Zviceranët, një nga popujt me shpirtin më shpikës (iventor) në botë po kujtojnë 100 vjetorin e robotit të tyre  të parë, pionierit të robotikës në përgjithësi, të quajtur Sabor.

Ideja e krijesave artificiale, që veprojnë në mënyrë autonome, sipas burimeve encklopedike, zë fill që nga mitologjitë e lashta deri më të vonat, kur ato gjallonin vetëm në fantazitë e popujve.
Në mitologjitë flitet për njerëz artificialë si shërbyesi mekanik i ndërtuar nga zoti grek Hefesti, golemët prej qeramike të legjendave hebreje, gjigantët prej qeramike të mitologjisë norvegjeze, deri te statuja e Pigmalionit që u shndërrua në qenie të gjallë njerëzore, te zogjtë artificialë kinezë Mozi apo Lu Ban. 400 vjet para Krishtit, mitet e Kretës flasin për Talosin, njeriun prej bronzi që e ruante ishullin nga piratët.

Përfytyrimeve popullore filluan t’iu japin jetë inxhinierët dhe shpikësit nga Kina, Greqia apo Egjipti i Lashtë, të cilët u orvatën të krijojnë makina gjysmëvetëvepruese disa prej të cilave iu ngjanin kafshëve, disa njerëzve.

Krijesat e pafundme articiale kanë të gjitha historitë e tyre. Roboti zviceran Sabor ka historinë e tij krejt të veçantë që meriton edhe vëmendje të veçantë.

SABOR, PIONIERI ZVICERAN I ROBOTIKËS

Sarah Herwig në platformën swissinfo ia ka kushtuar një reportazh 100 vjetorit të robotit zviceran Sabor.

Sabor është pjellë e një njeriu të vetëm, idé e një mendjeje të vetme, krijesë e vetëm dy duarve. Ai ka një prind të vetëm. Dhe ky është August Huber. Qoftë dhe ky fakt do të mjaftonte për ta bërë të veçantë Saborin. “… ai u zhvillua vetëm nga një person dhe jo nga një kompani si disa robotë të tjerë të kohës,” shkruan Herwig.

100 vjet më parë August Huber filloi të punonte në krijesën e tij artificiale, kur ai ishte vetëm 12 vjeç. Nuk dihet se si i lindi ideja djalit të një familjeje endësish, shkruan Herwig. Industria e tekstilit të rajonit, sipas saj, mund të ketë pasur një ndikim: “Në Appenzell kishte makina thurjeje dhe qëndisjeje. Njohuria e këtyre makinave sigurisht që ofroi një bazë për punën e tij,” thotë Lilia Glanzmann, bashkëdrejtoreshë e Zeughaus Teufen, muzeut historik lokal, ku Sabor është aktualisht i ekspozuar.

Sabor, njeriu mekanik i shpikur nga August Huber, është 2.37 metra i gjatë. Mund të mos ketë qenë androidi i parë në botë, por sigurisht që ishte më i madhi, nënvizon autorja e reportazhit këtë veçanti tjetër të Saborit.

U deshën mijëra vjet derisa njerëzimi të vinte tek pagëzimi i krijesave artificiale me emrin e tyre të përbashkët. Ishte shkrimtari çek Karel Çapek (1890-1938) që ia dha emrin “robot”, sipas fjalës çeke dhe përgjithësisht sllave “punëtor”. Oksfordi ia njohu atij meritën për këtë pagëzim. Por ai nuk e pranoi. Shpikësi i vërtetë i emrin “robot” ishte vëllai i tij Jozef Çapek, të cilit i kishte kërkuar ndihmë ngaqë shkrimtari nuk po ia gjente dot vetë emrin e përshtatshëm.

Një gjë është e qartë, nënvizon Herwig në reportazhin e saj: ëndrra e vjetër për të krijuar qenie njerëzore artificiale gjeti jetë të re në atë kohë me mundësitë që ofronte teknologjia elektrike dhe radio. Pagëzimi nga Çapek, natyrisht, i ka dhënë një shtysë të re përpjekjes njerëzore për të krijuar gjasmënjeriun, i cili do të merrte përsipër shumëçka për të cilin vetë njeriu ishte i kufizuar, pra për të krijuar kështu zgjatimin e tij artificial, tentakulën e tij që do të mbërrinte atje ku vetë njeriu nuk do të mund të arrinte kurrsesi.

Reportazhi i swissinfo na njofton më tej: “Në vitin 1927 u publikua edhe filmi artistik i Fritz Lang “Metropolis”. Historia e Magjistarit të Ozit, me një burrë kallaji të pashpirt, mund të ketë qenë gjithashtu një frymëzim për Huber. Edhe pse u bë tregtar tekstili në kompaninë e babait të tij, ai vazhdoi t’i kushtonte kohën e lirë krijimit të një roboti.”

