden ka deklaruar se është në garë dhe dëshiron të qëndrojë në garë, duke besuar se mund ta drejtojë me sukses fushatën. Ai ka përballuar disa sfida, duke përfshirë edhe një lloj belbëzimi [gjatë debatit presidencial], por duket se Partia Demokratike nuk është e gatshme ta sfidojë atë drejtëpërdrejt, duke pranuar që ai është nominuari i partisë.

Nëse ai vendos të largohet, atëherë padyshim që demokratët do të veprojnë për të mbushur boshllëkun dhe nënpresidentja Kamala Harris do të ishte pasardhësja e pritur. Ajo ka treguar inteligjencë dhe aftësi, është më e re dhe është afrikano-amerikane, në kuptim të prejardhjes.

Ajo mund të drejtojë një fushatë mbarëkombëtare, megjithëse nuk e kemi parë ende në atë rol. Ajo ka kandiduar për presidencë më parë dhe fushata e saj nuk shkoi shumë larg, por ajo mbetet një kandidate e fortë. Sondazhet tregojnë se ajo performon më mirë se Biden në përballjet kundër Trump. Por, efektet aktuale të fushatës janë ende të panjohura dhe ajo do të ishte një kandidate e patestuar. Megjithatë, ajo duhet të jetë e përgatitur mendërisht për perspektivën e marrjes së drejtimit nëse diçka i ndodh presidentit Biden.

Radio Evropa e Lirë: Cilat do të ishin temat që do ta ndihmonin Harris të ngjitej në krye dhe të mposhtë Trumpin? A do të ishte çështja e abortit? Apo e drejta e votës, kujdesi shëndetësor?

Robert Spitzer: Ajo do të ishte e gatshme të fliste për çështje si kujdesi shëndetësor, të drejtat e abortit, ndoshta dhuna me armë dhe politika e armëve. Ajo ka punuar për të mbështetur kredencialet e saj të politikës së jashtme dhe ka udhëtuar mjaft jashtë vendit. Ajo është e pozicionuar mirë për të diskutuar dhe promovuar çështjet që Partia Demokratike mbështet dhe që do të përmblidhen në platformën e Partisë Demokratike kur ata të mblidhen për kuvendin e tyre në gusht. Pas kuvendit, të nominuarit zakonisht marrin një shtysë të vogël, dhe atëherë do të shohim se ku qëndron gara deri në nëntor.

Kryetari i Institutit për Studime Ndërkombëtare Albert Rakipi thotë se ka ardhur koha për një qasje tjetër në dialogun mes Prishtinës dhe Beogradit, që do t’i jepte zgjidhje konfliktit të ngrirë mes dy vendve.

Ai shton se zgjidhja duhet të vijë nga lart-poshtë, që do të thotë se të dy vendet duhet të njohin njëri-tjetrin si shtete të pavaruara.

Gjatë intervistës për Zërin e Amerikës eksperti thotë se formula e ndjekur deri tani, me ndërmjetësimin e Bashkimit Evropian ka treguar se nuk ka funksionuar ndaj ai sugjeron reflektim e qasje të re në dialog, gjë që kërkon siç tha angazhimin e BE-së, por në mënyrë të veçantë atë të Shteteve të Bashkuara.

Zoti Rakipi foli dhe mbi alarmin e dhënë së fundmi nga Departamenti amerikan i Shtetit se Rusia po kërkon të shfrytëzojë tensionet ndëretnike në rajonin e Ballkanit Perëndimor për të krijuar destabilitet.

Kjo për ekspertin nuk është një gjë e re, por që sigurisht duhet të jenë një alarm i madh për udhëheqësit politikë të Ballkanit.

Zoti Rakipi ndodhej në Uashington për të marrë pjesë në Forumin Publik të NATO-s një aktivitet që u mbajt në kuadër të takimit të nivelit të lartë të aleancës.

Zëri i Amerikës: Zoti Rakipi cili ishte roli i Forumit Publik të NATO-s gjatë takimit të nivelit të lartë të aleancës që u mbajt këtu në Uashington?

