Nga shkurti, në Kosovë do të nisë imunizimi i djemve me vaksinën kundër papilloma virusit (HPV), pasi një vaksinë e tillë nisi të administrohej për vajzat vitin e kaluar.

Në një konferencë për media, të organizuar nga Ministria e Shëndetësisë dhe Instituti Kombëtar i Shëndetësisë Publike, u tha se që nga nisja e procesit të imunizimit, 10.000 vajza janë vaksinuar kundër këtij virusi.

Ministri i Shëndetësisë, Arben Vitia, tha se nisja e imunizimit të djemve me vaksinën HPV është hap thelbësor drejt parandalimit të sëmundjeve serioze.

“HPV është virus i rrezikshëm. Kanceret që mund të shkaktohen nga ky virus nuk bëjnë dallime dhe vaksinimi i djemve është një hap jashtëzakonisht i rëndësishëm për të mbrojtur edhe ata nga pasojat shëndetësore në të ardhmen”, tha Vitia.

Sipas tij, HPV shkakton probleme shëndetësore edhe te djemtë edhe te vajzat si dhe lloje të ndryshme të kancereve.

Kosova vitin e kaluar futi në kalendarin e imunizimit vaksinën HPV. Vajzat e vaksinuara janë të moshës 11-12 vjeç.

E njëjta grup-moshë e djemve synohet të imunizohet, thanë nga MSH-ja dhe IKSHPK-ja, përfaqësuesit e të cilëve u bënë thirrje prindërve që të imunizojnë fëmijët e tyre.

Autoritetet bënë të ditur se veçse janë shpërndarë në nivel vendi, dozat e kësaj vaksine do të jepen falas.

Paralelisht me nisjen e imunizimit të djemve, do të vazhdojë edhe vaksinimi i vajzave.

Më 2022, Kosova kishte siguruar dozat e para të vaksinës, marrja e së cilës është e rekomandueshme, por jo e detyrueshme.

Që nga nisja e dhënies së kësaj vaksine, Fetije Fetaj, nga IKSHPK tha se nuk është raportuar për asnjë rast që ka pasur efekte të rënda anësore.

Rekomandimet për vaksinat HPV

Sipas një studimi të bërë më parë nga organizata “Cancer Research”, me seli në Britani, vaksina HPV zvogëlon rastet e kancerit të qafës së mitrës për gati 90 për qind.

Organizata Botërore e Shëndetësisë thotë se vaksinat HPV funksionojnë më mirë nëse ato administrohen para ekspozimit ndaj papilloma virusit.

Klinika Mayo në Shtetet e Bashkuara thotë se vaksina HPV i jep trupit një mënyrë të sigurt për të ndërgjegjësuar sistemin imunitar për HPV-në. Kjo nënkupton se trupi e ka më të lehtë që të pastrojë gjurmët e virusit, nëse një person infektohet më vonë me të.

Ndërkaq, OBSH-ja rekomandon që vajzave nga mosha 9 deri në 14 vjeç të vaksinohen me një apo dy doza. Rekomandimi njëjtë vlen edhe për vajzat dhe gratë të moshës 15 deri në 20 vjeç.

OBSH, ndërkaq, rekomandon dy doza, në një interval prej gjashtë muajsh, për gratë më të vjetra se 21 vjeç.

“Një minimum prej dy dozash dhe kur është e mundshme edhe prej 3 dozash mbeten të nevojshme për ata persona që dihet se e kanë të kompromentuar sistemin imunitar apo janë të infektuar me HIV”, thuhet në rekomandimet e organizatës.

OBSH po ashtu thotë se përveç vaksinimit të vajzave 9-14 vjeç, para se të nisin të jenë seksualisht aktive, rekomandohet që të vaksinohen edhe djemtë, kur është e mundur.

Qendrat amerikane për Kontrollin dhe Parandalimin e sëmundjeve (CDC) thonë se vaksina HPV nuk rekomandohet për personat mbi 26 vjeç.