Sabor bëhet i veçantë me paraqitjet e tij publike, duke i lënë të mahnitur të gjithë ata që e kundronin. “Në vitin 1939, Sabor u prezantua për publikun për herë të parë në Ekspozitën Kombëtare Zvicerane në Zyrih. Ai simbolizonte shpresat e lidhura me teknologjitë e reja. Për ta bërë Saborin të funksiononte, një pedagog ndërveproi me audiencën dhe me robotin, ndërsa në prapaskenë një operator përdori një disk telefoni për të zgjedhur funksionet e ndryshme dhe për të dhënë zërin e androidit nëpërmjet radios. “Operatori kishte gjithashtu një enciklopedi për të qenë në gjendje t’u përgjigjej pyetjeve të publikut sa më shpejt të jetë e mundur,” shpjegon Glanzmann për autoren e reportazhit. Sabori i bëri veçanërisht përshtypje publikut me një truk: ai mund të pinte duhan.

TURI BOTËROR I SABORIT

Turrin e Saborit e ndal Lufta e Dytë Botërore. Roboti nga kantoni Appenzell (Apencel) duhet të qëndrojë mbyllur dhe t’i mëshojë prapanicës mirë.

Modeli i parë Sabor më 1923 (Sabor I) ishte prej druri dhe pëlhure. Më vonë mori një guaskë alumini dhe një kokë elegante, të farkëtuar në bakër nga një artist gjerman.

Duke filluar nga vitet 1950, Sabor udhëtoi në të gjithë Evropën dhe deri në Izrael. Sabor pati fatin t’i dhurojë lule Julianës, Mbretëreshës së Holandës, në vitin 1955. Në vitin 1961, Sabor duhej të dilte në skenë me Frank Sinatrën. “Artisti” nga Apenceli po vizitonte Shtetet e Bashkuara. Por performanca në një klub xhazi nuk mund të zhvillohej. Sabori ishte shumë i gjatë dhe nuk mund të zbriste shkallët. Por u paraqit në shfaqjen e famshme Ed Sullivan. Në Danimarkë ai takoi një princ. Kudo që Sabor shfaqej me mënyrën e tij mjaft të rëndë, njerëzit grumbulloheshin rreth tij, të shtyrë nga magjepsja dhe kurioziteti, por edhe nga mosbesimi, thotë Glanzmann për gazetaren e swissinfos: “Njerëzit vazhduan të pyesnin nëse kishte një qenie njerëzore brenda.”

Faqja e internetit cyberneticzoo.com na jep hollësi të tjera për fatin e robotit zviceran. August Huber krijoi katër versione të Saborit, gjithnjë e më të përmirësuara. Inxhineri elektrik Peter Steuer e vazhdoi punën e tij në Sabor IV. Që nga viti 1947 ai zhvilloi Sabor V dhe ishte përgjegjës për përmirësimin e pajisjeve radio dhe anëve të tjera elektronike. Më 1951 Sabor ishte tashmë nën pronësinë e Peter Steuer.

Bobby Lugano, 34 vjeç, magjistar dhe konferencier nga Vjena e mori me vete robotin në të gjithë Evropën, zakonisht në mungesë të Steuer. Dhe u shfaqën bashkë në televizor e ngjarje të tjera publike. Në prapaskenë qëndronte ndihmësi i tij Paul Watensperger. Ky e komandonte Sabor V nga një kanal radioje me valë të shkurtëra.

Lëvizjet themelore të robotit zviceran iu afrohen atyre të njeriut. Ai mund të lëvizë para dhe mbrapa, anash, të ngrejë krahët, të përkulë krahët, të rrotullojë kokën, të lëvizë kokën, të lëvizë buzët. Sabor nuk ka gjunj. Në vend të këpucëve ka një mbështetëse me tri rrota, një në gishtin e këmbës e dy në thembër. Shpejtësia e ecjes së tij është 2.5 kilomtra në orë.

Sabor flet, ai lëviz gojën në ritëm me zërin, por zëri i tij është zëri i të zotit, i shqiptuar nga një altoparlant me valë të shkurtëra, i cili ndodhet në brendësi të trupit të robotit. Sabor lëviz qepallat, gjuan me revolver, ofron për të ndezur cigaren, pi cigare.

Më 1967, bën të ditur reportazhi i swissinfo, kuratori legjendar dhe historiani i artit Harald Szeemann gjithashtu u interesua për të dhe e mori me qira për ekspozitën “Science Fiction” në Kunsthalle Bern (Muzeu i Artit) më 1967. Në mesin e viteve 1970, vijon swissinfo, Sabor ra në harresë dhe filloi të mblidhte pluhur në garazhin e Steuer. Ndoshta jo për t’u habitur, ishte pikërisht në atë periudhë që një tjetër teknologji e re filloi marshimin e saj triumfues: kompjuteri. Që nga vdekja e Steuer, Sabor – i riemërtuar “Primeo Energie Kosmos” – është ekspozuar në Muzeun EBM në Münchenstein, pak jashtë Bazelit.

