Kush e propozoi emrin e prift françeskan

FRANO KULLI/ At Gjergj Fishta, pikë ma së pari ka qenë frat, prift françeskan, qysh se është shugurue në vitin 1893 , kur ishte 22 vjeç, rrugë në të cilën ishte nisë në fëmininë e tij të hershme e nuk ju nda mâ deri sa mbylli sytë, duke i provuar të gjitha shkallët e hierarkisë së Urdhrit të cilit i përkiste. Thotë meshën e parë në Troshan prej ku edhe ishte nisë në rrugën e Shejtnisë, masandej Frat në Gomsiqe, në Kushe të Hotit, në Kishën e Kuvendin françeskan të Lezhës, kishë e cila, sipas një legjende është shenjuar prej vetë Shën Françeskut, diku rreth vitit 1219, kur ai kishte ndërmarrë udhëtimin e tij këndej e ndër Dalmate, për të përhapur Urdhrin. Si dëshmi që përafron gojëdhënën dhe origjinën e Kishës është një pllakë që ruhet edhe sot në derën e saj ku shkruhet: (Hoc templum Fratrum Minorum ædificatum ast anno MCCXL-Ky tempull i Vëllazënve të Vogjël u ndërtue në vjetin 1240)1 Po të shumtën e viteve të jetës e kaloi në Shkodër, në Kuvendin e françeskanëve të Gjuhadolit, si bashkëvëlla me fretën e si provincial i tyre. Dhe me të njëjtin devocion si në ditën e parë.

1) Zotni Lukë Luka, rreth një vit më parë, nga arkivi i familjes së vet postoi në njërin prej rrjeteve sociale foton e kunorëzimit të prindërve të Zojës së tij të ndjerë, Netës.

Shuk Leniqi e Lajde Daija, në ditën e martesës. Fotoja mban datën 17 maj 1936. Është shkrepë prej mjeshtrit Kel Marubi. Vendndodhja është elteri (altari) i Kishës françeskane në Gjuhadol, Shkodër.

Duke pasë edhe lejen e bekimin e poseduesit të kësaj relike (foto), po bëj edhe dy komente të shkurta:

Së pari, vlera qytetse e estetike që fotoja ka. Në foto janë rreth shtatëdhjetë persona, burra e gra, por edhe fëmijë. Të gjithë të veshur bukur e shik, prej te më i madhi e deri te më i vogli. Çifti, me veshje klasike të rastit, nusja me vel e kunorë, të dy të ulun ne gjunj, në momentin e ndërrimit të unazave, duke ia vendosur unazën në gisht njëri-tjetrit, simboli i bashkimit e krijimit të familjes së shejtë, me besim e dashni aty në shtëpinë e Hyjit, si bërthama themelore e shoqnisë. Kumarët, dëshmitarët e martesës, janë zotni Palok Noga (me qirin tradicional në dorë) dhe Kolë Mjeda me të shoqen. Në sfond të fotos kori i kishës. Secili i venduem me vend e me rend, simbas lidhjes e përafrisë që kishin me çiftin protagonist e me rastin e papërsëritshëm të tyre në jetë, siç është kurorëzimi i martesës në kishë për katolikët. Cilësia e fotos është e tillë sa personat që pozojnë aty njihen fytyrë për fytyrë e emër për emër. Edhe pse fotoja është e gati 90 vjetëve më parë. Se, përndryshe, për nga kompozimi dhe elementët e përgjithshëm të saj, por edhe prej paraqitjes së pozantëve nuk kishte se si të dallohej, nëse fotoja ishte bërë në Venecia, Firence, Romë, Vjenë a diku tjetër në Europë.

Së dyti, në foton e një momenti solemn familjar të një familjeje qytetse të Shkodrës janë edhe më së paku tre persona publikë, njeri më me peshë se tjetri. Edhe kjo shejë e një bashkëjetese plot kulturë e sharm, në harmoni të plotë të qytetarëve, me rendet e klasat e shoqërisë që përfaqësojnë. Meshtari i zgjedhur për kunorzimin, françeskani i madh At Gjergj Fishta, Kolë Mjeda (1885-1951) deputeti i Shkodrës për disa legjislatura e zëvendëspresident i Asamblesë Kombëtare, mbajtës edhe i posteve të tjera publike të kohës, kryetar i Bashkisë së Shkodrës (1924-’25), prefekt i Dibrës e deputet i saj, gjithashtu. Po edhe më i riu i tyre, prifti i sapo shuguruem asokohe, dom Ernest Çoba, i cili masandej më vonë, tridhjetë vjet më vonë, kur revolucioni ateist mbyll kishat dhe prelatët e klerikët mbarë (ata që kishin mbetë ende gjallë) i mbyll në burgje, do të ishte Arqipeshkvi i fundit i Shkodrës cili ndrroi jetë në mënyrë enigmatike në spitalin e burgut të Tiranës, në dimrin e vitit 1980 (8 janar).

Nuk është e njohur ndonjë foto tjetër e Fishtës në një rast sakramenti si ky. Deri tani, jo. Edhe zotni Luka, me gjithë moshën e njohjeve që ka, më thotë gjithashtu se nuk din për ndonjë rast tjetër të ngjashëm. Dhe ka shumë gjasa të mos ketë. Se sikur të kishte, me siguri mbamendjet qytetëse të Shkodrës do të na e kishin bërë me dije. Ashtu sikurse na vijnë prej asaj kohe nëpërmjet kujtesës së transmetuar kumte si: “Të dielen që meshën te fretnit e thote pader Gjergji, kisha ishte plot e përplot e predku (predikimi) i tij e lête gjindjen me gojë hapë”. Dhe kështu, kërshëria rritet edhe më tepër.

Po pse atëherë dasmën e Shuk Leniqit e shuguron Fishta?! Dhe ndodhte tani (viti 1936), kur Fishta ishte 65 vjeç dhe kur mosha e famës së tij kishte mërrijt në maje. E, kur veprimet e punët sakramentare për té, tashma ishin gjithnji e më të pakta. Me siguri ka qenë një shtysë e empati e fortë. Shuku ishte tipografi i shtypshkronjës së fretënve. Vetmjaftueshëm për pader Gjergjin e Madh, për të bërë edhe punët e fratit të përvujtë …

Kjo ceremoni e veçantë, pati jehonë nga që celebrimin e bani Pater Gjergji (rasti i vetëm i tij, me modesti e fisnikni) e u ndoq prej shumë zojave e zotnive me veshje moderne të kohës, familjarë, miq e shokë të ftuem në darsmë, na ban me dije në diçiturën e fotos së publikuar, zotni Luka.

(Footnotes) 1 sipas At Daniel Gjeçajt

2)Emnimi i At Gjergj Fishtes antar i Akademisë Italiane.1

Fishta është propozuar për antar në këtë akademi nga kompozitorët Mascagni e Pelosi dhe psikologu, gjithashtu mjaft i njohur Agostino Gemelli2, të cilët…nuk ishin fashistë e as nuk kishin pasë mardhënie të mirë me fashizmin3 .(Qasje që nxjerr krye herë herë në të rallë edhe sot, me njetin pë ta njësuar akademikun-poet kombëtar të shqiptarëve me bashkëpuntorin fashist !!) Thua ta kenë pëlqyer lahutën si vepër fashiste ata ?!

Ai ishte i vetëdijshëm dhe e kishte vlersuar ashtu siç qe emrimin e vet në Akademinë e Italisë. Në këtë kuptim s’kish se si ti mungonte kortezia e momentit dhe kjo është e shprehur e asnjëherë e mohuar prej Fishtës. Një dëshmi autentike e kësaj kortezie na vjen nga bashkëkohësia. Është një telegram4 që Fishta i dërgon Musolinit, me falënderimin për pranimin e tij antar i Akademisë italiane.

Padre Fishta al Duce5

L’accademico Padre Giorgio Fishta ha inviato al Duce il seguente telegramma:” Grazie Duce dell’alto onore del titolo d’accademico d’Italia che per Vostra benevola disposizione mi é stato attribuito e che io considero quale sicuro indice del generozo Vostra interessamento anche per la stirpe albanese, virtû questa ignota sino ad oggi alla diplomazia europea. Padre Giorgio Fishta

(At Fishta Duçes. Akademiku At Gjergj Fishta i ka dërguar Duçes telegramin e mëposhtëm (vijues): “Faleminderit Duçe për nderimin e lartë me titullin Akademik i Italisë që falë disponimit (vullnetit) Tuaj dashamirës më është atribuar (dhënë) dhe që unë e konsideroj si tregues të sigurt të interesimit Tuaj bujar kundrejt prejardhjes time shqiptare, virtyt që i është njohur deri më sot diplomacisë evropiane. At Gjergj Fishta”)

Dëshmia e Ernest Koliqit

“…Fatkeqsisht, disa prej atyne që hiqen si supernacionalistë, pozitë të cilen fituan tue ndejtë strukun mbas nji patriotizmi fals, e qortojnë poetin për faktin se me 1939 pat pranue me u emnue Akademik i Italisë. Akuzojnë mendjemadhsisht për mungesë patriotizmi mjeshtrin, i cili harxhoi tanë jetën e vet për t’u mesue shqiptarve se si me e dasht atdheun. Dhe akuza, jo veç në Shqipninë e sotme, por mjerisht edhe në ndonji pjesë të Diasporës, ka gjetun nji lloj kodifkimi. Dhe nuk synohet me u denigrue thjeshtë njeriu dhe politika e tij aqsa komuniteti prej të cilit ai rrjedhë, besnikëria ndaj traditave që i japin tharm veprës, e qytetnimi perëndimor që na ushqen me shpirtin e madh. Tue i akordue interpretuesit të shpirtit shqiptar titullin akademik, Italia dishronte me nderue Shqipninë. Qeshë i pranishem në Romë në qeshorin e vitit 1933 kur u muer vendimi në Ministrinë e Punëve të Jashtme. Më kishin thirrë për tu këshillue rreth çeshtjes në fjalë. Morën pjesë në ketë mbledhje, veç tjerve, Zenone Benini nënsekretar për çështjen shqiptare. Ambasadorët Jakomoni i San Savinios e Karlo Straneo.

U kërkoj ndjesë ndijuesve të nderuem nëse jam i detyruem me përmend ndërhyrjen që bana me ketë rast. Ndjej si detyrë me e zbulue ketë të vërtetë, për me e davaritë hijen me të cilen përpiqen me errsue kujtimin e Poetit, të cilin e pata udhërrëfyes dhe mbështetje në rrugën time letrare.

Benini, që drejtonte mbledhjen, njoftoi se qeveria Italiane, për t’i nderue në mënyrë konkrete vlerat kulturore të kombit shqiptar, propozonte tre shkrimtarë si antarë të Akademisë së Italisë. Emnat që u përmenden ishin: Patër Gjergj Fishta, Torenc Toçi, Ernest Koliqi. Benini e dalloi menjëherë se fytyra qe kontraktue. Kishte shpresue me e pa tue shkëlqye nga krenaria, sepse me pyeti “ Nuk e miraton ketë ide?” U ndieva i detyruem me folë me sinqeritetin ma të thellë. U përgjigja se ideja më dukej shumë e mirë e që nji nderim kaq i naltë për vlerat e kulturës shqiptare do t’i kënaqte e do ti mbushte me krenari tanë shqiptarët, por shtova se Koliqi duhej konsiderue si nji autor, cikli letrar i të cilit vijonte me qenë në zhvillim, kësisoj ende nuk ka mbërrit në atë pikë që i jep kunorzimin e përhershëm një shkrimtari.

Sa për Toçin, nuk mund të mohoj se asht nji koltivues i vyeshëm i studimeve juridike e nji gazetar i stervitun, por nuk ka botue asnjë vepër letrare a shkencore të tillë, sa me meritue dinjitetitin e Akademikut. E mbylla me fjalët se në të tre këta emna, Fishta asht i vetmi personalitet i pakundërshtueshëm, i denjë për tu pranue në bashkësinë e naltë kulturore italiane, me që ai dhe vetëm ai, përmblidhte në vete dhuntinë ma të shkëqlyeme të krijimtarisë artistike të rracës.

Benini, tue drejtue kah të pranishmit, vlerësoi konceptin e naltë, që unë kisha për Akademinë e Italisë. Mandej deshti me dijtë nëse ekzistonte në Shqipni ndonji tjetër shkrimtar që meritonte me ndejtë përkrah Fishtës. U përgjigja, simbas pikëshikimit tim modest, se ekzistonin dy shkrimtarë shqiptarë që s’do të kishin ba figurë të keqe në gjinin e Akademisë: zz. Fan Noli e Faik Konitza, por shtova se banonin prej shumë kohësh në Amerikë. Kështu Fishta ishte i vetmi që u emnue akademik i Italisë. Emnimi, tue qenë se nuk ishte paralajmërue gjeti në befasi. Fundja tue njoftë natyrën e tij krenare, qeshë i sigurtë se do ta kishte refuzue me përçmim vlersimin e naltë, nëse do t’ishin përfshi edhe dy shqiptarë të tjerë me merita letrare ma të pakta. Sigurisht se do ta kishte refuzue, e jo për mendjemadhsi, por sepse tue pranue krahas tij dy të tjerë mjaft ma të pakët se ai për nga formimi letrar, emnimi do t’ishte zveshë nga vlera e vërtetë e do të kishte marrë kuptim tjetër.

Kur mbas ceremonisë, e pashë në gjinin e Akademisë së Italisë, më shprehu tanë entuziazëm fjalët që i kishte thanë Papa Piu XII: “Jam i kënaqun për emnimin tand akademik, sepse nëpërmjet teje nderohet Urdhni i Shën Françeskut e kombi shqiptar”

Mandej poeti e la ketë temë dhe nisi të më shprehë brengat e tij për situaten evropiane. Ishim në fillimin e 1940- ës.Nji fat i kobshem po na ndjek!” – thirri renkueshëm, a thue se po fliste me vete – “ E druej fort për të ardhmen e Shqipnisë….”

3) Fishta satirik

Shkrimet e deriatëhershme satirike të Fishtës, me 1907 qenë përmbledhë e botuar në “Anzat e Parnasit”. Nga “Lahuta…” qenë botuar dy këngë, nga tridhjetë që ajo do të ketë në formën e saj të plotë kur do të pagëzohej edhe si kryevepra e tij dhe e Epikës shqiptare, gjithashtu. Po se çvend zë satira në vetëdijen krijuese të autorit Fishta, le të sjellim një episod nga mbamendja e kohës. Shkruan At Pashk Bardhi një bashkëvëlla françeskan: “Në vjetë 1907, nuk më bje në mend se në ç’muej, nëpër liqe të Shkodres kthete prej nji udhëtimi qi kishte bâ në Vjenë Abâti i Mirditës, Emzot Doçi. At Fishta, At Benardin Shllaku e unë i duelem përpara ku ndaloi vaporri. Kur hime n’lunder për me ardhë në qytet[Shkoder] e thirri Fishten me ndjejë bri tij e i kallxoi se në Vjenë të gjithë, profesorë e studenta e të gjithë qi u merrshin ndopak me gjuhë shqype ishin t’entuzjasmuem per “Oso Kuken”[Kënga e dytë e Lahutës] e lavdet qi i kish ndie prej sish nuk dijte me i shprehë. Atë Fishta e pveti:”Po per “Anza t’Parnasit”, monsinjore, shka thojshin… ”… Është i vetëmjaftueshëm edhe pohimi i kësaj bisede për të ndaluar te vendi që zinte satira në aspiratën krijuese të Fishtës, që heret. Madje, njihet deri më tani se publikimi i parë i Fishtës është një vjershë satirike “Zoti Anselmo Lorecchio në Vienë”, e botuar në nëntorin e vitit 1899, në “Albania” të Konicës, që asokohe dilte në Bruksel.