Por, vaksinimi i personave mbi 26 vjeç e deri në 45 vjeç mund të bëhet vetëm me rekomandimin e mjekut.

“Vaksina HPV sjell pak përfitime në këtë grup-moshë, për disa arsye, përfshirë edhe atë se më shumë njerëz të këtij grupi veçse mund të jenë ekspozuar ndaj HPV-së”, thuhet në ueb-faqen e CDC-së.

Vaksina HPV në kalendarin e vaksinimit të disa vendeve të rajonit

Në disa vende të Ballkanit Perëndimor, vaksina HPV është në kalendarin e detyrueshëm të vaksinimit. E fundit që futi në kalendar këtë vaksinë ishte Shqipëria, në nëntor të bitit 2022.

Në shtator të po atij viti, Mali i Zi kishte nisur administrimin e kësaj vaksine.

Maqedonia e Veriut e ka këtë vaksinë në kalendar që nga viti 2013 dhe vaksina është e detyrueshme për grup-moshën 12 deri në 26 vjeçe dhe jepet në tri doza.

Në kalendarin e vaksinimit të Serbisë është po ashtu HPV. Në këtë shtet, kjo vaksinë rekomandohet të merret, por nuk është e obligueshme.

Vaksina HPV jepet edhe në Bosnje e Hercegovinë, ndonëse nuk është e obligueshme. REL

Lajmi se në Kinë ka një rritje e infeksioneve nga një virus i frymëmarrjes, që u pasua me spitale të mbipopulluara dhe masa urgjente ka ringjallur shqetësime për shpërthimin e një infeksioni që mund të transmetohet edhe jashtë vendit.

Për të mësuar më shumë se për çfarë bëhet fjalë, i ftuar në studion e lajmeve në “Ora News” ishte mjeku Erion Dasho.

Dasho theksoi se metapneumovirusi njerëzor (HMPV), nuk është një virus i ri, pasi është shfaqur thuajse 10 viteve më parë dhe është shkaktari kryesor i virozave tek fëmijët nën 1 vjeç.

“Nuk bëhet fjalë për një virus të ri, por është një patogen i njohur, qoftë nga klinika, moshën që prek, si dhe i ka të njohura masat parandaluese.

Por që përsëri është një agjent që shkakton sëmundje tek njerëzit dhe si të gjithë viruset duhet marrë me kujdes.

Është një virus ngjitës, transmetohet përmes pështymës dhe përmes mjediseve dhe sipërfaqeve të ndotura. Pra, dhe rrugët e transmetimit janë të ngjashme me viruset e tjera respiratore.

Duhet të bëhet kujdes me foshnjat, po ashtu edhe nënat e reja duhet të jenë të kujdesshme me foshnjat e tyre”, u shpreh ndër të tjera mjeku Erion Dasho.

Ndërkaq, ai tha se sa herë që nis sezoni i virozave personat tek të cilët ka indikacion: fëmijët, të moshuarit, personat që preken nga sëmundje të caktuara kronike që dëmtojnë imunitetin, personat që janë me funksione të caktuara si personeli mjekësor, apo arsimor dhe sigurisht që edhe ndaj atyre perosnave që duan që këto viroza t’i kalojnë në mënyrë sa më të lehtë apo edhe t’i shmangin ato, rekomandohet kryerja e tre vaksinave: vaksinës së kovidit, gripit dhe në vende të caktuara ofrojnë edhe vaksinën kundër sensitusit respirator.

“Pra këto tre vaksina duhet të bëhen pjesë e kalendarit të vaksinimit të rekomanduar në fillim të çdo sezoni të viruseve respiratore”, tha Dasho.

Shkencëtarët kanë krijuar një atlas që përshkruan disa nga 37.2 trilionë qelizat e trupit të njeriut. Studiuesit përdorën teknika të avancuara, përfshirë inteligjencën artificiale, për t’iu afruar objektivit për të krijuar një atlas gjithëpërfshirës me të gjitha llojet e qelizave njerëzore, që do të na ndihmojë të kuptojmë më mirë se nga çfarë përbëhet trupi ynë.