Në një rikthim jubilar shekullor, faqja cyberneticzoo.com hedh dritën e fundit ndaj autorit të tij. August Huber donte të krijonte një robot tjetër, tashmë një femër, të quajtur Sabine, një kërcimtare me litar, e zonja të hypte vetë në biçikletë. Ai arriti ta projektonte në letër. Por nuk e realizoi kurrë këtë ëndërr.

SABORI SHEKULLOR NË QENDËR TË NDERIMEVE DHE KUJTIMEVE

Në 100-vjetorin e tij Sabor ka marrë një liridialje disamujore nga Muzeun EBM në Münchenstein, ai është rikthyer në vendlindje, në një ekspozitë kushtuar atij në fshatin Teufen. Në qendër të ekspozitës është vetë roboti: i lyer me ngjyrë të bardhë me një helmetë pleksiglas. Në vitet 1970 atij iu dha pamja e astronautit. Ishte koha e uljeve në hënë. Veçanërisht vlen të përmendet një seri fotosh nga fotografi i revistës LIFE, Ralph Crane, që tregon se si Sabor ka frymëzuar të rinj dhe të vjetër. Ekspozita është e hapur deri më 9 shkurt 2025.

Është paradoks, siç e nënvizon autorja e reportazhit të swisinfo. “Në një epokë në të cilën një teknologji e re – inteligjenca artificiale – kthehet për të ngjallur frikë dhe shpresa.”

Nëse duam të besojmë se ky zhvillim revolucionar teknologjik do të sjellë më shumë shpresa e më pak frikë, atëherë le të besojmë në Tri Ligjet e Robotikës, të formuluara nga hebreu amerikan Isaac Asimov (Isak Asimov, – 1920-1992) një nga tre shkrimtarët më të mëdhenj të fantashkencës në kohën e tij, autor, ndër shumë të tjera, i përmbledhjes së famshme me proza “I, Robot”, nga përshatjet e të cilave janë krijuar një mori filmash po aq të famshëm fantstikoshkencorë. Këtyre tri ligjeve janë të detyruar t’iu binden të gjithë robotët pozitronikë (robotët e pajisur me tru pozitronikë, edhe ky një term i shpikur nga vetë Asimovi, menjëherë pas zbulimit shkencor të grimcës positron):

A robot may not injure a human being or, through inaction, allow a human being to come to harm.
A robot must obey any orders given to it by human beings, except where such orders would conflict with the First Law.
A robot must protect its own existence as long as such protection does not conflict with the First or Second Law.»

(Një robot nuk mund të dëmtojë një qenie njerëzore ose, nëpërmjet mosveprimit, të lejojë që një qenie njerëzore të dëmtohet.
Një robot duhet t’i bindet çdo urdhri që i jepet nga qeniet njerëzore, përveç rasteve kur urdhra të tillë bien ndesh me Ligjin e Parë.
Një robot duhet të mbrojë ekzistencën e tij për sa kohë që një mbrojtje e tillë nuk bie ndesh me Ligjin e Parë ose të Dytë.»)

Sipas Asimovit, këto tri ligje janë publikuar më 2058 në “Manualin e Robotikës”.

Gjithsesi, në 100-vjetorin e tij ne i urojmë Saborit qëndrim të lumtur në mes të bashkëfshatarëve të tij në Muzeun Zeughaus Teufen dhe kthim të lumtur në Muzeun EBM në Münchenstein.

Një nga paraqitjet televizive të robotit, në shfaqjen e kuicit të Hans-Joachim Kulenkampffs më 1953

Njeriu më i pasur në botë dhe ministri i ardhshëm në administratën Trump i ka rrënjët në Emmental – Familja e Nënës Maye Haldeman vjen nga zona midis Signau dhe Eggiwil.

VOAL- Padroni madh i Teslës, i Hapësirës X, i Neuralink është paksa zviceran. Familja e nënës së tij, Maye Musk nee Haldeman, është në fakt me origjinë nga kantoni i Bernës. Rrënjët e tij gjenden në Emmental, ndoshta në komunën e Signau, kryetari i bashkisë së të cilit (socialisti Arno Jutzi), tha për mikrofonat e RSI: “Unë e admiroj Musk si një pionier, për atë që ka bërë, gjë që është e pabesueshme. Dy vitet e tij të fundit janë të vështira për mua për t’u vlerësuar, por e di që ai e përjetoi këtë kthesë politike”.

Origjina zvicerane e Elon Musk (Ilon Mask) u shfaq disa vite më parë falë kërkimeve arkivore të raportuara nga SonntagsZeitung në 2022. Duke përdorur faqet e internetit gjenealogjike dhe burimet lokale, historianët ishin në gjendje të rindërtonin ngjarjet e degës që emigroi jashtë shtetit të familjes Haldimann, e cila është ende e pranishme në rajoni Emmental. Disa anëtarë të familjes emigruan në Shtetet e Bashkuara në 1719, u vendosën në Pensilvani dhe ndryshuan emrin e tyre në Haldeman.

