Presidenti i Rusisë, Vladimir Putin, ka thënë të enjten se Rusia pajtohet me propozimin e Shteteve të Bashkuara për armëpushim në Ukrainë, por shtoi se hollësitë duhet të zgjidhen dhe se çfarëdo marrëveshje që bëhet duhet të çojë drejt një paqeje afatgjate.

Në fillim të kësaj jave, delegacionet nga Kievi dhe Uashingtoni u pajtuan për një armëpushim 30-ditor, i propozuar nga presidenti i Shteteve të Bashkuara, Donald Trump, gjatë një takimi në Arabinë Saudite.

Gjatë një takimi në Shtëpinë e Bardhë të enjten me Kryeministrin irlandez, Micheal Martin, Trump shprehu besim për arritjen e një armëpushimi për Ukrainën, dhe i dërguari i tij i posaçëm, Steve Witkoff, mbërriti në Moskë të enjten për të biseduar me Kremlinin për këtë çështje.

“Ne pajtohemi me propozimin për t’i ndalur luftimet. Por, ne nisemi nga fakti se kjo duhet të çojë drejt një paqeje afatgjate dhe duhet t’i zhdukë shkaqet rrënjësore të kësaj krize”, tha Putin të enjten.

“Ne jemi për [armëpushim], por ka nuanca”, tha Putin duke iu përgjigjur një pyetjeje mbi mënyrën se si e vlerësonte propozimin e SHBA-së për një armëpushim gjatë një konference për shtyp në Moskë me liderin bjellorus, Aleksandr Lukashenko.

Trump e ka bërë përfundimin e pushtimit mbi trevjeçar të Ukrainës nga Rusia prioritet kryesor që kur mori detyrën në janar, duke dërguar me shpejtësi zyrtarë të lartë në Moskë dhe në Kiev për ta shtruar rrugën për bisedime.

Putin tha se propozimi përmban pyetje të pa përgjigje, si për shembull, çfarë do të bëhet me inkursionin e Ukrainës në rajonin rus të Kurskut.

“Nëse kemi një armëpushim, a do të thotë kjo se të gjithë atje do të largohen?” tha Putin.

“A duhet t’i lirojmë ata [trupat ukrainase] pasi kanë kryer krime kundër popullsisë? Apo do të dorëzohen?” pyeti ai.

Ukraina kreu një inkursion befasues në Kursk në gusht të vitit të kaluar, duke marrë një pjesë të territorit rus me shpresën për ta shkëmbyer me tokën e saj sapo të fillojnë bisedimet për paqe.

Por, kjo strategji mund të dështojë tani, pasi forcat ruse po i zmbrapsin ukrainasit ngadalë jashtë Kurskut, duke e rimarrë më shumë se gjysmën e territorit të kapur fillimisht nga Ukraina.

Irani tha të mërkurën se një delegacion i udhëhequr nga një figurë e lartë e Emirateve të Bashkuara Arabe ia ka dorëzuar liderit suprem të republikës islamike, Ayatollah Ali Khamenei, një letër të dërguar nga presidenti i Shteteve të Bashkuara, Donald Trump.

Zëdhënësi i Ministrisë së Jashtme të Iranit, Esmail Baqaei, i tha agjencisë gjysmëzyrtare të lajmeve, ISNA, se Anwar Gargash, këshilltari diplomatik i presidentit të Emirateve të Bashkuara Arabe, e përcolli letrën.

Javën e kaluar, Trump tha se i kishte shkruar letër liderit suprem të Iranit, Ayatollah Ali Khamenei, duke propozuar bisedime për të arritur një marrëveshje për programin bërthamor të Teheranit.

“Nuk mund t’i lejojmë ata të kenë ndonjë armë bërthamore”, tha Trump, duke shtuar se “diçka do të ndodhë shumë shpejt”.

“Shpresojmë se do ta kemi një marrëveshje për paqe” tha ai, me sa duket duke iu referuar një zgjidhjeje paqësore të tensioneve rreth programit bërthamor të Teheranit.

“Po them thjesht se do të preferoja një marrëveshje paqeje sesa alternativën tjetër. Por alternativa tjetër do ta zgjidhë problemin”, shtoi ai.

Khamenei është kundër bisedimeve të drejtpërdrejta me administratën e Trumpit dhe tha pas njoftimit të presidentit javën e kaluar se Teherani nuk do të bisedojë me “qeveri ngacmuese”.