“Gomari i Babatasit” qe shkruar, inskenuar edhe botuar në 1923. Në kohën kur doli ajo tronditi skenën shkrimore e intelektuale, por atë politike mbi të gjitha, me thellësinë e mendimit e forcën e satirës që fshikullonte dallaveret e shumta të politikës e mbartësve të tyre, kryesisht. Edhe “Visku…” që për “arsye prudence”[maturie], siç autori na pohon, mbeti e pabotuar…

Siç është vërejtur, “Gomari i Babatasit dhe “Visku i Babatasit”, janë shenja të larta emancipimi mendor e shoqëror të shqiptarëve, të cilët nuk na kanë lënë, për fat të mirë pa dëshmi dinjiteti për të përballuar të vërtetën. Në këtë pikpamje, kjo vepër mund të krahasohet, siç është krahasuar me “Udhëtimet e Guiliverit” tek anglezët, me “Shpirtrat e vdekur” tek rusët, me “Gjermania-një përrallë dimri” te gjermanët etj.-shkruan studiuesi Stefan Çapaliku.6 Mbas ndalimit të tij edhe satira mbeti e transmetuar heshtazi e frikshëm vetëm si…lexim anekdodik. Në vend të satirës së tij, që në bashkëkohësí kishte pasë arrit majat , “lexohej”, transmetohej Fishta hokatar. Pra qarkullonin gojë më gojë anekdotat e tij dhe përreth tij sidomos, herë të thëna bukur e herë jo bukur.

(Footnotes)

1 F. Kulli:”Fishta, rileximi në kohën e lirisë”

2 Dom Zef Gilaj, Me At Gjergj Fishën Akademik, Hylli i Dritës, numër special, 1996, fq.40

3 https://dipartimenti.unicatt.it/storia-moderna2003-il-fascismo-e-gemelli-un-rapporto-non-gentile

4 “Il popolo del Friuli”, sabato il 13 giugnio 1939, p.2 5

Duçe (it. Duce, lat. Dux) – titull i lartë italian (përkth. lider, udhëheqës)

6 S. Çapaliku, Fishta satirik

4)Fishta hokatar (prrallaxhuer, si kishin me i thanë në Zadrimë)

Janë të panumërta shakatë, anekdotat, batutat e “prrallat” e Fishtës . Të tijat , a që i janë mveshur atij, që humorin e kishte gjenetik. Njëra prej disave që një i njohur e dashamir i tij, mësuesi Gjush Sheldija e sjell të shkruar në përmbledhjen e tij “Humor shkodran”, në kapitullin: Pader Gjergj Fishta.Tregon Gjushi: Gjon Shqarri ka qenë njeri qefit dhe jeten e ka kalue “kudo rafsha mos u vrafsha” e madje, shpesh kishte qef me u tallë me të mdhej e gjind të meçëm.Nji ditë ndali pader Gjergjin në rrugë e nisë me e pvetë [pyetë]:

-Si mundet, pader Gjergj, shpirti i njérit [njeriut] me dalë, kur për shembull ta marrin atë njéri qi âsht tuj dekë e ta shtrijnë në nji arkë druni, mandej arken drunit ta fusin në nji tjeter veshë me xink[zink] sipri e ta pshtjellin [mbështjellin] me pafta hekuri ?…

Pader Gjergji e pâ njiherë mandej iu soll:

-M’difto Gjon, ti a ke flokë, lëkurë e rrashtë ?

-Poo.

-Edhe trutë, do ta keshë xanë [mësuar] në shkollë, se janë të mbështjelluna me nji mazë[cipë] të hollë ?

-Si urdhnon.

-Po bâj séri [çudi] pra se si tuj pasë flokë, lëkurë, rrashtë e cipë…mendt kanë mujtë me të dalë ?…

/Gazeta Panorama

NGA HYQMET ZANE/ Në një natë të errët të vitit 1954 në vendin e quajtur “Bishti i Krastës” në Elbasan, plumbat e togës së pushkatimit i morën jetën një djali 24- vjeçar nga Çamëria. I njohur si vendi ku janë pushkatuar me gjyq a pa gjyq shumë shqiptarë të mirë, “Bishti i Krastës’ është dëshmitari i pamanipuluar që ka përjetuar makabritetin e një regjimi që nuk kursente asnjë jetë njeriu për kënaqësinë e bishës kriminale. Nustret Alizoti nga Çamëria ishte njeri nga viktimat e intrigave që kurdiste dhe sajonte sigurimi i shtetit dhe vetë diktatori ndaj kujtdo njeriu që kishte dinjitet e dhe integritet shqiptari përballë injorancës dhe harbutërisë komuniste që përzgjidhte pushteti vrasës i Enver Hoxhës. Për këtë rast të veçantë, Zenel Isa nga Galbaqi i Çamërisë, një punëtor i gurores që atë natë ishte roje i depos së dinamitit te “Bishtit të Krastës” të asaj kohe, bashkëmoshatar me Nustret Alizotin, u bë pa dashur dëshmitar i asaj nate të zezë si vetë sistemi.

Në bisedë e sipër më me gojën e tij më ka thënë për atë vrasje, se “e njoha nga zëri Nustretin kur klithte fjalët “Oj nënëzo, çfarë kam bërë, ç’keni me mua”. Ishin fjalët e fundit të njeriut që u gdhi në një gropë të mbuluar me ferra e mbi të të vendosur ca gurë. Zeneli vajti dhe ia tha nënës së tij, Merushes, se babai i kishte vdekur që në Çamëri më 1939. Zeneli më tregonte mua si gazetar dhe patriot se “bashkë me të shkuam në vendin ku ishte lënë i vrarë Nustreti. E qau me zë e shkreta nënë, e pa mirë djalin e saj që plumbat i kishin marrë jetën. E hapi më shumë gropën dhe e mbuloi djalin mes lotëve dhe ngashërimeve të pafund që të këpusnin shpirtin dhe mezi e duroja.

Ishte një nënë fatkeqe që mezi i kishte sjellë gjallë fëmijët nga Çamëria deri në Elbasan (siç e cilësonin çamët Elbasanin) pas masakrave greke. – I shpëtova nga greku dhe nuk ma merrte mendja mua fatzezën që të ma vriste shqiptari. Ç’është kjo mënyrë për ne kështu, kaq të mallkuar paskemi qenë. I rrita jetim se më vdiq burri e djemtë i ruajta nga greku. Oi, oi, djali im, çe pate këtë fat kështu, fatzeza unë ç’më gjeti,” – më kujtonte Zeneli fjalët e asaj gruaje çame, nënë fatkeqe, janë fjalët që më ka thënë në ligjëratë të drejtë Zenel Isa.

Nustret Alizotin ishte djali i dytë nga tre që kishte Qazim Alizoti. Dhe, si të mos mjaftonin fatkeqësitë, vetëm 8 vjet më pas nëna e Nustretit, ndërroi jetë me një maraz në shpirt se jo vetëm iu vra djali, por iu njollos familja me etiketimin e fjalëve që thuhen në këto raste. Aliu, djali i tretë Qazimit dhe Merushes, banues në Elbasan, me shqetësimin për vëllanë e tij që u vra aq pabesisht nga sistemi, shprehej se “një ditë në shtëpinë tonë erdhën dy oficerë të sigurimit dhe folën me nanën dhe i thanë se nuk do të kishin ngacmime të tjera, se po tu thoshte dikush ndonjë fjalë, të vinin e të takonin ata. Nuk e kuptova se çfarë donin të thoshin me këto fjalë, por vetëm një gjë munda të kuptoja se im vëlla ishte vrarë pabesisht dhe si rezultat i intrigave dhe pabesive që thureshin në atë kohë, kur Shqipëria ishte në krizë ushqimore se vepronte sistemi i triskimit me pika. Ka qenë kjo që e ngatërruan vëllain tim me të ashtuquajturat përvetësime, kur ne në shtëpi jetonim në varfërinë e plotë si gjithë të tjerët. Kontrollet e bëra nga policia dhe hetuesia nuk gjeti asgjë, por u habitën për varfërinë që kishim. Ç’të të them o djalë, keq e më keq. I shpëtuam grekut dhe u vramë në Shqipëri. Këtë gjë nuk e kuptoja përse ndodhte në atë kohë, veç sot i kuptoj të gjitha”. Kësaj i thonë “më fal se të vrava” dhe këtë dinin ta thoshin ata që të vrisnin natën e të qanin ditën, sigurimsat e drejtuar dhe frymëzuar nga vetë diktatori.

Ali Alizoti, vëllai i vogël i Nustretit, i ka bërë të gjitha dermashet, siç i thonë fjalës, për të gjetur arsyetimet e dënimit të vëllait, por edhe të mësonin se ku ndodhet varri i tij tani. Ai i ka shkruar edhe Ministrisë së Drejtësisë duke i renditur shumë fakte dhe duke kërkuar drejtësi për pafajësinë e vëllanë e tij. Ndër të tjera Ali Alizoti shprehet se “në ato vite nuk mund të kërkonim drejtësi se do të kishim të tjera presione, ndaj heshtëm, ulëm kokën e punuam, ja ashtu, me brengë, me frikë, duke humbur edhe vendin se ku ishte varri i tim vëllai që nuk e gjetëm më. U rritëm keq e keq në Elbasan, megjithëse nga qytetarët elbasanas kishim mbështetje dhe na e qanin hallin. Ishim të detyruar të ulnim kokën duke pranuar pa dashje padrejtësinë e treguar ndaj vëllait tim Nustretit”.

Si e mendon Ali Alizoti vrasjen e të vëllait të tij Nustret Alizoti? Të flasësh për vrasjet e popullatës çame, duhet thënë se ato janë të shumëllojshme dhe në çdo kohë, sepse aty ishte porosia greke që strehohej në ish Byronë Politike të kohës së bashku me antishqiptarizmin e vetë diktatorit. Por ajo që mbetet ende si një mister për këtë familje nga Çamëria, është fakti se ka një seri kontradiksionesh në dokumentacionet e dërguara pas kërkesave të Ali Alizoti për të mësuar për vrasjen e vëllait të tyre. Në një letër drejtuar Ministrisë së Drejtësisë ndër të tjera ai shprehet se :

Nustret Qazim Alizoti për nivelin e tij intelektual dhe kulturor nuk mund të lëshonte veten e tij në nivel të vjedhësit, (siç gjente akuza sigurimi i shtetit), pasi kjo vërtetohet me faktin se si djalë intelektual dhe shumë i rregullt, menjëherë, pas mobilizimit ushtarak, u vendosa kujdestar në repartin 3700 në Tiranë. Nga të gjitha verifikimet tona të bëra dhe për të cilat disponojmë dokumente, na bindin se gjyqi dhe vendimi i dënimit të tij me vdekje është i sajuar ose i montuar sipas modeleve që përdorte sigurimi i shtetit të diktaturës, sepse:

Dy certifikatat e vdekjes që disponojmë, njëra nxjerr nga gjendja civile e Komitetit Ekzekutiv të Rrethit Elbasan që nuk i lexohet data, por që është e para viti 1990, ka datë vdekjeje 2 prill 1954, ndërsa certifikata e marrë nga ana jonë në gjendjen civile të Rrethit Elbasan më datë 28. 12., 2007 shënon si datë vdekjeje 2 gusht 1954.

Vërtetimi i komisariatit të policisë Elbasan lëshuar më 21.10.1993 thotë se nuk ka asnjë dokument për ekzekutimin e tij.

Vërtetimi i Gjykatës së Rrethit Elbasan datë 03. 03. 2008 thotë se nga kontrolli i indeksit penal të vitit 1953-1954 nuk figuron i dënuar zoti Nustret Qazim Alizoti.

Në shkresën përgjigje të Drejtorisë Gjyqësore të Prokurorisë së Përgjithshme me numër 293/3 prot. datë 03. 10. 1994, thuhet se nuk gjendet dosja penale e zotit Nustret Qazim Alizoti, por vetëm vendimi nr. 2 datë 13. 06. 1954 i dënimit me vdekje.

Në shkresën përgjigje dhënë familjes nga ana e drejtorisë së Arkivit të Ministrisë së Rendit Publik me Nr. 1925/1 prot, datë 24. 11. 1993, thuhet se për zotin Nustret Qazim Alizoti nuk kemi asnjë të dhënë në burimet tona arkivore.

Në vërtetimin e datës 13. 12. 1993 të degës Ushtarake Elbasan nga ku është mobilizuar zoti Nustret Qazim Alizoti më 03. 11. 1953, thuhet se nuk disponohen dokumente. (Nustret Alizoti dhe vëllezërit e tij, ashtu si të gjithë burrat çamë që ishin deri në moshën e ushtrisë, u thirrën që të bënin shërbimin ushtarak, fill pas heqjes së shtetësisë greke dhe dhënies me forcë të shtetësisë shqiptare, duke mbyllur kështu me dashje një kapitull kërkesash me dashje të qeverisë komuniste ndaj shtetit grek që më 1953 kishte bërë amnistinë e pasluftës dhe popullata çame kishte të drejtën të kthehej në vendin e vet. Në këtë mënyrë shteti monist i Enver Hoxhës u bë bashkëpunëtor me shtetin grek).

Vërtetimi datës 12. 12. 1993 i përgjegjësit të varrmihësve ku thotë se në regjistrat e varrimit të periudhës 1953-1954 zoti Nustret Qazim Alizoti nuk figuron i varrosur.

Vërtetim i zyrës së gjendjes gjyqësore të Ministrisë së Drejtësisë me Nr. Prot. 49-2008, i datës 07. 01. 2008 se është dënuar veç të tjerash për të paguar dënimin në lekë prej 202.105 lekë të vjetra, ndërsa në shkresën përgjigje të datës 03. 10. 1994 me Nr. 293/3 prot, të Drejtorisë Gjyqësore të Prokurorisë së Përgjithshme thuhet se është dënuar për përvetësim të pasurisë shtetërore për 103.560 lekë të vjetra.

Sipas vendimit të Gjykatës thuhet se konfiskohet pasuria dhe se zhdëmtohet shuma e mësipërme. Në fakt në familjen dhe shtëpinë e Nustret Alizotit nuk ka ndodhur asnjë konfiskim i pasurisë së tij dhe familjes dhe nuk është paguar kurrë asnjë lloj vlerë leku ose malli.

Në kontrollin e bërë pas arrestimit të tij në familje dhe pa dijeninë e familjes për arrestimin e tij, kontroll i bërë në befasi në orën 01 të natës pa prezencën e familjarëve, në shtëpi nuk u gjet asnjë provë e fajësisë së tij si materiale, para apo ndonjë gjë tjetër. Në këtë kontroll ka qenë Këshilli i Lagjes, Dega e Punëve të Brendshme dhe punonjësi i konfiskimit Qazim Kuqashi.

Të gjitha provat shkresore duket hapur se janë në kontradiksion të plotë me njëra -tjetrën dhe me mungesën totale të dosjes së tij penale dhe të provave për fajësinë e tij. Janë këto fakte që të çojnë në konkluzionin se dënimi i Nustret Qazim Alizoti ka qenë fals, i sajuar dhe me ndonjë qëllim dashakeqës që asnjëherë familjes së tij nuk iu është bërë kurrë i njohur.

Është ky realitet që familjarët e tij nuk janë dakord dhe as të bindur në fajësinë e dënimit e Nustret Qazim Alizoti, jo vetëm për faktin se familja Alizoti gjithnjë e ka mbështetur jetesën në ndershmëri, mbi të gjitha në mungesën e plotë të provave për fajësinë e tij. Lidhur me këtë ngjarje familjarët Alizoti kërkojnë pafajësinë e tij dhe gjendjen e eshtrave të tij, pasi ai nuk ka një varr.