Lidhja e Elon Musk me Zvicrën merr një rëndësi të re pasi njeriu më i pasur në botë u thirr nga Donald Trump për të qenë pjesë e administratës së tij të ardhshme. Tani, përveçse një sipërmarrës i admiruar, ai është në fakt një nga eksponentët më me ndikim të së djathtës konservatore amerikane.

Arkitekti i zbulimit të rrënjëve berneze të Elon Musk është Hans Minder, një historian i specializuar në kërkimin e së kaluarës së Emmental dhe familjeve që jetojnë atje. “Nuk mund të garantoj 100% zonën e saktë të kantonit të Bernës nga erdhën – deklaron ai me kujdes për RSI-në. Megjithatë, mendoj se ka shumë mundësi që të jetë nga Emmental, sepse mbiemri Haldimann është një mbiemër tipik nga këtu”. Në veçanti, është tipike për zonën që tani ndahet në komunat (fqinje) të Signau dhe Eggiwil.

Rrënjët Bernese të Elon Musk janë shumë më tepër se një hipotezë. Në autobiografinë e saj (e botuar në italisht në janar 2023 nga Giunti Editore me titullin “Një grua duhet të ketë një plan”) vetë Maye Haldeman pretendon se familja e babait të saj emigroi në Filadelfia që në vitin 1727 nga Zvicra. Megjithatë, as ajo dhe as biografët e tjerë nuk ishin në gjendje të jepnin detaje të tjera. RSI

Një studim tregon se numri i avionëve dhe fluturimeve u rritën ndjeshëm midis 2019 dhe 2022, me Zvicrën që luan një rol të rëndësishëm

VOAL- Sipas një studimi të kryer nga ekipi i udhëhequr nga Stefan Gössling i Universitetit Linnaeus të Kalmar në Suedi, i cili analizoi të dhënat e transponderëve nga mijëra avionë privatë, emetimet e CO2 nga fluturimet private janë rritur pothuajse me gjysmën në vetëm pak vite. Midis 2019 dhe 2023, ato u rritën me 46%, nga 10.7 në 15.6 milion tonë. Studiuesit zbuluan gjithashtu se rreth gjysma e të gjitha këtyre fluturimeve (47 përqind) ishin më pak se 500 kilometra, pra distanca relativisht të shkurtra që mund të mbuloheshin lehtësisht me tren ose ndoshta me fluturime të brendshme.

Duke hapur reflektimet për Zvicrën, mund të shihet se si vendi luan një rol të rëndësishëm. Gjatë Forumit Ekonomik Botëror në Davos, për shembull, më shumë vende u vunë në dispozicion për avionët privatë në aeroportin e Zyrihut. Megjithatë, këta avionë nuk përdoren vetëm për punë, por gjithnjë e më shumë edhe për pushime. Përpara Covid-it, globalisht, studiuesit numëruan 3.2 milionë fluturime me avion privat. Pas kolapsit në 2020, numri i fluturimeve u rrit në 4.3 milionë në 2023 dhe – siç u përsërit – Zvicra luan një rol të rëndësishëm në këtë evolucion. Panairi më i madh tregtar evropian për avionët e biznesit mbahet në fakt në Gjenevë, plus vende turistike si St. Moritz ose Gstaad, të cilat tërheqin turistë të pasur çdo vit.

“Gjatë pandemisë, Zvicra ishte një vend i hapur”, raporton eksperti i aviacionit Andreas Wittmer. Mund të bëni ski ose shëtitje. Ne jemi gjithashtu një vend me një qendër të fortë ekonomike dhe që strehon shumë seli dhe kjo përfshin shumë udhëtime biznesi me ngjarje kryesore si WEF, por edhe turistike që gjenerojnë trafik”.

Në nivel ndërkombëtar, studimi ofron një pasqyrë se si ngjarje të caktuara kanë sjellë në qiell një numër të konsiderueshëm automjetesh private që mbivendosen në data të shumta. Për shembull, nga 766 avionë privatë të regjistruar për Festivalin e Filmit në Kanë (Francë), 172 ishin të pranishëm edhe në Forumin Ekonomik Botëror në Davos (Zvicër). Nga 409 avionë privatë të pranishëm në Kupën e Botës për meshkuj 2022 në Katar, 66 ishin gjithashtu të pranishëm në Super Bowl 2023 në Shtetet e Bashkuara dhe 96 në Konferencën e Kombeve të Bashkuara për Ndryshimet Klimatike (COP28) në Dubai. RSI

Kanali nëntokësor 2 kilometra i gjatë do të jetë në gjendje të thithë masa të mëdha uji – Do të kushtojë mbi 170 milionë franga, prandaj nuk është luks

VOAL- Në Zyrih, një nga veprat kryesore për mbrojtjen nga rreziqet natyrore është në ndërtim e sipër: një tunel i cili, në rast përmbytjeje, duhet të devijojë ujin nga lumi Sihl në Langnau am Albis, rreth dhjetë kilometra në rrjedhën e sipërme të Zyrihut, dhe ta marrë atë direkt në liqen, duke shmangur kështu përmbytjen e qytetit.