“Bisedime të tilla nuk kanë për qëllim zgjidhjen e çështjeve. Qëllimi i tyre është të ushtrojnë dominim dhe ta imponojnë atë që duan”, tha Khamenei gjatë një fjalimi për Ramazanin më 8 mars.

Pa e përmendur drejtpërdrejt SHBA-në, ai tha se “qeveritë ngacmuese” nuk janë të fokusuara vetëm në programin bërthamor të Iranit, por gjithashtu “bëjnë kërkesa të reja” që synojnë aftësitë mbrojtëse dhe aktivitetet rajonale të republikës islamike.

“Bisedimet janë një mjet për të imponuar kërkesa të reja. Irani nuk do t’i përmbushë kurrë këto kërkesa të reja”, tha Khamenei.

Lideri iranian e ka akuzuar Trumpin për mungesë besimi pasi ai e tërhoqi SHBA-në nga një marrëveshje historike bërthamore në vitin 2018 dhe rivendosi sanksionet që ishin hequr në kuadër të saj.

Pasi e anuloi marrëveshjen në 2018, Trump mirëpriti një ofertë nga kryeministri i atëhershëm japonez, Shinzo Abe, për të ndërmjetësuar dhe në 2019 i kërkoi kryeministrit japonez t’i dorëzonte një letër Khameneit. Lideri iranian e refuzoi letrën, duke thënë se ajo “nuk ishte e denjë” për t’iu përgjigjur.

Rusia, e cila është një nga nënshkrueset e marrëveshjes fillestare bërthamore, ka shprehur interesim për të ndërmjetësuar bisedimet midis Teheranit dhe Uashingtonit, megjithëse shumë kanë vënë në dyshim nëse Moska mund të jetë ndërmjetës i paanshëm.

Duke iu referuar bisedimeve të Moskës me Uashingtonin, ministri i Jashtëm rus, Sergei Lavrov, tha të mërkurën se programi bërthamor iranian është diskutuar dhe se Trump e ka bërë përfundimin e mbështetjes së Teheranit për përfaqësuesit e tij “parakusht për një marrëveshje të re bërthamore”.

Ndërkohë, Kina ka njoftuar se do të presë një takim trepalësh me Iranin dhe Rusinë më 14 mars dhe në mesin e temave do të jetë edhe “shkëmbimi i pikëpamjeve mbi çështjen bërthamore iraniane”.

Presidenti ukrainas, Volodymyr Zelensky, më 10 mars do të vizitojë Riadin ku do të takohet me Princin e Kurorës, Mohammed bin Salman, udhëheqësin de facto të Arabisë Saudite.

Vizita e Zelenskyt zhvillohet një ditë para bisedimeve mes delegacioneve të Ukrainës dhe Shteteve të Bashkuara në Xheda të Arabisë Saudite, bisedime që kanë për synim t’i japin fund luftës trevjeçare të Rusisë në Urainë.

SHBA-ja, mbështetësja kryesore ushtarake e Kievit, po synon që t’i japë fund shpejt konfliktit, duke mbajtur bisedime të drejtpërdrejta me Moskës, teksa Uashingtoni ka pezulluar ndihmën ushtarake dhe ndarjen e informacioneve të inteligjencës me Ukrainën.

Bisedimet SHBA-Ukrainë më 11 mars do të jenë bisedimet e para formale që nga përplasja në Zyrën Ovale mes Zelenskyt, presidentit amerikan, Donald Trump, dhe nënpresidentit JD Vance më 28 shkurt. Pas përplasjes publike, presidentit ukrainas iu kërkua që të largohej nga Shtëpia e Bardhë.

Zelensky ka thënë se nuk do të jetë pjesë e bisedimeve SHBA-Ukrainë në Xheda. Delegacioni ukrainas do të përfshijë ministrin e Jashtëm, Andrii Sybiha, shefin e stafit të Zelenskyt, Andriy Yermak, dhe ministrin e Mbrojtjes, Rustem Umerov.

Ata do të takohen me delegacionin amerikan që pritet të përfshijë të dërguarin e Trumpit për Lindjen e Mesme, Steve Witkoff, sekretarin e Shtetit, Marco Rubio, dhe këshilltarin për siguri kombëtare, Mike Waltz. Rubio u nis për në Arabinë Saudite mbrëmjen e 9 marsit.