Është ky fati i shumë e shumë çamëve që erdhën në Shqipëri për të gjetur shpëtim nga plumbat e pabesisë dhe gjenocidi antishqiptar grek, por që gjetën këtu një pabesi tjetër dhe u bënë viktimat e gjenocidit komunist, ashtu si edhe shumë bashkëkombës shqiptarë. Ndaj dhe vargjet e shkrimtarit Adem Istrefi në poezinë “Çamërisë ç’i panë sitë”, ku shkruan :

“… Rri, o zot, mos fol,

në bri të kaut s’u fshihka dhembja

dhe as ndër kisha s’u shkruaka historia,

mizori si kjo kujt tjetër i panë sitë,

atje çam i ndyrë, këtej çam i djegur,

vallë veten të bindnim se hak kishim

mizorinë?!”

/Gazeta Panorama

“Rreth orës 22.00, Mehmet Shehu, hapi derën e hyrjes në katin e parë, doli pak aty dhe…”

Nga Dashnor Kaloçi/ Plot 43 vite më parë, duke u gdhirë data 18 dhjetor e vitit 1981, kryeministri shqiptar Mehmet Shehu, i cili e mbante atë funksion që nga viti 1953, u gjet i vdekur në dhomën e tij të gjumit (sipas versionit zyrtar, nga plumb “a” pistolete), në vilën ku banonte së bashku me familjen e tij, në hyrje të “Bllokut” të udhëheqjes së lartë të PPSH-së, fare pak metra nga godina e Komitetit Qendror të PPSH-së dhe gjithashtu vilës së Enver Hoxhës. Edhe pse kanë kaluar më shumë se katër dekada nga ajo ditë, e konsideruar si një nga ngjarjet më të rënda dhe të bujshme gjithashtu të atij regjimi, ende dhe sot, nuk ka një version të qartë e të saktë, rreth asaj që ka ndodhur me ish-kryeministrin shqiptar, Mehmet Shehu, në mesnatën duke u gdhirë 18 dhjetori 1981! Por, edhe pse pas viteve ’90-të, janë bërë publike me dhjetëra  dëshmi dhe dokumenta arkivore, lidhur me atë ngjarje, “vrasja apo vetëvrasja e Mehmet Shehut”, vazhdon të jetë objekt debatesh dhe diskutimesh të shumta, madje duke e mbështjellë edhe më shumë me mister, të vërtetën rreth saj!

Nisur edhe nga ky fakt, në kuadrin e publikimit të dhjetëra dëshmive dhe dosjeve me dokumente arkivore nga fondi sekret i ish-Sigurimit të Shtetit dhe Ministrisë së Punëve të Brendshme, apo dhe Komitetit Qendror të PPSH-së, që kemi botuar në këto tre dekada pas shembjes së regjimit komunist të Enver Hoxhës dhe pasardhësit të tij, Ramiz Alia, Memorie.al, ka siguruar dosjen voluminoze “të armikut Mehmet Shehu”, e cila është nxjerrë nga fondi sekret i ish-Sigurimit të Shtetit, (pranë Ministrisë së Punëve të Brendshme), ku me ndonjë përjashtim të vogël, pjesa më e madhe e tyre, nuk e ka parë kurrë dritën e botimit dhe publikohen për herë të parë.

Në dosjen në fjalë, gjenden të plota dhe me faksimilet përkatëse, akt-ekspertiza e grupit operativo-hetimor, që u ngrit menjëherë që paraditen e 18 dhjetorit 1981, me në krye Koço Josifin, (kryetar i Hetuesisë së Drejtorisë së Punëve të Brendshme të Tiranës), mjekët-ligjorë Dr. Fatos Hartito dhe Docent Bashkim Çuberi, mjekët e kryeministrit, Milto Kostaqi dhe Llesh Rroku, si dhe ekspertin kriminalist të Laboratorit Qendror Kriminalistik të Ministrisë së Brendshme, Estref Myftari, të asistuar nga funksionarët e lartë të asaj ministrie, Xhule Çiraku, Elham Gjika dhe Lahedin Bardhi.

Gjithashtu në dosjen voluminoze në fjalë që po bëjmë publike, ndodhen edhe dëshmitë e familjarëve të ish-kryeministrit Mehmet Shehu, personelit të shërbimit dhe grupit të tij të shoqërimit, si dhe të gjitha personave të tjerë që u thirrën dhe deponuan rreth asaj ngjarje. Për më shumë rreth kësaj etj., na njohin dokumentet në fjalë, të cilat po i publikojmë së bashku me faksimilet dhe fotot përkatëse.

DOKUMENTI ARKIVOR ME PROCES-VERBALIN E MARRJES NË PYETJE TË INFERMIERES SË KLINIKËS SPECIALE, VALENTINA GINA, ME SHËRBIM PRANË FAMILJES SË KRYEMINISTRIT MEHMET SHEHU, NGA ANA E KRYETARIT TË HETUESISË SË DREJTORISË SË PUNËVE TË BRENDSHME TË TIRANËS, KOÇO JOSIFI

                                                                    PROCES-VERBAL 

                           (DËSHMIE)

 Tiranë 28 Dhjetor 1981

Unë Koco Josifi, Kryetar i Degës së Hetuesisë, në Drejtorinë e Punëve të Brendshme Tiranë, në prani të shokut Elham Gjika, pyeta në cilësinë e dëshmitares, qytetaren Valentina Gina, e bija e Qemalit dhe e Fatimes, e datëlindjes 1955, lindur dhe banuese në Tiranë, lagje Nr. 9, rruga “Konferenca e Pezës”, pallati 148, shkalla 1, apartamenti 1, me arsim të mesëm, me punë infermiere në klinikën speciale. Dëshmitarja, u paralajmërua, për përgjegjësinë penale që ka në bazë të nenit 202, të Kodit Penal.

                              DËSHMITARJA

                            VALENTINA GINA

Mbasi u pyet rreth çështjes deklaroi:

Kam rreth tre vjet që punoja si infermiere, në shtëpinë e Mehmet Shehut, detyra ime ka qenë që të kujdesem për shëndetin dhe mbajtjen e fëmijëve të Bashkim Shehut. Më përpara kemi qenë tre infermiere, që merreshim me kujdesin e fëmijëve të Bashkim Shehut, unë, Liljana Sallaku, dhe Violeta Gjolla. Para një muaji e gjysëm, njëra nga ne infermieret u shkurtua, Liljana Sallaku, dhe mbeta unë, vetëm me Violeta Gjollën.

Punën zakonisht e bënim 10-12 orë, ndërsa më vonë punuam edhe më shumë. Në datën 17.12.1981, ditën e enjte, unë erdha në punë aty rreth orës 7.30 dhe kam vazhduar gjatë gjithë ditës punën, e natën fjeta aty në shtëpinë e Mehmet Shehut. Gjatë gjithë ditës kam qëndruar aty në dhomën e veçantë që ishte për fëmijët, në kuzhinë, si dhe në dhomën e televizorit. Dhoma që unë rri e fle me fëmijët, është në katin e parë të ndërtesës së vjetër. Mehmet Shehun, gjatë gjithë ditës së enjte, nuk e kam parë. Në mbrëmjen e ditës 17.12.1981, rreth orës 21.00, kur ka filluar filmi që jepte Tirana, unë së bashku me fëmijët e Bashkim Shehut, rrija në dhomën e punëtorëve, ku shihja film në televizor.

Mbas filmit, vura fëmijët në gjumë, shkova poshtë në kuzhinë, hëngra darkë, aty rreth orës 22.30 – 23.00 me punëtoren Mimoza, mbiemrin nuk ja di, se ka ardhur e re në punë. Kur ishim të dyja bashkë, mori në telefon oficeri i shërbimit, Dashamiri, dhe pyeti nëse Mehmet Shehu, ishte ngjitur lart në katin e dytë. Unë, pyeta punëtoren, ajo më tha që nuk është ngjitur, dhe këtë ja thashë oficerit të shërbimit në telefon. Mbasi hëngra bukë, rreth orës 23.00, unë shkova në dhomën e fëmijëve dhe rashë për të fjetur. Gjatë gjithë natës, unë kam fjetur pa asnjë lloj shqetësimi, dhe fëmijët nuk u zgjuan deri në 7.30.

Unë nuk jam ngritur nga gjumi, për asnjë lloj arsye, deri në mëngjes në orën 6.00. Mbasi rashë për gjumë dhe deri sa u zgjova në orën 6.00 të datës 18.12.1981, nuk kam ndjerë asnjë lloj zhurme. Dhoma ku flija unë me fëmijët, ishte na katin e parë, të qoshes së ndërtesës së vjetër. Ndërsa dhoma ku flinte Mehmeti, ishte në qoshen tjetër të ndërtesës, në katin e dytë. Gjatë gjithë ditës dhe natës, të 17 dhjetorit 1981, unë jo vetëm Mehmet Shehun, por as Fiqrete Shehun, nuk e kam parë.

Në dhomën e Fiqrete Shehut, unë di që nuk flinte njeri tjetër, përveç një rasti para një muaji, ku aty ka fjetur vajza e Vladimir, ose gruaja e tij, Fatbardha.Unë, nuk di që natën e 17 Dhjetorit 1981, të ketë fjetur njeri tjetër në dhomën e Fiqretes. Në datën 18.12.1981, në orën 7.30, ka ardhur infermierja tjetër, që do të më zëvendësonte mua, Violeta Gjolla, dhe unë në orën 7.40, kam dalë e kam ikur në shtëpi. Tjetër gjë, unë për çështjen, nuk di.

Procesin, pasi e lexova, pashë se thëniet e mia janë shkruar drejt, e firmos.

  HETUESI                                                                                     ASISTOI

KOCO JOSIFI                                                                          ELHAM GJIKA

                                                     DËSHMITARJA

                                                  VALENTINA GINA

DOKUMENTI ARKIVOR ME PROCES-VERBALIN E MARRJES NË PYETJE OFICERIT TË MINISTRISË SË BRENDSHME, ASTRIT VELIU, ME SHËRBIM PRANË VILËS SË KRYEMINISTRIT MEHMET SHEHU, NGA ANA E KRYETARIT TË HETUESISË SË DREJTORISË SË PUNËVE TË BRENDSHME TË TIRANËS, KOÇO JOSIFI

                                                                         PROCES-VERBAL

                                                                             (DËSHMIE)

 Tiranë 28 Dhjetor 1981

Unë Koço Josifi, Kryetar i Degës së Hetuesisë, në Drejtorinë e Punëve të Brendshme Tiranë, në prani të shokut Elham Gjika, pyeta në cilësinë e dëshmitarit, qytetarin Astrit Veliu, i biri i Namikut dhe i Meremes, i datëlindjes 1952, lindur në Fushë Verri të Sarandës, dhe banues në Tiranë, lagje Nr.10, rruga “Qemal Stafa”, pallati 585, shkalla 4, apartamenti 60, oficer i Ministrisë së Punëve të Brendshme. Dëshmitari, u paralajmërua, për përgjegjësinë penale që ka, në bazë të nenit 202, të Kodit Penal.

                                               DËSHMITARI

                                               ASTRIT VELIU 

Mbasi u pyet rreth çështjes, deklaroi:

Kam rreth 5-6 vjet që shërbeja si oficer, me detyrë shërbim roje, në ndërtesën e Mehmet Shehut. Vendi i shërbimit tim, është në hyrjen kryesore të shtëpisë së Mehmet Shehut. Madje ne i themi vendroja nr. 1. Në datën 17.12.1981, unë si zakonisht kam marrë shërbimin në orën 20.00, dhe do ta lija në orën 2.00 të datës 18.12.1981. Kur isha duke kryer shërbimin rreth orës 20.30, Mehmet Shehu, ka ardhur në shtëpi, i shoqëruar nga Ali Çeno, dhe mjeku Llesh Rroku. Koha, ishte e keqe, me erë të fortë, e binte pak shi.

Aty Mehmeti, u shoqërua deri tek dera e hyrjes së ndërtesës, nga Ali Çeno dhe mjeku, pastaj u fut brenda. Ndërsa Aliu dhe mjeku, u kthyen dhe shkuan në vendin e shërbimit të tyre. Rreth orës 21.40, vura re se, u fik një nga dritat e katit të dytë, që unë dija se është dhoma e gjumit e zyra e punës, dhe një dhomë e vogël, që është në vijim të tyre. Se kush e fiku këtë dritë, unë nuk e di. Mbas fikjes së dritës, gjithashtu vura re se u mbyllën dhe grilat e dritares së kësaj dhome. Rreth orës 22.00, vura re se Mehmet Shehu, hapi derën e hyrjes kryesore në katin e parë të ndërtesës. Doli fare pak përpara derës, pa njëherë jashtë e u fut përsëri brenda.

Unë dëgjova që lëvizi çelësin e derës, si duket ka mbyllur derën me çelës. Unë kam vazhduar shërbimin normalisht, siç thashë frynte shumë erë e binte pak shi, mbaja edhe çadër në dorë. Shërbimin e kryeja duke lëvizur përpara portës së oborrit. Shërbimin kam vazhduar ta kryej, pa u shqetësuar nga asgjë, deri në orën 2.00 të datës 18.12.1981 dhe mua ka ardhur për të më zëvendësuar, oficer Asim Bejo, të cilit i kam dorëzuar normalisht shërbimin, ndërsa vetë ika në shtëpi.

Po atë ditë rreth orës 10.00, mora vesh se Mehmet Shehu kishte vrarë veten, me pistoletë, në dhomën e tij të gjumit. Natyrisht më bëri përshtypje një gjë e tillë, dhe mendoj se unë nuk e kam dëgjuar të shtënën e armës, me të cilën ai vrau veten. Sepse siç thashë koha, ishte e keqe me erë, gjithashtu nuk di se kur ai e kreu këtë akt. Ndonjë gjë tjetër, nuk më kujtohet. Procesin, pasi e lexova, pashë se thëniet e mia janë shkruar drejt, e firmos.

DËSHMITARI                                                                                                         ASISTOI

 ASTRIT VELIU                                                                                                  ELHAM GJIKA

                                                                    HETUES

                                                                KOÇO JOSIFI

DOKUMENTI ARKIVOR ME PROCES-VERBALIN E MARRJES NË PYETJE OFICERIT TË MINISTRISË SË BRENDSHME, ASIM BEJO, ME SHËRBIM PRANË VILËS SË KRYEMINISTRIT MEHMET SHEHU, NGA ANA E KRYETARIT TË HETUESISË SË DREJTORISË SË PUNËVE TË BRENDSHME TË TIRANËS, KOÇO JOSIFI

                                                          PROCES-VERBAL

                                                            (DËSHMIE)

 Tiranë 29 Dhjetor 1981

Unë Koço Josifi, Kryetar i Degës së Hetuesisë, në Drejtorinë e Punëve të Brendshme Tiranë, në prani të shokut Elham Gjika, pyeta në cilësinë e dëshmitarit qytetarin Asim Bejo, i biri i Zenelit dhe i Salushes, i datëlindjes 1950, lindur në Mazhar të Vlorës, dhe banues në Tiranë, lagje Nr.8 rruga “Gjikë Kuqali”, pallati 23/1, shkalla 1, apartamenti 3, oficer i Ministrisë së Punëve të Brendshme. Dëshmitari, u paralajmërua, për përgjegjësinë penale që ka në bazë të nenit 202, të Kodit Penal.

                                DËSHMITARI

                                  ASIM BEJO

Mbasi u pyet rreth çështjes, deklaroi:

Unë kam rreth 11 vjet që shërbej si oficer në Ministrinë e Punëve të Brendshme. Mesa më kujtohet, në datën 16.12.1981, komanda ime, më ka komunikuar urdhrin që të emërohesha oficer shërbimi, në grupin e Mehmet Shehut. Në datën 17.12.1981, vajta tek vendi i shërbimit që më ishte caktuar të bëja, në portën e hyrjes së oborrit të shtëpisë, së Mehmet Shehut. Unë, bisedova me shokun tim që kryente shërbimin, për të më sqaruar se cilat ishin detyrat e mia gjatë shërbimit.

