Në stendën e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë në panairin e librit (17-21 nëntor 2021) do të gjeni edhe këtë vepër shkencore të Prof. Akademik Bedri Dedjes: “Drejt enigmave të psikikës së njeriut“

“…Akademiku Bedri Dedja e shkroi librin “Drejt Enigmave të Psikikës së Njeriut” në vitin 1987, atëherë kur Shqipëria ishte ende e mbyllur dhe shkencat sociale nuk ishin shtuar si program studimi. Psikologjia trajtohej dhe jepej mësim si lëndë universitare apo pasuniversitare për mësuesit e ardhshëm, brenda kuadrit të pedagogjisë. Profesor Bedri Dedja kishte mbajtur mjaft ligjërata dhe kumtesa shkencore lidhur me psikologjinë e edukimit dhe atë sociale dhe ishte eksperti më i mirë i fushës i diplomuar në Moskë në Psikologji dhe Letërsi për fëmijë. Kishte hyrë në shtëpitë e çdo shqiptari me librat e tij artistikë plot fantazi, me dije dhe qasje fantastiko-shkencore. Por si një dijetar kurioz dhe i guximshëm, profesorin e grishte në mënyrë konstante ideja për të sjellë të renë në shkencë.

Profesor Bedri Dedja shquhej për prodhimtarinë shumëplanëshe shkencore dhe letrare, për largpamësinë e tij në përzgjedhjen e temave të palëvruara më parë, si dhe për finesën stilistike. Ai dallohej për mjeshtërinë e ndërthurjes së fushave të tij të ekspertizës, psikologjisë dhe letërsisë. Shembulli më i pastër për këtë përsosmëri është ky libër që keni në duar. Që në faqet e para, lexuesi do gjejë një gjuhë që godet pa lejuar asnjë fjalë të bjerë në tokë. E në vijimësi, konstatohet se kemi të bëjmë me një material eklektik, ku dukuritë psikologjike thellohen me shpjegime dhe analiza shumëdimensionale që nga filozofia e lashtësisë, bestytnitë e mesjetës, biologjia, ethologjia, entomologjia, e të plotësuara me njohuritë nga gjenetika, e sociologjia. Për shkak të temës së zgjedhur, e cila për kohën kur doli në dritë libri ishte e panjohur dhe lexuesit kishin uri për dijet e ndaluara, botimi i parë kapi rekordin e kohës së shitjeve. Të njëjtin fat pati edhe botimi i dytë, për të vijuar me këtë ribotim të përgatitur nga vajza e tij, Edlira Dedja.

“Drejt enigmave të psikikës së njeriut” solli disa risi në lëmin e psikologjisë, duke hedhur farat e degëve të psikologjisë bashkëkohore që do të hynin më vonë në Shqipërinë e izoluar, si: psikologjia kognitive, psikologjia e shëndetit, psikologjia e stresit, psikofiziologjia, psikofarmakologjia, psikologjia e drogave, e jo më pak e rëndësishmja ndër të cilat, Psikoterapia.

Për herë të parë autori sjell studimet e rastit, një nga metodat studimore mjaft të njohura në ditët e sotme nga studiuesit e shkencave sociale. Për shkak të kufizimeve që vija politike dhe regjimi ia diktonte shkencës në atë kohë, duke mos e lejuar psikologjinë klinike si praktikë, Profesor Dedja ilustron enigmat e psikikës njerëzore si telepatia, ëndrrat dhe imagjinata, dukuritë parapsikologjike si spiritizmi a telestezia, ose me shembuj nga letërsia, ose nga jeta e tij personale, ose të huazuar nga botime të autorëve të huaj, duke dhënë me përpikmëri referencat.

Është impresionues fakti se sa me takt ka arritur të fusë për herë të parë elementë nga psikologjia e ndaluar e cilësuar si imperialiste. Me një zgjuarsi të padytë, lexuesit të vëmendshëm i hapet një dritare e re në teoritë e Frojdit apo Jungut kur flitet për shpjegimin e ëndrrave, kundrejt psikologjisë materialiste që autorit iu deshte të përligjte. E njëjta taktikë vihet re edhe në futjen e shkrimtarëve të mëdhenj të kritikuar dhe të padëshiruar nga regjimi si Nikolai Gogol me citime nga vepra e tij “Revizori”.

Në tërësinë e tij, libri “Drejt enigmave të psikikës së njeriut” përbën një vepër që ngjall interes dhe kureshti jo vetëm për profesionistët por edhe lexuesit e kultivuar. Askush më parë nuk kishte shkruar për hipnozën, telepatinë, apo shpjegimet psikologjike të ëndrrave. Psikologjia nuk kishte kapërcyer më parë muret e pedagogjisë. Ndërkohë që kapitulli i fundit është kurora e artë e veprës, ku autori bën parashikimet dhe propozimet e tij për zhvillimin e shkencës së psikologjisë në Shqipëri. Me guximin tipik, Prof. Dedja trajton rëndësinë e psikoterapisë dhe psikoprofilaksisë për shëndetin e njeriut. Ai vë theksin në krijimin e kulturës psikike duke bërë dallimin me atë psikologjike. Autori nënvizon rëndësinë e fuqizimit të individit përmes edukimit dhe mbështetjes psiko-sociale, duke sugjeruar teknika të ndryshme ndërhyrjeje të përdorurura dhe këshilluara nga psikologët edhe sot, pas më shumë se 34 vitesh kur u shkrua vepra. Kjo na tregon edhe njëherë vizionin progresist të akademikut për të ardhmen e psikologjisë.

Kështu, Profesor Dedja arriti të ndërtojë një vepër mjeshtërisht të guximshme dhe njëherazi politikisht korrekt për dy kategori lexuesish: atë që lexon ndërmjet rreshtave por edhe për atë lexuesin që i merr shabllon fjalët pa i përpunuar. Në të dy rastet, lexuesit dalin të fituar.

Sigurisht, unë do të preferoja që ky libër të kuptohej në raport me kohën kur është shkruar. Personalisht e klasifikoj si të jashtëzakonshme punën e akademikut Bedri Dedja, i cili ka arritur të përcjellë edhe dijen e ndaluar shkencore në një kohë kur një vepër qëmtohej gërmë pas gërme për të gjetur atë që nuk shkonte me ideologjinë e kohës.

Specifikisht, vlerat e këtij libri janë të padiskutueshme sot e mot për studentët e shkencave sociale që do duan të thellojnë njohuritë mbi historikun e zhvillimit të psikologjisë shqiptare, si dhe për referencat e kërkuesve shkencorë gjatë hulumtimeve për realizmin e punimeve të tyre.

Në kohën kur Shqipëria me demokracinë e saj të brishtë jeton e kalon periudha tranzitore në aspekte të ndryshme të jetës, është me rëndësi themelore që shkencën ta ruajmë e mirëmbajmë duke iu referuar vazhdimisht gjetjeve dhe arritjeve të saj në periudha të ndryshme. “

Jeta Toçila Dedja
Eksperte e Shkencave Sociale
Toronto, Kanada