Albert Rakipi: Ky është një aktivitet i përvitshëm që organizohet nga divizioni i diplomacisë publike të NATO-s. Paralel me Samitin e NATO-s çdo vit organizohet një konferencë ku marrin pjesë kryetarë shtetesh, qeverish, ekspertë ndërkombëtarë dhe akademikë, për të diskutuar mbi politikat e NATO-s kur është fjala për çështje të sigurisë dhe mbrojtjes.

E veçanta këtë vit ishte se përkoi me 75 vjetorin e aleancës. Lidhur me pjesëmarrjen e institutit, e veçanta është se për të herë të parë ai u zgjodh si partner institucional i këtij forumi në Uashington, dhe besoj se kjo është një njohje e angazhimit dhe kontributit që Instituti i Studimeve Ndërkombëtare ka dhënë për çështje të sigurisë, e të marrëdhënieve ndërkombëtare, me botime, publikime si dhe debate.

Ne organizuam në Tiranë këtë vit me rastin e 15 vjetorit të anëtarësimit të Shqipërisë në NATO një konfererencë ndërkombëtare, ku diskutuam çështje të sigurisë në kontekstin e zhvillimeve dramatike siç është agresioni i Rusisë në Ukrainë, por edhe zhvillimeve të tjera që lidhen me sigurinë në nivelin botëror.

Dua të them që instituti në mënyrë të vazhdueshme ka dhënë kontribut të madh për anëtarësimin në NATO, që është një nga arritjet më të mëdha, në mos më e madhja, në marrëdhëniet ndërkombëtare të Shqipërisë, që nga krijimi i shtetit shqiptar.

Më kujtohet Samiti i NATO-s në Bukuresht në 2008-n, kur ne morëm ftesën, për t’iu bashkuar aleancës. Kam parasysh një gazetar austriak që po më pyeste: Përse i duhet Shqipërisë NATO? Gazetarët prisnin si përgjigje që kjo është një çështje që lidhet me sigurinë e vendit, dhe sigurisht që lidhet me çështje të sigurisë dhe mbrotjes, por për rastin e Shqipërisë ishte një hap i sigurt që e nxirrte vendin nga izolimi dhe e bashkonte me Perëndimin. Në këtë kontekst them që ka qenë një arritje e jashtëzakonshme e marrëdhënieve ndërkombëtare të vendit dhe një kontribut jo të vogël ka dhënë e vazhdon të japë edhe instituti.

Zëri i Amerikës: A mendoni se takimi i Uashingtonit i dha përgjigje sfidave të sigurisë me të cilat përballet aleanca sot, që nga agresioni rus në Ukrainë apo rrezikun që paraqet Kina?

Albert Rakipi: Nuk ka asnjë dyshim që Samiti i Uashingtonit u dominua nga agresioni rus, nga lufta në zemër të Evropës, e cila ka tronditur rendin botëror kur bëhet fjala për sigurinë ndërkombëtare. Ishte krejtësisht e qartë që Samiti dhe i gjithë angazhimi kryesor në kuadër të tij, debatet, politikat dhe vendimet që u morën kishin të bënin me luftën në Ukrainë. Ajo që spikati sigurisht ishte uniteti, vendosmëria dhe qartësia e të gjitha vendimeve të Samitit që Ukraina ta fitojë luftën. U bë shumë e qartë gjatë takimit që e ardhmja e Ukrainës është në NATO. Dhe ky Samit shënoi në fakt një hap thelbësor dhe të rëndësishëm për anëtarësimin e ardhshëm të Ukrainës. Po është e qartë që nuk mund të merret një vendim i shpejtë në këtë drejtim, sepse kjo praktikisht do të thoshte që NATO-ja të hynte në luftë me Rusinë bazuar në artikullin 5 të aleancës. Ndaj kjo është një gjë që i takon së ardhmes. Por siç e tha dhe sekretari i NATO-s qartësia dhe paqja duhet të arrihen me një fitore të Ukrainës. Duhet të jetë e qartë në këtë kontekst se nuk duhet të përsëriten skenarë të ngjashëm pasi siç e kemi parë ka patur një dimamikë të tillë në fillim me aneksimin e Krimesë dhe pastaj të Dombasit, pra si të thuash ka pasur një dinamikë që paravarësisht se Perëndimi dhe NATO kanë vendosur linja të kuqe që të mos kapërcehen, ato janë kapërcyer, siç tha dhe vetë sekretari i NATO-s. Ndaj është e rëndësishme që paqja e ardhshme të jetë vendimtare dhe vendimtare është me anëtarësimin e Ukrainës në NATO. Kjo do të thotë që Rusia nuk do të mund të ndërmarrë asnjë aksion tjetër, pasi do të hynte në luftë me aleancën.