“Ne jemi plotësisht të përkushtuar për një dialog konstruktiv dhe shpresojmë të diskutojmë dhe të pajtohemi për vendimet dhe hapat e nevojshëm”, shkroi Zelensky më 9 mars në X. “Propozimet realiste janë në tavolinë. Çelësi është të veprojmë shpejt dhe në mënyrë efektive”.

Kievi me gjasë do të propozojë një plan të paqes të hartuar nga Zelensky që përfshin një marrëveshje ajrore dhe detare si hap të parë.

Zelensky po përballet me presion të madh nga Uashingtoni që shpejt të pajtohet për një marrëveshje armëpushimi me Rusinë, pavarësisht se SHBA-ja nuk është zotuar për garanci të sigurisë. Por, deri më tani Moska nuk ka shfaqur interes për ndaljen e armiqësive.

Rusia ka intensifikuar sulmet ndaj fqinjit të saj dhe ditëve të fundit është raportuar se ka bërë përparim në fushëbetejë.

Më 9 mars, Trump sugjeroi se Ukraina mund të mos jetë në gjendje t’i mbijetojë luftës kundër Rusisë, edhe me mbështetjen e SHBA-së.

Në një intervistë për Fox News, Trump mbrojti vendimin e tij për të reduktuar mbështetjen për Ukrainën duke thënë: “Epo, ata gjithsesi mund të mos e mbijetojnë [luftën]”.

Trump po ashtu ka përsëritur pretendimin e tij se Zelensky nuk është “mirënjohës” për mbështetjen e SHBA-së, por e ka përshkruar presidentin ukrainas si njeri “të mençur” dhe “të fortë”.

Partia Liberale e Kanadasë ka zgjedhur me shumicë dërmuese Mark Carney si kryeministër të ri të vendit të dielën, teksa ish-guvernatori i bankës kanadeze paralajmëroi për “ditë të errëta” të shkaktuara nga Shtetet e Bashkuara nën presidencën e Donald Trumpit.

Carney menjëherë mori një qëndrim kundër presidentit amerikan, të cilin e akuzoi se po “sulmon punëtorët kanadezë, familjet dhe bizneset”.

“Nuk mund ta lëmë atë të ketë sukses”, tha 59-vjeçari, i cili do të marrë detyrën në ditët në vijim nga udhëheqësi në largim i liberalëve, Justin Trudeau.

Trudeau njoftoi në janar se do të tërhiqej pas më shumë se nëntë vjet në pushtet, pasi mbështetja e publikut për të, sipas sondazheve, ra ndjeshëm, duke detyruar Partinë Liberale që të zhvillojë garë partiake për ta zëvendësuar atë.

Por, Carney mund të mos qëndrojë për një kohë të gjatë në këtë detyrë.

Kanadaja duhet të mbajë zgjedhje deri në tetor, por vendi mund të përballet me zgjedhje të parakohshme brenda javësh. Sipas sondazheve aktuale, konservatorët, që janë në opozitë, konsiderohen favoritë.

Gjatë fjalimit të fitores para një turme mbështetësish të partisë në Otavë, Carney paralajmëroi se SHBA-ja nën Trumpin po përpiqet të marrë kontrollin e Kanadasë.

“Amerikanët duan burimet tona, ujin tonë, tokën tonë, shtetin tonë”, tha ai.

“Këto janë ditë të errëta, ditë të errëta të shkaktuara nga një shtet që ne nuk mund t’i besojmë më”.

Carney, i cili më herët ka drejtuar Bankën e Kanadasë dhe Bankën e Anglisë, gjatë garës partiake mposhti bindshëm kundërkandidaten kryesore, ish-zëvendëskryeministren e Trudeaus, Chrystia Freeland, e cila ka mbajtur disa poste të larta në Qeverinë liberale që u zgjodh për herë të parë në vitin 2015.

Carney fitoi 85.9 për qind të pothuajse 152.000 votave. Freeland mori vetëm 8 për qind të votave.

Ai bëri fushatë me premtimin se do t’i kundërvihej Trumpit.

Presidenti amerikan ka përmendur disa herë aneksimin e Kanadasë dhe dy shtetet janë përfshirë në një luftë tregtare.

Carney tha se ai është personi i duhur për të ringjallur besimin ndaj partisë dhe për të mbikëqyrur procesin e negociatave tregtare me Trumpin, i cili ka kërcënuar me tarifa shtesë që mund të dëmtojnë rëndë ekonominë e Kanadasë e cila varet nga eksportet.