Në fakt, bisedova me oficer Baki Hakramën, që ishte paradite me shërbim, dhe ai mi sqaroi detyrat, që unë do të kisha gjatë kryerjes së këtij shërbimi. Shefi i grupit që kishim neve, Ali Çeno, në fakt nuk më kishte dhënë ndonjë udhëzim, për mënyrën e kryerjes së shërbimit, por e lamë që të më instruktonte në datën 18.12.1981. Shërbimin e parë në detyrën e re, d.m.th., në portën kryesore të ndërtesës ku banonte Mehmet Shehu, unë e mora në orën 2.00 të datës 18 Dhjetor 1981, dhe e lashë në orën 8.00 të po kësaj date.

Kur shkova për të marrë shërbimin në orën 2.00, të kisha kujdes se mos bëhej zhurmë aty përpara, se nuk ishte ngritur akoma nga gjumi Mehmet Shehu. Para se të nisesha për në shtëpi, d.m.th., rreth orës 7.55, kur isha së bashku me oficer Baki Hakramën, pashë që iku me shpejtësi Ali Çeno, e u fut brenda në ndërtesën e shtëpisë së Mehmet Shehut. Por se përse e bëri këtë, unë nuk mora vesh gjë. Mbas këtij pashë se po me shpejtësi, shkuan dy mjekët, Llesh Rroku e Milto Kostaqi, së bashku me Jonuz Luton, por se përse, përsëri nuk mora vesh gjë.

Aty nga ora 8.00, doli Jonuz Luto dhe erdhi jashtë ku po qëndronim ne për të na komunikuar urdhrin e tij, që të mos lejonim njeri që të futej brenda në shtëpinë e Mehmet Shehut, por pa na thënë përse. Unë i thashë se do të iki, e mbasi lashë shërbimin, u largova për në shtëpi. Seç ndodhi më vonë, unë nuk e mora vesh. Për vetëvrasjen e Mehmet Shehut, unë e mora vesh në orën 20.00, kur u dhanë lajmet në radio. Ndonjë gjë tjetër nuk kam për të thënë.

Procesin pasi e lexova, pashë se thëniet e mia janë shkruar drejt, e firmos. Memorie.al

 DËSHMITARI                                                                          ASISTOI

 ASIM BEJO                                                                      ELHAM GJIKA

                                              HETUES

                                          KOÇO JOSIFI

AT GJERGJ FISHTA O.F.M.(1871 – 1940)

“Poet Kombëtar, Patër Gjergj!

Kur nji orator, tue dashtë me folë mbi veprat Tueja, rrin shtang, hutohet, pse janë shumë, janë të mëdhaja edhe të madhnueshme, aqsa asht e vështirë me caktue se mbi të cilën aso veprash duhet të flitet. Vepra Yte o Poet, ka për të formue një faqe të shkëlqyeshme në historinë politike të kombit Shqiptar, pse me aktivitetin qi ke zhvillue ndër konferencat politike ndërkombtare, nuk ke ba tjetër veçse, me i sigurue kombit t’onë të drejta që ai i ka jetike e si ma i vjetri komb në Ballkan. Shkrimtarët e ardhshëm të historisë Shqiptare jetën politke Tanden do ta gjykojnë në bazë të ”Lahutës së Malcisë”, Kryevepra e jote monumentale.

T’ jesh i bindun, o Poet i Madh se, Shqyptari me “Lahutën e Malcisë”, ka për të qenë gjithmonë kryenaltë si janë Helenët me Iliadën e Persjanët me Shahnamen, mbasi Ti, me atë vepër të naltë i ke njoftue botës së qytetnueme psihikën dhe karakteristikat ma të ndieshmet e popullit Shqiptar.

Sot, djelmnija intelektuale me Lahutën Tande në dorë, të nep besën Shqiptare, tue, t’u betue se idealin Tand të naltë që shprehe për kombsinë Shqyptare, do ta ruejm’ e do ta mbajnë si gja të shtrenjtë morale.

Gjithashtu edhe populli mbarë, i fushavet e i malevet, anë e kand në Shqypni sot, të nep besën se Lahuta e jote në shpirtin e tyne do të sundojnë sa të jenë stinët e motet.

Trima, gra, djelm’ e varza me fjalën Shqyptare të napin besën, se vllaznimin kombtar, qi Ti çfaqe në Lahutën Tande, do ta mbajnë me forcën ma të madhe…

Me ty, Patër Gjergj, Kombi Shqyptar mburret, naltësohet edhe madhnohet para popujve të tjerë, prandaj sot, krejt Populli Shqyptar të përulet, djelmnia intelektuale vajton humbjen Tande e, me lot ndër faqe të përcjell me mallënjim e dhimbje në jetën e pasosme”.

         Shkoder 31 Dhetor 1940             Hafiz Ali Kraja (TARI).

 Ishte me Fiqreten dhe më porositi që…

3 ditë ma vonë ai u mbyt në Ishull Lezhë

Publikon një studim të panjohur të Dom Zef Simonit, me titull “Persekutimi i Kishës Katolike në Shqipni nga 1944 në 1990-ën”, ku kleriku katolik me origjinë nga qyteti i Shkodrës që vuajti për vite me radhë në burgjet e regjimit komunist të Enver Hoxhës dhe më 25 prill 1993 u shugurua Ipeshkv nga kreu i Selisë së Shenjtë, Papa Gjon Pali i II-të , pasi ka përshkruar një histori të shkurtër të Klerit Katolik në Shqipëri, është ndalur gjatë në persekutimin që pësoi Kisha Katolike në regjimin komunist, nga viti 1944 deri në vitin 1990.

Studimi i plotë i Dom Zef Simonit, duke filluar nga tentativat e qeverisë komuniste të Tiranës menjëherë pas mbarimit të Luftës për ta shkëputur Kishën Katolike nga Vatikani, fillimisht duke i ndaluar kthimin në Shqipëri Delegatit Apostolik, Imzot Leone G.B. Nigris, pas vizitës që ai kishte bërë te Papa në Vatikan në vitin 1945 dhe më pas me presionet e kërcënimet ndaj Monsinjor Frano Gjinit, Gaspër Thaçit e Vinçens Prenushti, të cilët e kundërshtuan prerë “ofertën” e Enver Hoxhës dhe si rezultat u pushkatuan prej tij, si dhe fatin tragjik të shumë klerikëve të tjerë që arrestuan, u torturuan dhe u dënuan me burgime, si: Dom Ndoc Nikaj, Dom Mikel Koliqi, Atë Mark Harapi, Atë Agustin Ashiku, Atë Marjan Prela, Atë Rrok Gurashi, Dom Jak Zekaj, Dom Nikollë Lasku, Dom Rrok Frisku, Dom Ndue Soku, Dom Vlash Muçaj, Dom Pal Gjini, Fra Zef Pllumi, Dom Zef Shtufi, Dom Prenkë Qefalija, Dom Nikoll Shelqeti, Dom Ndré Lufi, Dom Mark Bicaj, Dom Ndoc Sahatçija, Dom Ejëll Deda, Atë Karlo Serreqi, Dom Tomë Laca, Dom Loro Nodaj, Dom Pashko Muzhani, etj.

Veç këtij hiri, Perëndia u dha njerëzve të parë edhe hiret e përtej natyre që përmbahej në dhuratat, mos me pësue asnjë vuejtje, as uri, as etje, lodhje, sëmundje, as vdekje. Na kishim me Perendinë varësi, që me e njohtë, me e dashtë e, me e ndigjue. Atëherë provë. As Perëndia, nuk muejt me na ba të pavarun, mos me na vu në provë e, kjo marrëdhanie e provës, tue qenë e domosdoshme, asht jeta. Lidhje fort ideale. Lidhje pozitive. Dy njerëzit e  parë qenë lajmërue, se çka asht e keqja dhe konsekuencat e saj, e dy njerëzit e parë, prej krenisë me u ba si Zoti, tundim i jashtëm nga djalli, morën udhën e pandigjesës, që i bani të hajshin në të vërtetë frutin. Bjerrshin hirin e mbinatyrshëm të Zotit edhe hiret përtej natyre dhanë falas prej Tij. Iku parrizi i tokës. U mbyllën dyert e Parrizit.

U prish natyra njerëzore. Fitoi egoizmi, urrejtja, hakmarrja. Erdhën luftat. Bota u fut në mëkatin e luftës. Na trashiguem mëkatin e tyne, tue mbetë të bijtë e njerëzve të parë në lufta e ligështi, për të ardhë prishja e individit e si rrjedhim të këqijat e pasojat në shoqni. Me lanë një komb pa realitetin shpirtnuer, fillon shkatërrimi i tij. Mos na njerëzit arrijmë të kryejmë vepra të mbinatyrshme pa hirin e Zotit? E përpjekjet, përparimet që duhet të bajë njerëzimi, mund të jenë ma e vogla reformë, garanci, pa luftue në esencë natyrën e mëkateve e pa pasë frymën e Dekalogut[1] e forcën e religjionit? Te na ngjau tragjedia e madhe. Na u errësuem në koshiencë, në njohje, në dije shpirtnore, në ndërgjegje. Ramja poshtë qe e përgjithshme.

Nuk kemi të veçanta ngjarjet, që në pjesën e parë të diktaturës, me pushkatime, burgje terror, shtetëzim personash, shkatërrim të furishëm të shtetit të maparshëm, të përmbysjes së sistemit, këto janë ngjarje të ngjajtuna kudo në histori e, që njerëzit tanë kanë qendrue edhe heroikisht, me një rezistencë burrnore që i ka ba të mbahen në kambë. Por esenca e diktaturës qendron, gjatë ndërtimit të një shoqnie të re, të formimit të të quejtun e “njeriut të ri”, që na nuk kishim me pushue tue e shprehë me fjalët; “prishja e karakterit”, diktatura qendron te frytet e saj, kur njerëzit bijnë në ligështi e, në shpërbamje. Prishja e karakterit, vinte nga raportet shoqnore të tillë, ku jeta ishte punë e burg, qendronte në zbatimin me rigorozitet të reformave, te lidhjet e përditshme të varunisë së njerëzve e, populli që drejtohej prej grupeve dhe aparatit zyrtar të egër e shtypës, te njerëzit drejtues plot instinkte.

Shumica e frikësueme, pa personalitet, jetonte edhe në një servilizëm e, kishte forma të shumta spiunazhi. Ishte një atmosferë mbytëse me hajni, dredhi, reklamë, anmiqësi, presione, luftë klasash e diktaturë proletare, pa dinjitet kulture e, individi. Me mbylljen e kishave, u pa dukshëm rrënimi i një prishjeje e i një çorientimi, e i një demoralizimi e të këqijat e njeriut, merrshin të haptë e fuqi. Ngjarjet lidheshin njena me tjetrën: mbyllja e kishave, arrestime meshtarësh, gjyqe terrori, meshtarët në punë të randa.

Në fabrikën e tullave

Punët e randa ishin tri: në fabrikën e tullave, në ndërtime dhe në fermë. M’u donte të hyjsha edhe unë. Më caktuen në fabrikën e tullave, ku punojshin njerëz që kishin qenë në burgje politike dhe ordinere. Fjala punë, ishte sinonim i lodhjes së madhe, i këputjes, i frikës, i pasigurisë, i shpërblimit të vogël, që i bajshin të turfullojshin, të flitshin me vete, se si do ta shpenzojshin pesëmbëdhjetë ditëshin historik, në Shqipni. Unë kisha dëshirë disi, me u marrë me punë fizike, sidomos të thejsha tokën, me u kënaqë në mbjellje, por e vërteta ishte se, nuk kisha fuqi. Isha i ligësht fizikisht nga natyra dhe më mundonte arterio-skleroza dhe dy exsostrosa në kambë. Nuk qëndrojsha dot shumë.

Më zgjodhën një punë të lehtë: me shpërnda tjegullat me shpejtësinë e të riut, prej vendit të motorit që i nxirrte, deri te vendi i thamies së tyne. Kjo punë ishte zinxhir, pa pushue për gati tetë orë. Me bajtë tetë copë tjegulla, në çdo udhëtim. Të gjitha lëvizjet e një ditë punë, ishin si me ba tridhjetë km. në ditë. Kjo çdo ditë. Kjo një ditë, dy, tri. U lodha fort. Nuk muejsha. Njëherë, më ra një tjegull e butë nga dora, në tokë. Shpejt më paditën. Denoncim thirret. U ndalue krejt puna. U provokue mbledhje. Po bahej hataja.

“Kujdes të keni, të mos biejnë tjegullat në tokë”, – foli brigadieri e sekretari i partisë. – “Nuk po e quejmë punë anmiqësore këte radhë. Por kujdes e, kujdes fort”. Mbas tri javësh, përgjegjësi më largoi, tue më pa se isha i aftë. “Këtu asht vend punë”, – më tha. Përgjegjësi i rreptë, nxanës imi i dikurshëm, pa më dhanë asnjë shej njohjeje, lëshoi një raport të mirë për mue, të mbyllun në një zarf, për t’ia dërgue Drejtorisë së Përgjithshme të ndërrmarrjes, në të cilin kishte shkrue: “Jo nuk do të punojë, por nuk mundet. Na dërgoni këtu, njerëz të fortë për punë”!

Në fermën bujqësore

Më dërguen në fermë, ku punova disa muej. Puna këtu ishte: mbjellje, prashitje, vjelje barishtesh, frutesh. Mue nuk më vinin me vjelë speca, patlixhana për eksport. U muer vesh se kësi lloj punësh, nuk do t’i bajshin të dyshimtit. Nuk ia besojshin reaksionarëve, se, simbas tyne, bajnë sabotime.

Do t’u largojsha edhe prej ferme, mbasi kisha një raport medikolegal, që nuk më lejonte me punue kurrsesi në diell e, në kambë. Një ngjarje fort e randë ngjau në shtëpinë tonë. Në mbasditen e 25 korrikut, vjen vëllai, Gjergji, te vendi i punës, ku isha tue punue në arë. Ishte fort i pikëlluem, fort i tronditun. Më lajmon vdekjen e Kelit, të mbytun në ujë. Një provë e randë për ne në familje.

Më biente detyra të ngushëlloj babën, nanën, motrën e vëllanë. Iu shtruem të gjithë vullnesës së Zotit. M’u dhimbt për së forti e sidomos, për atë natyrën që kishte, mund ta quejsha të pandreqshme. E sa herë në bisedime që kisha me Padër Meshkallën, më thonte se; asht një njeri të cilit i mungon vullneti. Ishte i dashun, shpirtmirë, por i çthurun e, të gjithë njerëzit që e morën vesh vdekjen e papritun të tij, patën një keqardhje. Kishim provue me e ndihmue me qetësi dhe dashamirësi vëllaznore e njerëzore, Gjergji dhe unë. Kisha rasa që i jepsha edhe qortime, por të dashuna. E kurr nuk ma merrte për të keq fjalën e, më thonte: “Ke arsye për çka më thue, por unë, baj gabime”. Sa herë më jepte fjalën, por e mbante për pak kohë. Nuk kishte asnjë përfundim të mirë.

Një ditë në meshë, në kohën e lutjes për të gjallë, tue pasë një gjendje shpirtnore të naltueme dhe si ndërmjetës para Zotit, i siellem Krishtit me këto mendime e kujtime, se isha gati të vuejsha vdekjen, çfarëdo për atë, por t’i shpëtonte shpirtin.

E kjo meshë e lutje, ngjau tri ditë para vdekjes së tij. Atëherë e sot, e quejta providenciale vdekjen e tij. Vendi i vdekjes qe Ishulli i Lezhës. Mbasi e kishin xjerrë trupin, ditën e neserme, para dite, e sollën kufomën në arkivol. Baba e qau si një patriarkë e, nana e veshun me të zeza, ishte grueja e dhimbave.

Për shumë kohë mbeta në kujtime për atë. Kisha nisë të lodhesha fizikisht. Kah muej i dhetorit, u largova nga puna e randë, nga ferma.

