VOAL – Pushtimi italian i Shqipërisë (7-12 prill 1939) ishte një fushatë e shkurtër ushtarake nga Mbretëria e Italisë kundër Mbretërisë së Shqipërisë. Konflikti ishte rezultat i politikave imperialiste të diktatorit italian Benito Musolini. Shqipëria u kapërdi shpejt, Mbreti Zog I u detyrua të largohet dhe vendi u bë pjesë e Perandorisë Italiane si një mbretëri e veçantë në bashkimin personal me kurorën italiane.

Shqipëria kishte kohë që kishte një rëndësi të konsiderueshme strategjike për Mbretërinë e Italisë. Strategjitë detare italiane lakmuan portin e Vlorës dhe ishullin Sazan në hyrje të Gjirit të Vlorës, pasi ata do t’i jepnin Italisë kontrollin e hyrjes në detin Adriatik. Në periudhën e vonshme osmane lëvizja nacionaliste shqiptare fitoi mbështetjen e fortë të dy fuqive detare Adriatiko-Hungari dhe Itali, të cilët ishin të shqetësuar për pan-sllavizmin në Ballkanin e më gjerë dhe hegjemoninë anglo-franceze që supozohet të përfaqësohej përmes Greqisë në rajon. Para Luftës së Parë Botërore Italia dhe Austria-Hungaria kishin mbështetur krijimin e një shteti të pavarur shqiptar. Me shpërthimin e Luftës së Parë Botërore, Italia kishte kapur shansin për të pushtuar gjysmën jugore të Shqipërisë, për të shmangur pushtimin e saj nga austro-hungarezët. Ky sukses nuk zgjati shumë, pasi rezistenca shqiptare gjatë Luftës së Vlorës, bashkë me problemet e brendshme të pasluftës e detyroi Italinë të largohej në vitin 1920. Dëshira për të kompensuar këtë dështim do të ishte një nga motivet kryesore të Musolinit në pushtimin e Shqipërisë.

Shqipëria kishte rëndësi kulturore dhe historike për qëllimet nacionaliste të fashistëve italianë, pasi territori i Shqipërisë kishte qenë prej kohësh pjesë e Perandorisë Romake, madje përpara aneksimit të Italisë veriore nga romakët. Më vonë, gjatë Mesjetës së Vonë, disa zona bregdetare (si Durrësi) ishin ndikuar dhe u zotëruan nga fuqitë italiane, kryesisht Mbretëria e Napolit dhe Republikës së Venecias për shumë vite (cf Shqipëria Venete). Regjimi fashist italian legjitimonte kërkesën e tij ndaj Shqipërisë nëpërmjet studimeve që shpallnin afinitetin racial të shqiptarëve dhe italianëve, veçanërisht në krahasim me jugosllavët sllavë. Fashistët italianë thanë se shqiptarët u lidhën nëpërmjet trashëgimisë etnike me italianët për shkak të lidhjeve midis italianëve prehistorikë, popullsisë romake dhe ilire, dhe se ndikimi kryesor që tregoi perandoria romake dhe veneciane mbi Shqipërinë justifikonte të drejtën e Italisë për ta zotëruar atë.

Kur Musolini mori pushtetin në Itali, ai përtëriu interesin për Shqipërinë. Italia filloi depërtimin e ekonomisë shqiptare në 1925, kur Shqipëria ra dakord të lejonte Italinë të shfrytëzonte burimet e saj minerale. Kjo u pasua nga Traktati i Parë i Tiranës më 1926 dhe Traktati i Dytë i Tiranës më 1927, ku Italia dhe Shqipëria hynë në një aleancë mbrojtëse. Ndër të tjera, qeveria shqiptare dhe ekonomia u subvencionuan nga kreditë italiane dhe ushtria shqiptare u trajnua nga instruktorët ushtarakë italianë. Megjithë ndikimin e fortë italian, mbreti Zog refuzoi të nënshtrohej plotësisht ndaj presionit italian. Në vitin 1931 ai u ngrit hapur ndaj italianëve, duke refuzuar të ripërtërijë Traktatin e Tiranës së vitit 1926. Pasi Shqipëria nënshkroi marrëveshje tregtare me Jugosllavinë dhe Greqinë në vitin 1934, Musolini bëri një përpjekje të dështuar për të frikësuar shqiptarët duke dërguar një flotë të anijeve luftarake në Shqipëri.