Trudeau ka vendosur tarifa hakmarrëse, në vlerë prej 30 miliardë dollarësh kanadezë, ndaj SHBA-së si përgjigje ndaj tarifave që Trump i ka vendosur Kanadasë.

“Qeveria ime do t’i mbajë në fuqi tarifat derisa amerikanët të na tregojnë respekt”, tha Carney.

Carney ka argumentuar se përvoja e tij e bën atë njeriun ideal që të përballet me Trumpin, duke e paraqitur veten si një menaxher të krizave ekonomike që e udhëhoqi Bankën e Kanadasë gjatë krizës financiare në vitet 2008-2009 dhe Bankën e Anglisë gjatë trazirave që pasuan votimin për daljen nga Bashkimi Evropian më 2016.

Ndërkaq, gjatë fjalimit lamtumirës para publikimit të rezultateve të garës partiake, Trudeau tha se “kanadezët përballen me një sfidë ekzistenciale nga fqinji ynë”.

Në gjuhën ukrainase dhe ruse, termi për ‘rollercoaster’ është “kodrat amerikane”. Ky është një përshkrim i përshtatshëm për diplomacinë me ritëm të shpejtë të zhvilluar javën e fundit lidhur me luftën e Rusisë kundër Ukrainës, veçmas kur bëhet fjalë për raportet e trazuara midis Uashingtonit dhe Kievit.

Një takim në Shtëpinë e Bardhë, që kishte për qëllim të prodhonte një marrëveshje për burimet minerale mes SHBA-së dhe Ukrainës që presidenti amerikan, Donald Trump, e kishte cilësuar si hap kyç për përfundimin e luftës, shkoi keq: Nuk u nënshkrua asnjë marrëveshje dhe presidenti ukrainas, Volodymyr Zelensky, u largua më herët se ishte planifikuar pas një përplasjeje në Zyrën Ovale. Trump tha se ai “mund të kthehet kur të jetë gati për paqe”.

Kjo ndodhi më 28 shkurt. Tri ditë më vonë, zyrtarë të lartë amerikanë thanë për mediat se Trumpi po pezullonte ndihmën ushtarake amerikane për Ukrainën, duke krijuar më shumë pasiguri nëse ajo mund të rezistojë për vitin e katërt ndaj pushtimit në shkallë të plotë të nisur nga Moska dhe duke rritur urgjencën për përpjekjet evropiane për të kontribuar më shumë dhe për të mbushur boshllëkun – jo vetëm për sigurinë e Ukrainës, por edhe për të tyren.

Dhe një ditë pas kësaj, më 4 mars, për të shmangur kritika të reja për Kievin, në fjalimin para Kongresit Trump tha se Zelensky e kishte informuar me anë të një letre se ishte i gatshëm për bisedime me Rusinë për t’i dhënë fund luftës dhe është i gatshëm ta nënshkruajë marrëveshjen për minerale “në çdo kohë”.

Në mes të kësaj stuhie diplomatike, në këtë tekst mund të mësoni se cilat janë gjërat e rëndësishme që duhet t’i ndiqni:

A do të nënshkruhet marrëveshje për minerale?

Ajo çfarë Trumpi tha në fjalimin e 4 marsit sugjeroi se Kievi dhe Uashingtoni mund të nënshkruajnë shumë shpejt një marrëveshje për zhvillimin e përbashkët të mineraleve të rralla të Ukrainës dhe burimeve të tjera. Një gjë e tillë do të ishte një sinjal i fuqishëm që gjëra janë rikthyer siç ishin më parë, pas katastrofës në Zyrën Ovale.

Por, ajo çfarë Trumpi nuk tha po ashtu tregon shumë: Ai nuk e intensifikoi kritikën ndaj Zelenskyt duke thënë se presidenti ukrainas nuk dëshiron paqe apo duke vënë në pikëpyetje legjitimitetin e tij e duke kërkuar që Ukraina të mbajë zgjedhje shumë shpejt. Tash për tash, kjo tregon se SHBA-ja do ta trajtojë Zelenskyn si një figurë të rëndësishme në ndonjë marrëveshje eventuale armëpushimi apo paqeje me Rusinë.

A do të zgjasë shumë pezullimi për ndihmën ushtarake?