Mungonte krejt ushqimi. Jetojshim me mundin e Gjergjit, që punonte në hidrocentralin e Vaut të Dejës, në një punë me tre turne, mes të ftohtit e të urisë, me një pagë të vogël të tij dhe të një pensioni, që i ra prindëve të provuem nga ajo vdekje. Por asnjë nuk e lëshuem veten. Ishte forca e Zotit në atë dhinibje e, atë provë e guxim të krishtenë, që i jepshim njeni-tjetrit. Për ne lëngonte natyra, jeta dhe unë po hyjsha, mbas pak kohe, në disa fshehtësi të shpirtit, në një bote të rrethueme nga të gjitha anët. Re të mëdha më rrijshin mbi krye dhe më futeshin me peshë qiellore në shpirt. Vejsha oroe se këto masa të mëdha, kishin punë me mue e, kalojshin me shpejtësi rrufesh, njena mbas tjetrës. Re e mendime të zymta.

Dhimbjet e mia

Disa kohë, para se t’u bajsha meshtar e, deri ditën e arrestimit tim, gati 16 vjet të veprimtarisë sime fetare, fort të dendun dhe me një kontakt me shumë njerëz e, që kjo gjendje e mirë shpirtnore do të vazhdonte edhe njëzet e pesë vjet, kohë kur jam tue shkrue këto rreshta, deklaroj fuqinë e Zotit në mue, se për të gjithë këto vjet, nuk do të kisha asnjë mëkat mortar, të asnjë lloji, në shpirtin tim. Kisha një pastri e një qetësi të vazhdueshme. Asnjë personë nuk e kam shikjue, me ndonjë qëllim të keq. Por pa pritë, pa kujtue, si një zhgjetë në tru, më hyni një mendim, një dyshim.

I madhi Zot premtonte, për të mirën e shpirtit tim, të bijsha në disa tortura shpirti, që thirren skrupuj. Dyshimet e mia ishin, a i kisha ba mirë rrëfimet e mia, para se t’u bajsha meshtar. Ato filluen lehtë e, u randuen. Krizë në shpirt. Fillon të kullojë gjak në shpirt. Sëmundje fort e randë. Një kontroll së kaluemes. Analizë. Pështjellim. Trazoj rrëfyesit. Kam thanë gjithçka u thojte e, nuk kam lanë asgja për turp, por më ka mungue precizioni. Ata tue pa se kisha ra në skrupuj, ngulshin kambë, se isha rrëfye mirë. Nëse jam rrëfye, mbasi u bana meshtar, ndonjë fantazi për skrupulozitet, përsëri më asht dashë me paraqitë, si materie rrëfimi e të hershme.

Tash po i pohojsha tue ba zmadhime, deformime, e shtue numra, landë të qenuna e të paqena. I bajsha me shumë përsëritje, imtësi, hollësi, saktësi, përulje e pendim të ri. Nuk po thojsha se jam i bjerrun, por më dukej se përsëritsha fjalët e Krishtit. “O Atë, pse më ke lëshue dore”?! Edhe unë si meshtar i tij, bahem si një Krisht i fortë, i munduem, i sprovuem. Për mue Qiella ishte e nxime. Prej torturave këputesha. Këputesha gati krejt. Lagesha e thahesha. Bahesha qull. Mbytesha. Gati mbytesha. Por Krishtin e dojsha fort. Krishti asht një Qenie, që duhet dashë. Figura fort e dashuna ime dhe e botës. Stuhi në hapësinë, në qiell, në veten time. Më dukej se isha me dy shpirtën, dy Zefa.

Në njenin shpirt vuejtja, jetë skrupujsh, në tjetrën qendresa. Rrëfyesi më priste me qetësi, me duresë e sjellje, “Gjithçka të ma lejsh mue”, – më thonte. Nuk ndigjoj as rrëfyesin. “Skrupolozat kanë një kreni”, – kështu thotë teologjia morale dhe skrupolozi i madh i saj, Shën Alfons de Liguori. Skrupolozave u duket se askush nuk di, nuk kupton si ata, e këte nuk e bajnë me vetëdije, se për ndryshe, kishte me u shtue një mëkat i ri në rrëfim, mëkat sakrilegji. Skrupolozi lodhet, nuk ka fuqi ma, nuk ka guxim të thotë: “Të bahet çka të bahet, nuk rrej”! Isha futë në torturë. Jetojsha në torturë. Isha futë si në një çmendi të mbrendshme. Nisa të shkrihesha, isha ba si një kufomë.

Jashtëmënisht unë siellesha mirë me të gjithë njerëzit, nga frika e mëkatit. Edhe shumë mirë. Kisha logjikë. Ruhesha fort, që të mos i flas kuj asnjë fjalë, sado të vogël, asnjë zemrim me askend, se mendojsha mos bajsha mëkat. Mëkat të madh fort. Mëkat për ferr. Për mue nuk ekzistonte ma mëkati i vogël, mëkati venial. Asnjë diferencë me mëkatin mortar. Prandej rrijsha si një statujë para tjerëve, si një qenie pa personalitet, se edhe atëherë, kur më dukej me mbrojtë vetën, nuk e bajsha. Kisha ra në këte pozitë. Për t’i dalë të drejtës së tjerëve, kjo nuk më mungonte. Kisha anormali mbrenda vetës, krejt normal para tjerëve. Jetojsha si një qyqar dhe luftojshe si një hero. Nuk kisha siguri për vete. I sigurtë e çaste gëzimi, kisha fort mbrenda rrëfimit.

E mbas ndonjë ore, niseshin përsëri ethet e skrupujve e, më delte se isha përsëri në zonën e bjerrjes. Unë isha një qenie fort e dhimbshme. Në një gjendje që do të më vazhdonte me intensitet, të afër tri vjetësh, se mandej më vijshin tue u largue nga ndihma e meshtarit e, përmirësimi i shëndetit. E, kur nisa të delsha e të shihsha se isha ngjitë përpjetë. Një njohje e re erdhi edhe në mue, tue u ba i durueshëm, i gjanë me të tjerët, tue u ardhë në ndihmë atyne që vuejnë, atyne që kanë delikatesë shpirtnore dhe atyne që fshajnë e dënesin. Largojsha interesat e mia, egoizmin dhe çdo urti meskine, se sakramendi i rrëfimit, të cilit i kisha hy thellë, po më largonte edhe çrregullimet e mia. Sakramendi i rrëfimit pa skrupuj, të lidhë krejt me Perendinë.

Kam mësue se askush nuk asht njeri ma i mirë, se në ato çaste kur rrëfehet. Edhe Krishti që e ka themelue këte sakramend, ka marrë parasysh edhe nevojën psikologjike tonën, se kush jemi, duhet t’ia tregojmë dikuj. Atëherë Zoti na jep hirin për të marrë vesh dhe se kush jemi. Përmes rrëfimit zbulohemi, naltohemi, shndërrohemi, shndërrojmë potencat në akt dhe shkojmë drejt gjendjes së mirë të aktit, shembëlltyra të vërteta të Zotit. Me shkue njëherë me u rrëfye, asht me plotësue pak çaste shkencën e njohjes së mbinatyrshme, pse rrëfimi shlyen e shfuqizon. Për arsye të shëndetit, edhe mjeku nevrolog më këshilloi, ta kalojsha kohën e verës, mes bjeshkëve. Mendimi i tij ishte Razma, e këtë me e kombinue me klimën e Shirokës, fshat i vogël buzë liqenit të Shkodrës.

Unë do të shkojsha në Razëm, për shtatë vjet, shtatë vera. Një vend me një bukuri mahnitëse, mes ahave e ma nalt edhe pishave. Bajsha shëtitje të bukura te “Shpella e Dhenve dhe e Pëllumbave”, mes krojeve të argjanta e, “Pusi i Granashdolit”, rranzë Veleçikut, prej kah shihsha shumë në horizont: edhe liqenin, alpet, fushën e Tuzit dhe thithëshe ajrin e drandofilltë dhe aromat e luleve malit e, të lëndinave të buta. Kisha babën e mirë me veti e, çdo javë vinte me kalue dy-tri ditë edhe vëllau, Gjergji. Nisa me të vërtetë me u përtri. Largohej ligësina, largoheshin skrupujt e plot gëzim, këto ishin zëvendesue me meditime. Lexojsha “Lahutën e Malcisë”.

E lexojsha rranzë Veleçikut, së bashku me Dom Kolec Tonin, që kishte ardhë pak ma vonë në Razëm e, marrë edhe ky një dhomë për të kalue stinën e verës. Ku kishte ma të bukur se ato bjeshkë, për ta lexue ‘Lahutën e Malcisë’, se në vendin e ngjarjeve, në logun e zanave, mes maleve të malësorëve?! Unë kisha marrë me qira shtëpinë e një malësori, i quejtun Gjeto Prelë Kota. Kur kishte qënë në gjendje të mirë pasunie me tufa bagëtish, Gjetoja kishte jetue në një kasollë, që tash e kishte vendue me qira, për ata që vijshin me verue. E për veti, kishte ba shtëpi të re, kur i kishte mbarue pothuej krejt pasunia e, jetonte me rroga. Nga dy dhomat e kësaj shtëpie, vendoi me qira njenën, ma të madhen, për familjen e bekueme të Gac Zojzit, arsimtar, piktor, tjetrën për mue.

Kjo familje ndej krejt muejin e korrikut e, gjatë kësaj kohe unë, i bana fshehtas vajzës së tyne tetë vjeçe, katekizmin dhe i dhashë po aty kungimin e parë dhe në Shkodër Krezmimin, në shtëpinë e gjyshit të saj, Zef Dodës, drejtor i shkollës me të cilin pata punue dhe i dhashë lajmin e largimit tim nga arsimi. Dita e kungimit të parë të vajzës, kje një festë për të dyja familjet, kje një e dielle e paharrueshme në robni. Në vjetët tjera, unë me babën e vëllaun, morëm një dhomë që ishte për tokë, në kasollen e tyne. Kishim pranë familjen e nderueme, të guximshme e të ndershme, të Ndok Kirit, nip i Pater Frano Kirit.

Mesha në Razëm

Në dhomën time, çdo ditë celebrojsha meshën e, vinte për ta sa herë edhe familja e Ndokës, që kishte të shoqen dhe dy fëmijë të vogjël: Francin, mbi pesë vjetësh e, Nestin, gati katër. Kujtoj këte ngjarje, se kur një ditë u ula për të ble në dyqan, në qendër të Razmës, e u ngjita për të kthye në dhomë për të celebrue Meshën Shejte, Nesti me duel para tue më thanë: “Axha Zef, thuej Meshën, se rrij me të ruejtë unë përjashta, që të mos vijë kush”. Gjeto Prelë Kota ishte një burrë i mpreftë, energjik dhe i fjalës. Po të kishte pasë shkollë, do të kishte qenë një orator, ndoshta si një Padër Anton, si një Dom Lazër Shantojë e, sa të tjerë.

E shoqja ishte Mara e madhnueshme, një bijë e Kastratit. Ishte si një matronë, me një bukuri fizike dhe personalitet. Kishin tri djelm të martuem e, të mirë dhe pesë vajza fisnike, të martueme në vende të ndryshme. Një herë Gjetoja, po delte nga shtëpia, për t’u ulë poshtë në qendër të Razmës. Ishte i hypun mbi një gomar, i veshun mirë, me xhaketë mbas krahëve. I thashë Gjetos këto fjalë: “Kur të vije koha, të vdisni ti edhe Mara, kanë për t’u vorfnue këto male”. U gëzue fort që i dhashë këtë nderim e, u çfaq në ate, edhe krenaria e maleve. Ju betohem se, po të hiqte Gjetoja qeleshën e bardhë mbi krye dhe Mara, xhubletën mbi shtat, e të visheshin alla franga, do të ishte një tjetër çift, për bukuri e, tue qenë njerëz të mirë, kur t’u vite koha me dekë, mund të shkojshin në Parriz, ata këtu në tokë mund të jetojshin krejt mirë edhe në Parriz.

Me shkue në Parriz, nuk duhet të kesh mëkate, me shkue në Parriz, duhet me dijtë gjuhën dhe me pas etiketa. E më shkonte mendja te parathania e Fishtës, që shkroi në ‘Kanunin e Lekës’, të Patër Shtjefën Gjeçovit. Aty flet për pesë qytetnime. Qytetnimin kryesuer, atë Kristian, ndër malet tona, i ven në radhën e tretë. Një herë më pyeti Mara, sa ishte ora, mbasi nuk e dinte, se ishte vra moti. “A asht afrue mesdita, se na jemi mësue me hangër bukën e mesditës, me të rame të këmbanës”, që binte në orën 12ºº të ditës. Në këtë rast, hodhi një sy prej shtëpie, kishës, që ishte shndërrue në magazinë e lotonte. “Asht ora gati 12ºº. Don edhe një të katërt ore”, – i tham unë. Ishin të rregullt, dijshin e i mbajshin dhjetë Urdhnimet e Zotit, njihshin disa pika të katekizmit, që i kishin ndie në predikimet kur shihshin meshën.

Çdo të dielle merrshin fjalën e Zotit, ata banorë me squetësi natyrore, prej meshtarit dhe të intelektualit, si në kryeqytetet e Europës dhe të botës. Në ato male jetonte një popull me cilësi gjeniale, një racë me tipare mendimtarësh, artistësh e matematikanësh. Kanë dalë nga zona e maleve, At Gjergj Fishta, Patër Ambroz Marlaskaj, Patër Benardin Palaj, Martin Camaj e, sa të tjerë, e kanë humbë kontigjente, që do të kishin muejtë të delshin e, të ndritshin kombin e kulturën tonë. Këto zona ku nuk shihet një rrugë, një shtëpi banimi si duhet, me njerëz të zdeshun e të pa ushqyem, ishin lanë në harresë e mbrapa dhe me qëllim e, pa asnjë kujde, për ata, nga çdo qeveri, tue i lanë me jetue në dorën e fatit e, që në rrethana të caktueme historike, mund t’u vinë momente, ku ata të shpërthejnë keqas, pa dijtë edhe ata çka banë. Qytetnimi kristian, kryesisht asht qytetnim zemre. “Po të mos e kemi këtë zemër, nuk e kemi askund”, pohon një shkrimtar modern francez. Memorie.al 

Burimi : The New York Times, e hënë, 10 qershor 1929, faqe n°5

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 19 Dhjetor 2024

“The New York Times” ka botuar, të hënën e 10 qershorit 1929, në faqen n°5, një shkrim asokohe rreth figurës së Mbretit Zog I, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar : 

Mbreti Zog punon 18 orë në ditë

Sovrani shqiptar bën pushime 10-minutëshe çdo 2 orë nga ora 6 e mëngjesit deri në mesnatë

Ai luan me shqiponjat

Monarku i ri shpjegon se zogjtë e mëdhenj janë simbole të lirisë, ashtu si në Amerikë

Tiranë, Shqipëri, 9 qershor (AP). — Mbreti Zog I, sovrani i vetëshpallur i Shqipërisë, edhe pse në fron më pak se një vit, ka fituar titullin monarku më punëtor në botë.

[Javën e kaluar Mbreti Zog nxori një dekret që të gjitha familjet myslimane në Shqipëri të heqin dorë nga përdorimi i qyteteve në lidhje me emrat e tyre dhe të adoptojnë sistemin evropian të emrave të familjes. Në përputhje me dekretin, ai hoqi shkronjën “u” nga emri i tij.]

Tetëmbëdhjetë orë punë të angazhuara në ditë, me vetëm dhjetë minuta ushtrim çdo dy orë i izoluar në pallatin e tij me gëlqere të bardhë, përbën, sipas tij, një ditë të zakonshme pune.