Ndërsa Gjermania naziste aneksoi Austrinë dhe u zhvendos kundër Çekosllovakisë, Italia e pa veten duke u bërë anëtari më i vogël i Paktit të Çelikut. Lindja e menjëhershme e një fëmije mbretërore shqiptare ndërkohë kërcënoi t’i jepte Zogut një dinasti të qëndrueshme. Pasi Hitleri pushtoi Çekosllovakinë (15 mars 1939) pa njoftuar paraprakisht Musolinin, diktatori italian vendosi të vazhdonte me aneksimin e tij të Shqipërisë. Mbreti Victor Emmanuel III i Italisë kritikoi planin për ta marrë Shqipërinë si një rrezik të panevojshëm. Roma, megjithatë, i dorëzoi Tiranës një ultimatum më 25 mars 1939, duke kërkuar që të pëlqente pushtimin e Italisë nga Shqipëria. Zogu refuzoi të pranonte para në këmbim për lejimin e marrjes së plotë dhe kolonizimit italian të Shqipërisë.

Qeveria shqiptare u përpoq të mbante sekret lajmin e ultimatumit italian. Ndërsa Radio Tirana transmetonte vazhdimisht se asgjë nuk po ndodhte, njerëzit u bënë dyshues; dhe lajmi i ultimatumit italian u përhap nga burime jozyrtare. Më 5 prill djali i mbretit u lind dhe lajmi u njoftua nga topat. Njerëzit u derdhën në rrugë të alarmuar, por lajmi i princit të sapolindur i qetësoi. Njerëzit dyshonin se po ndodhte diçka tjetër, gjë që çoi në demonstratën anti-italiane në Tiranë të njëjtën ditë. Më 6 prill pati disa demonstrata në qytetet kryesore të Shqipërisë. Po atë pasdite, 100 avionë italianë fluturuan për Tiranën, Durrësin dhe Vlorën, duke lëshuar fletëpalosje që i udhëzonin njerëzit të dorëzonin në pushtimin italian. Njerëzit u zemëruan nga kjo demonstrim i forcës dhe kërkuan nga qeveria për të rezistuar. Turma bërtiste: “Na jepni armë, po shiten, po na tradhëton!”.

Ndërsa u thirr një mobilizim i rezervave, shumë oficerë të rangut të lartë u larguan nga vendi. Gjithashtu qeveria po venitej. Ministri i Brendshëm, Musa Juka, u largua nga vendi për në Jugosllavinë të njëjtën ditë. Ndërsa Mbreti Zog transmetonte në komb se ai do t’i rezistonte okupimit italian, njerëzit mendonin se ata po braktiseshin nga qeveria e tyre.

Pushtimi

Trupat italiane në Shqipëri

Planet origjinale italiane për pushtimin kërkuan deri në 50,000 njerëz të mbështetur nga 51 njësi detare dhe 400 aeroplanë. Në fund të fundit forca e pushtimit u rrit në 100,000 njerëz të mbështetur nga 600 aeroplanë, por vetëm 22,000 morën pjesë në pushtimin. Më 7 prill trupat e Musolinit, të udhëhequr nga gjeneral Alfredo Guzzoni, pushtuan Shqipërinë duke sulmuar të gjitha portet shqiptare njëkohësisht. Forcat detare italiane të përfshira në pushtimin përbëheshin nga anijet luftarake Giulio Cesare dhe Conte di Cavour, tre kryqëzorë të rëndë, tre kryqëzorë të lehtë, nëntë destrojerë, katërmbëdhjetë anije silure, një minakërkuese, dhjetë anije ndihmëse dhe nëntë anije transporti. Anijet u ndanë në katër grupe, që kryen zbarkime në Vlorë, Durrës, Sarandë dhe Shëngjin. Nga ana tjetër, ushtria e rregullt shqiptare kishte 15,000 trupa të pajisura keq, të cilët ishin trajnuar nga oficerë italianë. Plani i Mbretit Zog ishte të ngrinte një rezistencë në male, duke lënë portet dhe qytetet kryesore të pambrojtura; por agjentët italianë të vendosur në Shqipëri si instruktorë ushtarakë e sabotuan këtë plan. Shqiptarët zbuluan se topat e artilerisë nuk funksionin dhe nuk kishte municion. Si pasojë, rezistenca kryesore u ofrua nga xhandarët dhe grupet e vogla të patriotëve. Në Durrës, një forcë prej 500 shqiptarësh, përfshirë xhandarët dhe vullnetarët e armatosur, të udhëhequr nga Major Abaz Kupi (komandanti i xhandarmërisë në Durrës) dhe Mujo Ulqinaku, një rreshter detar, u përpoqën të ndalonin përparimin italian. Pajisur me armë të vogla dhe tri mitralozë dhe të mbështetur nga një baterinë bregdetare, mbrojtësit rezistuan për disa orë para se të asgjësoheshin me ndihmën artilerisë detare.