Megjithatë, një gjë tjetër që Trumpi nuk e tha ishte se ai do t’i jepte fund pezullimit të dërgesave të armëve dhe ndihmës tjetër ushtarake për Ukrainën. Zyrtarët amerikanë kanë thënë se pezullimi do të marrë fund kur Kievi të tregojë angazhim të sinqertë për paqe dhe këshilltari i Trumpit për siguri kombëtare, Mike Waltz, e bëri të qartë më 5 mars se ky kusht ende mbetet në fuqi. Trump “do të shqyrtojë seriozisht mundësinë e heqjes së këtij pezullimi” kur të aranzhohen bisedimet e paqes dhe kur në tavolinë të jenë masat për ndërtimin e besimit”, tha ai.

Kjo bën që presioni të bjerë mbi Ukrainën për të bërë hapa drejt negociatave për përfundimin e luftës, pavarësisht mungesës së garancive të sigurisë nga SHBA-ja përtej marrëveshjes për minerale, e cila, sipas zyrtarëve amerikanë, do të ndihmojë në mbrojtjen e Ukrainës duke i dhënë SHBA-së një interes të fortë në stabilitetin e vendit.

Sa thellë mund të shkojë përmirësimi i raporteve SHBA-Rusi?

Trump bëri bujë të madhe kur ndryshoi politikën e SHBA-së duke e telefonuar presidentin rus, Vladimir Putin, më 12 shkurt, dhe duke dërguar zyrtarë të lartë në Arabinë Saudite për të biseduar me homologët e tyre rusë për përfundimin e luftës në Ukrainë, duke ringjallur raportet që ishin përshkruar me përpjekje të gjata të Uashingtonit për të izoluar Kremlinin dhe për ta ndëshkuar për luftën e paprovokuar në Ukrainë.

Kjo shkaktoi shqetësime se Kievi dhe Evropa mund të liheshin anash dhe t’iu prezantohej një marrëveshje e paqes që do ta linte të cenueshme Ukrainën ndaj agresionit të mëtejmë rus dhe do të minonte sigurinë në mbarë kontinentin. Se si do të zhvillohen ndërveprimet SHBA-Rusi në javët në vijim mund të jenë thelbësore për të ardhmen e Ukrainës, Evropës dhe Perëndimit.

A do të bëjë Evropa më shumë?

Qasja e Trumpit ndaj Rusisë, marrëdhëniet e lëkundura SHBA-Ukrainë, pasiguria mbi ndihmën amerikane për Kievin dhe një ftohje e re në raportet transatlantike kanë nxitur thirrjet që Evropa të bëjë më shumë kur bëhet fjalë për sigurinë e Ukrainës dhe sigurinë e saj, përfshirë diskutimin për të rritur furnizimet me armë për Kievin dhe për një forcë të armatosur që mund të dislokohej në Ukrainë në rast të një armëpushimi apo të një marrëveshjeje të paqes.

Nëse këto diskutime mund të përkthehen në veprime dhe sa shpejt mund të ndodhë diçka e tillë mund të ketë një ndikim të fuqishëm në fatin e Ukrainës dhe të ardhmen e Evropës.

Po Rusia?

Në javët e fundit, intensifikimi i diplomacisë sa i përket luftës në Ukrainë është përqendruar në SHBA, Ukrainë dhe Evropë. Por, përderisa qëllimi i përgjithshëm është përfundimi i luftës më të madhe në Evropë që nga viti 1945, shteti që është përgjegjës për luftën dhe mund ta përfundojë atë menjëherë nëse dëshiron – Rusia – duket se është lënë anash në disa raste.

Për shembull, bisedimet që një forcë e armatosur mund të dislokohet pas një armëpushimi kanë vazhduar pavarësisht kundërshtimit të qartë të Moskës, të paktën, ndaj një force të NATO-s, dhe pavarësisht pretendimit të Kremlinit se dëshiron një marrëveshje gjithëpërfshirëse të paqes – një marrëveshje që mund t’i japë Rusisë ndikim mbi Ukrainën dhe një rol më të fuqishëm në sigurinë evropiane – dhe se nuk ka interes për një armëpushim të kufizuar. Rusia po ashtu ka thënë se çdo marrëveshje paqeje duhet të njohë pretendimin e saj ndaj katër rajoneve të Ukrainës, përfshirë pjesë që Ukraina ende ka nën kontroll – një qëndrim që është i papranueshëm për Kievin.