Mbreti ngrihet me shqiponjat e malit në orën 6 të mëngjesit. Ai pi një filxhan kafe turke, thith një cigare dhe zhytet menjëherë në punë. Me përjashtim të një vizite disa minutëshe te mamaja e tij, me të cilën është shumë i lidhur, ai nuk del kurrë nga zyra e tij deri në mesnatë. Devijimi i tij i vetëm është loja e herëpashershme me qentë e tij të preferuar në parkun e mbikqyrur të pallatit.

Në mbrëmje, puna e gjatë sovranit ndërpritet vetëm kur mbreti dëgjon meloditë e tij të preferuara amerikane në gramafonin e tij amerikan, të cilin ministri Hart ia dhuroi atij.

Miqtë e monarkut shqiptar thonë se atij i mungon aftësia për të deleguar detyra të tjerëve, madje edhe ministrave të tij. Prandaj, ai këmbëngul që të bëjë gjithçka personalisht dhe të drejtojë vendin praktikisht me dorën e vetme.

Megjithëse qeveris Shqipërinë i vetëm, ai nuk ka pamjen e një diktatori.

Tiparet e tij të buta, hunda e tij akuiliane, goja e tij delikate, flokët e tij biondë, mustaqet e tij të vogla gështenjë, dinjiteti i tij i mrekullueshëm dhe pamja e tij e rezervuar aristokratike sugjerojnë më tepër një fisnik francez ose austriak që nuk i është dashur kurrë të djegë dorën ose vetullat në punën e përditshme.

Megjithatë, sovrani më i ri i Evropës nuk është mbret diletant apo sallonesh. Ai drejton një million nënshtetasit e tij me një dorë të fortë dhe të papërkulur, por të drejtë dhe i jep mbretërisë një shembull të shkëlqyer me mundin e tij të pandërprerë.

Ndonëse Mbreti Zog u shndërrua pothuajse brenda natës nga mbështetësit e tij nga një kryetar i zakonshëm fisnor i rrethit të tij të lindjes në pushtetin dhe lavdinë e një monarku, ata që kanë privilegjin ta takojnë atë, mahniten nga sjelljet e tij mbretërore, hijeshia e tij e kudondodhur, hiri dhe përzemërsia e tij.

Kur korrespondenti i The Associated Press vizitoi sot pallatin, ai gjeti Mbretin duke përkëdhelur dhe duke luajtur me një grup shqiponjash të mëdha malore, të cilat i zbuti vetë.

“Meqenëse Shqipëria është një vend me shkëmbinj dhe maja të larta, — tha Mbreti duke buzëqeshur dhe në një gjermanishte të shkëlqyer, — ne këtu kemi pothuajse po aq shqiponja sa ju keni harabela në Amerikë. Ashtu si shqiponjat në mbarë botën”, vazhdoi ai, “shqiponja shqiptare është krenare, sfiduese, e guximshme dhe e pavarur. Prandaj, ne e bëmë atë simbol të lirisë sonë kombëtare, ashtu si Shtetet e Bashkuara. Njerëzit e mi m’i sjellin ato në një numër të madh si dhurata që tani kam mjaftueshëm për t’i eksportuar disa në Amerikë.”

Duke qeshur, mbreti shtoi :

“Por e di që populli amerikan tashmë ka mjaft shqiponja dhe liri të mjaftueshme.”

Nga Dashnor Kaloçi / Plot 43 vite më parë, duke u gdhirë data 18 dhjetor e vitit 1981, kryeministri shqiptar Mehmet Shehu, i cili e mbante atë funksion që nga viti 1953, u gjet i vdekur në dhomën e tij të gjumit (sipas versionit zyrtar, nga plumb “a” pistolete), në vilën ku banonte së bashku me familjen e tij, në hyrje të “Bllokut” të udhëheqjes së lartë të PPSH-së, fare pak metra nga godina e Komitetit Qendror të PPSH-së dhe gjithashtu vilës së Enver Hoxhës. Edhe pse kanë kaluar më shumë se katër dekada nga ajo ditë, e konsideruar si një nga ngjarjet më të rënda dhe të bujshme gjithashtu të atij regjimi, ende dhe sot, nuk ka një version të qartë e të saktë, rreth asaj që ka ndodhur me ish-kryeministrin shqiptar, Mehmet Shehu, në mesnatën duke u gdhirë 18 dhjetori 1981! Por, edhe pse pas viteve ’90-të, janë bërë publike me dhjetëra  dëshmi dhe dokumenta arkivore, lidhur me atë ngjarje, “vrasja apo vetëvrasja e Mehmet Shehut”, vazhdon të jetë objekt debatesh dhe diskutimesh të shumta, madje duke e mbështjellë edhe më shumë me mister, të vërtetën rreth saj!

Nisur edhe nga ky fakt, në kuadrin e publikimit të dhjetëra dëshmive dhe dosjeve me dokumente arkivore nga fondi sekret i ish-Sigurimit të Shtetit dhe Ministrisë së Punëve të Brendshme, apo dhe Komitetit Qendror të PPSH-së, që kemi botuar në këto tre dekada pas shembjes së regjimit komunist të Enver Hoxhës dhe pasardhësit të tij, Ramiz Alia, Memorie.al, ka siguruar dosjen voluminoze “të armikut Mehmet Shehu”, e cila është nxjerrë nga fondi sekret i ish-Sigurimit të Shtetit, (pranë Ministrisë së Punëve të Brendshme), ku me ndonjë përjashtim të vogël, pjesa më e madhe e tyre, nuk e ka parë kurrë dritën e botimit dhe publikohen për herë të parë.

Në dosjen në fjalë, gjenden të plota dhe me faksimilet përkatëse, akt-ekspertiza e grupit operativo-hetimor, që u ngrit menjëherë që paraditen e 18 dhjetorit 1981, me në krye Koço Josifin, (kryetar i Hetuesisë së Drejtorisë së Punëve të Brendshme të Tiranës), mjekët-ligjorë Dr. Fatos Hartito dhe Docent Bashkim Çuberi, mjekët e kryeministrit, Milto Kostaqi dhe Llesh Rroku, si dhe ekspertin kriminalist të Laboratorit Qendror Kriminalistik të Ministrisë së Brendshme, Estref Myftari, të asistuar nga funksionarët e lartë të asaj ministrie, Xhule Çiraku, Elham Gjika dhe Lahedin Bardhi.

Gjithashtu në dosjen voluminoze në fjalë që po bëjmë publike, ndodhen edhe dëshmitë e familjarëve të ish-kryeministrit Mehmet Shehu, personelit të shërbimit dhe grupit të tij të shoqërimit, si dhe të gjitha personave të tjerë që u thirrën dhe deponuan rreth asaj ngjarje. Për më shumë rreth kësaj etj., na njohin dokumentet në fjalë, të cilat po i publikojmë së bashku me faksimilet dhe fotot përkatëse.

DOKUMENTI ARKIVOR ME PROÇES-VERBALIN E MARRJES NË PYETJE, TË FATBARDHA SHYTI SHEHU, NUSJA E DJALIT TË MADH TË MEHMET SHEHUT, NGA ANA E KRYETARIT TË HETUESISË SË TIRANËS, KOÇO JOSIFI

Proces-verbal

(Dëshmie)

Tiranë më 20 Dhjetor 1981

Pyetje: Na tregoni dëshmitare, nëse mbas vajtjes për në dhomën tuaj të fjetjes, gjatë kohës që keni rënë për të fjetur me burrin tuaj, Vladimir Shehun, keni dëgjuar ndonjë zhurmë që do ju zgjonte nga gjumi?!

Përgjigje: Gjatë gjithë kohës që kam qëndruar në dhomën time, pa fjetur, deri në orën 00.30 të datës 18 Dhjetor 1981, dhe gjatë gjithë kohës që kam qenë duke fjetur, derisa jam zgjuar në orën 06.30, të po kësaj date, nuk kam dëgjuar absolutisht asnjë lloj zhurme, sikur isha zgjuar, ashtu edhe kur flija.

Sqaroj se dhoma e gjumit ku flija unë, është në pjesën e vjetër të ndërtesës, në fundin e saj dhe për të ardhur deri në korridorin ku janë dhomat e gjumit të Mehmet e Fiqrete Shehut, duhet të kalosh dy-tre dhoma të tjera, përveç korridorit, që të nxjerr në pjesën e re të ndërtesës.

Gjithashtu dua të sqaroj se kufomën e Mehmet Shehut, e kam parë me fytyrën e zverdhur, të shtrirë në krevat, dhe nuk mbaj mënd nëse ishte i mbuluar apo i zbuluar, mbasi siç thashë, unë kam dalë menjëherë nga dhoma dhe nuk qëndrova gjatë aty. Ndonjë gjë tjetër, nuk kam për të thënë. Procesverbalin mbasi e lexova, pashë se thëniet e mia janë shkruar drejt, e firmos.

Dëshmitarja Hetuesi

Fatbardha Shehu Koço Josifi

Asistoi

Elham Gjika

DOKUMENTI ARKIVOR ME PROCES-VERBALIN E MARRJES NË PYETJE, TË FIQRET SHEHU, BASHKËSHORTJA E MEHMET SHEHUT, NGA ANA E KRYETARIT TË HETUESISË SË TIRANËS, KOÇO JOSIFI

PROCES-VERBAL (DËSHMIE)

TIRANE, ME 18 DHJETOR 1981

Unë, Koço Josifi, hetues në Drejtorinë e Punëve të Brendshme Tiranë, pyeta me cilësinë e dëshmitarit, shoqen Fiqirete Shehu.

Mbasi u pyet lidhur me çështjen, tregoi:

Mbrëmë, më tha; nesër në mëngjes më zgjo, në orën 8.00. Sot më datë 18 dhjetor 1981, rreth orës 7.55, erdhi në dhomën time djali, Vladimir Shehu. Në dhomë më gjeti së bashku me gruan e tija, Fatbardha Shehu. Mbasi erdhi Vladimiri në dhomën time, unë shkova në dhomën e gjumit tija, për t’a zgjuar, kur shkova atje pashë se ishte i zverdhur dhe sipër këmishës, kishte gjak.

Dola dhe shkova në dhomën time, ku i thashë Vladimirit dhe nuses Fatbardhës, që babaj ka vdekur. Këto u ngritën dhe shkuan menjëherë në dhomën e tij, ku lajmëruan mjekët dhe shokët e tjerë. Mbasi ishte i qetë, më tha të iki, se në mbrëmje do qëndrojë vonë, prandaj nesër, më zgjo në orën 8.00.

Dëshmitari Hetuesi
Fiqirete Shehu Koço Josifi

Asistoi

Elham Gjika

DOKUMENTI ARKIVOR ME PROÇES-VERBALIN E MARRJES NË PYETJE, TË ALI ÇENO, KOMANDANT I GRUPIT TË SHOQËRIMIT TË MEHMET SHEHUT, NGA ANA E KRYETARIT TË HETUESISË SË TIRANËS, KOÇO JOSIFI

Proces-verbal

(Dëshmije)

Në Tiranë, më 18 dhjetor 1981

Unë, Koço Josifi, hetues në Drejtorinë e Punëve të Brendshme Tiranë, në prani të shokut Elham Gjika, pyeta me cilësinë e dëshmitarit Ali Çeno, i biri i Shemsedinit dhe i Qamiles, i dtl., 1943, lindur e banues në Tiranë, me arsim të lartë, banues në lagjen Nr.2, “Rruga Luigj Gurakuqi”, Pallati Nr.4, Apartamenti 13, anëtar Partie.

-Mora njoftim mbi përgjegjësinë që kam sipas nenit 202, në rast se bëj dëshmi të rreme.

Dëshmitari Ali Çeno:

Më datën 17 dhjetor 1981, rreth orës 20.30, unë pasi rregullova shërbimin në grup, jam lajmëruar për në shtëpi. Mbasi shkova në shtëpi, më mori në telefon mjeku Llesh Rroku dhe më tha në telefon, se isha në zyrë tek Mehmet Shehu dhe më pyeti se kush nga oficerët, është sonte me shërbim, më tha Lleshi, që i thashë se; sonte është Pëllumbi dhe Aliu, ai e kishte pyetur se aty është Aliu, Lleshi i ishte përgjigjur se po, dhe Lleshi më tha mua, se është mirë të vish këtu edhe ti, që edhe unë mos dalë me gënjeshtër.

Kështu unë, mbasi hëngra darkë në shtëpi, u nisa dhe erdha në grup, rreth orës 23.00 dhe atë natë fjeta aty. Gjatë natës, Mehmet Shehu nuk më kërkoi.

Në mëngjesin e datës 18.12.1981, rreth orës 8.00, kur unë isha së bashku me shokët e tjerë në dhomën e shërbimit, më njofton djali i tia, Vladimir Shehu, me sterjofoni, që të shkoja lart në katin e dytë, tek dhoma e fjetjes së Mehmet Shehut.

Kur shkova lart në korridor, para dhomës së gjumit të Mehmet Shehut, gjeta aty Fiqirete Shehun, së bashku me Vladimir Shehun dhe gruan e tija, Farbardha Shehu, duke qarë, në këtë kohë Vladimiri më thotë; shko në dhomë dhe shihe babanë, unë hyra në dhomë dhe e pashë Mehmet Shehun, të shtrirë në krevat, të verdhë dhe kur e kapa nga dora, i ftohur, kur unë hyra, ishte i mbuluar me kuvertë dhe çarçaf, ashtu siç ishte kur erdhi grupi hetimor.

Nuk para pashë gjak, në anën e majtë të gjoksit dhe në krah të djathtë të trupit, një pistoletë, kuptova se ishte vet-vrarë dhe në çast njoftova mjekët Milto Kostaqin dhe Llesh Rrokun, të cilët erdhën menjëherë aty, pas kësaj njoftova shokët e Partisë.

Kur unë njoftova për herë të dytë në dhomën e gjumit të Mehmet Shehut, ku kishin ardhur aty edhe mjekët Milto Kostaqi dhe Llesh Rroku, pashë mbi komodinën e majtë të krevatit, një gëzhojë pistolete, u thashë mjekëve; po kjo këtu, si ka mundur të ketë qëndruar në këtë formë, Milto Kostaqi tha se; gëzhoja qe poshtë anës së krevatit, e shkeli Llesh Rroku me këmbë dhe e mori e vendosi mbi komodinë.

Dua të sqaroj se, kur hyra unë në dhomë, duart e Mehmet Shehut, ishin brenda kuvertës, të mbështetura në gjoks, në gjendje të ngurtë dhe të mbuluar deri afër mjekrës, me çarçaf e kuvertë. Unë për t’i parë pulsin, e zbulova pak kuvertën, sa i zbulova dorën, i pashë pulsin dhe konstatova se pulsi nuk punonte, ndërsa në krahun e majtë, afër zemrës, i vura re që kishte një njollë gjaku. Mbas kësaj, unë përsëri e mbulova, siç ishte më parë.

Në grup atë natë që kemi fjetur në vendin e shërbimit, kemi qenë; unë, mjekët Milto Kostaqi e Llesh Rroku, oficeri shërbimit Dashamir Rrapaj, Pëllumb Rustaj, shofer Astrit Mitaj, ndërsa me shërbim, deri tek dera e jashtme e oborrit, prej orës 20.00, deri në orën 02.00, të datës 18.12.1981, ka qenë Astrit Veliaj, ndërsa nga ora 02.00, e datës 18.12.1981, deri në orën 7.00, ka qenë Asim Beja.

Unë atë natë kam rënë për të fjetur në dhomën time, rreth orës 11.30, në dhomë me mua nuk ka fjetur njeri tjetër dhe jam zgjuar rreth orës 6.45, të datës 18.12.1981. Gjatë gjithë natës, nuk jam zgjuar ndonjëherë, nuk kam dëgjuar ndonjë lloj zhurme dhe nuk më kanë njoftuar shokët, për ndonjë nevojë ose shqetësim në shërbim.

