VOAL – Leonard Bernstein -(Leonard Bernshtajn) – lindur në Lawrence, Massachusetts, më 25 gusht 1918, ishte kompozitor, dirigjent, kritik, pianist dhe popullarizues muzike. Një nxënës i Walter Piston për kompozimin dhe i Fritz Reiner për dirigjimin e orkestrave, ai ishte ndoshta figura më me ndikim e muzikantit të gjysmës së dytë të shekullit të njëzetë. Puna e tij si kompozitor, veçanërisht në rezultatet e tij për “musical”, prodhuar nga Broadway, të tilla si “West Side Story” dhe “On the Town”, në fakt kanë krijuar një urë në mes të ashtuquajturës muzikë (me një term të pasakt dhe të përgjithshëm ), “klasike” dhe “popullore”.
Në veprat e tij më të përkushtuara, nga ana tjetër, ai ishte i lidhur me një frymëzim neo-romantik, me përdorimin e tonit tashmë “të modës së vjetër” dhe të ndjeshëm ndaj folklorit të Amerikës së Veriut.
Njëzet vjeç, ai shkoi në Institutin Curtis në Filadelfia për të studiuar piano me Isabella Vengerovan, orkestrim me Randall Thompsonin dhe kompozim pikërisht me Fritz Reinerin. Sipas një dëshmitari okular, pikërisht atëherë ai filloi të marrë në konsideratë rezultatet nga këndvështrimi i drejtimit orkestral, ku, deri në atë moment, një student shembullor i Harvardit i orientuar kryesisht në analizë të detajuar, i kishte konsideruar nga pikëpamja e pianistit dhe e kompozitorit. Shkurt, më parë, ai nuk kishte parë kurrë një tekst me idenë e dirigjimit.
Nga studimet e tij me Reinerin, megjithatë, Lenny (siç është quajtur nga tifozët), gjithmonë ka pasur qëllimin, ju mund të thoni obsesion, për t’u “identifikuar” me kompozitorin, dmth të përpiqemi për të arritur një shkallë të njohurive të veprës aq të lartë sa të ketë ndjesinë e pothuajse të qënit autori i saj.
Por ne dëgjojmë fjalët e tij të drejtpërdrejta: “Përveç kësaj, janë sigurisht e shumë gjëra të tjera për të thënë, për shembull, se si unë të përballet me studimin e një partiture të re, apo edhe një partiture jo të re, sepse në kuptimin e vërtetë të fjalës, çdo partiturë është e re çdo herë që të jeni gati për të studiuar atë. Pra, kur fillova të rilexoj simfoninë e nëntë të Beethovenit për herë të pesëdhjetë, thashë me vete se unë do t’i kushtoja deri nja një orë pas darke, kohë e mjaftueshme për t’ia dhënë një sy dhe për të rifreskuar kujtesën time para se të shkoja në shtrat Alas! Pas gjysmë ore, unë isha ende në faqen e dytë dhe isha ende duke luftuar me tekstin e shenjtë në dy të mëngjesit, dhe – mbaje mend mirë [duke iu drejtuar intervistuesit] – sigurisht jo në afërsi të Finales! Unë isha mbërthyer ende tek Adagio, i rrëmbyer në mes të yjeve, sepse po gjeja mori gjërash të reja. Ishte sikur nuk e kisha parë kurrë deri atëherë. Sigurisht, i kujtoja të gjitha notat, si dhe të gjitha idetë, strukturën, madje edhe vetë misterin e saj. Por gjithmonë ka diçka të re për të zbuluar, dhe sapo të gjesh diçka të re, të tjerët duken sikur jeni nën një dritë tjetër, sepse risia ndryshon marrëdhënien me gjithçka tjetër. Është e pamundur të imagjinosh sa gjëra të reja ka për të zbuluar, veçanërisht tek Beethoveni, i cili ishte veçanërisht i afërt me Perëndinë dhe një nga kompozitorët me personalitet më të pasur që kishin ekzistuar ndonjëherë … “
Debutimi i tij legjendar u zhvillua më 14 nëntor 1943, duke zëvendësuar një përbindësh të shenjtë si Bruno Walter (muzikant i famshëm, nxënës ndër të tjera i Gustav Mahler). Walter duhej të mbante një koncert në Carnegie Hall por papritmas ai mbeti në shtrat nga njüe sëmundje, prandaj ai duhej të zëvendësohej në minutën e fundit. Në podium ishte Bernstein i panjohur, vetëm njëzet e pesë vjeç asokohe. Ekzekutimi, transmetuar përmes radios, tronditi audiencën dhe mori furi komentesh, saqë të afirmojë Lennyn në perandorinë e të rinjve premtues (pritshmëri këto të përmbushura gjerësisht …).