Marina shqiptare e vendosur në Durrës përbëhej nga katër anije patrullimi (secila e armatosur me mitraloz) dhe një bateri bregdetare me katër armë 75 mm, të cilët gjithashtu ishin përfshirë në luftime. Mujo Ulqinaku, komandanti i anijes patrulluese Tiranë, përdori armatimet e tijj për të vrarë dhe plagosur shumë trupa italiane derisa u vra nga një predhë e artilerisë nga një anije luftarake italiane. Përfundimisht, një numër i madh i tankeve të vogla u shkarkuan nga anijet italiane. Pas kësaj, rezistenca filloi të shkërmoqet, dhe brenda pesë orësh italianët e kishin kapur qytetin. Deri në orën 13:30 në ditën e parë, të gjitha portet shqiptare ishin në duart e Italisë. Po atë ditë mbreti Zog, bashkëshortja e tij, mbretëresha Geraldine Apponyi dhe djali i tyre i mitur Leka u arratisën në Greqi, duke marrë me vete një pjesë të rezervave të arit të Bankës Qendrore Shqiptare. Kur dëgjoi lajmin, një turmë e zemëruar sulmoi burgjet, liroi të burgosurit dhe shkarkoi qëndrimin e Mbretit. Në 9:30 të mëngjesit më 8 prill, trupat italiane hynë në Tiranë dhe shpejt kapën të gjitha ndërtesat qeveritare. Kolonat italiane të ushtarëve pastaj marshuan në Shkodër, Fier dhe Elbasan. Shkodra u dorëzua në mbrëmje pas 12 orëve të luftimeve. Megjithatë, dy oficerë të garnizonit në kështjellën e Rozafës refuzuan t’i bindeshin rendit të armëpushimit dhe vazhduan të luftonin derisa iu mbaruan municionet. Trupat italiane më vonë iu bënë homazh trupave shqiptare në Shkodër të cilët kishin ndalur përparimin e tyre për një ditë të tërë. Gjatë avancimit italian në Shkodër turma rrethoi burgun dhe çliroi rreth 200 të burgosur. Numri i viktimave në këto beteja është i diskutueshëm. Burime italiane pohojnë se në Durrës, 25 italianë u vranë dhe 97 u plagosën dhe 160 shqiptarë u vranë dhe disa qindra të plagosur, [sqarimi i nevojshëm] deklaroi se rreth 400 italianë ishin vrarë. Më 12 prill, parlamenti shqiptar votoi për ta zhvendosur Zogun dhe për të bashkuar kombin me Italinë “në bashkim personal” duke ofruar kurorën shqiptare Mbretit italian, Viktor Emmanuel III. Parlamenti zgjodhi pronarin më të madh të Shqipërisë, Shefqet Vërlaci, si Kryeministër. Vërlaci shërbeu si kreu i përkohshëm i shtetit për pesë ditë derisa Viktor Emmanuel III zyrtarisht pranoi kurorën shqiptare në një ceremoni në pallatin e Quirinale në Romë. Viktor Emmanuel III emëroi Francesco Jacomoni di San Savino, ish-ambasador në Shqipëri, për ta përfaqësuar në Shqipëri si “Gjeneral-Lejtnant i Mbretit” (në fakt një viceroi). Suksesi relativisht i lehtë i pushtimit italian ishte kryesisht për shkak të rezistencës së dobët shqiptare. 