Edhe njëherë sqaroj se, mbas lajmërimit që më bëri Vladimir Shehu, për të shkuar shpejt lart, në katin e dytë në dhomën ku flinte Mehmet Shehu, në korridorin para derës së kësaj dhome, gjeta Fiqrete Shehun, Vladimir Shehun dhe Fatbardha Shehun, që po bërtisnin dhe qanin, bile Fiqretja me Fatbardhën, u nisën në drejtim të dhomës së gjumit Fiqretes, ndërsa Vladimiri më tha mua; “shko shiko babanë”.

Unë hyra vetëm në dhomën e gjumit të Mehmet Shehut dhe e gjeta në pozicionin shtrirë, në anën e majtë të krevatit, me fytyrë nga tavani, syzet që mbante për punë me skelet metalik, i kishte të vura, i mbuluar me çarçaf e batanije, deri poshtë mjekrës, krevati nuk kishte asnjë lloj çrregullimi, sytë dhe gojën, Mehmet Shehu i kishte të mbyllura, duart dhe pjesën tjetër të trupit, i kishte të mbuluara me çarçaf e kuvertë.

Unë sa ju afrova krevatit të tij, ngrita pak kuvertën (batanijen dhe çarçafin) dhe me dorën time, i kapa dorën e majtë, ku kishte dhe sahatin, për të parë nëse i punonte ose jo pulsi. Pulsi nuk i punonte, dora ishte e ngrirë e ngurosur dhe e ftohtë. Në këto momente, duke patur batanijen dhe çarçafin pjesërisht të ngritura, nga unë, vura re që Mehmet Shehu, në krahun e majtë afër zemrës, kishte një njollë të kuqe gjaku dhe thashë me vete, se; paska vrarë veten.

Të dy duart e tia, ishin të përthyera e mbështetura në gjoks dhe të mbuluara me batanije e çarçaf. Mbas kësaj, unë kam thirrur menjëherë në sterjofoni mjekët, duke u thënë që të vinin shpejt në dhomën e gjumit të Mehmet Shehut. Sqaroj se, kur unë dallova njollën e gjakut në trupin e Mehmet Shehut, afër zemrës, vura re se mbi krevat, sipër batanijes, në krahun e djathtë të trupit Mehmet Shehut, pothuajse në mesin e krevatit, pashë pistoletën e tipit “Makarov”, kalibri 9 mm., që unë e dija se Mehmet Shehu, e mbante në kasafortën e tija, në shtëpi.

Veç sa sipër, dua të them se më datën 19 dhjetor 1981, mbasi Mehmet Shehu kishte vrarë veten, oficer Astrit Velia, që natën e datës 17 dhjetor 1981, duke u gdhirë data 18 dhjetor 1981, kur ai ishte me shërbim përpara shtëpisë banimit Mehmet Shehut, tek porta në hyrje të oborrit, kishte vënë re, që Mehmet Shehu, rreth orës 22.00, të datës 17 dhjetor 1981, kishte hapur portën e hyrjes së ndërtesës dhe duke nxjerrë gjysmën e trupit jashtë derës, kishte parë majtas e djathtas dhe përpara në oborr, mbas një kohe shumë të shkurtër, u fut brenda dhe mbylli përsëri derën me çelës.

Gjithashtu dua të them se, më ka bërë përshtypje një rast me Mehmet Shehun, që konkretisht ka ndodhur kështu: rreth 5-6 ditë përpara se Mehmet Shehu të vriste veten, më duket ka qenë ditë e diel, në darkë, Mehmet Shehu së bashku me Fiqrete Shehun, ishte në Shtëpinë e Pritjes, në Qytetin “Stalin” dhe rrinin vetëm të dy, në dhomat e Shtëpisë së Pritjes, njeri tjetër nuk kishte.

Rreth orës 20.30, ka marrë në telefon centralistja e Beratit dhe më ka thënë, se njeri nga telefonat e Shtëpisë së Pritjes të Qytetit “Stalin”, ai me numër inter-urban, të mbyllet, pasi jep sinjal në central, që është hapur. Unë i thashë centralistes së Beratit, mirë dhe thirra punëtoren e Shtëpisë së Pritjes dhe i thashë që të shkonte në dhomën ku rrinte Mehmet Shehu me Fiqirete Shehun dhe t’u thoshte të vendosnin mirë dorezën e telefonit, që ishte vendosur në dhomën ku ishin ata, sepse qëndronte hapur dhe jepte sinjale.

Punëtorja shkoi në dhomën e tyre dhe ja u tha këtë gjë, por mbas pak Mehmet Shehu, më kërkoi mua, për t’i shkuar në dhomë. Unë shkova në dhomën e tyre dhe si Mehmeti, ashtu dhe Fiqretja, me nervozizëm filluan të më bërtisnin mua, duke më thënë se; kush të lajmëroj ty, që telefoni ishte i hapur, i thashë se më lajmëroi kontrolli i telefonave, të centralit të Beratit.

Mehmet Shehu më tha mua; po nga e di, që ishte kontrolli i telefonave të Beratit, unë i thashë se fola vetë me kontrollin e Beratit, në telefon. Mehmet Shehu më tha; jo, ky është telefon i Ministrisë së Punëve të Brendshme dhe na kanë dëgjuar të gjitha bisedat, që unë kam bërë me Fiqreten, unë i thashë se; ky nuk është telefon i Ministrisë së Punëve të Brendshme, por është inter-urban, me tre numra. Mehmet Shehu insistonte, se ky është telefon i Ministrisë së Punëve të Brendshme dhe më kanë dëgjuar bisedat që bëra me Fiqreten.

Unë i thashë se; ky numër telefoni, nuk është i Ministrisë së Punëve të Brendshme dhe u mata t’i nxirrja numëratorin, duke i thënë përsëri, se Ministria e Punëve të Brendshme, nuk ka telefon këtu, ai më bërtiti, duke u shprehur; ik mbushu, se nuk di gjë ti. Mbas kësaj, unë kam dalë nga dhoma e tyre dhe vajta tek vendi i shërbimit.

Nuk kaloi shumë kohë dhe më thirrën përsëri, Mehmet Shehu me Fiqrete Shehun, në dhomën ku rrinin dhe më thoshin se; kush më ka përgjuar bisedën që kemi bërë, kush e la hapur telefonin, ky duhet të jetë telefoni i Ministrisë së Punëve të Brendshme, ç’masa keni marrë juve, për telefonat. Unë përpiqesha t’i sqaroja, ashtu siç shpjegova më lart, por ata nuk bindeshin.

Kështu që për këtë problem, atë natë Mehmet dhe Fiqrete Shehu, më thirrën 5-6 herë dhe më pyesnin, duke u shprehur se ata mendonin, që telefoni ishte i Ministrisë së Punëve të Brendshme dhe bisedat që kishin bërë bashkërisht në dhomë, ishin dëgjuar.

Kjo punë ka vazhduar, deri rreth orës 21.15, pastaj nuk më thirrën dhe shkuam për të fjetur. Ato më thirrën vetëm mua, për këtë çështje, ndërsa nga oficerët e tjerë, nuk thirrën njeri. Të nesërmen e kthyem në Tiranë dhe as Mehmet Shehu e, as Fiqrete Shehu, nuk më kanë pyetur më për këtë çështje.

Ndonjë gjë tjetër nuk kam për të thënë.

Procesin mbasi e lexova, thëniet e mija janë shkruar drejt, e firmos. Memorie.al

Dëshmitari Hetuesi

Ali Çeno Koço Josifi

Asistoi

Elham Gjika

Burimi : Daily Express, e premte, 7 shtator 1928, faqe n°9

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 14 Dhjetor 2024

“Daily Express” ka botuar, të premten e 7 shtatorit 1928, në faqen n°9, intervistën ekskluzive asokohe me Mbretin Zog I në Shqipëri, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Deklarata e drejpërdrejtë e Mbretit të Shqipërisë

Burimi : Daily Express, e premte, 7 shtator 1928, faqe n°9

Planet për të ardhmen e vendit të tij

Nga G. E. R. Gedye,

Korrespondenti special i “Daily Express”.

Tiranë, e enjte, 6 shtator.

Sapo jam kthyer nga një audiencë e gjatë që më dhuroi Mbreti Zog I i Shqipërisë. Ishte e vetmja intervistë që i është dhënë një përfaqësuesi të një gazete evropiane nga monarku më i fundit (i ri) i Evropës.

Ishte një përvojë e çuditshme të ecja nga hoteli im i vogël, i veshur në stilin Perëndimor – kapele dhe xhaketë – nëpër rrugët e këtij fshati të vogël turk, i cili ka luftuar trimërisht për dy vjet për t’u bërë një qytet mjaft i denjë për t’u bërë kryeqyteti i Shqipërisë.

Kalova nëpër dyqanet ku poçarët me çallmë ishin ulur këmbëkryq, duke i dhënë formë argjilës si në kohën e Omar Khayyam-it dhe kalova sheshin ku javën e kaluar trupat e katër burrave të dënuar për komplot për të vrarë mbretin Zog u varën gjatë gjithë ditës në një trekëmbësh si një paralajmërim për të gjithë përreth, deri në pallatin ku ishin vendosur burra që i përkisnin truprojës së famshme të mbretit të ri.

Roje piktoreske

Vetë pallati është një ndërtesë piktoreske, e ulët, një lloj shtëpie njëkatëshe gjigante. Anëtarë të tjerë të truprojës dhe rojeve, të veshur me uniformën piktoreske flakë të kuqe me bishtalecë të zinj, të veshur me kapele gëzofi dhe të armatosur me pushkë të mbushura, ruanin paradhomën ku më priti kolonel Sareggi, shefi i kalorësisë së Mbretit të Malit.

Kolonel Sareggi më çoi nëpër një kopsht, përmes një paradhome të mbuluar me qilim të trashë dhe sixhade, në një dhomë të gjatë, me tavan të ulët, me qilima madhështorë orientalë dhe të zbukuruar me një pikturë të vetme — atë të nënës së mbretit Zogu, — për të takuar njeriun karriera e të cilit ka pushtuar imagjinatën e botës.

Ishte një figurë e hollë pothuajse djaloshare, e veshur me një uniformë të thjeshtë kaki me jakë flake të kuqe dhe bishtalecë ari, e cila ngrihej me mirësjellje nga një karrige e lartë prej lisi e kurorëzuar me dy shqiponja për të më pritur. Kisha përshtypjen e syve të kaltër tërheqës, të shpejtë për të buzëqeshur ose të ngushtë në përqendrim kur diskutonim çështje serioze, një gojë të fortë e të drejtë që tregonte vendosmërinë dhe një aftësi për të marrë vendime të menjëhershme, ndërsa Mbreti Zog doli përpara për të më takuar duke më shtrënguar dorën, duke më treguar një karrige dhe duke më thënë : “Përshëndetje. A pini duhan ?”

Flet rrjedhshëm gjermanisht

Ishte një përshëndetje tërësisht angleze, megjithëse e folur në një gjermanishte të rrjedhshme, teksa më kaloi një kuti cigaresh.

“Ju e kuptoni, — fillova unë, — që Daily Express më dërgoi në Tiranë sepse ngjitja juaj në fron ka ngjallur interes të madh në vendin tonë. A mund t’ju kërkoj të na jepni disa detaje rreth karrierës suaj ?”

Këtu takova refuzimin e vetëm gjatë bisedës një orëshe. “Nuk e konsideroj formë të mirë të flas për veten time. Le të flasim për diçka më të rëndësishme ndoshta për vendin tim”, — tha Mbreti Zog.

Askush nuk mund të kundërshtojë mbretërinë.

“Cili do të jetë, në vija të përgjithshme, efekti në Shqipëri i shpalljes suaj Mbret ?” — e pyeta unë.

“Para së gjithash, – u përgjigj ai, – shpresoj ta çliroj vendin nga betejat e kota partizane. Presidenti i Republikës ishte detyrimisht njeri partiak, i detyruar të favorizonte partinë që e kishte zgjedhur, ndërsa partitë e tjera luftonin vazhdimisht për ta zëvendësuar me kandidatët e tyre. Mbreti do të jetë mbi partitë, në shërbim të vendit në tërësi, i cili do t’i shpëtojë zgjedhjeve presidenciale periodike dhe destabilizuese.”

“Njerëz të prapambetur.”

“Ministria, ushtria dhe xhandarmëria do të qëndrojnë në komunikim të drejtpërdrejtë me monarkun pa asnjë ndërhyrje të palës së tretë. Ne jemi një popull primitiv dhe i prapambetur, i mësuar me parimin trashëgues dhe i paaftë për të vlerësuar domethënien e republikës. Fiset malore janë qeverisur gjithmonë nga një prijës trashëgues.”

“A do të ndryshojë shumë dinjiteti mbretëror mënyrën tuaj të jetesës ?” — e pyeta.

“Shumë pak”, u përgjigj ai. “Si gjithmonë, unë do të ngrihem në pesë, do të filloj punën në shtatë dhe do të vazhdoj deri në shtatë të mbrëmjes, me një interval nga mesdita deri në tre.”

“Ju vetë e dini se sa urgjente është të arrihen gjërat në Shqipëri. Mbi të gjitha, ne kemi nevojë për paqe dhe një regjim të qëndrueshëm, që duhet të na japë një monarki. Financiarisht, një mbret nuk do t’i kushtojë vendit asnjë qindarkë më shumë se një president.”

“Detyra ime do të jetë t’i siguroj vendit tim të sprovuar, Hirushes së Evropës, hekurudha, të cilat nuk i kemi ende, rrugë të përshtatshme, shërbime postare e telegrafike dhe arsim praktik.”

“Nuk kam ndërmend të bëj gabimin duke krijuar një ushtri burokratësh gjysmë të arsimuar. Brezi ynë i ri do të kalojë nga shkolla fillore në shkolla praktike të përshtatura për nevojat e vendit, ku do të mësojë bujqësi, gërshetim (tjerrje) apo përpunim të metaleve.”

“Tashmë kemi themeluar tre kolegje për djem dhe për vajza. Çdo nënprefekturë ka nga 100 deri në 150 shkolla dhe ne kemi shpenzuar paratë e marra nga kreditë e jashtme për sistemin ujitës dhe përmirësime të tjera bujqësore, si dhe për importimin e racave më të mira të bagëtive.”

“Shumë kritikë të huasë suaj në Itali,” i thashë, “sugjerojnë se ajo po përdoret për t’i krijuar asaj një urë për pushtimet e saj në Ballkan.”

Mbreti qeshi.

“Marrëzira keqdashëse dhe qesharake,” — tha ai.

Mbreti Zog vazhdoi të diskutojë zakonet luftarake të nënshtetasve të tij malësorë dhe të shpjegoi se si synon të merret me to.

“Sado e rrënjosur thellë që mund të jetë tradita e hakmarrjes familjare,” tha ai, “tradita e paprekshmërisë së miqësisë pasi të jetë shtrirë dora është aq e thellë sa një ceremoni e thjeshtë e kremtuar në praninë time nga udhëheqësit e mi besnikë do t’i japë fund përgjithmonë këtyre grindjeve të tmerrshme. Më pas pushkët që mban çdo malësor do të hidhen tutje.”

“Njerëzit e mi do të kenë akses të lirë tek unë në çdo kohë, brenda kufijve të lejuar nga punët e shtetit.”

“Ju po e çoni popullin tuaj drejt qytetërimit perëndimor,” — i thashë.

“Jam i bindur për këtë,” deklaroi Mbreti Zog. Dhe jam i bindur se vendi im tani do të jetë vërtet i bashkuar nën një regjim që e kërkon karakteri i popullit.”

 Kur arritëm në katin e dytë, vumë re…

FATOS DACI *MJESHTËR I MADH/ Këtë herë personazh i shkrimit tonë është personaliteti i komunitetit shqiptar nëpër botë, z. Sakip Islam Skepi, publicist i njohur, me përvojë e kontribute 40-vjeçare si themelues e drejtues i radios “Jehona e Shqipes”, financier me eksperiencë të gjatë, aktivist i shquar shoqëror e politik, i kudogjendur, për t’i shërbyer vendit të vet dhe çështjes kombëtare shqiptare.