1951, në anën tjetër, ishte viti i trashëgimisë së Filarmonisë së Nju Jorkut pas vdekjes së S.A. Kussevitzky, një tjetër drejtor me një karizëm të fortë. Në të njëjtin vit ai u martua me aktoren dhe pianisten kiliane Felicia Montealegre (me të cilin ai ka përgatiru shfaqje muzikore me zë solo, përfshirë “Shëmbëlltyrën e vdekjes” “Parable of Death” të Lucas Foss dhe “Jeanne d’Arc au Bucher” të Honegger), i njëjti që duket portretizuar në kopertinën e diskun e famshëm “Requiem” të Mozartit, regjistroi vetëm një kujtim të Felicias së vdekur (ngjarje që, kur ndodhi, e flaku Lennyn në dëshpërim të thellë).
Nga 1958 deri më 1969 Bernstein ishte dirigjent stabël Filarmonisë së Nju Jorkut (më shumë se çdo dirigjent tjetër), një periudhë kur ai relizon shfaqje të paharrueshme, shumë prej të cilave janë të dokumentuara nga shumë regjistrime. Ndryshe nga artistë të tjerë të mëdhenj (të tilla si Arturo Benedetti Michelangeli ose Sergiu Celibidache), Bernstein, në fakt, kurrë nuk ka qenë armiqësor ndaj regjistrimeve dhe mund të thuhet se ai ishte një nga vizitorët më të shpeshtë të dhomave regjistrimit, për të mos lënë pa përmendur edhe kur teknologjitë e reja po merrnin këmbë, në transmetime të filmuara televizive apo drejtpërdrejt. Në këtë ai është shumë i ngjashëm me kolegun e tij jashtë vendit, Herbert Von Karajan.
Profesor i muzikës në Universitetin Brandeis nga ’51 deri ’56, ishte edhe i pari dirigjent amerikan mysafir në La Scala për të drejtuar veprat italiane: “Medea” (1953), “La Boheme” dhe “La Sonnambula” (1955). Në vitin ’67 iu dha Medalja e artë e “Mahler Society of America” (mos harroni se ishte një nga interpretuesit më të mëdhenj të Mahlerit të shekullit të njëzetë …), dhe, më ’79, çmimin UNESCO për muzikë . Që nga viti 1961 ka qenë anëtar i Institutit Kombëtar të Arteve dhe Letrave.
I dorëhequr nga posti i dirigjentit, ai iu përkushtua kryesisht kompozimit, ndonëse, me kalimin e kohës, filloi të dirigjojë, por nuk u lidh me ndonjë orkestër të veçantë. Në të vërtetë, kjo periudhë e “lirisë” është e famshme për arritjet e mëdha me ansamblet më të njohur botërore, ndër të cilat, në veçanti, Wiener Philarmoniker. Në nivel rekord, për shumicën e karrierës së tij, duke përfshirë kohën e tij legjendare shpenzuar në krye të Filarmonisë së Nju Jorkut, Bernstein ka regjistruar vetëm për Columbia/CBS Masterworks (emërtim tashmë e fituar nga Sony Classical), dhe ka bashkëpunuar me solistët dhe këngëtarët më të mëdhenj të kohës. Nga ikonoklastja Glenn Gould (ekzekutimi i tyre i Brahmsit të dytë është një “rast” i vërtetë i historisë muzikore), tek më ortodoksi (por gjithmonë i thellë) Zimerman; nga këngëtari Janet Baker, (prekësi i padurueshëm “Kindertoten Lieder” nga Mahler), tek violinisti Isaac Stern (Violin Concerto e Beethoven!).