Disa analistë thonë se Rusia ka një histori të përdorimit si taktikë negociuese të parashtrimit të kërkesave maksimaliste, në mënyrë që më pas të mund të tërhiqet në pozita që ende i shërbejnë qëllimeve të saj. Të tjerët thonë se, të paktën tash për tash, Putini beson se mund të arrijë qëllime të mëdha, sikurse nënshtrimi i Ukrainës dhe do të përdorë çdo armëpushim për të ndërtuar forcat e tij për një sulm të ri të mundshëm.

Administrata amerikane ka thënë se Ukraina dhe Rusia duhet të bëjnë koncesione për hir të paqes, por ka thënë pak rreth asaj se çfarë mund të jenë këto koncesione në rastin e Rusisë. Ndërsa përpjekjet e Trumpit për paqe po vazhdojnë, gjithashtu diçka që ja vlen të ndiqet është se çfarë thonë zyrtarët amerikanë dhe rusë rreth formës së një marrëveshjeje që do t’i jepte fund luftimeve.

Radio Evropa e Lirë

Përgatiti: Mimoza Sadiku

Trupa të shtrirë në rrugët e Buçës. Dyshime për vrasjen e të burgosurve të luftës, trupat e të cilëve iu dorëzuan autoriteteve ukrainase. Gjaku i derdhur i udhëtarëve civilë në një stacion treni, të vrarë nga një raketë balistike. Fëmijë ukrainas të birësuar nga familje ruse pa dijeninë e prindërve të tyre.

Më shumë se tre vjet lufte të Rusisë ndaj Ukrainës, katalogu i mizorive të pretenduara, krimeve të luftës dhe krimeve kundër njerëzimit, vazhdon të zgjerohet.

Nuk ka asnjë garanci se të dhënat për krimet e pretenduara do të arrijnë ndonjëherë brenda një salle gjyqi në Kiev, në Hagë, apo kudo tjetër. Komandantët rusë nuk shfaqin asnjë prirje për t’i hetuar akuzat; Kremlini madje ka nderuar njësi ushtarake të akuzuara për disa nga krimet më të rënda.

Dhe, Gjykata Ndërkombëtare Penale – e shpërfillur nga Rusia dhe e kritikuar ashpër nga Uashingtoni – po has gjithnjë e më shumë pengesa.

Megjithatë, hetuesit ukrainas dhe mbështetësit perëndimorë po punojnë për të mbledhur prova dhe për të përpiluar raste të besueshme penale. Më shumë se 153.000 raste janë hapur në një formë ose tjetër.

“Për ne, është vetëm çështje kohe para se ata të përballen me drejtësinë”, tha për Shërbimin ukrainas të REL-it, Yuriy Byelousov, hetues për krime lufte në Zyrën e Prokurorit të Përgjithshëm të Ukrainës.

“Shembujt historikë tregojnë se mund të nevojiten vite, por këto raste nuk do të harrohen”, shtoi ai.

Ja pesë nga rastet më të rënda:

Ku janë zhdukur fëmijët?

Rasti i parë nga dy sa janë iniciuar nga Gjykata Ndërkombëtare Penale vë në shënjestër atë që zyrtarët e kanë quajtur si fushatë sistematike e nivelit të lartë, për t’i larguar fëmijët ukrainas nga territoret e pushtuara dhe për t’i çuar ata në Rusi.

Në njoftimin e saj më 17 mars 2023, gjykata tha se kishte lëshuar fletarrestim për presidentin rus, Vladimir Putin, dhe për zyrtaren kryesore të Kremlinit për çështjet e fëmijëve, Maria Lvova-Belova, për “krimin e luftës të dëbimit të paligjshëm të [fëmijëve] dhe transferimin e paligjshëm të [fëmijëve]”.

Sipas autoriteteve ukrainase, gati 20.000 fëmijë janë zhdukur, ose besohet se ndodhen në paraburgim në Rusi.

Aktivistët për të drejtat e njeriut, gazetarët dhe hetuesit ukrainas kanë dokumentuar një fushatë të gjerë, ku fëmijët ukrainas janë marrë nga territoret e pushtuara ukrainase.

Zyrtarët rusë shpesh e kanë paraqitur përpjekjet e tyre si gjest humanitar, duke strehuar, ushqyer ose mbrojtur fëmijët nga lufta apo nga dështimi i shërbimeve në rajonet e pushtuara.

Megjithatë, në shumë raste, autoritetet ruse kanë bërë pak për t’i identifikuar prindërit, të afërmit ose kujdestarët ligjorë të fëmijëve ukrainas.