Imazhet janë aq të mahnitshme, saqë mund të ngatërrohen me vepra arti.

Por, këto janë qeliza njerëzore – të regjistruara si pjesë e një projekti ambicioz për të hartuar një atlas të të gjitha llojeve të qelizave njerëzore.

Puna kërkimore në kuadrin e iniciativës Atlasi i Qelizave Njerëzore, e publikuar nga revista Nature, përdori të dhëna të avancuara dhe mjete analitike, përfshirë inteligjencën artificiale, për të krijuar një hartë të hershme të detajuar të disa prej 37.2 trilionë qelizave të trupit të njeriut.

“Atlasi i qelizave njerëzore është një hartë e qelizave të indeve dhe organeve tona, dhe teknologjitë kryesore janë gjenomika me një qelizë të vetme dhe gjenomika hapësinore, që janë të integruara në një hartë të vetme, duke përdorur të dhënat shkencore dhe metodat e inteligjencës artificiale. Atlasi është në thelb një hartë me rezolucion të lartë e shtrirjes së plotë molekulare të çdo qelize. Dhe janë këto teknologji që na mundësojnë ta arrijmë këtë rezolucion të lartë”, shpjegon Sarah Teichmann, bashkëthemeluese dhe bashkëdrejtuese e e iniciativës Atlasi i Qelizave Njerëzore.

Zonja Teichmann dhe bashkëpunëtorët e saj u përqendruan në organe të caktuara – tek qelizat në gojë, stomak dhe zorrë, si dhe qelizat që përcaktojnë zhvillimin e kockave.

Studiuesit kanë prodhuar gjithashtu një atlas organoid të trurit që zbulon aspekte të zhvillimit të trurit.

“Ka disa pamje të bukura, përfshirë një që më pëlqen e placentës. Ka gjithashtu për zhvillimin e skeletit dhe gjymtyrëve. Përparimet e tjera të mëdha janë në studimet integrale të sistemeve, si p.sh. sistemi gastrointestinal. Pra, ku ne integrojmë studime të shumta dhe më pas përparojmë drejt një grupi të dhënash më gjithëpërfshirëse”, thotë zonja Teichmann.

Shkencëtarët shpresojnë që atlasi me rezolucion të lartë dhe i disponueshëm për të gjithë – i konsideruar si një variant fillestar – do t’i ndihmojë studiuesit të luftojnë sëmundjet që dëmtojnë qelizat njerëzore.

“Ka rëndësi për sa i përket përfitimit të një botëkuptimi gjithëpërfshirës themelor shkencor, të mënyrës se si funksionojnë trupat tanë. Ka edhe aplikime të gjera biomjekësore, për sa i përket zbulimit të treguesve biologjikë, zbulimit të objektivit të ilaçeve, kategorizimit të pacientëve etj.”, thotë zonja Teichmann.

E themeluar në vitin 2016, Iniciativa “Atlasi i Qelizave Njerëzore”, ka tashmë mbi 3600 anëtarë nga 102 vende.

Shkencëtarët e kësaj iniciative po krijojnë gjithashtu atlase të tjera, që mund t’i ndihmojnë të mësojnë më shumë rreth shkaqeve themelore të sëmundjeve dhe shëndetit në pjesë të veçanta të trupit.

Ekspertët e shëndetit thonë se ecja është një mënyrë e lehtë për të përmirësuar shëndetin fizik dhe mendor, për të forcuar gjendjen fizike dhe për të parandaluar sëmundjet. Doktoresha amerikane Sarah Eby thotë se njerëzit duhet të shtojnë edhe aktivitete të tjera në kuadër të ushtrimeve të tyre fizike, duke përfshirë ushtrime si ngritja e peshave, apo joga për një shëndet të mirë.