Sot Sihl rrjedh qetë nëpër Zyrih. Por nëse do të kapërcente brigjet, do të përmbyste stacionin kryesor të Zyrihut dhe qendrën e qytetit. Dëmi do të ishte i madh. Një simulim i kryer nga kantoni tregon lagjet që do të përfundonin nën ujë. Një përmbytje e ngjashme do të sillte kosto prej më shumë se 6 miliardë frangash.

Nëse goditet stacioni i Zyrihut, do të kishte pasoja për të gjithë vendin. Dhe nëse mendoni se në bodrum ka shumë qendra kompjuterike ose serverë kompjuteri, kuptoni se dëmi do të ishte shumë serioz. Përmbytja e vitit 2005 ishte një thirrje zgjimi, më pas iu afruam një katastrofe të vërtetë. Ky kantier i madh duhet të bëjë të mundur shmangien e më të keqes.

Një tub i madh kullimi 2 kilometra i gjatë, i cili lidh Sihl me liqenin e Zyrihut, pa kaluar nëpër qytet. Me diametrin e tij 6 metra e gjysmë, ky tunel do të jetë në gjendje të thithë ujin që Sihl sjell me tepri gjatë një përmbytjeje të jashtëzakonshme. Një nga ato që statistikisht ndodh çdo 500 vjet. Tuneli i ri shpesh do të jetë bosh, uji do të hyjë vetëm në rast të përmbytjeve të mesme, afërsisht çdo 8 vjet. “Nëse llogarit dëmin e mundshëm për Zyrihun, nuk është absolutisht një luks. Raporti kosto-përfitim është i pakrahasueshëm. Është e rëndësishme të ndërtohet një vepër e tillë në kohë. Nëse e përdorim çdo 8 vjet, kështu qoftë. Nëse nevojitet më shpesh, ne do të jemi gati”, shpjegon Adrian Stucki, menaxher projekti.

Punimet do të përfundojnë në vitin 2026. Me shpresën që deri atëherë Sihl të vazhdojë të rrjedhë i qetë, si sot. RSI

Gjuetia është e ndaluar në kanton, por gjenevasit duan të merren me dëmin e shkaktuar nga thundrakët në fusha – Animal Equité ka apeluar dhe dëshiron të kufizojë fertilitetin e kafshëve si një alternativë

VOAL- Fermeri i Versoix Christophe Courtois shpjegon për RSI pse, i cili prej vitesh është dashur të merret me drerët që i shkatërrojnë të korrat e tij: “Ndikimi i drerëve është i qartë, si në këtë bimë të thyer në dysh, pra, krejtësisht të dëmtuar.” Courtois i është dashur të rrethojë me kilometra tokë bujqësore, por shpesh pa rezultat: “Fakti është se ata arrijnë të hidhen mes telave pavarësisht brirëve që kanë. Me pak fjalë, gardhi nuk mjafton.”

Tufat e drerëve të uritur hyjnë në arat e tij dhe gllabërojnë produktet edhe në mes të ditës: “Nëse dëmtojnë 10-15% të të korrave, ne jemi të dëmshpërblyer dhe nuk ka problem, por nëse tejkalohen këto kufij, biznesi është në rrezik. Ne nuk jemi kundër drerëve, thjesht kërkojmë ekuilibër për të gjithë.”

Për zgjidhjen e problemit, Këshilli i Shtetit i ka dhënë pra, siç është shkruar, dritën jeshile për asgjësimin e 40 drerëve këtë dimër.

Apeli dhe vaksina për sterilitet të përkohshëm

Animal Equité, megjithatë, vuri gurë në rrotat e planeve të qeverisë së Gjenevës dhe ka paraqitur një apel kundër vendimit të asgjësimit. Shoqata për të drejtat e kafshëve propozon më tepër një vaksinë amerikane që kufizon fertilitetin e kafshës.

“Ky ilaç vepron në sistemin imunitar të kafshës – shpjegon presidenti i shoqatës Luc Fournier – dhe është interesant sepse efekti i tij është i kthyeshëm. Në fakt, pas dy ose tre vjetësh kafshët rifitojnë aftësinë për t’u riprodhuar”. Prandaj, metoda do të lejonte, sipas Fournier, të reduktonte popullsinë e drerit të Gjenevës: “Duhet të bëhet një studim pilot mbi vaksinën. Dhe nëse do të ishte efektive, ne mund të shmangnim vrasjen e kafshëve”, përfundon ai.