Të përmbledhësh gjithë aktivitetin e Bernstein është me të vërtetë një detyrë e vështirë. Shkurtimisht, mund të thuhet se ky muzikant përfaqëson muzikën më të mirë të prodhuar gjatë shekullit të njëzetë. Jo vetëm se Bernstein ka kontribuar, së bashku me disa të tjerë (duke përfshirë, natyrisht, Gershwin) në krijimin e një forme të teatrit në mënyrë tipike amerikane të pavarur dhe origjinale se sa në Opera, por është renditur edhe ndër interpretuesit më të talentuar të cilët ndonjëherë janë shfaqur në podium (dhe është mbresëlënës, në këtë kuptim, hendeku midis natyrës së tij “të lehtë” dhe shpirtit vibrues, të shfrenuar, me të cilat ai u përball me partiturat orkestrale. Dëgjoni për këtë fundin nihilist të sinfonisë së Nëntë të Mahler. Lenny ka qenë në gjendje gjithmonë që të bashkojë, në një përzierje që nuk bie në shije të keqe ose pakujdesi, muzikën klasike të traditës evropiane dhe gjuhët e veçanta në mënyrë tipike amerikane, duke përfshirë, përveç tashmë të “kultivuarit” jazz, madje edhe ato të muzikalëve dhe baladave (si në baletin “Fancy Free” ose në operan komike “Candide”).
I paharrueshëm, për shembull, “West Side Story” i tij, një interpretim modern i Romeo dhe Zhuljeta të Shekspirit, plot këngë të paharrueshme dhe ku, në vend të Capuletëve dhe Montecchëvee atje tregohet konfrontimi midis bandave portorikane të Nju Jorkut të viteve pesëdhjetë. Dhe për ata që kishin dyshime në lidhje me aftësitë e tij si pianist, le të dëgjonin kuintetet e Schumann dhe Mozart regjistruar me kuartetin Julliard.
Së fundi, Berstein ishte një nga mësuesit më të shquar dhe më efektivë të të gjitha kohërave. Të pakapërcyeshme mbeten leksionet për të rinjtë apo fëmijët, transmetuar në televizionin amerikan ( të ashtuquajturit “Philharmonic’s Young People’s Concerts”). Dokumente të nivelit më të lartë (megjithëse kurrë akademike), në të cilat vërehet një gjeni i vërtetë i gjallë. Këto koncerte, si dhe bisedat që i kanë shoqëruar ato, janë konceptuar, shkruar dhe paraqitur në TV tërësisht prej tij dhe përmes tyre një brez i tërë i amerikanëve ka zbuluar dhe parë në rritje në vetvete dashurinë e muzikës.
Vepra e tij “të impenjuara” përfshijnë: “Jeremia Symphony” (1942), “The Age of Anxiety” për piano dhe orkestër (bazuar në poemën me njëjtin emër nga WH Auden), (1949), e “Serenade për violinë, harqe dhe perkusione” (1954), dhe “Messa”, e kompozuar për inaugurimin e Qendrës John F. Kennedy për Artet e Spektakleve në Uashington (1971) dhe “Songfest” për gjashtë zëra solo dhe orkestër (1977). Ai shkroi Operan “Trouble në Tahiti” (1952), dhe përveç komedive tashmë të përmendura muzikore, të mos harrojnë veprat simfonike-korale si “Kaddish” (1963) dhe “Chichester Psalmeve” (1965). Ka krijuar edhe shumë muzikë skenash dhe filmash. Në të vërtetë, për të mos humbur asgjë, në fakt, Bernstein ka fituar edhe një Oskar për kolonën më të mirë zanore me filmin “On the waterfront”./Elida Buçpapaj
Komentet