Ndërsa ecja nuk është ushtrimi i vetëm që njerëzit duhet të bëjnë, sipas mjekëve ajo është një hap i parë i madh drejt një jete më të shëndetshme.

“Nuk keni nevojë për asnjë pajisje dhe nuk keni nevojë për të paguar për një anëtarësim në palestër. Ecni dhe përfitimet janë të mëdha”, thotë Sarah Eby, eksperte e mjekësisë sportive nga organizata jo qeveritare ‘General Mass Brigham’.

Ecja mund të ndihmojë në përmbushjen e rekomandimit të dhënë nga autoritetet e shëndetit publik, që të rriturit të bëjnë të paktën 2 orë e gjysmë aktivitet fizik, me intensitet të moderuar, çdo javë.

Kjo ndihmon në uljen e rrezikut të sëmundjeve të zemrës, tesionit të lartë të gjakut, demencës, depresionit dhe shumë llojeve të kancerit.

Ecja gjithashtu është një ushtrim i lehtë për trupin, ndërsa forcon zemrën dhe mushkëritë.

“Nga pikëpamja e përfitimeve shëndetësore, 150 minuta aktivitet aerobik çdo javë mund të sjellin një sërë përfitimesh shëndetësore, duke përfshirë uljen e rrezikut të vdekshmërisë nga të gjitha shkaqet, rrezik më të ulët të sëmundjes së arterieve koronare, goditjes në tru, hipertensionit, diabetit, si dhe shumë lloje të kancereve. Ecja ndihmon për uljen e ankthit, depresionit dhe përmirëson gjumin. Mund të zvogëlojë rrezikun e sëmundjes nga Alchajmeri dhe demencat e tjera”, thotë doktoresha Eby.

Megjithatë, ajo shton se ecja nuk është tërësisht e mjaftueshme pasi nuk forcon muskujt.

“Përveç ecjes, ne rekomandojmë dy ditë ushtrime për forcimin e muskujve. Kjo mund të jetë ngritje e peshave apo diçka e ngjashme”, thotë doktoresha Eby.

Kjo është veçanërisht e rëndësishme për shëndetin e kockave të grave në moshë.

Ekspertët rekomandojnë shtimin e aktiviteteve të tilla të paktën dy herë në javë duke shkuar në palestër, si dhe bërja e ushtrimeve që përmirësojnë fleksibilitetin si joga.

Një çështje që përmendet shpesh është nëse është e mjaftueshme bërja e 10 mijë hapave në ditë?

Pothuajse të gjithë kanë dëgjuar për këtë synim, i cili filloi në kuadër të një fushate marketingu të viteve 1960, në Japoni. Ekspertët, megjithatë, theksojnë se ky është vetëm një udhëzim.

“Ne të gjithë kemi dëgjuar për bërjen e 10,000 hapave në ditë. Kjo u nxit nga një fushatë reklamuese në vitet 1960 që mbijetoi në mendjen e njerëzve pavarësisht se nuk është vërtet e bazuar në ndonjë zbulim shkencor”, shpjegon doktoresha Eby.

Vendosja e një objektivi kohor mund të jetë gjithashtu e dobishme. Doktoresha Eby sugjeron 150 minuta në javë, të ndara në 30 minuta ecje në ditë.

“Në këtë mënyrë, kjo është një shëtitje e shpejtë 30 minutëshe, pesë ditë në javë dhe me këtë keni treguar kujdes ndaj vetës”.

Gjatë motit të keq, njerëzit mund të ecin në ambiente të mbyllura si qendrat tregtare apo duke përdorur pajisjet për ecje dhe vrapim në palestër.

Me kalimin e kohes dhe përgatitjen fizike, mund të shpejtohet ritmi i të ecurit, ose duke ecur në rrugë të përpjeta.

Ecja me miqtë, ose me kafshët shtëpiake, si qentë, është një mënyrë tjetër motivimi për të ecur.