Zëri i Amerikës: Një nga shqetësimet e ngritura në takim ishte dhe ajo që lidhet me situatën e sigurisë në Kosovë. Zyrtarë të NATO-s paralajmëruan mbi rrezikun e përkeqsim të saj, duke theksuar se stabilizimi i situatës së sigurisë do të varej plotësisht nga zgjidhjet politike. Por sa të mundur e shihni ju një gjë të tillë kur palët nuk kanë lëvizuar nga qëndrimet e tyre edhe pse ndërkombëtarët kanë bërë thirrje për ringazhim urgjent në dialog dhe pa kushte?

Albert Rakipi: Ka një stanjacion në këtë drejtim. Duhet pranuar që nuk ka progres në dialogun mes Kosovës dhe Serbisë dhe siç e kemi parë ka një mungesë vullneti total nga ana e Serbisë për të zbatuar marrëveshjet. Mendoj se është koha për një reflektim dhe një qasje tjetër në dialogun dhe në zgjidhjen e këtij konflikti të ngrirë. Jo më nga poshtë-lart, sikurse zgjidhja e problemeve teknike, për shembull targat e makinave apo të tjera si këto, por një zgjidhje që duhet të vijë nga lart-poshtë, që do të thotë që të dy vendet duhet të njohin njëri-tjetrin si shtete të pavaruara. Ne kemi parë që formula e ndjekur deri tani dhe me ndërmjetësimin e Bashkimit Evropian nuk ka funksionuar për fat të keq. Dhe është krejtësisht e natyrshme që të pyesim se pse edhe 25 vjet pas mbarimit të luftës kemi ende një situatë të tillë kur në dialog janë diskutuar çështje krejtësisht teknike, të dobishme, por që gjithmonë janë teknike. Supozoni sikur një çerek shekulli pas përfundimit të luftës mes Gjermanisë dhe Francës gjatë Luftës së Dytë Botërore, Parisi dhe Berlini të diskutonin se me çfarë targash makinash do të futeshin qytetarët e dy vendeve tek njeri-tjetri. Pra besoj që ka ardhur koha për një reflektim, dhe një qasje tjetër në dialog në zgjidhjen e kofliktit të ngrirë, gjë që kërkon angazhimin e BE-së, por në mënyrë të veçantë atë të Shteteve të Bashkuara.

Zëri i Amerikës: Zoti Rakipi, së fundmi zyrtarë të Departamentit të Shtetit kanë thënë se Rusia po kërkon të shfrytëzojë tensionet ndëretnike në rajonin e Ballkanit Perëndimor, me qëllim që të krijojë “destabilitet e të pengojë integrimin euroatlantik të rajonit”. Sa seriozisht po e marrin udhëheqësit e Ballkanit rrezikun që paraqet Rusia?

Albert Rakipi: Politikat ‘proxy’ të Rusisë nuk janë një gjë e re në Ballkan. Dhe sigurisht duhet të jenë një alarm i madh për udhëheqësit politikë të Ballkanit. Në qoftë se kemi parasysh në 24 shtator të vitit të kaluar pati një akt terrorist dhe ishim shumë pranë një përshkallëzimi të konfliktit, që mund të shkonte ndoshta deri aty sa mund të hapej një front i dytë konflikti, në kontestin mjaft dramatik siç është agresioni rus në Ukrainë. Sigurisht është në interesin e politikave të Rusisë për të mbajtur një gjendje të tillë tensioni dhe për ta ushqyer atë. Dhe sigurisht që është e rëndësishme jo vetëm që alarmi mbi këtë çështje të vijë nga vetë vendet e Ballkanit, por edhe siç thashë ka rëndësi që edhe faktorë të rëndësishmëm, siç janë BE dhe SHBA.