Për më tepër, sipas hetuesve, autoritetet ruse janë përfshirë në një “program sistematik të birësimit dhe strehimit të detyruar”. Në disa raste, fëmijët ukrainas janë dërguar në kampe verore pushimi në Bjellorusi, ku janë ekspozuar ndaj arsimit dhe propagandës proruse.

Kufoma në Rrugë

Në javët e para të pushtimit, forcat ruse u përballën me një qëndresë të ashpër nga forcat ukrainase, veçanërisht në veri të kryeqytetit, Kiev. Nga fundi i marsit, komandantët i urdhëruan njësitë të tërhiqeshin dhe të rigrupoheshin.

Pas tërheqjes së tyre, zyrtarët ukrainas dhe gazetarët gjetën qindra civilë të vrarë në qytetin Buça, të ekzekutuar me armë zjarri, disa me duar të lidhura, trupat e të cilëve ishin hedhur në rrugica ose bodrume. Në Irpinin e afërt, autoritetet gjetën dhjetëra varre të porsahapura, ku ishin varrosur trupat e banorëve vendas, shumë prej tyre me plagë nga armët e zjarrit.

Pamjet nga Buça dhe Irpini tronditën botën, i dështuan bisedimet për armëpushim midis Kievit dhe Moskës, nxorën në pah kritika të ashpra kundër Moskës dhe forcuan mbështetjen për Ukrainën.

Sipas ekspertëve të pavarur, provat tregonin qartë se kishte krime lufte. Më vonë, Shtetet e Bashkuara vendosën regjim vizash për komandantin e një regjimenti sulmi ajror që ishte dislokuar në Buça, duke cituar “vrasje jashtëgjyqësore”.

Zyrtarët ukrainas thanë se kanë ngritur akuza penale kundër 21 ushtarëve rusë për krime të dyshuara lufte në Buça.

Disa javë pasi pamjet u bënë publike, Putin nënshkroi një dekret duke nderuar njësi nga Brigada e 64-të e Veçantë e Këmbësorisë së Motorizuar, e cila kishte pushtuar Buçën dhe rajonin përreth.

Sulmet ndaj infrastrukturës civile

Rusia rikalibroi planet e saj të pushtimit pas pengesave fillestare. Njeriu që mori komandën, gjenerali Sergei Surovikin, urdhëroi sulme ajrore dhe raketore në shkallë të gjerë, duke shënjestruar jo vetëm objektivat ushtarake ukrainase, por edhe infrastrukturën civile.

Surovikin u shkarkua nga komanda pas kryengritjes së dështuar të udhëheqësit të grupit mercenar, Yevgeny Prigozhin. Megjithatë, strategjia vazhdoi.

Duke përdorur raketa lundruese të lëshuara nga ajri dhe deti, dronë kamikazë dhe armë të tjera, Rusia ka goditur infrastrukturën ukrainase në atë që zyrtarët e përshkruajnë si përpjekje të qëllimshme për ta demoralizuar dhe lodhur popullsinë. Rrjeti elektrik është goditur vazhdimisht në përpjekje për t’i mërdhirë ukrainasit gjatë muajve të dimrit.

Marsin e kaluar, gjykata e Hagës lëshoi përsëri fletarrestime kundër zyrtarëve rusë, ndaj gjeneralit Sergei Kobylash dhe admiralit Viktor Sokolov – duke i akuzuar ata për krime lufte si udhëheqës të fushatës ajrore që kishte në shënjestër termocentralet dhe nënstacionet.

Në përgjithësi, e drejta ndërkombëtare – kuadri ligjor që rregullon krimet e luftës dhe shkeljet e ngjashme – ia ndalon ushtrisë t’i godasë objektiva civile, përveç rasteve kur ka një arsye të ligjshme ushtarake. Për shembull, nëse një njësi ushtarake fshihet në një termocentral, ai objektiv mund të sulmohet.

Ekzekutime në fushëbetejë

Në fund të dhjetorit 2022, Oleksandr Matsiyevskiy, një ushtar i Brigadës së 119-të të Pavarur të Forcave të Mbrojtjes Territoriale të Ukrainës, humbi kontaktet gjatë luftës për të mbrojtur qytetin e Bahmutit nga përparimi i forcave ruse.