Një tjetër mundësi është t’i bashkohesh një klubi. Grupe të tilla gjenden gjithandej Shteteve të Bashkuara që synojnë të ndihmojnë njerëzit të arrijnë qëllimet e tyre të ecjes.

Njerëzit janë të aftë të ndiejnë shumë më tepër lloje të ndryshme emocionesh sesa kemi menduar. Shkencëtarët një kohë të gjatë kanë theksuar që përpos gjashtë llojeve themelore të emocioneve (lumturia, pikëllimi, zemërimi, befasia, frika dhe neveritja) nuk ekzistojmë më lloje të tjera.

Në hulumtimin në të cilin kanë marrë pjesë 800 meshkuj dhe 1.200 gra, të intervistuarve u janë treguar përmbajtjet e videove të njerëzve të cilët kurorëzohen, lindin fëmijë, përshëndetja me dorë dhe vdekja.

Pas vështrimit të rezultateve të reagimeve të tyre, kanë konstatuar që ndjenjat e tyre mund t’i klasifikojnë në 27 kategori. Ato kategori janë: admirimi, adhurimi, admirimi estetik, argëtimi, tërbimi, ankthioziteti, respekti i thellë, habia, monotonia, qetësia, konfuzioni, përbuzja, lakmia, zhgënjimi, familjarizimi, varësia, shqetësimi, frika, faji, llahtaria, interesimi, lumturia, nostalgjia, krenaria, lehtësimi, romantizmi, pikëllimi, kënaqësia, dëshira seksuale, surpriza, simpatia dhe triumfi.

Të anketuarit nga grupi i parë kanë thënë se si ndihen pas çdo shikimi të videos. Grupi i dytë i të intervistuarave ka vlerësuar xhirimet si pozitive dhe negative përkundër atyre mallëngjyese dhe qetësuese në shkallën nga 1 deri në 9. Vlerësimet janë pajtuar me emocionet e lidhura me xhirimet të cilat paraprakisht u janë ndarë. Rezultatet kanë treguar që një xhirim mund të nxisë më shumë emocione të ndryshme dhe është normale të ndihen më shumë sosh në të njëjtën kohë.

Rezultatet e një anketimi nga psikologët amerikanë tregojnë se rrjetet sociale si Facebook, Twitter, Pinterest, Instagram, Snapchat dhe Tumblr i bëjnë njerëzit të ndihen të vetmuar e të izoluar. Përdorimi i përditshëm i rrjeteve sociale për dy orë ose më gjatë i dyfishon shanset për t’u ndjerë të vetmuar ose të izoluar, ndërkaq ekspozimi ndaj imazheve të ndryshme mund të shkaktojë ndjenja të inatit dhe xhelozisë.

Autorët e studimit theksojnë se ajo çfarë shohim në rrjete sociale jo domosdoshmërisht mund të jetë arsyeja se përse ndihemi keq, por mund të jetë një nga faktorët sepse i nxit emocionet që ndiejmë. Sipas teorive të prezantuara në rezultatet e studimit, thuhet se aq më shumë kohë që shpenzojnë njerëzit në rrjete sociale, aq më pak kanë kohë të bashkëveprojnë në jetën reale. sn

Truri është pasuria më e vlefshme që kemi dhe kërkon mbrojtje të veçantë. Ja gjashtë “armiqtë” që mund të ndikojnë negativisht në funksionin njohës, gjendjen shpirtërore dhe mirëqenien tuaj:

Sheqeri

Konsumi i tepruar i sheqerit shkakton inflamacion në tru, duke ndikuar në kujtesë dhe rregullimin e humorit.

Aktiviteti i ulët fizik

Mungesa e aktivitetit fizik ndalon qarkullimin e gjakut në tru, duke ulur funksionin njohës dhe rritur nivelet e stresit.

Qëndrimi para ekranit

Kalimi i tepërt i kohës para ekranit mbingarkon trurin, duke rezultuar në lodhje dhe ulje të fokusit. Bëni pushime të rregullta dhe kaloni disa minuta pa teknologji çdo ditë.