Rrallë herë, ndofta dhe në mënyrë rastësore, te dikush mblidhen shumë të mira, të cilat shërbejnë për të faktuar prejardhjen e tij. Mbase kështu ka ndodhur dhe me Sakip Islam Skepin. Sakipi vjen nga Dibra-gjoksi i rezistencës kombëtare, treva e inteligjencës dhe e mençurisë. Z. Skepi vjen nga krahina e Çidhnës, e cila është e shquar në shekuj, dhe konsiderohet si “mezja e Dibrës”. Sakipi vjen nga fshati Blliçe-Nderi i Kombit, një fshat vërtetë i shquar, me histori publikisht të njohur. Ai, gjithashtu, vjen dhe nga një fisi i shquar Dedja-Skepi dhe nga një familje vërtetë nacionaliste, e ndershme e atdhetare, si biri i Islam Skepit, një kundërshtar i vendosur të regjimit komunist, i cili, për mos pajtueshmëri me këtë regjim, u arratis familjarisht në vitin 1958, dhe pastaj nga ish Jugosllavia, të gjithë jetën e kaloi në Bruksel të Belgjikës. I përmendëm këto, për të shpjeguar, sado përmbledhur, faktorët që mund të kenë ndikuar në formimin dhe edukimin e z.Sakip si qytetar, intelektual, publicist, humanist e aktivist shoqëror i shquar.

Më datë 11 dhjetor 2024, erdhi për të dhe një vlerësim i rëndësishëm publik, i cili nderonte veprimtarinë e gjithanshme të tij, në interes të komunitetit. Këtë vlerësim e bëri shoqata prestigjioze “Albanian Excellence”, e cila drejtohet nga gazetarja dhe aktivistja Flora Nikolla dhe publicisti e analisti Mentor Nazarko, që prej 12 vjetësh e zhvillon aktivitetin e saj në shërbim të komunitetit shqiptar të kudondodhur. “Albanian Excellence” i akordoi zotit Sakip Skepi certifikatën “Grand excsellence 2024”. Ky është një vlerësim plotësisht i merituar për aktivitetin e spikatur e 40-vjeçar të tij, në disa fusha njëkohësisht, si në publicistikë-gazetari, financa, politikë e komunitet.

Përmbajtja e kësaj certifikate dhe motivacioni i dekorimit për zotin Sakip ishte një sintezë e gjetur, si më poshtë: “ Si personalitet i botës shqiptare, i larguar kërthi në arratisjen spektakolare të vitit 1958, duke mbetur derë e hapur për shqiptarët dhe me radion 40-vjeçare “Jehona e Shqipes”, duke shërbyer si pikë referimi për medien ndërkombëtare mbi Shqipërinë e shqiptarët, duke ruajtur përherë vështrimin nga Dibra e tij.”

Certifikata iu dorëzua në një ceremoni të veçantë në mjediset e hotel “Plazza” në kryeqytet, në prani të shumë personaliteteve shqiptare nga të gjitha trojet tona, të cilët, gjithashtu, u vlerësuan me një certifikatë të tillë, në prani edhe të shumë të ftuarve nga ana e personaliteteve të vlerësuara.

Në këtë takim mbresëlënës, sallën e mbushur plot e elektrizoi këngëtari i shquar i trojeve shqiptare, z.Arif Vladi, i cili, interpretoi, siç di ai, këngën kushtuar Lam Skepit, babait të Sakipit. Sakipi, në këtë veprimtari vlerësuese e të veçantë në jetën e vet, shoqërohej nga Arif Vladi, bashkëshortja Anila, Lubjana Malaj, kushërira Dashuria Ferati Daci, unë, profesor Jordan Daci, mbesa gazetare Megi Iskurti, kushëriri jurist Sinan Skepi bashkë me bashkëshorten e tij Elvira Hasa- doktoreshë shkencash etj

KONTRIBUTI

Z.Sakip Skepi u lind në fshatin Blliçe, sipas dokumenteve shqiptare 28 prill 1953, por sipas dokumenteve belge më 2 prill 1953!

…. Në moshën 5 vjeç, në vitin 1958, bashkë me prindërit u largua nga Shqipëria (ikja ma e madhe në veri të Shqipërisë, gjithsej 26 veta ) dhe arritën në ish-Jugosllavi, në periferi të Shkupit. Aty filloi shkollën fillore, në gjuhë maqedone dhe tetëvjeçaren, në shkollën

Në nëntor të vitit 1966, arriti familjarisht në Bruksel. Aty, vazhdoi shkollën, ku mbaroi studimet për kontabilitet -financë! Pas një pune 10-vjeçare, në këtë fushë, iu drejtua specialitetit të sigurimeve me shkollë e punë. Si kreu këto studime, kaloi në punën që e drejton vetë, aty ku është dhe sot, në Real State.

Aktiviteti i tij shoqëror është i shumtë. Sakipi themeloi radion “Jehona e Shqipes”, me 20 shkurt 1986, të cilën e drejton dhe organizon edhe sot, transmetim për çdo të diel, me 15h-17h në valë FM! Kjo radio ka qenë dhe është zëri i atdhetarëve, i shqiptarëve në diasporë, që e duan atdheun, që e duan vendin e tyre, që e duan flamurin, gjuhën dhe kombësinë shqiptare. Radio “Jehona e Shqipes”, për 40 vjet e mbajti ndezur prushin e shqiptarisë.

Ndërkohë, nëpërmjet radios realizoi dhe shumë aktivitete të tjera.

Ka realizuar edhe bashkëpunimin për realizimin e filmit “Prill i Thyer”, në Korsikë të Francës, në tetor 1986, me regjisor Lirie Begeja, ku luajnë rreth 100 persona në role të ndryshme, kryesorë dhe episodikë. Ky film pati shumë sukses… Po me Lirie Begejën bashkëpunoi dhe për realizimin e filmit “Larg barbarëve”, që u realizua në vitin 1993.

Sakip Skepi ka dhe aktivitet politik të spikatur e të përhershëm, ndër të cilat do të përmendnim manifestimet për të drejtat e shqiptarëve në ish – Jugosllavi, në periudhën e vështirë të viteve 1980-90.

Gjithashtu, z.Skepi ka pasur dhe aktivitet humanitar të çmuar. Për herë të parë në Shqipëri ka ardhur më 12 maj 1991, me organizatën humanitare Franceze “Mjekët pa kufi”, me ç’rast solli ndihma humanitare, të cilat u shpërndanë në të gjithë spitalet e Shqipërisë. Organizata “Mjekët pa kufi”, në Shqipëri ka shërbyer falas për 7 vjet.

Në shtator të vitit 1992, Sakipi erdhi në Shqipëri me një organizatë belge të qytetit Sylli, me ç’rast solli shumë ndihma, të cilat u shpërndanë në veçanërisht në spitalin distrofik të Kombinatit dhe për Shoqatën e të Përndjekurve Politikë. Gjatë luftës në Kosovë, solli ndihma humanitare për refugjatët.

Aktivitete me gazetarë belg:

1. Përcjellja e zgjedhjeve të para pluraliste në Shqipëri më 19 mars 1992, dhe fitores së Partisë Demokratike.

2. Në qershor të vitit 1992, shkoi në Kosovë me gazetarët belg të gazetave “ Le Soir” dhe “De Standard”, më me emër në Belgjikë, për të përcjellë situatën policore në Kosovë.

3. Po në maj të vitit 1993, prapë u rikthye për gjendjen policore që ishte krijuar në Kosovë nga reprezaljet serbe.

4 Në qershor të vitit 1994, po me këta gazetarë erdhi në Shqipëri për të pa nga afër masakrën e Peshkëpisë, që kishte ndodhur. Pastaj, nga aty, kaloi në Maqedoni për të përcjellë evidentimin e popullsisë, që ishte aty, duke u interesuar për regjistrimin e shqiptarëve.

Sakipi, para dhe pas vitit 1990, ka pritur dhe ka përcjellë me shumë bujari, sedër e Z.Skepi ka nderuar grupet dhe këngëtarët e këngëtaret e para që trokitën në Belgjikë e Bruksel, pas shembjes së regjimit komunist, të cilët i ka sajdisur në mënyrën më të mirë të mundshme.

Pra, Sakip Skepi, si shqiptar i vërtetë, personifikimi i traditave të shkëlqyera dhe i burrërisë së një malësori patriot, si të thuash, ishte epiqendra e vizitorëve shqiptarë në Belgjikë, jo vetëm e dibranëve, të cilëve ju kushtonte vëmendjen maksimale dhe për të cilët vinte në dispozicion dhe bujarinë e tij , të trashëguar nga treva që i përket, nga krahina e vet, fisi dhe familja e Islam Skepit. Dera e babait të tij dhe e vetë Sakipit qe përherë e çelë dhe shtëpia e tij qe një odë e ngrohtë e mikpritjes tradicionale shqiptare.

Aktiviteti, veprimtaria dhe kontributi i zotit Sakip Skepi për çështjen atdhetare e shqiptare ka qenë i gjithanshëm, i vlerësuar dhe i njohur publikisht.

ANTIKOMUNIZMI

Lam (Islam) Skepi, një emër tingëllues, i përmendur dhe i veçantë jo vetëm në Çidhën e në Dibër, por dhe më gjerë. Thuaj Lam(Islam) Skepi dhe ke thënë shumë gjera: nacionalist e patriot, antikomunist i vendosur, burrë i zgjuar e me nuhatje të spikatur ideologjike e politike, i vëmendshëm për të mbrojtur veten dhe familjen e tij, sy patrembur në rreziqe, i sulmuar brutalisht, deri në dënime me burgosje nga regjimi komunist, njeri i sakrificës.

Lami ishte pinjoll i denjë i një fisi të shquar në Blliçe të Çidhnës, fisi në të cilin mund të përmendim Met Skepin e Xhemal Skepin(Të dy ish oficerë), Haxhi Skepin, Aranit Skepin- disa mandate kryetar i komunës Fushë-Alie, Sinan Skepin-jurist etj. etj.

Lamin e kishte lindur motra e Abas Agës(Abas RatkesFeratit) nga Ratket e Sllovës, halla e vjehrrit tim, Shefit Ferati. Bazë Ratkja ishte burrë shumë i përmendur jo vetëm në Sllovë, me pasuri dhe autoritet, ndaj i kishin vënë edhe mbiemrin e dytë “Aga”.

Babai i Lamit, Ismail Skepi, ishte atdhetar e patriot, si dhe renditej ndër burrat e njohur, të mençur e autoritar të Blliçes dhe Çidhnës. Gjithashtu, kishte miq të shtëpisë të shumënjohurin Halil Alia, i cili kishte për grua motrën e Lamit, si dhe kishte miqësi direkte dhe me familjen Xhilagës së Deshatit, njëri nga tre Oxhaqet historikë të Dibrës së Poshtme, ose të Dibrës së Vogël.

U lind më 20 prill 1920, në Blliçe, fshatin “Nderi i Kombit”, fshati i martirizuar nga regjimi komunist, ku disa burra janë pushkatuar e shumë të tjerë janë arrestuar dhe dënuar rëndë politikisht, për të ashtuquajturën “vënie në shërbim të UDB-së jugosllave” apo “Tradhti ndaj Atdheut!…”

Fëmijërinë e kaloi në vendlindje. Në vitet 50, të shekullit kaluar, regjimi komunist e arrestoi, e burgosi dhe dënoi me tre vite burg, të cilat nuk i kreu plotësisht, pasi përfitoi nga një amnisti. U lirua dhe u kthye në shtëpi.

Pastaj, regjimi gjakatar komunist e shpalli kulak, duke i hequr triskat e Frontit Demokratik, pra anëtarësinë në këtë organizatë politike e shoqërore të madhe e të vetme, levë e diktaturës, ku elementët nacionalistë përjashtoheshin si “Armiq të Partisë”, “Sabotatorë te Pushtetit Popullor”, “Bashkëpunëtorë me pushtuesit” etj.

Kështu, vetë Lami ndiqej e përndiqej nga strukturat e shtetit totalitar, nga Sigurimi i Shtetit dhe policia politike, gjithnjë si armik i atij regjimi. Sikur të mos mjaftonin këto dhe gjendja e mjeruar ekomomike e familjes së Lamit, dhe motra e tij rrezikonte të ndiqej e burgosej, ose të internohej, si gruaja e një “krimineli”(sipas regjimit), pas vrasjes së bashkëshortit të saj, nacionalistit të shquar Halil Alia, në Ujmisht të Kukësit.

I ndodhur në udhëkryq, pas gjithë këtyre vuajtjeve e denigrimeve politike dhe mbledhjes diskredituese e demaskimit publik që iu bë në fshat nga partia dhe Dega e Punëve të Brendshme, si mundësi të vetme shpëtimi vlerësoi arratisjen nga vendi i tij, të cilën e realizoi më 11 maj 1958 dhe që zgjati 24 orë, kur 26 persona të familjeve të Lam Skepit, Haxhi Skepit dhe Xhelal Xhilagës, të xhaxhait dhe mikut të tij, arritën të kapërcenin kufirin e Shqipërisë. Me këtë grup ishin edhe 3 plaka, 2 fëmijë 6 javësh dhe dy fëmijë të tjerë 5 vjeç, ndër to dhe vetë Sakipi 5-vjeçar.

Autoritet maqedonase, ku kaluan, i mbajtën një natë në fshatin Tanushë dhe pastaj i dërguan në burgun më famëkeq, të Idrizovës. Të gjithë u intervistuan nga shërbimi sekret maqedonas, ndërsa Lami jo. Por, Lami ju kërkoi haptas që, më mirë ta vrisnin ata, se sa ta rikthenin në Shqipëri, ku e priste dënimi kapital. Njëkohësisht, Lam Skepi, ju deklaroi, se ai nuk pranonte që të rekrutohej prej tyre.

Nga Maqedonia e ish Jugosllavisë u largua më 11 nëntor 1966, dhe u vendos për banim të përhershëm në Bruksel të Belgjikës, ku jetoi deri sa vdiq. Këtu, asnjëherë Lam Skepi nuk u muar me punë të “pista” e spiunazh, punoi për të mbajtur familjen dhe për të jetuar me djersë dhe me punë të ndershme.

Në kondita të reja, ky ishte një patriotizëm i kulluar, sepse Lami urrente dhe nuk e donte regjimin komunist, por e donte shumë atdheun e tij, Shqipërinë. Gjithashtu, asnjëherë vendlindjen nuk e hiqte nga zemra e nga mendja. Dashuria për to, gjithnjë ia kishte kallur zemrën e i kishte djegur shpirtin.

Shembjen e regjimit komunist, Lami e priti me shumë gëzim, sepse, më e pakta, i hapej kështu mundësia të vinte në Shqipëri, për t’u cmallur me vendin dhe komunitetin e vet. Ndaj, në vitet e fundit të pleqërisë erdhi për t’u çmallur me vendlindjen, për të vdekur e për t’u varrosur në fshatin Blliçe, më 14 mars 1994, Ditën e Verës, dhe u përcoll për në banesën e fundit me lot, dhimbje, respekt e mirënjohje nga i madh e i vogël, për karakterin e tij antikomunist, burrëror, atdhetar e patriotik. Burra si Lam Skepi vdesin vetëm fizikisht, sepse ata nuk vdesin asnjëherë për jetën, veprat dhe mirënjohjen e respektin në komunitetin e tij. Ai la pas djalin e vetëm, Sakipin, dhe tri vajza, të cilët kanë plot nipër e mbesa, të cilët i deshi aq shumë.

Sakipi, vazhdimisht, ka punuar për çështjen kombëtare shqiptare dhe mban lidhje të ngushta me fisin, farefisin dhe komunitetin e vendlindjen, si dhe me politikanë, gazetarë, kineastë, artistë dhe personalitete të larta shqiptare.

/Gazeta Panorama