Këshilli i Shtetit nuk do të komentojë deri në vendimin e gjykatës, por edhe para ankesës së Animal Equité e kishte cilësuar vaksinën të papërshtatshme për arsye etike dhe praktike. RSI

Në Shangai, tiçinasi uli rekordin e tij në delfin me tetë të qindtat.

VOAL- Dhe në ditën e tretë erdhi rezultati më i madh. Pas rekordit evropian në 100 metra delfin, atij zviceran në 200 metra të përzier, Noè Ponti ka nënshkruar rekordin e tij të parë botëror. Në Shangai, ku po zhvillohet faza e Kupës së Botës me kurs të shkurtër, 23-vjeçari nga Ticino mbylli garën e delfinit 50 metra në 21″67, duke mposhtur me 8 të qindta rekordin e mëparshëm të vendosur nga braziliani Nicholas Santos në vitin 2018.

Ponti do të rikthehet në pishinë pak pas orës 13, me orën zvicerane, për një finale që e sheh qartë si favoritin e madh. RSI

Pas kërkesës së Këshillit Federal, të miratuar edhe nga komisionet parlamentare, dhe miratimit të shteteve anëtare, mbërriti nënshkrimi përfundimtar – “E përputhshme me neutralitetin”

VOAL- Zvicra do të jetë pjesë e iniciativës së mbrojtjes ajrore evropiane Sky Shield (ESSI). Pas kërkesës së formuluar nga Këshilli Federal në prill të vitit të kaluar dhe pas dritës jeshile të marrë nga komisionet e politikës së jashtme të Dhomave, vendet anëtare të nismës e kanë pranuar kërkesën zvicerane. Dje (e enjte) shefi i armatimeve të ushtrisë zvicerane Urs Loher nënshkroi një deklaratë për anëtarësimin e njëanshëm të Zvicrës, përveç memorandumit të mirëkuptimit të Kornizës së Prokurimit Kooperativ.

“Duke marrë pjesë në iniciativën ESSI, Zvicra zgjeron mundësitë e saj për bashkëpunim ndërkombëtar: ESSI lejon një koordinim më të mirë të projekteve të prokurimit, trajnimeve dhe aspekteve logjistike në fushën e mbrojtjes tokë-ajër (DTA)” lexojmë në një shënim sot nga Departamenti i Mbrojtjes, i cili gjithashtu nënvizon se Konfederata, Zvicra tani mund të lidhë marrëveshje të veçanta programore për projekte dhe programe individuale në kuadër të Memorandumit të Mirëkuptimit.

Pajtueshmëria me neutralitetin “e garantuar”.

Sipas autoriteteve, bashkimi me programin është në përputhje me neutralitetin zviceran, edhe sepse nënshkrimi nuk krijon asnjë detyrim dhe Konfederata do të jetë në gjendje të vendosë lirisht nëse dhe në çfarë mase do të marrë pjesë në ESSI dhe cilat sisteme të blejë.

“Siç ndodhi tashmë me rastin e nënshkrimit të deklaratës së synimeve në korrik 2023, në të cilën Zvicra dhe Austria kishin ilustruar rezervat e tyre në lidhje me ligjin e neutralitetit në një deklaratë plotësuese, gjithashtu duke nënshkruar MM-në Zvicra përsëriti rezervat e saj me një tjetër. deklarimi publik i njëanshëm i aderimit” shpjegon Departamenti i Mbrojtjes.

Në thelb, ekziston një klauzolë pezullimi që i lejon Zvicrës, pikërisht për shkak të neutralitetit të saj, të tërhiqet nga bashkëpunimi “nëse një anëtar i nismës bëhet pjesë e një konflikti të armatosur ndërkombëtar”.

Çfarë është Sky Shield

European Sky Shield është një nismë evropiane e mbrojtjes ajrore e nisur në vitin 2022, e udhëhequr nga Gjermania, me qëllim krijimin e një sistemi të përbashkët mbrojtjeje kundër kërcënimeve raketore. Ai përfshin vende të ndryshme evropiane dhe synon të përmirësojë sigurinë kolektive të kontinentit duke forcuar mbrojtjen ajrore përmes bashkëpunimit dhe blerjes së teknologjive të avancuara. Ideja, sipas promotorëve, është të reduktohen kostot dhe të rritet efektiviteti me një rrjet të integruar ndërmjet shteteve anëtare. RSI

Ambasadorja e Zvicrës në OKB Pascale Baeriswyl gjatë seancës së Këshillit të Sigurimit të së mërkurës

VOAL- Presidenca e dytë e rradhës e Zvicrës e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara filloi në një moment shumë delikat, në dritën e fillimit të operacioneve ushtarake izraelite në Liban dhe lëshimit të qindra raketave nga Irani kundër shtetit hebre. Dhe pikërisht në dritën e rolit të saj si presidente, Zvicra ka nisur një apel për dialog dhe respektim të së drejtës ndërkombëtare humanitare.

Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, Antonio Guterres, i cili ishte klasifikuar si “persona non grata” nga Izraeli për mosdënimin e Teheranit për lëshimet e tij të raketave, shprehu ndërkohë keqardhje të fortë për sulmin iranian në territorin izraelit të mërkurën në mbrëmje. Ai më pas nisi një apel që synonte arritjen e një armëpushimi të menjëhershëm në Liban, duke inkurajuar palët e përfshira që t’i jepnin fund dhunës së vazhdueshme.

Për më tepër, Guterres, pavarësisht se e dinte se tani përballemi me rrezikun e përshkallëzimit drejt një lufte rajonale, konfirmoi se misioni paqeruajtës UNIFIL do të mbetet operacional në pjesën jugore të Libanit. Kjo deklaratë vjen në përgjigje të një pyetjeje për këtë çështje të formuluar nga Izraeli, i cili ditët e fundit i kishte kërkuar Kombeve të Bashkuara zhvendosjen e trupave të forcës së tij interpozuese.

Nga ana e tij, përfaqësuesi i Iranit në OKB komentoi lëshimin e raketave kundër territorit izraelit, duke e quajtur atë një akt legjitim vetëmbrojtjeje, ndërsa presidenti amerikan Joe Biden tha të mërkurën në mbrëmje se Uashingtoni është kundër një sulmi parandalues ​​nga shteti hebre kundër objekteve bërthamore të Republikës Islamike të Iranit. RSI

“Është një nder i madh për ne që të kryesojmë Këshillin e Sigurimit të OKB-së gjatë këtij muaji tetor,” tha ambasadorja zvicerane Pascale Christine Baeriswyl, teksa mori drejtimin e Këshillit.

VOAL- Tradicionalisht, tetori është një muaj i ngarkuar, me një axhendë të ngjeshur, të bërë edhe më të ndërlikuar këtë vit nga konfliktet e shumta që po ndodhin në vende të ndryshme të botës. “Ne jemi të vetëdijshëm se e marrim këtë rol në një kohë tensionesh të forta”.

Këshilli ka ndjekur nga afër konfliktet në Lindjen e Mesme, Sudan, Ukrainë dhe zona të tjera, dhe këto do të mbeten në qendër të prioriteteve të tij. “Ne do të adoptojmë të njëjtën qasje si në maj 2023, të frymëzuar nga tradita jonë e konsoliduar politike, e cila parashikon konsultim të gjerë mes palëve.” Objektivi është promovimi i “kërkimit për konsensus dhe dialog me të gjithë, në përpjekje për të marrë vendime të drejta dhe të balancuara”.

Zvicra synon të forcojë rolin e Këshillit në parandalimin e konflikteve duke përdorur të gjitha burimet e disponueshme, përfshirë ato shkencore, dhe duke bashkëpunuar me aktorë dhe organizata të ndryshme rajonale.

Presidenca e dytë e Zvicrës

Për Konfederatën, kjo është hera e dytë në krye të Këshillit të Sigurimit që nga anëtarësimi i tij në vitin 2023. Nga sot, e martë, Zvicra do të kryesojë organin kryesor të OKB-së për një muaj, duke siguruar mbarëvajtjen e seancave dhe thirrjen e mbledhjeve. kur është e nevojshme.

Kjo presidencë bie në një moment delikat për marrëdhëniet ndërkombëtare, i karakterizuar nga përshkallëzimi i konfliktit në Lindjen e Mesme, lufta në Ukrainë dhe përplasjet e ndryshme në Afrikën Sub-Sahariane, nga Sudani në Niger. Prioritetet kryesore të Zvicrës përfshijnë promovimin e “paqes së qëndrueshme” dhe mbrojtjen e civilëve, siç raportohet në një deklaratë të Këshillit Federal.

Në tetor, Zvicra organizoi dy ngjarje të mëdha. E para, e planifikuar për 21 tetor, do të trajtojë implikimet e zhvillimeve shkencore dhe teknologjike mbi paqen dhe sigurinë globale. E dyta, më 24 tetor, do të fokusohet në temën “gratë, paqja dhe siguria”, me fokus në rolin e grave në proceset e paqes. Këto takime do të drejtohen përkatësisht nga Këshilltari Federal Ignazio Cassis dhe Presidentja e Konfederatës Viola Amherd.

Këtë javë, Këshilli do të trajtojë kryesisht çështjen e sigurisë bërthamore në Ukrainë, e diskutuar tashmë nga Zvicra gjatë presidencës së saj majin e kaluar. Me atë rast, Konfederata punoi së bashku me Agjencinë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike (IAEA) për të vendosur parime themelore për të siguruar mbrojtjen e termocentraleve bërthamore. Për më tepër, nën udhëheqjen zvicerane, u hap një debat për të identifikuar zgjidhjet që synojnë të thyejnë lidhjen midis konflikteve dhe pasigurisë ushqimore.