Mungesa e socializimit

Lidhjet njerëzore janë thelbësore për shëndetin mendor dhe emocional. Ndërveprimet sociale stimulojnë rrjetet nervore dhe ndihmojnë në përmirësimin e elasticitetit kognitiv.

Dehidratimi

Pirja e pamjaftueshme e ujit ndikon në disponimin dhe përqendrimin tuaj. Duke qenë se truri është rreth 75% ujë, është thelbësore të qëndroni të hidratuar për të funksionuar në mënyrë optimale. Mbani gjithmonë një shishe me ujë pranë.

Mungesa e gjumit

Gjatë gjumit, truri pastron dhe përpunon informacionin. Mungesa kronike e gjumit ndikon negativisht në kujtesë dhe përshpejton rënien njohëse. Synoni për 7-8 orë gjumë cilësor çdo natë për të rimbushur trurin tuaj.

Duke marrë parasysh këto faktorë, mund të mbani trurin tuaj të shëndetshëm dhe të fortë! sn

Sa e rëndësishme është të mendojmë e të flasim në mënyrë të dobishme për një shëndet të mirë fizik por mbi të gjitha për një mirëqenie psiko-emocionale.

Mendimet, nuk janë vetëm fjalë në mendjen tonë. Mendimet janë ato që gjenerojnë sinjale kimike që përshkruajnë trupin, duke ndikuar në çdo qelizë tonën.

Sipas kësaj logjike, kuptojmë se mendimet negative, mund të shkaktojnë stres dhe sëmundje, ndërsa mendimet pozitive janë ato që na japin mundësinë për një mirëqenie që nuk rrezikohet nga faktorë të jashtëm dhe që kanë ngarkesë emocionale pesimiste.

Disa shembuj mendimesh që kanë një efekt negativ ne trupin tonë:

“ Nuk jam i/e zonja sa duhet..” nxisim prodhimin e adrenalinës në trup duke ndikuar për shumë gjatë një ndjesi ezaurimi mendor dhe lodhje kronike.

“Nuk meritoj të jem i/e lumtur për gabimet që kam bërë”, rrezikojmë të mos e prodhojmë serotoninën (hormonin e lumturisë) dhe nxisim ndjenjën e depresionit dhe të mbyllurit në vetvete.

Një mendim si; “ Unë jam një dështim”, rrit prodhimin e kortisolit ( hormonin e stresit) duke sjellë probleme në tretje dhe dhimbje koke.

Disa shembuj mendimesh që kanë një efekt pozitiv në trupin tonë:

“ Unë mund ta kalojë këtë sfidë”, stimulon prodhimin e dopaminës duke përmirësuar motivimin dhe nivelin e përqëndrimit.

“Ndihem krenare për çka kam arritur”. Ndihmon në rritjen e nivelit të serotoninës e cila na bën të ndihemi të lumtur.

“ Unë marr mësim nga çdo eksperiencë”, bën aktivizimin e korteksit prefrontal, duke përmirësuar aftësinë e marrjes së vendimeve.

“Unë meritoj suksesin dhe të jem i/e lumtur”, bën të mundur prodhimin i endorfinës, e cila përmirëson humorin.

Duhet të jemi të vetëdijshëm se çfarë jemi në gjendje t’i shkaktojmë trupit tonë, përmes mendimeve tona. Le të përpiqemi të gjykojmë dhe të mendojmë në mënyrë të dobishme dhe inkurajuese, pa u zhytur dhe pa u mposhtur nga problematikat e jetës sonë të përditshme por të mësohemi të bashkëjetojmë me to në mënyrë produktive dhe të përballemi me optimizëm edhe atëherë kur jeta na përball me vështirësi. Mos harrojmë se çdo mendim i yni dhe ngarkesa emocionale që i vesh mendimet tona, reflekton plotësisht në çdo qelizë të trupit tonë!

Ndryshoje jetën tënde duke ndryshuar mënyrën tënde të të menduarit! sn