Tre muaj më vonë u shfaq një video 12 sekondëshe në kanalet ruse të Telegramit, ku Matsiyevskiy shihej i lodhur, duke tymosur një cigare ndërsa përballej me ushtarët rusë. Derisa ushtarët rusë e incizonin dhe e tallnin, Matsiyevskiy brohoriti “Lavdi për Ukrainën”. Matsiyevskiy u mallkua nga ushtari rus dhe u vra me armë zjarri.

Matsiyevskiy u shpall hero kombëtar. Sipas ekspertëve, me shumë mundësi, edhe ai ishte viktimë e një krimi lufte.

E drejta ndërkombëtare ndalon ekzekutimet e shpejta të të burgosurve të luftës, të cilët janë të mbrojtur nga Konventat e Gjenevës, traktati ndërkombëtar i nënshkruar nga të dyja shtetet, Rusia dhe Ukraina.

Sipas Kombet e Bashkuara, të paktën 71 të burgosur ukrainas të luftës janë ekzekutuar nga forcat ruse ose ato të lidhura me Rusinë që nga shkurti i vitit 2022, dhe të paktën 21 të tjerë kanë vdekur në paraburgim rus. Po ashtu, qindra të tjerë kanë raportuar tortura dhe dhunë seksuale.

As Ukraina nuk është bash e pafajshme, sipas OKB-së, misioni vëzhgues i së cilës raportoi për ekzekutimin e 26 të burgosurve rusë të luftës në vitet 2022 dhe 2023.

Qindra të burgosur rusë kanë raportuar gjithashtu për tortura dhe keqtrajtim nga ukrainas.

Masakra në stacionin e trenit

Në mëngjesin e 8 prillit të vitit 2022, qindra njerëz po prisnin në stacionin hekurudhor në qytetin e Donbasit, Kramatorsk, kur stacioni u godit nga një raketë, e cila më vonë u identifikua si raketë balistike “Tochka-U”, e pajisur me municione klaster.

Të paktën 58 persona u vranë në shpërthim dhe më shumë se 100 të tjerë u plagosën. Ky ishte një nga sulmet më vdekjeprurëse ndaj civilëve ukrainas që nga fillimi i pushtimit të plotë.

Megjithëse si forcat ukrainase, ashtu edhe ato ruse dispononin sisteme “Tochka-U” në arsenalet e tyre, shumica e provave treguan se raketa u hodh nga forcat ruse. Autoritetet ruse e mohuan përgjegjësinë dhe pretenduan se forcat e tyre nuk kishin përdorur këtë sistem.

Siç ndodh me termocentralet, e drejta ndërkombëtare ndalon sulmet e qëllimshme ndaj civilëve ose infrastrukturës civile. Ajo gjithashtu kërkon që komandantët ushtarakë të bëjnë përpjekje të qëllimshme për ta shmangur shënjestrimin e këtyre lokacioneve.

Ky incident nuk ishte i vetmi në të cilin u dëmtuan ose u shkatërruan objekte civile me viktima. Në korrik të vitit 2024, një spital për fëmijë në Kiev, Ohmatdyt, u dëmtua rëndë nga një sulm me raketa ruse, megjithatë nuk ishte e qartë nëse spitali ishte shënjestruar e qëllimshme.

Aktivistët për të drejtat e njeriut kanë thënë se rrethimi i Mariupolit nga Rusia – qyteti port në Detin e Azovit – mes shkurtit dhe majit të vitit 2022 gjithashtu përbën krim lufte, sepse mijëra civilë u vranë ose plagosën,, dhe qindra mijëra u bllokuan për javë të tëra pa ujë dhe rrymë.

Kombet e Bashkuara kanë thanë se më shumë se 12.600 civilë janë vrarë që nga shkurti i vitit 2022. Numri i viktimave civile u rrit ndjeshëm vitin e kaluar krahasuar me vitin 2023.

Byelousov, zyrtari ukrainas për krimet e luftës, tha se hetuesit shpesh përballeshin me një tjetër kërcënim, që mund të kategorizohej si krim lufte:

“Forcat ruse përdorin shpesh sulme ‘e dyfishta’; ata sulmojnë një lokacion, presin 30-40 minuta që të arrijnë shpëtimtarët, policia dhe prokurorët, dhe pastaj godasin përsëri”, tha ai për REL-in.

“Ne tashmë kemi humbur hetues në këto sulme sekondare, dhe të tjerë janë plagosur ndërsa dokumentonin krime lufte”, shtoi ai.

Reporterja e REL-it, Maja Zhivanoviq, kontribuoi në këtë shkrim.

Përgatiti: Ekrem Idrizi