Nën drejtimin e tij, Këshilli kishte marrë pjesë edhe në një debat për gjetjen e masave të përshtatshme për të thyer rrethin vicioz midis konflikteve dhe pasigurisë ushqimore.

Këshilli i Sigurimit i Kombeve të Bashkuara

Ai është organi ekzekutiv i Organizatës së Kombeve të Bashkuara dhe ka përgjegjësinë për ruajtjen e paqes dhe sigurisë në botë. Ai përbëhet nga 15 anëtarë, pesë të përhershëm (Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Mbretëria e Bashkuar, Franca, Rusia dhe Kina) dhe dhjetë anëtarë të përkohshëm me një mandat dyvjeçar.

Kryesia e kolegjit ndryshon çdo muaj sipas rendit alfabetik të vendeve anëtare. Kushdo që kryeson Këshillin ka për detyrë të sigurojë funksionimin normal të seancave për t’i lejuar atij të marrë vendime. Presidenca ka gjithashtu fuqinë për të thirrur takime të jashtëzakonshme në varësi të nevojave të situatës globale. RSI

Parrinello kandidon për Nobelin?

Dy zviceranë konsiderohen të preferuar për Çmimet 2024: studiuesve të USI dhe ETHZ mund t’iu jepet çmimi për kiminë

Parrinello është i njohur në qarqet shkencore për studimet e tij mbi dinamikën molekulare

VOAL- Dy studiues zviceranë kanë atë që duhet për të fituar dy çmime Nobel 2024: ata janë Christoph Gerber dhe Michele Parrinello, përkatësisht për fizikë dhe kimi.

Këtë parashikim e bën në funksion të shpalljeve të dy fituesve, të planifikuar për datat 8 dhe 9 tetor, është Clarivate, një kompani që operon në shërbimet që lidhen me mbrojtjen intelektuale. Gerber mund të fitonte Çmimin Nobel për Fizikë për zhvillimin e mikroskopit të forcës atomike: një pajisje me rezolucion të lartë, me aplikime në fusha të ndryshme kërkimore, të cilën studiuesi nga Universiteti i Bazelit e prezantoi më 1986.

Parrinello, një studiues në USI dhe Politeknikun e Zyrihut (ETHZ), mund të fitojë çmimin Nobel për Kimi, së bashku me një koleg të tij, për zhvillimin e një metode që lejon, nëpërmjet mekanikës kuantike, të vëzhgojë me saktësi lëvizjen e atomeve. në sisteme të ndryshme. Aplikimet kanë të bëjnë me zhvillimin e proceseve kimike më efikase dhe ilaçeve të reja. ATS/RSI

Qendra e re kërkimore e dedikuar tërësisht hapësirës u përurua të dielën – Me Space Life Science, ajo tashmë konsiderohet një flamur në nivel ndërkombëtar.

VOAL- Universiteti i Zyrihut inauguroi të dielën një qendër të re kërkimore tërësisht të dedikuar hapësirës në aeroportin e Dübendorf: quhet Space Hub dhe tashmë konsiderohet si një nga qendrat më prestigjioze në botë në fushën e shkencës.

“Ka rreth tridhjetë qendra të tilla në botë, por ajo që na bën veçanërisht tërheqës është soliditeti i katër sektorëve kërkimorë në universitetin tonë: astrofizika, vëzhgimi i tokës nga hapësira, dronët dhe e ashtuquajtura Shkenca e Jetës Hapësinore”, thotë Micheal Schäpman, rektor i Universitetit të Zyrihut.

Space Life Science ​​- fjalë për fjalë “shkenca e jetës në hapësirë” – është një nga fushat më premtuese dhe interesante kërkimore që lidhet me mjekësinë dhe prodhimin e indeve njerëzore në hapësirë. “Në orbitën e ulët të Tokës nuk ka forcë gravitacionale dhe kjo na lejon të punojmë në kushte fizike që thjesht nuk ekzistojnë në Tokë. Në këtë situatë mungojnë faktorët shqetësues të pranishëm në sipërfaqen e tokës. Teknologjia për ta bërë këtë është tashmë aty, problemi tani janë kostot e transportit”, shpjegon Oliver Ullrich, drejtor i Space Hub.

Aeroporti Dübendorf gjithashtu lejon përdorimin e një veçorie ekskluzive të qendrës hapësinore të Zyrihut: një kamerë me rezolucion shumë të lartë e montuar në satelitët që orbitojnë në hapësirë. Me këtë pajisje mund të bëhen matje në distancë për të vëzhguar ndryshimet mjedisore, me një saktësi që arrin deri në molekulat e bimëve.

Një fushë tjetër e kërkimit ka të bëjë me psikologjinë dhe etikën, duke qenë se shumë shkencëtarë nga Universiteti i Zyrihut argumentojnë se në të ardhmen do të kemi një marrëdhënie shumë më të ngushtë me hapësirën. ATS/RSI