 Flamuri i Shqipërisë, gjatë sundimit italian.

Më 15 prill 1939, Shqipëria u tërhoq nga Lidhja e Kombeve, nga e cila Italia dha dorëheqjen më 1937. Më 3 qershor 1939, ministria e jashtme e Shqipërisë u fut në ministrinë e jashtme italiane dhe ministri i Jashtëm shqiptar Xhemil Dino iu dha rangu i ambasadorit italian në Shqipëri. Pas kapjes së Shqipërisë, diktatori italian Benito Mussolini shpalli krijimin zyrtar të Perandorisë Italiane dhe mbreti Victor Emanuel III u kurorëzua mbreti i shqiptarëve përveç titullit të tij të perandorit të Etiopisë, i cili ishte pushtuar tre vjet më parë. Ushtria shqiptare u vendos nën komandën italiane dhe u bashkua formalisht në Ushtrinë Italiane në vitin 1940.  Përveç kësaj, Blackshirts Italian formuan katër legjione të Milicisë Shqiptare, fillimisht të rekrutuar nga kolonistët italianë që jetonin në Shqipëri, por më vonë nga shqiptarët etnikë. Pas pushtimit të Shqipërisë dhe instalimit të një qeverie të re, ekonomitë e Shqipërisë dhe të Italisë u lidhën nëpërmjet një bashkimi doganor që rezultoi me heqjen e shumicës së kufizimeve tregtare. Përmes një bashkimi tarifor, sistemi italian i tarifave u vendos në Shqipëri. Për shkak të humbjeve të pritshme ekonomike në Shqipëri nga ndryshimi i politikës tarifore, qeveria italiane i dha Shqipërisë 15 milionë lekë në vit për kompensim. Ligjet doganore italiane do të aplikoheshin në Shqipëri dhe vetëm Italia vetëm mund të lidhte traktate me palë të treta. Kapitali italian u lejua të dominojë ekonominë shqiptare. Si rezultat, kompanitë italiane u lejuan të mbajnë monopole në shfrytëzimin e burimeve natyrore shqiptare. Të gjitha burimet e naftës në Shqipëri kaluan përmes Agip, ndërmarrjes italiane të naftës.

Lejekalimi – dokument udhëtimi për në Italinë fashiste

Shqipëria e ndoqi Italinë në luftë kundër Britanisë dhe Francës më 10 qershor 1940. Shqipëria shërbeu si bazë për pushtimin italian të Greqisë në tetor të vitit 1940 dhe trupat shqiptare morën pjesë në fushatën greke, por ata u larguan masivisht nga vija e frontit. Zonat jugore të vendit (duke përfshirë qytetet e Gjirokastrës dhe Korçës) u pushtuan përkohësisht nga ushtria greke gjatë kësaj fushate, por Italia, pavarësisht faktit se nuk fitoi asnjë betejë kundër ushtrisë greke, më në fund mbajti Shqipërinë për shkak të ndihmës së Gjermanisë me fushatën e saj greke dhe pushtimin e mëvonshëm të Greqisë nga Ushtria Gjermane. Shqipëria u zgjerua në maj të vitit 1941 nga aneksimi i Kosovës dhe pjesëve të Malit të Zi dhe Zonës së Vardarit, duke bërë një rrugë të gjatë drejt realizimit të kërkesave nacionaliste për një “Shqipëri të Madhe”. Një pjesë e bregut perëndimor të Epirit të quajtur Çamëri u aneksua dhe u vendos nën një Komisioner të Lartë Shqiptar, i cili ushtroi kontrollin nominal mbi të. Kur Italia u largua nga Boshti në shtator 1943, trupat gjermane menjëherë pushtuan Shqipërinë pas një fushate të shkurtër, me rezistencë relativisht të fortë./VOAL (Wikipedia)